Տարեգիրք

Ի թուին ՉԺԳ [713=1264] Հեթում թագաւորն զօրաժողով արար զզօրս իւր, եւ բազում ռամիկ հետեւակօք արշաւեաց ի գաւառն Հալպայ ի գեղաքաղաքսն Մարդմսրին եւ Սրմին, նա եւ ի Ֆուղա, եւ շահեցան անդ ինչս եւ ծառայս սակաւս, որ եւ անդ մազապուրծ եղեալ արքայն Հեթում, զի առեալ ի սպասաւորաց իւրոց Բ ներքինիս, եւ յիշխանաց իւրոց զԿոստանդին Ապլհասնանց եւ բաժանեալ ի զօրացն եմուտ ի քաղաքն յայն եւ գնայր անհոգութեամբ, առանց զրահի եւ սաղաւարտի։ /169ա/ Եւ յանկարծօրէն պատահեցին նոցա յանօրինացն արս ի զգեցեալք զրահս եւ գնային մտանել ի պուրճն՝ որ էր ի մէջ քաղաքին առ ի պահպանութիւն նոցա որք փախստեայ անդ հաւաքեալ էին, եւ արքայն դէպ եղեալ նոցա ոչ գիտէր զինչ արասցէ, եւ անօրէնքն ոչ ծանեան թէ ով ոք է, եւ յարձակեցաւ մի ոմն ի նոցանէ եւ ածեալ զսուրն արքային, եւ ներքինին Ճօսլին յինքն էառ զզարկուածսն։ Եւ դարձեալ կրկնեաց զսուրն առ ի հարկանել զարքայ, եւ իշխանն Կոստանդին յինքն եբարձ զբերուած սրոյն, եւ հանեալ զարքայն մեկուսի՝ ինքն եկաց ընդդէմ, եւ անօրէնքն գնացեալ մտին ի պուրճն յայն, եւ այնպէս զերծեալ արքայն ամբողջ ի նոցանէ, եւ եկն յաշխարհն իւր բազում աւարաւ, եւ եղեւ ուրախութիւն ամենեցուն։ Ի սոյն ամի դարձեալ ժողով արար Հեթում եւ գնաց ի վերայ բերդին Անթփայ, եւ ոչինչ կարաց առնել նոցա, եւ դարձեալ եկն յաշխարհ իւր։ /169բ/ Եւ յետ սակաւ աւուրց, ի ժամանակս ձմերային, խորհեցաւ արքայն Հեթում գնալ ի նոյն բերդն Անթափ, եւ գնացեալ մինչեւ ի գեղաքաղաքն պուրճ Ըռասաս եւ անդ զտեղի կալաւ, զի արեգակն մթացեալ յամբոյ եւ ոչ երեւեցաւ զաւուրս Ե, եւ ի սաստկութենէ հողմոյն եւ անձրեւացն ոչ կարէին ելանել ի խորանացն, եւ տառապէին սպասաւորքն եւ ռամիկ հետեւակքն. եւ ապա խորհեցան յետս դառնալ, ասելով թէ Աստուած ոչ կամի զգնալն մեր անդ։ Որ եւ անդ ոմն Ֆռանկ Մարդին անուն, բժիշկ վիրաց, որ էր պատուած ի թագաւորէն, խօսեցաւ առ արքայն եւ առ մեծամեծսն որք ժողովեալ էին եւ խորհէին, ոմն ասէր դառնալ եւ ոմն ոչ դառնալ. ով արքայ եւ իշխանք, յայսմ գիշերի արտաքոյ օթեցարուք ի խորանացդ եւ ապա խորհեցարուք զդառնալն յետս եւ զկալն։ Եւ բան նորա որ խօսեցաւ եղեւ պատճառ եւ բազումք գովեցին զնա, եւ դարձան խաղաղութեամբ։ /170ա/ Ի սոյն ամի դարձեալ ժողով արար թագաւորն Հեթում, գնալ յերկիրն Հալպայ գերել եւ աւերել, եւ ոչ կարաց յանկ ելանել խորհուրդն, զի ժամանակն ձմեռնային էր։

Ի թուին ՉԺԳ [713=1264] Հուլայուն խանն առաքեաց ի բիւրապետաց իւրոց եւ բազում զօրս ընդ նմա, որք եկեալ հասին յանառիկ բերդն Պիր, որ էր ընդ ձեռամբ անօրինացն, եւ բիւրապետն այն, որ կոչէր Տուրպա, եդեալ պատնէշս եւ բազում նեղութիւն էած բերդին, եւ փլոյց զպատանս պարսպին հանդերձ պրճօքն, եւ առաքեալ բիւրապետն այն Տուրպա եւ կոչեաց զթագաւորն Հեթում գալ առ նմա. եւ թագաւորն ժողովեաց զզօրս իւր եւ զազգայինսն ի բերդն որ կոչի Թիլ Համտնոյ, եւ անդ արարեալ զտօն Յայտնութեան Տեառն, եւ զկնի աւուրց ինչ թագաւորն Հեթում առեալ զզօրս իւր գնայր առ Տուրպայն, եւ հասեալ մինչ ի տեղին որ կոչի Բամբկձոր եւ առաքեաց ի զօրաց իւրոց հեծեալս ԲՃ [200] /170բ/ գնալ յառաջագոյն առ Տուրպայն, եւ ապա զկնի նոցա ինքն գնասցէ։ Եւ նոյն ժամայն եհաս առ թագաւորն եւ առ անդրանիկ որդին իւր Լեւոն աւետաբերս՝ եթէ եղեւ որդի պարոնին Հայոց Լեւոնի, ի քաղաքն Մսիս, եւ էր յունուար ամսոյ… եւ ո՛ կարասցէ պատմել զուրախութիւն թագաւորին եւ մեծամեծացն եւ փոքունց, ընդ նոյն աւետիսն։ Որ եւ բազումք ի վատթարագունից եւ յանգերագոյն ազգաց նաեւ ի ներքինեաց եւս փառաց եւ պատուոյ ձիաւորութեան արժանացան։ Եւ յայնժամ եհաս առ թագաւորն համբաւ դառնալոյն Տուրպային ի Պրէն, վասն պատճառի գալստեան սուլտանին Եգիպտոսի ի վերայ նորա, եւ թագաւորն լուեալ զայս դարձաւ ի տուն իւր։ Ի սոյն ամի յաւուր Յարութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի միաշաբաթի Զատկին, զորդի պարոնին Հայոց Լեւոնի մկրտեցին ի մայրաքաղաքն Սիս, ի մեծ եկեղեցին սուրբ Սոփի, ձեռամբ ս. հայրապետին Կոստանդեայ, եւ անուանե/171ա/ցաւ Կոստանդին. եւ յաղագս այսմ ուրախութեան պատճառի զերկուս որդիսն սպարապետին Հայոց Սմբատայ՝ զՀեթում եւ զՎասիլ, մականուն Թաթար, ձիաւորեցուցին, եւ այլ բազումս ընդ նոսա. եւ բազում ուրախութիւն արարին յայսմ պատճառէ։ Ի սոյն ամի սուլտանն Եգիպտոսի Պեկպարս Պնտուխտարն հանդերձ զօրավարաւն իւրով Սմլմօթիւ եւ այլ մեծամեծօքն արար ժողով զօրաց իւրոց եւ դէմ եդեալ գայր յերկիրն Կիլիկիոյ գերել եւ աւերել։ Իսկ թագաւորն Հայոց Հեթում հանդերձ հարազատօք իւրովք Սմբատիւ, որ եւ տէր գոլով անմատչելի դղեկին Պապեռօնին, Սմբատայ կլային, Աստռսոյ, Ֆարխնուցն, Պապատուլին, Սիկոյ, եւ Մուռանդնին, եւ Օշնիւ՝ որ եւ նա տէր գոլով գերագոյն դղեկին Կուռիկօսոյ, Միտիզօնին, Մանիօնին, Կանչոյն եւ այլ փոքրագոյն ամրոցաց, եւ այլ մեծամեծօք իւրովք եւ ռամ/171բ/կօք աշխարհաժողով արարեալ, եւ գնացեալ եհաս մինչեւ ի տեղի ինչ որ կոչի Դուռն Անտիոքայ, եւ անդ զտեղի կալեալ մնայր անօրինին։ Իսկ անօրէն սուլտանն հանդերձ զօրօք իւրովք եկեալ մինչեւ ի սահմանս Անտիոքու, առ եզերբն Սեւ գետոյ, եւ անդ զտեղի կալեալ աւուրս ինչ՝ առաքեաց ի լրտեսաց իւրոց զանխլաբար, եւ նոքա եկեալ տեսին զայնքան բազմութիւն հաւատացելոցն ժողովեալ եւ սպասէին սուլտանին եթէ գայցէ, եւ դարձան լրտեսքն եւ պատմեցին սուլտանին զոր տեսին. եւ սուլտանն երկեաւ մտանել յաշխարհ Կիլիկիոյ, այլ դարձեալ գնաց յԵգիպտոս, եւ թագաւորն ամենայն զօրքն դարձան ի շէնս եւ յաւանս իւրեանց գոհանալով զՏեառնէ։ Ի սոյն ամի յամսեանն դեկտեմբերի որ օր ԻԶ էր եղբայրն արքային Հեթմոյ Օշին՝ տէրն Կուռիկօսոյ փոխեցաւ առ Քրիստոս ի մայրաքաղաքն Տարսոն, եւ առեալ տարան զնա ի մայրաքաղաքն Սիս /172ա/ եւ թաղեցին առ պատուանդանի հօր իւրոյ։