Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն Զրկանաց. ի բան ժողովողին։ (Տեսի զրպարտութիւն ի ներքոյ արեգական. եւ արտասուս զրպարտելոցն. եւ ոչ ոք էր որ մխիթարէր զնոսա։) Ժող. 4. 1։ (Գլուխ. ԼԱ)

Ի բազում եւ ի զանազան մեղացն զոր գործէ մարդ՝ մինն զրպարտելն է եւ մինն զրկելն։ Որ մարդ զմարդ զրկէ, եւ իզուր պարտաւորէ։ Այլ իսկապէս եւ առաջին անիաւ եւ զրկօղ՝ սատանայ է մարդկան ազգի։ Եւ ապա երկրորդաբար մարդս։ Վասն զի՝ սատանայ շարժէ զմարդն ի սպանութիւն, ի գողութիւն, եւ յայլ զանազան մեղս։ Վասն այն նա է առաջին ամիրաւ եւ զրկօղ մարդկան։ Զոր օրինակ՝ չար իշխանն խորհի չար, եւ հրամայէ դահճին սպանանել զմարդ։ Արդ՝ առաջին սպանօղն եղեւ իշխանն՝ որ հրամայեաց սպանանել։ Եւ երկրորդ դահիճն՝ որ զկամս նորա կատարեաց եւ սպան։ Նոյնպէս եւ սատանայ՝ է պատճառ ամենայն չարեաց մարդկան. զի նա խրատէ եւ ձգէ զմեզ ի չար. որպէս ասէ Տէրն. (սատանայ իսկզբանէ մարդասպան է։) Այս է, որ (Աստուած զմահ ոչ արար. նախանձու բանսարկութիւն եմուտ մահ յաշխարհիս։) Զի զառաջին մարդն խաբեաց եւ մահացոյց եւ մահացոյց մարմնով եւ հոգւով։ Եւ դարձեալ որ ասէ (իսկզբանէ՝) որ սկիզբն եւ պատճառ ամենայն մեղաց սատանայ է. եւ մեղօք մեռանի հոգի եւ մարմինն մարդոյն. վասն որոյ ասէ Սողոմօն։ (Տեսի զրպարտութիւն ի ներքոյ արեգական, եւ արտասուսուս զրպարտելոցն։) Ի ներքոյ արեգական ասէ տես զրպարտութիւն եւ անիրաւութիւն. այս է՝ ի վերայ երկրի ի մէջ մարդկան. եւ ոչ յերկինքս ի մէջ հրեշտակաց. զի անդ արդարութիւն է եւ իրաւունք։ Եւ դարձեալ ի ներքոյ արեգական՝ այս է, ի ներքոյ ժամանակիս որ է կենցաղոյս. զի յետ կենցաղոյս՝ ի յաւիտենից կեանսն ոչ է զրկումն եւ անիրաւութիւն. այլ արդարութիւն եւ ճշմարտութիւն։ Տեսի ասէ զանմտութիւն մարդկան. որք խաւարեալ են մտօք. եւ յառնեն ի վերայ միմեանց որպէս զգազանս. եւ պատառեն զրկելով զմիմեանս։ Եւ մոռացեալ են զինքեանս՝ որք ի ներքոյ մահու են վիճակեալ. եւ որպէս զանասուն վճարին. ի կենաց եւ դառնան ի հող. եւ զայն մոռացեալ են՝ որք ի սեփհական եւ ի հալալ ստացուածոց իւրեանց զրկիլոց են մահուամբ. եւ ոչ զգուշանան զրկելոյ զընկերն։ Այլ որպէս զանմահ հարկանեն, զրկեն, եւ անիրաւեն. եւ ոչ ի միտ ածեն զահն Աստուծոյ եւ դատաստանն՝ որ պահեալ է ամենայն մարդոյ։ Զի որպէս մահն հասարակաց է ամենայն մարդկան, եւ ոչ ոք զերծանի. նոյնպէս եւ յետ մահու՝ դատաստան գոյ ամենայն մարդկան առաջի Աստուծոյ. որ արդարապէս հատուցանէ զրկողացն տանջանս անվախճան. եւ զրկելոցն հանգիստ յաւիտենից որպէս ասէ առաքեալն։ Այլ արդ գիտելի է՝ զի բազում եղանակ է զրկելոյն. զոր տասն եղանակաւ ասեն վարդապետք։ Առաջին զրկեալն է ի վաճառս. որք յառ եւ ի տուրս զրկեն զմիմեանս. զորոց ասէ առակն. (չափ կրկին՝ եւ կշիռ մեծ եւ փոքր՝ ատելի են Աստուծոյ։) Այսինքն, որ կրկին չափ դնէ. մեծովն առնու, եւ փոքրովն տայ. զի զարդարութիւնն անիրաւէ։ Զի կշիռն եւ չափն՝ արդարութեան է միջնորդ, եւ ոչ անիրաւութեան եւ զրկանաց։ Երկրորդ եղանակ զրկելոյն՝ գողութիւնն է. որ ծածուկ զինչսն մարդոյն ի տանէն եւ յայլ տեղեաց գողանայ եւ զրկէ զնա. զիւր հոգին զրկէ եւ գողանայ. եւ զիւր հոգւոյ բարիսն ի նա տայ որոյ զինչսն գողացաւ։ Երրորդ եղանակ զրկելոյն՝ է աւազակութիւնն. որ ի ճանապարհն նստելով թալանեն եւ կողոպտեն զմարդիկ. եւ փոխանակ ընչիցն զոր բռնութեամբ զրկեն ի նոցանէ, զրկեն եւ զմեզս նոցա ընդ ընչիցն. զի Աստուած առնէ իրաւունս զրկելոցն, եւ հատուցանէ արդարապէս. զզրկօղն եւ զանիրաւն դատէ. եւ զզրկեալսն փրկէ եւ պսակէ։ Չորրորդ եղանակ՝ բռնաւորացն է եւ չար իշխանաց. որք բռնութեամբ եւ յայտնապէս զրկեն եւ յափշտակեն զինչս աղքատաց. եւ որպէս ձկուն մեծամեծք՝ զփոքունս կլանեն. որպէս ասէ Ամբակում. (ընդէ՞ր Տէր ցուցեր ինձ ցաւս. զի տեսանեմ զմարդիկ իբր զձունս՝ որք մեծամեծք զփոքունս կլանեն. ) այս է. զի նախատեն եւ հարկանեն, եւ տուգանեն. եւ անիրաւ յամենայն ժամ զրկեն զաղքատս։ Զի որքան զհրամայեալ իրաւունս նոցա աւելի յափշտակեն, զրկանս համարեալ է նոցա. եւ զմեղս աղքատացն ժողովեն։ Հինգերորդ եղանակ՝ որ զանդաստանս եւ զհայրենիս զրկեն ի միմեանց. տունս, այգիս, հողս, եւ այլ ինչս. որպէս ասէ Եսայի։ (Վայ այնոցիկ՝ որք յարեն տուն առ տուն, եւ ագարակ առ ագարակ, զի զընկերին հանիցեն։) Եւ զայս ոչ վասն պիտոյից կարեաց առնեն, որ սակաւ հայրենիքն բաւական են մարդոյ պէտս. այլ վասն անիրւելոյ եւ զրկելոյ զմիմեանս։ Որպէս Աքայաբ եւ Եզաբել յափտակեցին զայգին Նաբովթայ. եւ ինքեանք զրկեցան ի թագաւորութեանց եւ ի կենաց իւրեանց. այսպէս եւ ամենայն զրկողաց Իսրայէլացւոց։ Վեցերորդ եղանակ՝ որք զվարձս վարձ կանանց զրկեն. զորոց տրտնջայ Եսայի. (զրկեալն ի ձէնջ աղաղակէ. եւ բողոք հնձողացն՝ եհաս յականջս Տեառն զօրութեանց։) Զի մին՝ որ աշխատեցաւ եւ չարչարեցաւ մարմնով վասն իւր վարձուն՝ եւ դու զրկէս զնա. եւ միւս՝ որ աղաղակէ առ քեզ եւ ոչ լսեն նմա։ Վասն այն Աստուած բողոքէ. եւ Աստուած լսէ նմա, եւ առնէ իրաւունս զրկելոցն. որպէս ասէ մարգարէն. (եւ դու որ զաղաղակ նորա ոչ լւար, յորժամ աղաղակես առ Աստուած՝ եւ քեզ ոչ լուիցէ։) Եւ որ զնա յիւր վաստակոց վարձուն հանէր, նա հանէ զքեզ ի կենաց քոց Աստուած։ Եօթերորդ եղանակ՝ որ զմիմեանց փառս զրկեն, եւ զիշխանութիւնն յափշտակեն. զի որ իշխանութեան կայ հակառակ՝ Աստուծոյ հրամանին կայ հակառակ. որպէս ասէ առաքեալն. (ոչ ուստեք իշխանութիւն, եթէ ոչ յԱստուծոյ. եւ որ կարգեալ են՝ յԱստուած են կարգեալ։ Այնուհետեւ որ իշխանութեան հակառակ կայ, Աստուծոյ հրամանին է հակառակ։) Եւ վայ է նոցա. որք վասն սուտ եւ անցաւոր փառացս՝ Աստուծոյ հրամանացն հակառակին. եւ ելցեն ի յաւիտենից եւ յանմահ կենացն։ Ութերորդ եղանակ զրկելոյն՝ է շնութիւնն. որ թողու զհալալկին իւր, եւ զկին ընկերին յափշտակէ եւ զրկէ զնա. այնպիսին զիւր հալալ անկողինն պղծէ. եւ զընկերին անկողինն պղծէ. եւ զրկէ զիւր հոգին ի յօրհնութենէն Աստուծոյ. այլեւ զգործակիցն Ը որ շնացաւ։ Վասն այն հրամայեաց Աստուած ի յօրէնսն Ժ բանեան եթէ՝ (մի ցանկանայցես կնոջ ընկերի քոյ. եւ մի ընչից եւ ստացուածոց նորա։) Իններորդ եղանակ զրկելոյն՝ է սպանութիւն. որ զրկէ զնա ի կենաց. կամ մասանց հատումն առնէ, ձեռաց ոտից եւ այլն։ Եւ մարդասպանութիւնն այնպէս ծանր է, զի որ զմարմին ընկերին եսպան եւ եհանն ի կենաց. զիւր հոգին Եսպան եւ եհան յաւիտենից կենացն. որպէս ասէ առաքեալն. (ամենայն մարդասպան՝ ոչ ունի կեանս յանձին։) Նոյնպէս որ վասն փոքու ինչ պատճառի զմասն ինչ մարդոյ հատանէ զնա Աստուծոյ, եւ ի բաց ձգէ յերկրէն կենդանեաց։ Տասներորդ եղանակն այն է՝ որ բանիւ զրկեն, նախատեն, եւ բամբասեն զընկերս. եւ զուր խօսիւք՝ առաւել խոցետեն քան նետիւք. որպէս ասէ Դաւիթ։ (Ինանիր խօսեցաւ այր ընդ ընկերի իւրում շրթամբք նենգաւորօք։) Այսպէս եւ առ Քրիստոս նետաձիգ լինէին նենգաւոր լեզւաւ եւ ասէին թէ՝ (բեեղզեբուղաւ հանէ դա զդեւս. ) առ որ ասաց թէ՝ (որ զհոգին սուրբ զուր հայհոյէ, մի թողցի նմա. մի աստ, եւ մի ի հանդերձելումն։) Այսինքն է, թէ ամենայն որ զսուրբ եւ զանմեղ հոգին հայհոյէ չար ասելով, այնպիսւոյն մեղն՝ մի թողցի նմա։ Զի քան զամենայն եղանակս՝ ծանրագոյն ասաց զբանիւ զրկելն եւ զրպարտելն։ Այսքան եղանակ է գլխաւոր զրպարտելոյ. այլ մասնաւորքն ընդ սոքօք՝ բազում են եւ անթիւ։ Զայսոսիկ ետես իմաստուն մտօք եւ ասէ. (տեսի զրպարտութիւն ի ներքոյ արեգական. եւ արտասուս զրկելոցն։) Զի յորժամ բռնադատէ զրպարտօղն, յափշտակէ զինչս, առնու զանդաստանն. նստի ի ճանապարհս աւազակ. զոմն սպանանէ. եւ զոմն մերկ կողոպտէ եւ թողու. անարգէ, հարկանէ, եւ հայհոյէ զնոսա։ Եւ նոքա լան հառաչեն ողբան. առ Աստուած բողոքեն՝ առ մարդ աղաղակեն։ Եւ բազումք ի նոցանէ մնան առանց մխիթարութեան։ Եւ որ երէկ ընչից Տէր՝ այսօր կողոպտեալ եւ հացի քաղցեալ։ Եւ որ երէկ բաշխօղ այլոց՝ այսօր մուրացիկ շրջի։ Որ երէկ կենդանին եւ առաղջ՝ այսօր յաւազակաց խոցեալ եւ կիսամեռ անկեալ։ Որ երէկ սրբութեամբ պատուեալ, այսօր զրպարտեալ բանիւ, եւ ընդ չարագործսն աքսորեալ. եւ ոչ ինչ ունի մխիթարութիւն առ ձեռն։ Զի մարդիկ ոչ լսեն. եւ ոչ առնեն դատ. եւ Աստուծոյ մխիթարութիւնն յետոյ լինի, եւ անագան ուրեմն։ Զի այն զրկեալ տաղտապի եւ տագնապի. եւ ոչ ինչ ունի մխթարութիւն յաստի կենացս։ Վասն այն յորժամ զայնպիսի անկարգութիւն ետես իմաստունն, ասէ. (գովեցի ես զմեռեալսն յառաջագոյն, քան զայժմու կենդանիսս։) Այսինքն, յորժամ ետես զայսպիսի անիրաւութիւն ի մէջ մարդկան եւ զբնութիւն, երանեաց զմեռեալս որ յառաջագոյն մեռան եւ կարճեցան ի սոցա չարեացն։ Որ զրկօղքն ի մէջ անիրաւութեան են հանապազ. եւ զրկեալքն ի մէջ արտասուաց։ Եւ անհոգ զայսպիսի չարս գործեն յարաժամ. եւ ոչ յիշեն զմահու օրն։ Իսկ մեռեալքն՝ զերծեալ են յայսպիսեաց չարացս. եւ հասեալ ի նաւահանգիստ մահուն։ (Զի մահ մարդոյ՝ հանգիստ է ասէ Յոբ. ) վասն այն երանէ զմեռեալսն։ Եւ քան զնոսա զարկոսինն՝ լաւ է որ չեւ եւս են եղեալ. այսինքն, անգոյքն որք ի գոյացութիւն չեն եկեալ ասէ՝ լաւ են քան զգոյացեալսն։ Եւ Յիրաւի ասէ զայս։ Նախզի՝ ամենայն ոք որ գոյացեալ է եւ ծեալ՝ ի հարկէ մեռանելոց է, կամ մեռեալ է. իսկ անգոյն՝ ոչ եղեալ է եւ ոչ մեռանի. վասն այն լաւ է նմա, որ զմահ ոչ ունի։ Դարձեալ՝ որք գոյացան եւ եկին ի կենցաղս յայս, եւ զչար գործեցին, զզրկելն, եւ զյափշտակելն, եւ զանիրաւելն, չարեօք մեռանին։ Իսկ անգոյն՝ ոչ եկն ի կեանս յայս, եւ ոչ չար գործեաց, եւ ոչ չարաւ մեռաւ։ Դարձեալ՝ որ չար պատահմանց դիպեցաւ՝ եւ չարեօք մեռաւ՝ կայ եւ նմայ չարա տանջանքն յաւիտենական։ Իսկ ոզ գոյն՝ ոչ է եկեալ յաշխարհս, եւ ոչ մեռեալ եւ ոչ տանջի յաւիտենից։ Ի բանս յայս հայեցեալ

Երեմիաս, ասէ. (վայ ինձ մայր իմ. զի ծնար զիս տեսանել զցաւս եւ զտանջանս. ) այսինքն, զցաւս մարմնոյ եւ զտանջանս դժոխոց։ Եւ Յոբ անիծանէ զօրնն յորում ծնաւ ասելով. (անիծեալ օրն յորում ծնայ. եւ գիշերն յորում ասացին թէ արու. ) այսինքն թէ ի գիշերին եւ թէ ի տիւն ծնայ՝ անիծեալ լիցի, յորժամ այնպիսի չարաչար տանջանաց հանդիպեցայ։ Եւ դարձեալ վայ ասէ՝ թէ անիծեալ է օր ծննդեան իմոյ. զի գիշեր է համարել ինձ եւ խաւար կեանքս իմ, համեմատեալ ի կենաց լոյսն յաւիտենից։ Նմանապէս եւ Տէրն ասէր. (լաւ էր նմա թէ չէր ծնեալ մարդն այն։) Սուրբքն ամենեքեան զայս ուսուցանեն թէ, լաւ է ոչ գոյացեալն եւ ոչ ծնեալն, քան թէ ծննդեամբ ի յաշխարհս եկեալ եւ չար գործոց հանդիպեալ. շնութեան, պոռնկութեան, յափշտակութեան, գողութեան, զրկանաց, եւ այլ չարեաց։ Զի ի կեանս յայս՝ չար եւ վատ եւ զրկողաց զանուն ժառանգէ. եւ ի հանդերձեալն՝ մատնի յանաչառ դատաւորէն ի հուրն յաւիտենից։ Եւ քան զնոսա չիք եղկելիք եւ խոտանք, որք զրկօղք են եւ յափշտակօղք։ Զայս ի միտ առցուք եղբարք. մի զրկեսցուք զմիմեանս. մի գողասցուք. մի զրպարտեսցուք. մի բամբասեսցուք. եւ մի որ ինչ չար է՝հանցուք ի լեզուէ. եւ մի յայլ անդամոց։ Այլ որ ինչ բարին է՝ զայն խօսեցուք. զբարին արասցուք։ Սիրեսցուք զընկերն։ Ողորմեցուք աղքատաց։ Տացուք կարօտելոց։ Մխիթարեսցուք զվշտացեալս։ Զի անճառ բարեացն արժանի լիցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։ Յետ որոյ ասացեալ եղեւ վասն առաքինութեան առ հասարակ։ Աասցուք այժմ զյեօթն խորհրդոյ եկեղեցւոյ։ Եւ առաջին վասն մկրտութեան։

Նորին քարոզ վասն Եօթն խորհրդոյ եկեղեցւոյ. եւ նախ վասն մկրտութեան. ի բան աւետարանին։ (Եթէ ոք ոչ ծնցի ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ. եւ կամ ծնեալն ի մարմնոյ մարմին է. եւ կամ այլ ինչ։) Յօհ. 3. 5 (Գլուխ. ԼԲ)

Բայց նախ զայս հարցանեմք եթէ, վասն է՞ր կարգ եկեղեցւոյ բանիւ աւանդեցաւ եւ ոչ գրով։ Ասեմք եթէ՝ բանն մարմնացեալ՝ բանիւ աւանդեացն. եւ նոքա դարձեալ հայրապետաց. եւ նոքա յեկեղեցի այսպէս բանիւ։ Վասն որոյ եպիսկոպոսն բանիւ աւանդէ զիշխրանութիւն քահանայից եւ սարգաւակաց։ Այլեւ քահանայն բանիւ մկրտէ. եւ բաիւ պատարագ է եւ պսակէ, եւ թողութիւն շնորհէ. եւ այլն ամենայն բանիւ կատարի։ Եւ այս վասն բազում պատճառի։ Նախզ՝ բանն յանմարմին մտաց ի միտս ընթանայ. որպէս հրետակաց քահանայութիւնն իմացմամբ՝ նոյնպէս եւ զմերս իմացմամբ աւանդեաց։ Երկրորդ՝ որ օրինական էր եւ հին՝ գրով եդաւ. իսկ ճշմարտութիւն նորոյս՝ բանիւ. զի բաժանեսցի ի հնոյն։ Երրորդ՝ զի թաքուն մնասցէ յանարժանիցն. որպէս եւ անունն իսկ յայտ առնէ խորհուրդ՝ որ ծածուկ գիտութիւն։ Չորրորդ՝ զի զոր աւանդ է՝ պարտ է զգուշութեամբ եւ արժանապէս պահել։ Հինգերորդ՝ զի աւանդողին պարտիմք տալ զարդիւնաւոր շահս. որպէս որք զքանքարն յարգեցին՝ երանեցան։ Իսկ թէ վասն է՞ր մարմնական նշանօք աւանդեաց. որպէս ի ջուր եւ իմիւռոն. ի հաց եւ ի գինի, եւ յայլն։ Եւ այսմ դնեմք բազում պատճառս։ Նախզ՝ մեք մարմնական եմք. մարմնական եմք. մարմնոյ միջնորդով՝ յանմարմին հասանիմք. որպէս տեսեալ զգիրն՝ ապա իմանամք զզօրութիւնն։ Երկրորդ՝ զ վարագուրաւ ծածկեսցի յանարժանիցն ծածուկ խորհուրդն ի նոսա։ Զի որք անարժան են հաւատով եւ մտօ եւ վարուք՝ ոչ տեսցեն. ըստ այնմ, (մի տայք զսրբութիւն շանց եւ այլն։) Երորրդ՝ զի մարմնականիւ է կորուստն մեր. եւ գիւտն դարձեալ մարմնականիւ եղիցի. զիի դեղն պատասխանի տացէ հիւանդութեանն։ Չորրորդ՝ զի հիւանդն որ է մարդն՝ հոգի է եւ մարմնին. վասն որոյ մարմնական տամք զհոգեւոր դեղն. զոր օրինակ՝ պատեալ լինի դառն դեղն քաղցր ուտելեաւն։ Հինգերորդ՝ ի դիմաց բժշկին. զի Աստուած՝ է մարդատեալ. նոյնպէս եւ դեղն ուտի աներեւոյթ ինչ զաստուածային շնորհն. եւ ունի մարմնական զերեւելի տեսակ շնորհին։ Վեցերորդ՝ վասն վարձուն. զի յոյժ օգտակար է առ վարձն, յորժամ հաւատացեալ լինի Աստուծոյ՝ ուր բնական միտք ոչ կարէ հասանիլ։ Եօթներորդ՝ վասն խոնարհութեան. որով խոնարհի մարդն եւ խնդրէ զփրկութիւն ի ներքնագունիցն իւրոց։ Իսկ թէ քանի՞ է խորհուրդ եկեղեցւոյ։ Ասեմք թէ, եօթն. այսինքն, Առաջին Մկրտութիւնն։ Դրոշմն։ Պատարագն։ Եւ ապա Ապաշխարութիւնն։ Օծումնն։ Կարգն։ Պսակն։ Այլ ոմանք ասացին թէ՝ ոչ էր պարտ եօթն. այլ մի խորհուրդ. վասն զի խորհուրդնն ունի զօրութիւն ի զօրութենէն Աստուծոյ, ի չարչարանացն Քրիստոսի։ Այլեւ մի է զօրութիւնն Աստուծոյ. եւ մի է չարչարանքն Քրիստոսի. (զի միանգամ ի սրբութիւն գտեալ փրկեցաք։) Այլ ասեն վարդապետք. թէպէտ մի է չարչարնքն Քրիստոսի, եւ մի է զօրութիւն նորին. այլ մի զօրութեամբ՝ կարէ ոք բազում ներգործութիւնս առնել զանազան գործեօք։ Նոյնպէս մի զօրութեամբն աստուածային՝ եւ մի չարչարանօքն՝ ներգործէ ի մեզ զանազան խորհրդօք իբր զանազան գործեօք։ Այլ ոմանք ասեն թէ, խորհուրդն կարգեալ է ընդդէմ պակասութեան մեղաց. իսկ նա կրկին է. այսինքն, մեղքն եւ պատիժն. բաւական էր ապա երկու խորհուրդն։ Պատասխանեն այսմ թէ՝ մեղքն եւ պատիժն՝ ունին զանազանութիւն ըստ տեսակին. եւ զի զանազան են տեսակք մեղացն. եւ զանազան են տեսակ պատժոցն եւ բազում։ Ապա ուրեմն եւ խորհուրդն պարտ էր լինիլ զանազան եւ բազում ըստ զանազան մեղացն եւ պատիժոցն. որպէս ուսանելոց եմք յառաջի կայդ։ Իսկ այլ ոմանք ասեն թէ, խորհուրդն վերաբերի առ գործ եկեղեցական քահանայապետութեանն. որպէս սուրբն Դիոնէսիոս։ Այլ արդ՝ քահանայական գործն երեք է. այսինքն, մաքրել. լուսաւորել. եւ կատարելագործել. որպէս նոյն սուրբն Դիոնէսիոս կարգէ. ապա պարտ է լինիլ միայն երեք խորհուրդ։ Ասեմք առ այս թէ՝ գործ քահանայապետական նկատէ առ երիս իրս. այսինքն, առնօղքն. ընդունօղքն. եւ գործքն։ Արդ՝ առնօղքն են սպասաւորք խորհրդոյն, որ վերաբերի առ կարգն. իսկ ընդունօղքն են այնոքիկ՝ որք մատչին առ խորհուրդն. որք յառաջ ածին պսակաւն։ Բայց գործքն՝ մաքրութիւն, լուսաւորութիւն, եւ կատարելագործութիւն։ Արդ՝ մաքրութիւնն եւ լուսաւորութիւնն՝ առաջնապէս վերաբերին առ մկրտութիւնն ըստ սրբոյն

Դիոնէսիոսի։ Եւ երկրորդաբար առ ապաշխարութիւնն, եւ վերջին օծումնն։ Իսկ կատարելագործութիւնն ըստ առաաքինութեան՝ է կրկին. այսինքն, տեսական եւ վախճանական։ Եւ տեսական կատարելագործութիւնն՝ վերաբերի առ դրոշմն։ Իսկ վախճանական՝ առ պատարագն։ Ապա ուրեմն յոթ են խորհուրդք եկեղեցւոյ եւ ոչ երեք՝ որպէս ոմանք։ Իսկ թէ վասն է՞ր եօթն են խորհուրդք։ Վարդապետք դնեն բազում պատճառք։ Նախ՝ ըստ զանազանութեան մարդկան որք են յեկեղեցի։ Առաջին խորհուրդն՝ է՛ մկրտութիւնն. որր է նոր մտանելոցն ի յեկեղեցի։ Երկրորդն՝ դրոշմն. որ է պատերազմողացն ընդդէմ թշնամւոյն սատանայի։ Երրորդն՝ հաղորդութիւն. որ է վերստին զօրացուցանել ի պատերազմի. եւ հոգեւոր կերակուր։ Չորրորդ՝ ապաշխարութիւնն. որ է վերստի կանգնելոցն. որք անկանին մեղօք, եւ վերստին կանգնին ապաշխարութեան գործօք։ Հինգերորդ՝ վերջին օծումն. որ է ելելոցն ի կենցաղոյս. եւ զերծանելոյեն ի պատերազմի։ Վեցերորդ՝ կարգն. որ է սպասաւորելոցն այսմ խորհրոյս, որք են ի յեկեղեցի քահանայք եւ այլք։ Եօթներորդ պսակն. որ է խորհուր նոր զինուորս ի ներքս մեծանէլոյ ի ձեռն մարմնաւոր ծննդեան։ Դարձել՝ եօթն են խորհուրդ՝ որք պատրաստեն զմեզ ընդունիլ զեօթն առաքինութիւնս։ Որ է հաւատ. յոյս. եւ սէր. խորհեմութիւն. արիութիւն. ողջախոհութիւն. եւ արդարութիւն։ Զի մկրտութիւնն է խորհուրդ հաւատոյ. ուստի յայտ է՝ զի նախ հաւատամք, եւ ապա մկրտիմք։ Դրոշմն է խորհուրդ յուսոյ. զի յուսով ի զօրութիւն սուրբ հոգւոյն՝ կարողանամք ընդդէս թշնամւոյն։ Հաղորդութիւնն է խորհուրդ սիրոյ. զի սիրով միաւորիմքք եւ յօդիմք ի գլուխն Քրիստոսի. (մարմին ի մարմնոյ նորա, եւ անդամք յանդամոց նորա։) Ապաշխարութիւնն՝ է խորհուրդ արդարութեան. զի ի ձեռն զղջման եւ խոստովանութեան եւ այլոցն՝ արդարանամք ի մեղաց։ Օծումն՝ է խորհուրդ լրումն արիութեան. զի եկեալք ի պատերազմէ, զխոշին եւ զքիրտն սրբեմք. որպէս ելեալքն ի մարմնական պատերազմէ։ Կարգն՝ է խորհուրդ խոհեմութեան եւ գիտութեան. զի մաստութեամբ եւ գիտութեամբ սպասաւորեսցէ խորհրդոցն. եւ խրատեալ ուսուսցէ զժողովուրդն։ Իսկ պսակն՝ ի խորհուրդ ողջախոհութեան. զի ողջախոհ ամուսնութեամբ՝ զսպեսցէ առ ինքն զողջախոհ ցանկութիւնն. եւ արգելցի ի շնութենէ եւ ի պոռնկութենէ։ Վասն որոյ է՝ են խորհուրդք եկեղեցւոյ։ Դարձեալ է եւ այլ պատճառ, զի եօթն են խորհուրդ. զի կարգին ընդդէմ երից մեղաց. եւ ընդդէմ չորեքին պատժոց։ Մկրտութիւնն է ընդդէմ սկզբնական մեղաց։ Ապաշխարութիւնն ընդդէմ ներգործական մահու չափ մեղաց։ Եւ օծումն ընդդէմ ներելի մեղաց։ Կարգն ընդդէմ տգիտութեան։ Հաղորդութիւնն ընդդէմ չարութեան։ Դրոշմն ընդդէմ անկարութեան։ Պսակ ընդդէմ ցանկութեան. զոր բարեխառնէ եւ անմեղադրելի առնէ։ Է՛ եւ այլ իմն պատճառ. որպէս մարմնաւոր կենաց եւ առողջութեանց համեմատեալ հոգեւոր կեանքն եւ առաղջութիւնն, ասացեալ ի վարդապետաց։ Այլ այս բաւական է վասն ժամուս։ Եկեսցուք ի կարգ բանիս եւ տեսցուք թէ, զի՞նչ նշանակէ կնքահայրն։ Ասեմք թէ, որպէս ի մարմնաւոր ծնունդն՝ մանկաբարձն է եւ դայեակն. նոյնպէս ի հոգեւորն կնքահայրն վասն չորս գործոյն։ Նախզի՝ բարձօղ է մանկանն եւ կերակրօղ. եւ դաստիարակ եւ զգեցուցիչ։ Եւ որպէս է կոչմամբ մայր մանկան. նոյնպէս եւ կնքահայրն՝ կոչի կնքահայր եւ բարձօղ նորածնեալ մանկան։ Խրատէ եւ կերակրէ զնա բանիւ. եւ զգեցուցանէ զնա. վասն որոյ պարտ է՝ զի զգեստ մանկանն՝ ի նմանէ լիցի։ Եւ թէ մկրտեալն փոքր լիցի եւ թէ մեծ՝ պիտոյ է կնքահայր. զի լեզու եւ միջնորդ է նմա առ քահանայն։ Ապա պարտ է զի լիցի արու. զի կնքահայր կոչի։ Հարց։ Վասն է՞ր կարգեցին հայրապէտքն ի կանօնս ի ժամ մկրտութեան կին մարդոյ ոչ մտանել յեկեղեցին։ Պատասխանի։ Վասն բազում պատճառի. Նախզի հերձուածօղք ոմանք՝ կանանց հրաման տային առնուլ մկրտութիւն. կամեցան հարքն սուրբք՝ զայնպիսի աղանդն արտաքսել յեկեղեցւոյ. եւ ընդդէմ նոցա՝ կին մի բնաւ թողուլ յեկեղեցին յայնմ ժամու։ Երկրորդ՝ զի կանայք ախտաւոր եւ մարմնական ծննդեան են պատճառ եւ առիթ. հոգեւոր եւ անախտ ծննդեանս միլիցն հուպ եւ նպաստ։ Երրորդ՝ զի պատճառ կործանման եւ գլորման բնութեանս՝ կինն եղեւ հաւանելով օձին խրատու. ի վերստին կանգնումն աւազանաւս՝ մի լիցի մերձ եւ ձեռնտու։ Զոր օրինակ՝ իմաստուն բժիշկ՝ զպատճառ հիւանդութեան նախ հանէ դեղօք. եւ ապա յետոյ սպեղանեօք բժշկէ։ Չորրորդ՝ զի մարդս հոգի է եւ մարմին եւ ըստ մարմնոյն՝ ունի մարմնաւոր հայր եւ մայր զծնօղսն. եւ ըստ հոգւոյն՝ հոգեւոր մայր զաւազանն. զհոգեւոր հայր զկնքահայրն որ է Բէլն. եւ այլ մօր ոչ եմք կարօտ. զի կնքահայր ասեմք եւ ոչ կնքամայր. զի մկրտութեամբն լինիք որդիք հօրն երկնաւորի եւ ոչ մօր երկրաւորի։ Հինգերորդ՝ զի ի մարմնաւոր մօրէն մեղկութեամբ ծնանի. կանայք բառնան։ Իսկ ի հոգեւոր մօրէս արի եւ պինտ եւ կազմ ծնանի. արք բառնան. որպէս Տէր մեր մկրտեալ եւ արիացեալ ել պատերազմ ընդ փորձողին, եւ յաղթեաց նմա. նոյնպէս եւ մկրտեալս արիացեալ յաղթէ սատանյի։ Վեցերորդ՝ իմարմնաւոր դատաստանս՝ կանանց վկայութիւն ոչ է ընդունել եւ ոչ հաստատուն. քանի՞ առաւել հոգեւորս։ Եօթներորդ՝ զի հրամյէ առաքեալն. (կանանց շուք դնել, եւ քող արկանել ի մէջ եկեղեցւոյ. եւ մի բանիւ խօսիլ. զի որ խօսի կամ բանայ զերեսս եւ զգլուխս, յամօթ առնէ զնա գլուխն իւր Քրիստոսի։) Ութերորդ՝ զի եօթն խորհուրդ եկեղեցւոյ՝ արանց աւանդեցաւ եւ ոչ կանանց։ Զի ոպէս յայլ խորհուրդս ոչ են կանայք ձեռնամուխ իսպասաւորել կամյայլ ինչ։ Նոյնպէս եւ աստ մի լիցին սպասաւոր կամ ձեռնտու. զի թէ ձեռնարկեսցեն յայս, ձեռարկեսցեն եւ յայլսն։ Իններորդ՝ զի յորժամ մկրտեցաւ Քրիստոս, աստուածային եւ այլ կանայք ոչ կային անդ։ Եւ դարձեալ՝ յորժամ յարեաւ Քրիստոս, ոչ ետ թոյլ մագդաղենացւոյն մերձենալ յինքն ասելով. (մի մերձենար յիս։) Եւ մկրտութիւնս մեր՝ զթաղման եւ զյարութեանն ունի խորհուր. երեք անգամ ընկղմելն՝ զերեքօրեայ թաղումն նշանակէ. եւ հանելն յաւազանէն՝ զյարութիւն։ Վասն որոյ ոչ է պարտ կին մարդոյ մերձ թողուլ, կամ կնքահայր առնել։ Տասներորդ՝ զի ի հինն կանայք ոչ առնուին զոք թլփատութենէ. այլ արք միայն. որպէս այլագիք. քանի՞ առաւել յաւզանէն ոչ է պատշաճ առնուլ զոք կին մարդոյ։ Վասն որոյ պարտ է զգուշանալ. եւ մի՝ տալ վստահութիւն կանաց ձեռնմուխ եկեղեցւոյ։ Այսքան առ այս։ Եւ զի լիցի մկրտեալ է հաւատացեալ. զի կարէ միջնորդել առ քահանայն, եւ առնուլ զդաւանութիւն։ Եւ մի հերձուածօղ կամ կռապաշտ. կամ տաճիկ կամ ջհուտ։ Նախ զի՝ նորընծայ աղայն ի հաւատ կնքահօր վերանորոգի եւ դառնայ. որպէս ասէ Սողոմօն. (որդի հարազատ զնանութիւն հօրն բերէ։) Այսպէս հոգեւոր որդիս՝ զնմանութիւն հոգեւոր հօրն բերէ յինքն որպիսի եւ իցէ. թէ ուղղափառ, թէ չարափառ։ Երկրորդ՝ զի կնքահայրն հաւատովն է վկայ հաւատոյ մկրտելոյն. եւ ոչ մարմնով կամ այլ իւրք։ Երրորդ՝ զոր ինչ եւ Դաւանէ կնքահայրն՝ զնոյն դաւանի եւ նոր ընծայն. թէ զԱստուած, թէ զմարդ, եւ թէ զայլ ինչ։ Չորրորդ՝ զի որպիսի հաւատով եւ իցէ կնքահայրն՝ կնքոյ որդին՝ նովին հաւատովն որդիանայ նմին. եւ կոչի նորին հաւատովն որդի նորին. եւ հայրենեացն ժառանգ. ըստ որում վիճակի սակի իցէ հայրն. որպէս եւ մեք ըստ հաւատոց որդիքս Աբրահամու։ Այսքան առ այս։ Իսկ այն զի յարեւմուտս հրաժարեմք եւ յարեւելս դառնամք՝ այս է պատճառն։ Զի սատանայ եւ տգիտութիւնն եւ մեղքն՝ խաւար են. վասն որոյ ի մուտս արեւու ուրանամք եւ հրաժարիմք. Իսկ Աստուած եւ գիտութիւնն եւ դաւանութիւնն՝ լոյս է. յարեւելից կողմանէ առնումք։ Այլ յայսմանէ երեւի երեք ինչ։ Նախզի՝ լոյս եւ խաւար՝ տգիտութիւն եւ գիտութիւն՝ չար եւ բարի ի միասն ոչ կարեն լինիլ. զիիի ներհակք են. որպէս ջերմ եւ ցուրտ, մահ եւ կեանք։ Զայս ուսուցանէ յաւետարանին. ոչ կարէք Աստուծոյ ծառայել եւ մամոնայի. ) վասն որոյ ի միոյն հեռանալի է. եւ առ միւսն մերձիլ։ Երկրորդ՝ զայն ցուցանէ թէ, պարտ է նախ ի չարէն հեռանալ. եւ պարտ ի բարին մերձիլ. եւ ապա ի բարին մերձիլ. ի խաւարէն փախչիլ. եւ ապա ի լոյսն բնակիլ։ Զ սրբոյն՝ սրբոյն՝ սուրբ լիցիտեղի։ Յայս միտս յամենայն խորհուրդս նախ զմեղս խոստովանիմք. եւ ապա հաղորդեն, կամ պսակեն, կամ թողութիւն շնորհեն, եւ այլն ամենայն։ Երրորդ՝ զայն ցուցանէ թէ, ոչ է բաւական միայն ի չարէն հեռանալ. այլեւ զբարիս գործել. ոչ միայն զխաւար է զտգիտութիւն թողուլ, այլ զլոյս եւ զգիտութիւն ստանալ։ Զի թէ ոչ չար գործէ եւ ոչ բարի, ոչ տանջի եւ ոչ պսակի։ Վասն որոյ ի խոստովանութիւնն որ մեղքն թողաւ եւ սրբեցաւ, պարտ է լուծ ինչ ապաշխարութեան կրել. որ է գործ բարի. զի վարձատրեսցի։ Յայս միտս յորժամ հրաժարիմք ի սատանայէ, դաւանիմք զՔրիստոս. եւ յորժամ մեր կացուցանեն զմանուկն, զգեցուցանեն նոր հանդերձս պայձառս։ Զի սրբեցաւ ի մեղաց. եւ նոր ծնաւ հոգւով, եւ ի լոյս հաւատոյ եկն. վասն որոյ եւ զմոմն վառել ունի ի ձեռն։ Իսկ երիցս ընկղմելն ի ջուրն եւ հանել՝ զմեռանելն ընդ Քրիստոսի՝ զերեքօրեայ զթողումն եւ զյարութիւնն նշանակէ։ Զոր նախ եւ առաջին՝ համեմատեսցու ընդ հասարակաց մահու. եւ ապա առ մահն Քրիստոսի։ Եւ նախ ըստ այսմ օրինակի. զի մահ է՝ որոշումն միաւորութեանց. վասն անձնական միաւորութիւնն որ է ի հոգին՝ որոշի. եւ բնութեանն ոչ։ Այսպէս զի տարրական միաւորութիւն եւ հիւթական բաժանի ի հոգւոյն. եւ տնկականն եւ զգայականն ոչ որոշի. զի մնան ըստ էութեան ի հոգին մասն գոլով. այլ խափանին ըստ ներգործութեան։ Այսպէս ի մահ մկրտելոյն՝ սկզբնական եւ ներգործական մեղքն բաժանի ի նմանէ. այլ արմատ մեղացն եւ դիւրասահութիւնն մնայ ի մարդն. զի յետոյ կարէ մեղանչել։ Երկրորդ՝ որպէս մարմին մեռելոյն ծածկի հողովն՝ եւ հոգին աներեւութանայ։ Այսպէս եւ մկրտեալն ծածկի ջրով. այն է որ զբոլոր մարմինն թանայ եւ ծածկէ։ Երրորդ՝ զի որպէս մահն զրկէ զհոգին՝ ի մարմնոյն բռնաբար. այսպէս եւ շնորհք մկրտութեանն՝ զմեղս սրբէ ի մարմնոյն բռնութեամբ։ Չորրորդ՝ որպէս մեռեալ մարմին եւ թաղել՝ այլայլի եւ յայլ ինչ կերպ փոփոխի. այսպէս եւ թաղեալն մկրտութեամբ՝ փոխակերպի եւ լինի որդի լուսոյ։ Հինգերորդ՝ մեռռռեալն եւ թաղեալն՝ անշարժ է յամենայն ցանկութեանց. նոյնպէս եւ որ մկրտեալն է, մեռեալ է ընդդէմ ցանկութեանց աշխարհի բոլոր անդմօք եւ զգայարանօք։ Այս ըստ հասարակաց մահու։ Իսկ մեռանիլն՝ զմահն Քրիստոսի նշանակէ. որպէս ասէ Պօղոս։ (Որք ի Քրիստոս մկրտեցայք՝ ի մահ անդր նորա մկրտեցայք՝ թաղեալք ընդ նմին մկրտութեամբ ի մահ։) Նախ՝ որպէս Քրիստոս զնմանութիւն մահու ունէր. զի էր մեռեալ եւ էր կենդանի. թաղեալ ի գերեզմանի, եւ էր անապական մարմնով։ Նոյնպէս եւ որ մկրտի՝ նմանութեամբ մեռանի. զի մեռանի ըստ մեղաց, եւ է կենդանիի ըստ արդարութեան եւ անապականութեան։ Երկրորդ՝ որպէս մահն Քրիստոսի զմահ մեռոյց. եւ թաղմամբն զապականութիւն ելոյծ. այսպէս եւ մկրետեալն՝ զհոգեւոր մահն եւ զապականութիւն մեռուցանէ յինքեան։ Երրորդ՝ որպէս Քրիստոս նախ զմահ մեռոյց ի խաչին՝ եւ ապա զապականութիւն ելոյծ ի գերեզմանի։ Նոյնպէս եւ մկրտելոյն՝ նախ մեղք սրբի որ է մահ. եւ ապա պատիժն ջնջի որ է ապականութիւն յաւիտենից տանջանացն։ Չորրորդ՝ որպէս Քրիստոս ոչ ըստ բնութեան, այլ կամաւորութեամբ մեռաւ. այսինքն, զիի ոչ էր պարտական մահու. (ըստ որում ոչ արար մեղս. ) այլ զի զպարտս մեր վճարեաց։ Այսպէս եւ որ մկրտի՝ ոչ զբնական մահն մեռանի. այլ զպարտս վճարէ յաւիտենական մահուն։ Հինգերորդ՝ զի որպէս Քրիստոս մեռաւ ի խաչին՝ եւ երեք օրեայ եդաւ ի գերեզմանի անապական մարմնով եւ յարեաւ փառօք։ Այսպէս եւ մկրտեալն՝ մեռանի ընդ Քրիստոս. եւ երիցս ընկղմեալ ի ջուրն՝ ելանէ ի ջրոյն անմահապէս յարութեամբն Քրիստոսի. ըստ այնմ, (որ չարչարնացն կցորդ է, եւ փառացն հաղորդ։) Եւ գիտելի է՝ զի խորհուրդ մկրտութեանն Քրիստոսի եւ խորհուրդ խաչին՝ մի եւ նոյն է. վասն այն ասէ առաքեալն հռօմայեցւոց։ (Որք ի Քրիստոս մկրտեցայք, ի մահ անդր նորա մկրտեեցայք. թաղեալք ընդ նմին մկրտութեամբն ի մահ։) Նախ՝ որպէս անդ ջուրն յորդանանու. եւ աստ ջուր կողին։ Երկրորդ՝ անդ մերկացումն. եւ աստ ի վերայ խաչի։ Երրորդ՝ անդ խորտակեաց զգլուխ վիշապին. եւ խաչիւն խորտակեաց զզօրութիւն նորա։ Չորրորդ՝ անդ մկրտութեամբն սրբեաց զմեղս մեր. եւ աստ խաչիւն (սրբութիւն մեղաց մերոց արարեալ։) Հինգերորդ՝ անդ թաղեցաւ ի ջուրն. եւ աստ ի գերեզմանի։ Վեցերորդ՝ աստ փառօք յարեաւ. եւ անդ հոգւովն սրբով զօրացաւ։ Այսպէս ի մկրտութիւնս մեր՝ մի է խորհուրդ մկրտութեան եւ խորհուրդ խաչին։ Իսկ սուրբ մեռանաւն օծանիլն զայն ցուցանէ՝ զի յորժամ մկրտեցաւ Քրիստոս, հոգին սուրբ էջ ի վերայ նորա. զի է առ որպէս գլուխ մեր՝ եւ եհեղ յանդամս հաւատացելոց իւրոց. ըստ այնմ, (որպէս իւղ զի իջանէ ի գլուխ, եւ այլն։) Այսպէս ջրովն ի Քրիստոս մկրտիմք եւ որդիս Աստուծոյ կոչիմք. եւ իւղովն ի շնորհս հոգւոյն սրբոյ միաւորիմք։ *Եւ գիտելի է՝ որ ի ճակատն եւ ի սիրտն եւ ի թիկնամէջն օծանէ՝ այն դրոշմ է։ Եւ որ զհինգ զգայութիւնս ածանէ՝ այն ի խորհուրդ օծմանն է ծածկապէս։ Եւ որ զայլ մասունս օծանէ՝ յայնմ խորհրդոյ է, որ յառաջ քան զմկրտութիւնն օծանեն յայլ ազգս քրիստոնէից։ Եւ թէ ոք ասիցէ օծումն խորհուրդ է, ընդէ՞ր մեք ոչ ունիմք։ Ասեմք եթէ ունիմք զխորհուրդ օծմանն՝ այլ ծածկապէս ի մկրտութեանն զոր ասացաք։ Այլեւ յոտնալուայն։ Այլեւ ի մկրտութեանն Տեառն յաւուր յայտնութեան։ Եւ թէ ընդէ՞ր ոչ յայտնապէս՝ որպէս այլազգեացն։ Վասն զի զխոստովանութիւնն բառնայր. որպէս այժմ յազգս ասորոց եւ վրաց բարձեալ է։ Նոյնպէս ազգս մեր՝ վասն օծման ձիթոյն ոչ խոստովանէին, եւ ի մեզս մեռանէին։ Դարձեալ՝ օծումն հիւանդաց՝ ոչ սրբէ զմահու չափ մեղս. այլ զներելիս. իսկ խոստովանութիւն՝ զմահու չափ եւ զներելիս սրբէ. որպէս թէ ոք հատանէ զարմատն՝ չորանան եւ ստեղունքն. պիտանի է ապա խոստովանիլ՝ քա օծանիլ։ Դարձեալ՝ մահու չափ մեղքն՝ բանիւ սրբի ի ձեռնն քահանային. ապա եւ ներելին բանիս սրբի քահանային եւ աղօթիւք. որպէս ասէ Յակօբոս. (կոչեսցեն զերիցունս. եւ արասցեն ի վերայ աղօթս. եւ թողցի նմա։) Յայս միտս ժողովիմք քահանայք եւ պաշտօն առնեմք յերեկոյեայ մինչ ի լոյս. եւ պատարագ եւ Խաչ օրհնեմք. եթէ կենդանեաց, եւ թէ մեռելոց. ապա ուրեմն բանք քահանային՝ անւամբն Աստուծոյ սրբէ զներելի մեղս։ Եւ թէ ոք ասիցէ, պարտ է զի ձեռն քահանային մերձեսցի ի զգայարանսն։ Ասեմք եթէ՝ յարաժամ աջ քահանային մերձի ի գլուխ քրիստոնէին. ուր արմատէ բոլոր զգայութեանց։ Եւ ձեռն քահանային՝ է օծեալ եեւ սրբեալ մեռոնաւն. եւ տայ զշնորհս սրբութեան առ որ մերձենայ։ Եւ որպէս բազում են ներելիքն եւ անթիւ որ ի զգայարանս եւ ի միտս. այսպէս բազմապատիկ թողութիւն շնորհէ քահանայական կարգն ձեռն դնելով, եւ բանիւ շնորհաց սրբելով։ Եւ թէ ոք ասիցէ, զառաջին օծումն որ նախ քան մկրտիլն ոչ ունիք։ Ասեմք թէ՝ եւ զայս ունիմք ծածկապէս. որպէս որ ի ջուր աւազանին խաչանման մեռոնն խառնի։ Նախ՝ վասն այս խորհուրդս։ Եւ երկրորդ՝ զի մկրտութիւնս մեր ոչ ի ջուրն Ովհաննու, այլ ի մահն Քրիստոսի է։ Եւ վասն այն զանազան իւղ ոչ ունիմք. բայց միայն զմեռոնն սուրբ. զի մի համարձակեսցին քահանայք եւ զձէթ օրհնէքն վերստին մուծցեն յեկեղեցի։ Այլ ի մեծի հինգ շաբաթին օրհնեմք իւղ. զի մի մեռոնն սուրբ ի հասարակաց ոտս մերձեսցի։ Դարձեալ՝ զայս օծման խորհուրդս՝ ունմք ի քահանայս ննջեեցեալս. զի օծանեմք զնոսա որպէս ըմբիշս. զի ի հանդէս մտցէ ընդ այսս չարութեան օդոյդ։ Եւ թէ ոք ասիցէ, միայն մարմինն օծանի. զի՞նչ ներգործէ ի հոգին։ Ասեմք եթէ՝ յորժամ միաւորեալ է ընդ մարմինն՝ միութեամբ ներգործ էին նման ամենայն մարմնականքն։ Իսկ այժմ որ բաժան է՝ բաժանմամբ հասանին ի նա ամենայն սրբութիւնք։ Ապա թէ ոչ ժամ է քեզ ասել, թէ ամենայն կարգ թաղման մարմնոյն՝ չէ օգուտ ննջեցելոցն։ Ապա եւ ոչ աղօթք եւ պաշտօնք քահանայից։ Կամ տուրք կամ պատարագք, ոչ օգուտ հոգւոյն. որ է բնաւ սուտ եւ չար հերձուած։ Եւ թէ ոք ասիցէ, զդրոշմն ոչ ունիք. վասն զի եպիսկոպոսն ոչ տայ. որպէս ազգն ֆռանկաց։ Ասեմք եթէ, ըստ ազգիին յունաց՝ որպէս քահանայն պատարագէ եւ մկրտէ՝ նոյնպէս եւ դրոշմէ ըստ սրբոյն Դիոնիսեայ. եւ քահանայապետ ասէ զնա որ պատարագէ եւ մրկրտէ եւ դրոշմէ. զի նա է պետ եւ աւագ ի կատարմունս խորհրոյն. եւ այլ քահանայքն ընկերակիցք. եւ սպասաւորք խորհրդոյն։ Դարձեալ՝ ասեմք եթէ քահանայք մեր՝ ունին իշխանութիւն դրոշմելոյ. զոր նոցա եպիսկոպոսն դնէ. ապա իշխանակիցք են քահանայք մեր եւ եպիսկոպոսք նոցա։ Այս ըստ հակառակութեան նոցա ասի։ Այլ ուղղութեան՝ քահանայն ունի զեօթն խորհուրդ եկեղեցւոյ կատարեալ։ Եւ եպիսկոպոսն առաւել ունի՝ զի միայն տայ զկարգն. եկեղեեցի օրհնէ եւ սեղան։ Իսկ յետ օծանելոյն՝ զգեցուցանեն հանդերձս պայծառս. որ զլուսաւոր վարս եւ զպայծառ հաւատս եւ զանմեղութիւնն նշանակէ որպէս ասացաք։ Այլեւ նարօտն կարմիր եւ սպիտակ մանեալ՝ զարիւն եւ զջուր կողին։ Եւ խաչն զոր եբարձ՝ ի լուծ պրանոցին։ Իսկ ելանելն ի բեմն՝ զի յետ բոլոր տնօրէնութեանցն, Քրիստոս ել յերկինս եւ նստաւ ընդաջմէ հօր։ Եւ հաղորդելն՝ որպէս անդամ ի գլուխն յօդէ. զի ամենայն կատարմանց կատարումն՝ հաղորդութիւնն է. այսինքն, կարգին, պսակին, խոստովանութեան, եւ այլոցն։ Այլեւ ի ծնունդս աւազանին երեւի. Ե զարմանալի գործս՝ որ ոչ է ի մարմնաւոր ծնունդս։ Նախզի՝ կարէ միանգամայն ծնանիլ բոլոր ազգս մի. եթէ հազար, եւ եթէ բիւր. ըստ այնմ, (ո՞վ ետես եւ լուաւ. եթէ երկնեաց. Սիօն. եւ ծնաւ ազգ մի ողջոյն։) Եւ զայս պատճառէ զօրեղ իշխանութիւն քահանային. եւ ջրոյ առաւելութիւնն։ Երկրորդ՝ զ կուսութեամբ ծնանի առանց ապականութեան. եւ զայն պատճառէ հոգին սուրբ, եւ նիւթ ջրոյն հեղեղուկ։ Երրորդ՝ զի միշտ անդրանիկ ծնանի եւ ոչ կրտսեր. զի զպատկերն Քրիստոսի ստանամք. որ է անդրանիկ հօր։ Չորրորդ՝ զի միշտ որդիք ծնանիմք Աստուծոյ, եւ ոչ դուստր եւ էգ։ (զի ի Քրիստոս Յիսուս՝ արու էգ ոչ է ասէ առաքեալն. ) եւ զայս ցուցանէ աւազանն ի յաջ կողմն եկեղեցւոյն։ Հինգերորդ՝ զի համապատիւ ծնանիմք ամենեքեան. ոչ ոմն պատւով, եւ ոմն անպատիւ. իշխան, կամ իշխեցեալ. որպէս ասէ առաքեալն. (չիք խտիր. ոչ հրէի եւ ոչ հեթանոսի. ոչ ծառայի եւ ոչ ազատի. զի դուք միապատիւ էք ի Քրիստոս Յիսուս. եւ համաժառանգ արքայութեանն. ) եւ զայս ցուցանէ նոյն ձեւ բանին՝ որ է կոչումն Երրորդութեան, եւ նոյն դաւանութիւն հաւատոյ։ Այլ աստ հարցանելի է թէ՝ զքրիստոնեայս կրկին մկրտելի՞ է թէ ոչ։ Պատասխանեմք թէ՝ ոչ է պարտ կրկին մկրտել զմկրտեալս։ Նախզի՝ մարմնաւոր ծնունդն՝ նշանակ է հոգեւոր ծննդեանն։ Եւ որպէս մի է մարմնաւոր ծնուրդն. այսպէս մի է եւ հոգեւորն։ Երկրորդ՝ զի մկրտութիւնն է ընդդէմ սկզբնական մեղաց. եւ սկզնական մեղքն միէ եւ ոչ կրկին։ Երրորդ՝ զի որ մկրտուի ի մահն Քրիստոսի մկրտութիւն. եւ Քրիստոս միանգամ մեռաւ. եւ թէ ոք դարձեալ մկրտեսցէ, (անձամբ ի խաչն հանէ զՔրիստոս զորդին Աստուծոյ. եւ դարձեալ խայտառակ է որպէս առաքելն։) Չորրորդ՝ զի մկրտութիւնն է անքակտելի կնիք ի հոգին. որպէս կարգն եւ դրոշմն։ Վասն որոյ ոչ է կրկին որք յանուն սրբոյ երրորդութեանն մկրտեցան։ Հինգերորդ՝ զի որ մկրտի՝ զսատանայ եւ զմեղս մերկանայ. եւ զՔրիստոս եւ զսրբութիւն զգենու. ըստ այնմ. (որք ի Քրիստոս մկրտեցայք, զՔրիստոս զգեցեալ էք։) Իսկ որք կրկին մկրտեն, զՔրիստոս մերկանան եւ զսրբութիւն. եւ դարձեալ զսատանայ եւ զմեղս զգենունն։ Եւ դարձեալ որ կրկին մկրտէ՝ ի ճշմարիտ Քրիստոսէն հեռացուցանէ եւ մեկնէ, եւ ի դերեւն Քրիստոսն մկրտէ, եւ մերձաւորէ եւ միացուցանէ։ Այլ թէ արիոսեան լիցի, կամ մակեդոնեան, կամ նեստորական, մկրտեսցի. եւ այլք, որք ոչ խոստովանին զմիասնական Սուրբ Երրորդութիւնն՝ մկրտելի է զմկրտեալն ի նոցանէ։ Ի փառս Ամենասուրբ Երրորդութեանն Հօր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն։ Այսքան առ այս։ Է եւ այլ ուրեք վասն մկրտութեան ասացեալ տասն գլխով. ի եբրայեցւոց թղթին անդ գիտ։

Նորին քարոզ վասն Մկրտութեան. ի բանն Ջաքարիայ մարգարէին որ ասէ ի դիմաց աստուծոյ։ (Ահաւասիկ ես փորեցից խորխորատս. եւ շոշափեցից զամենայն անորենութիւնս երկրի։) Զաքարիա. 3. 9։ (Գլուխ. ԼԳ)

Փորելն՝ զհաստատութիւն եկեղեցւոյ ասէ. որ նախ փորեմք, եւ ապա զհիմն հաստատեմք։ Որպէս եւ Եսայի ասէ։ (Գուբ հնձան փորեցի ի նմա։) Եւ խորխորատ է խորհրդական արգանդ սուրբ աւազանին. եւ շօշափէ զամենայն անօրէնութիւնս մեր ի նմա։ Այսինքն, որպէս շօշափեմք ձեռօք՝ եւ զաղտն լուանամք եւ սրբեմք ի մարմնոյ. նոյնպէս աւազանաւն սրդիմք յամենայ մեղաց ի յօր կենացաղոյս։ Եւ գիտելի է՝ զի ծնունդն հոգեւոր աւազանին՝ ծննդեան մարմնոյ մերոյ վեց իրօք բաղդատի. եւ Զ իրօք զանազանի։ Բաղդատի եւ համեմատի։ Նախ՝ որպէս մի է մարմնավոր ծնունդն՝ իմօրէ. եւ մի է հոգեւոր ծնունդ յաւազանէն,, եւ ոչ կրկին։ Երրորդ՝ որպէս ծննդեամբ ի խաւարէ արգանդի ի լոյս կենցաղոյս գամք. այսպէս մկրտութեամբն՝ ի խաւարէ անգիութեան՝ ի լոյս գիտութեան գամք. եւ զայս ցուցանէ հրաժարիլն ի սատանայէ յարեւմուտս. եւ խոստովանիլն յարեւելսն։ Երրորդ՝ զի ծննդեամբն՝ անձն եւ գէմն երեւի, եւ թիւ մարդոյ մտանէ։ Նոյնպէս մկրտութեամբն՝ դեմն եւ կերպարանն Աստուծոյ՝ եւրեւ առ մեզ, եւ ի թիւ ընտրելոցն մտանէ։ Չորրորդ ծննդեամբն՝ առնումք զանուն մարդոյ. այսպէս եւ մկրտութեամբն՝ նոր կոչումն եւ անուն ստանամք։ Հինգերորդ կերակրիմք իստեանց եւ ընդ ունիմք զօդ. այսպէս եւ յետ մկրտութեանն՝ զմարմին եւ զարիւնն սուրբ ճաշակեմք. այլեւ զկաթն գիտութեան հին եւ նոր կտակարանաց կերակրիմք՝ եւ զհոգն սուրբ ընդունիմք։ Վեցերորդ՝ յետ ծնանելոյն՝ զժառանգութիւն ստանամք. այսպէս եւ մկրտութեամբն՝ լինիմք (ժառանգք արքայոթեանն Աստուծոյ։) Որպէս ասէ Տէրն. (եթէ ոք ոչ ծնցի ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ, ոչ մտանէ յարքայութիւնն։) Այսքան բաղդատութիւն։ Իսկ զանազանութիւն։ Նախզի՝ ի մօրէ մարմնով ծնանիմք. եւ յաւազանէն հոգւով. ըստ այնմ, (ծնեալն ի մարմնոյ մարմին է. եւ ծնեալն ի հոգւոյն հոգի։) Երկրորդ՝ ի մօրէ սկզբնական մեղօք ծնանիմք. եւ մկրտութեամբն՝ յամենայն մեղաց սրբեալ ծնանիմք։ Երրորդ՝ ծնունդն ի մօրէ՝ զանկումն Ադամայ ցուցանէ ի յերկր. եւ յայտ է՝ զի գլուխ ի վայր ծնանիմք։ Եւ մկրտութիւնն՝ զկանգնիլն Քրիստոսիւ նշանակէ յերկիրս. եւ յայտ է՝ զի գլուխ ի վեր ունելով մկրտիմք եւ ելանեմք ի ջրոյն։ Չորրորդ՝ ի մօրէ արու կամ էգ ծընանիմք. իսկ աւազանաւն՝ միշտ որդի ծնանիմք եւ անդրանիկ. որպէս ասէ առաքեալն. (չիք խտիր. ոչ արուի եւ ոչ իգի. զի դուք մի էք ի Քրիստոս Յիսուս. եւ որք ի Քրիստոս մկրտեցայք՝ զՔրիստոս զգեցեալ էք. ) եւ զայս յայտ առնէ աւազանն՝ որ յաջակողմ է մօրս մերոյ եկեղեցւոյ։ Հինգերորդ՝ ծննդեամբ՝ որդի մարդոյ լինիմք եւ կոչիմք. եւ մկրտութեամբն՝ շնորհօք որդի Աստուծոյ կոչիմք. որպէս ասէ աւետարանն. (ետ նոցա իշխանութիւն որդիս Աստուծոյ լինիլ։) Վասն զի հայր վկայեաց ի վերայ որդւոյ. (դա է որդի իմ սիրելի։) Նոյն վկայութիւնն է ամենայն մկրտելոցն աւազանաւն։ Վեցերորդ՝ ծննդեամբն՝ լինիմք ժառանգ մարդկան եւ զգալի կենցաղոյս. եւ մկրտութեամբն՝ հոգեւոր կենաց եւ արքայութեան երկնից, եւ ժառանգակից Քրիստոսի. որպէս ասէ առաքեալն. (ժառանգ Աստուծոյ եւ ժառանգակից Քրիստոսի։) Այսքան համեմատութիւն երկու ծննդեանս՝ մարմնոյ եւ հոգւոյ։ Նոյնպէս եւ որոշումն եւ զանազանութիւն. զի առաւել է հոգի քան զմարմին. եւ առաւել պատուաւոր է հոգւոյ ծնունդն քան զմարմնոյն։ Եւ գիտելի է՝ որ ի ծնունդս մարմնոյ՝ վեց աստիճանաւ յառաջ բերէ արարչիչն. որ համեմատի հոգեւոր ծննդեանս, եւ յարութեանն մերում։ Նախ զի՝ յոչ գոյից ստեղծանէ։ Երկրորդ՝ զի կենդանի առնէ. եւ ոչ անկենդան մարմին։ Երրորդ՝ զի ի պատկերն Աստուծոյ մարդ կազմէ, եւ ոչ անասուն ինչ։ Չորրորդ զի արու, թէպէտ ոչ ամենեքեան։ Հինգերորդ՝ զի պահէ յարգանդի երկանց։ Վեցերորդ՝ զի ի լոյս աշխարհի ծնանիմք։ Այս վեց աստիճանաւս՝ ծնանի ամենայն ոք մարմնապէս։ Այսպէս եւ հոգեւոր ծնունդ աւազանին։ Նախզի՝ յոչընչէ լինիմք. (զի ամենայն հեթենոսք՝ ոչ ինչ են, եւ յոչ ինչ համարեցան նմա ասէ մարգարէն։) Երկրորդ՝ զի կենդաննայ հոգիս։ Երրորդ՝ ի պակերն Աստուծոյ կերպարանի։ Չորրորդ՝ զի որդի կոչի շնոհօք Աստուծոյ։ Հինգերորդ՝ զի երախայանայ յարգանդի եկեղեցւոյ։ Վեցերրորդ՝ ի լոյս Աստուած գիտութեան ծնանի. որպէս յայտ է ի սպիտակ զգեստուցն։ Նմանապէս եւ ի յարութեանն հասարակաց՝ վեց աստիճանաւ պատրաստի։ Նախզի՝ յոչընչէ եւ ի նանիր կենաց, ի ճշմարիտ կեանսն ստեղծանիմք։ Երկրորդ զի նոր իմն գոյութիւն, եւ անապական կեանք։ Երրորդ՝ զի կերպարանն Քրիստոսի եւ հրեշտակաց հաւասարիմք։ Չորրորդ՝ զի յարութեան որդիք, եւ ժառանգակից Քրիստոսի լինիմք։ Հինգերորդ՝զի պահի մարմինն ի տարերս. եւ հոգին ի կայանս հոգւոյ իբր ի մօր արգանդի։ Վեցերորդ՝ ի լոյս հանդերձեալ կենացն յառնեմք, յորդիս լուսոյ եւ յորդիս տւնջեան. ըստ որում. (փայլեսցին արդարքն յարքայութեանն երկնքից իբրեւ զարեգակն ասէ Տէրն։) Այս վեցիւք եղանակաւ համեմատին Գ ծնունդս այսոքիկ։ Առաջինն է մարմնաւոր ծնունդ։ Երկրորդն՝ հոգեւոր։ Երրորդն՝ մարմնաւոր եւ հոգեւոր։ Դարձեալ՝ առաջի ծնունդն է բնութեան։ Միջինն շնորհաց։ Վերջինն փառաց։ Եւ այլ եւս։ Առաաջն ծնունդն անգիտութեամբ մեր. զի ոչ ոք գիտէ զօր ծնդեան իւրոյ։ Միջին գիտութեամբ ծնանիմք. զի դիտեմք եւ հաւատամք զհոգեպէս ծնունդն։ Իսկ վերջին գիտութեամբ եւ անգիտութեամբ։ Քանզի՝ գիտեմք եւ հաւատամք զբան յարութեան մերոյ. այսպէս գիտութեամբ է։ Իսկ զի ոչ գիտեմք զժամանակն թէ ե՞րբ, կամ որպէ՞ս. այսպէս անգիտութեամբ է։ Այսքան առ այս։ Մկրտութիւնն մի է՝ այլ տեսանի ի նմա երիս խորհուրդս։ Նախ՝ հաւատոյ դաւանումն. եւ ապա մկրտիլն. եւ ապա օծանիլն։ Արդ՝ սոքա՝ միապէս են ի հայր եւ յորդի եւ ի հոգին սուրբ. ըստ որում մի է բնութիւն երից անձանցն։ Յաղագս որոյ՝ հաւատամք եւ դաւանիմք եւ օծանիմք. որպէս ի հայրն, նոյնպէս եւ որդին. այսպէս եւ ի հոգին սուրբ. ըստ այնմ, (մկրտեցէք զնոսա յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։) Այլ զանազանին սոքա։ Նախ՝ ըստ յատուկ դիմաց երիցն անձնաւորութեանց՝ այսպէս յարմարի։Հաւատաւք ի հայր. մկրտիմք յորդի. եւ օծանիմք ի հոգին սուրբ։ Երկրորդ՝ ըստ երից առաքինութեանց այսպէս. դաւանիմք հաւատով. մկրտիմք յուսով. օծանիմք սիրով։ Երրորդ՝ ըստ երից մասանց հոգւոյն այսպէս. հաւատն բանին. մկրտիլն ցասմանն. օծանիլն ցանկութեանն։ Չորրորդ՝ ըստ երից զօրութեանց մտացն. հաւատն իմացմանն. մկրտիլն յօժարութեան. օծանիլն յիշողութեանն։ Հինգերորդ՝ ըստ երից գոյացութեանց մարդոյս. հաւատն մտացն սրբութիւն. մկրտիլն հոգւոյն. օծանիլն մարմնոյն. ըստ որում յայտ է՝ զի ի նորումս նշխարաց սրբոցն երկրպագանեմք վասն օծման շնորհացն. եւ ոչ ի հնումն մարգարէից։ Վեցերորդ՝ ըստ երից կարողութեանց նոցին. հաւատն սրբէ. մկրտիլն լուսաւորէ. օծումն կատարելագործէ ըստ մեծին դիոնիսեայ։ Եւ գիտելի է՝ զի չորս արարողութիւն է ի մկրտութիւնն։ Մին՝ որ ջուրն ջերմն լինի։ Երկու՝ որ յաւազանն միւռոն հեղուն։ Երեք՝ որ լոյս վառեն։ Չորս՝ որ խաչ դնեն։ Եւ այսէ խորհուրդն։ Ջերմութիւն ջրոյն՝ նշանակէ հոգւոյն սրբոյն զջերմութիւնն։ Զի հանէ զցրտութիւն ատելութեանն. եւ ի սէրն Քրիստոսի ջերմացուցանէ զմկրտեալսն։ Եւ հեղումն միւռնոին՝ օրինակէ զհոգին սուրբ. որ էջ աղաւնակերպ ի յորդանան. եւ այժմ աներեւութապէս ի յաւազանն իջանէ։ Իսկ լոյսն վառեալ՝ նշանակէ, որ մկրտեալն լուսաւորի աւազանաւն. այլեւ զայն ցուցանէ. որ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ի մէջ աւուրն որ պայծառ լոյս էր եւ արեգական, յայնժամ մկրտեցաւ։ Եւ ի մեջ գիշերի ծնաւ ի սուրբ կուսէն. եւ ի մէջ աւուրն մկրտեցաւ. առ ի ցուցանել թէ, ծնունդն ըստ մարմնոյ՝ ի խաւարային աշխարհս վերաբերէ զմեզ. եւ ծնունդն ըստ հոգւոյ՝ յերկնային եւ ի լուսեղէն կեանս տանի։ Եւ որ խաչ դնեն յաւազանն՝ ցուցանէ թէ ի մահն Քրիստոսի մկրտիմք. զի խորհուրդ մկրտութեանն՝ ունի զխորհուրդ մահւան Քրիստոսի։ Երեք անգամ ընկղմելն՝ զերեք օրեայ զթաղումն. եւ հանելն ի ջրոյն՝ զյարութիւնն. ի բեմն հանելն՝ որ ընդ աջմէ հօր նստաւ յերկինս։ Եւ նարօտ կարմիր եւ սպիտակ՝ զարիւնն եւ զջուրն, որք բղխեցան ի կողէն։ Եւ խաչն կապեալ՝ զի խաչից եղեւ Քրիստոս։ Սպիտակն՝ զի մաքրեցաւ բոլոր մարմինն ի մեղաց։ Եւ երկու լոյսն՝ զի հոգւով եւ մարմնով լուսաւորեցաւ։ Հարց։ Զի՞նչ է որ ի դրոշմն նախ զճակատն դրոշմեք։ Պատասխանի։ Դրոշմն այլ խորհուրդ է մկրտութենէն. զի դրոշմն կնիք է. որպէս ասեմք թէ՝ կնքեցաք զերախայն. այն է կնիքն՝ որ ի հոգին զկնիք դրոշմին առնու. որպէս մոմն զմատնեհարն։ Եւ նախ ի ճակատն. այն է խորհուրդն՝ զի ճակատն է տեղի, ուր հասարակ զգայութիւնն ժողովի. ի յերկեղեցիս՝ ճակատ եեւ տեսօղք են մարգարէքն եւ առաքեալքն։ Նախ նոքա ընկալան զհոգին սուրբ. եւ ապա այլ հաւատացեալք՝ որք անդամք են Քրիստոսի։ Վասն որոյ նախ զճակատն դրոշմեմք. եւ ապա զհասարակ անդամսն։ Դարձեալ՝ Քրիստոս քահանայ էր եւ թագաւոր. զկնիք քահանայութեան շնորհին ընդունիք մկրտութեամբ թագաւորութեանն՝ դրոշմելով ի ճակատն։ Դարձեալ՝ մկրտութեամբն ծնանիմք ի յեկեղեցիս որպէս որդիս Աստուծոյ. եւ դրոշմելովն՝ լինիմք զինւոր Քրիստոսի ընդէմ թշնամւոյ սատանայի։ Եւ նախ զճակատն դրոշմեմք. զի առանց երկիւղի զինեսցին. եւ ապա զբոլոր անդամսն սպառազինեսցուք։ Դարձեալ՝ ճակատն ցուցանէ, թէ առանց ամօթոյ յայտնի է եւ համարձակ պարտ է որ ցուցանեն զդաւանութիւն հաւատոյն առաջի ամենայն մարդոյն. եւ ոչ ծածկել եւ թաքուցանել. (զի սրտիւ հաւատալն արդարութիւն է. այլ բերանով խոստովանիլն փրկութիւն է հոգւոյ։) Եւ ապա յետ այնորիկ զբոլոր մարմինն օծնելն, նշանակէ զբոլոր առաքինութիւնն ծածուկ ունիլ։ Հարց։ Զի՞ն է ասելն։ (Ես մկրտեմ զձեզ ջրով յապաշխարութիւն։) Պատասխանի։ Մկրտութիւնն Ովհաննու՝ ապաշխարութիւն է մեղաց. այնու՝ առաւել էր քան զաւազանսն Մովսէսի. որ միայն սրբութիւն էր մարմնոյ։ Իսկ նուազ էր քան զմկրտութիւնն Քրիստոսի՝ որ հոգւոյն սրբով։ Նախզի՝ զմեղս թողոյր։ Երկրորդ՝ տայր զհոգին սուրբ։ Երրորդ՝ որդի Աստուծոյ առնէր։ Չորրորդ զդուռն արքայութեան բանայր։ Հարց։ Զի՞նչ է ի մեզ կերպարանն հին Ադամայ, եւ զի՞նչ նոր։ Պատասխանի։ Երեք է ի մեզ կերպարան հինն Ադամայ այսինքն, բնութիւնն. եւ մեղքն. եւ պատիժն։ Բնութիւնն է մարմինն. եւ մեղքն սկզբնականն. եւ պատիժն մահն։ Եւ յորժամ ծնանիմք ի մօրէ, ունիմք այսպէս զկերպարան հին Ադամայ մարդոյն։ Նոյնպէս եւ ստանամք աւազանաւն զկերպարան նոր Ադամայ Քրիստոսի։ Այսպէս երիւք. այսինքն, շնորհաց, արդարութեան, եւ փառաց. զի ծննդեամբ աւազանին՝ շնորհօք որդիւք Աստուծոյ կոչիմք. եւ առնումք զանազան պարգեւս հոգւոյն. որպէս ի մկրտութեանն վկայեա հայր զճշմարտ որդութիւնն Քրիստոսի. եւ հոգին սուրբ էջ աղաւնակերպ։ Իսկ արդարութիւնն՝ զի սրբիմք ի սկզբնական. մեղացն. այլեւ ի ներգործականէն արդարանամք. եւ զայս նշանակէ ջուր սրբութեամբ աւազանին։ Որպէս Քրիստոս ի կոյս արգանդէ եւ ի հոգւոյն ծնաւ. այսպէս եւ մեք ի կոյս աւազանէն հոգւով սրբով ծնանիմք եւ արդարանամք։ Իսկ փառքն՝ երեւեցաւ ի յարութիւնն, եւ ի նստիլն ընդ աջմէ հօր. եւ մեք մկրտիլով՝ զխորհուրդ յարութեանն ի մեզ կերպարանեմք. զի խաչն եդեալ յաւազանն՝ ի նշանակ խաչելութեան. եւ երեք անգամ ընկղմելն՝ զերեքօրեայ թաղումն. եւ ելանելն ի բեմն՝ ի նշան հայրենի փառացն։ Այս է՝ զհին մարդն խաչակից առնելով, եւ զնոր մարդն զգենուլ մեզ, նոր նորոգելք ի հնուէ մեղաց։ Հարց։ Վասն է՞ր մկրտեմք, եւ յետոյ ի բեմն հանեալ հողորդեմք։ Պատասխանի։ Ասեմք այսմ չորս պատճառ։ Առաջին պատճառն՝ տեսանի ի յԱդամ. որ նախ ի մէջ երկրի ի պատկերն Աստուծոյ ստեղծաւ. եւ ապա ի դրախտին եդաւ առ ծառն կենաց։ Նոյնպէս մեք մկրտութեամբ՝ նախ պատկեր լինիմք Աստոծոյ. եւ ապա ի բեմն ելեալ՝ հաղորդ ի մարմնոյն Քրիստոսի։ Երկրօրդ դարձեալ՝ Ադամ անհնազանդ եղեալ, Աստուծոյ պատկերն ապականեցաւ ի նմա. եւ ապա յերկիր անկեալ՝ ընդ անասնոց կերակրեցաւ։ Ընդդեմ այսմ, հաւատովք հնազանդիմք Քրիստոսի. եւ մկրտութեամբ նորոգի ի մեզ պատկերն Աստուծոյ. եւ ապա ելալ ի բեմն կենաց կերակրոյն արժանաւորիմք։ Երրորդ՝ զի բանն Աստուծոյ ըստ այսմ կարգի նորոգեաց զմեզ։ Նախ ի յարգանդ կուսին բանն մարդ եղեալ, զպատկերն Աստուծոյ նորոգեաց ի մեզ ծննդեամբն. եւ ապա խաչիւն ի դրախտն եմոյծ. եւ ետ զանմահութեան կերակուր մարմնոյն։ Այսպէս եւ մեք կոյս աւազանաւն ծնանիմք ի պատկերն Աստուծոյ. եւ յետոյ ճաշակելով զմարմինն սուրբ՝ արժանի լինիմք դրախտին։ Չորրորդ պատճառ. որպէս ի վերնատունն նախ զոտս աշակերտացն լուաց՝ որ օրինակ էր աւազանին՝ եւ ապա զսուրբ մարմինն իւր բաշխեաց նոցա. այսպէս եւ մեք նախ աւազանաւն սրբիմք. եւ ապա զմարմինն Քրիստոսի ճաշակեմք։ Այլ աստ գիտելի է՝ զի մկրտութիւնս մեր՝ փոխանակ հին թլփատութեանն կարգեաց Քրիստոս։ Զի է թլփատութիւն մարմնոյ. եւ է՛ թլփատութիւն սրտի. որպէս Մովսէս գրեաց ի յերկրորդ օրէնսն։ Եւ սրտի թլփատութիւն որ է հատումն մեղաց՝ չորս կերպիւ է։ Նախ հաւատն. որպէս ասէ Պօղոս ի կողոսացւոց։ (Որով թլփատեցայք զանձեռագործ։ Թլփատութիւնն։ Երկրորդ՝ մկրտութիւնն. որպէս ասէ. (թաղեալք ընդ նմին մկրտութեամբ ի մահ։) Երրորդ՝ խոստովանութիւն մեղաց. որպէս ասէ. (ի մերկանեալ զանդամս մարմնոց մերոց։) Չորրորդ՝ ապաշխարութիւն եւ բարի գործք. որպէս ասէ փիլիպեցւոց. (թլփաատութիւն մեք իսկ եմք, որ հոդւովն զԱստուծոյ պաշտեմք։) Եւ թէ վասն է՞ր Դ են հոգւոյ թլփատութիւնքս։ Ասեմք՝ վասն զի չորս ազգ են մեղք։ Առաջին անհնազանդութիւն. եւ ընդդէմ նմա է հաւատն։ Երկրորդ՝ սկզբնական մեղքն. եւ ընդդէմ նմ է մկրտութիւն։ Երրորդ՝ ներգործական մահացու մեղքն. եւ ընդդէմ նմա է խոստովանութիւն։ Չորրորդ՝ ներելի մեղքն. եւ ընդդէմ նմա է ապաշխարութիւն գործոց։ Իսկ թէ վաս է՞ր սոքա թլփատութիւն կոչին։ Ասեմք վասն երից։ Նախ՝ ըստ անուանն։ Երկրորդ՝ ըստ արարողութեանն։ Երրորդ՝ ըստ նշանակութեան։ Նախ ըստ անուանն. զի թլփատութիւն՝ հաւատումն կոչի։ Նոյնպէս մկրտութիւնն եւ խոստովանութիւնն եւ այլքն՝ հատանեն եւ խզեն զաւելորդ մեղս։ Երկրորդ՝ ըստ արարողութեանն. զի որպպէս ի թլփատութիւնն բացումն է անդամոցն. նոյնպէս մկրտիլն եւ խոստովանիլն՝ բացումն է մարմնոյ եւ գլխոյ. եւ յայլսն բացումն է մեղաց։ Եւ դարձեալ՝ անդ սուր՝ եւ երկու ձեռք քահանային. նոյնպէս աստ սուր՝ իշխանութիւն քահանային եւ հրամանին Աստուծոյ. որ սպասաւորէ քահանայն երկոքին ձեռօքն։ Երրորդ՝ ըստ նշանակութեան. զի թլփատութիւնն՝ նշանակ էր ուխտին Աբրահամու։ Այսպէս մկրտութիւնն եւ խոստովանութիւնն եւ այլքն՝ նշանակ են ուխտն Քրիստոս։ Եւ դարձեալ՝ որպէս թլփատութեամբն մտինն յերկիրն պարգեւաց նոքա. նոյնպէս եւ մեք մկրտութեամբն, խոստովանութեամբ եւ բարի գործովքն՝ ժառանգեմք զարքայութիւն երկնից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. Որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Ամենասուրբ Հոգիոյն՝ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ վասն Հաղորդութեան. ի բանն՝ (Հացն զոր ես տաց ի յաղորդութիւն՝ մարմին իմ է. նոյնպէս եւ բաժակն։) կամ այլ ինչ։ Յօհ. 6. 52։(Գլուխ. ԼԴ)

Նախ քննելի է թէ՝ վասն է՞ր կոչի հաղորդութիւն։ Ասեն վարդապետք թէ՝ խորհուրդս այս՝ բազմանուն է ըստ զանազան ժամանակաց։ Զի կոչի պատարագ՝ որ նշանակէ զանցեալն. ըստ այնմ, որ պատարագեցաւ Քրիստոս։ Կոչի թոշակ. որ է պաշար ի հանդերձեալն։ Կոչի եւ շնորհ, վասն յաւիտենից փառացն։ Իսկ հաղորդութիւն՝ վասն ներկայիս։ Եւ ի ճշմարիտ գործոյն՝ կոչի հաղորդ վասն բազում իրաց։ Նախ զի՝ զբազումս հաղորդէ ի մի այսինքն, անդամք լինիլ Քրիստոս։ Երկրորդ հաղորդ՝ այսինքն ժողով. զի զզանազանեալսս մեղօք՝ ժողովեսցէ ի մի սրբութիւն։ Երրորդ՝ զի հաղորդէ զմեզ ի շնորհս եւ ի խորհուրդս եկեղեցւոյ։ Չորրորդ՝ այլեւ հաղորդէ զմեզ ի գլուխն Քրիստոսի, անդամ եւ մարմին նորա լինիլ. (անդամ յանդամոց նորա, եւ մարմին ի մարմնոյ նորա. ) ըստ այնմ, (որ ուտէ զմարմին իմ, յիս բնակի եւ ես ի նա։) Հինգերորդ՝ հողորդ իմք եւ որդիութեանն. զի որպէս Քրիստոս բնութեամբ է որդի Աստուծոյ. եւ մեք շնորհօք որդիք Աստուծոյ լինիմք. եւ ժառանգ արքայութեանն. այլեւ հաղորդ սրբութեան եւ արդարութեան նորա։ Եւ դարձեալ՝ կոչի հաղորդ ըստ իրին. ըստ որում ի բազում հատից ժողովեալ է ի մի հաց. եւ բազում պտղոց՝ մի բաժակ. եւ լինի մարմին եւ արիւն Քրիստոսի։ Եւ դարձեալ ազնիւ իմացմամբ՝ հաղորդութիւն կոչի, ըստ որում հողորդիլ եւ հաւասարիլ է աստուծութեան. եւ հողորդէ զմեզ ընդ ինքեա. ըստ որում, (դու հայր յիս, եւ ես ի քեզ. զի եւ սոքա ի մեզ իցեն։) Այլեւ կոչի կարտարողութիւն. զի ամենայն կատարմանց՝ կատարումն է. այսինքն, մկրտութեան, ապաշխարութեան, կարգի, եւ այլոցն. զի ամենայնի կատարումն՝ սա է որպէս ասէ սուրբն Գիոնէսիոս։ Զոր օրինակ՝ գլուխն կատարումն է բոլոր անդամոցն. եւ բանականն զգայականին եւ տնկականին. այսպէս ամենայն խորհդոց կատարումն՝ հաղորդութիւնն է։ Զի ոմանք մաքրեն. եւ ոմանք լուսաւորեն. իսկ սա՝ կատարեալս առնէ։ Այլեւ կոչի խորհուրդ. որ է ծածուկ իրողութեանց նշանակութիւն. զի ըստ այնմ որ ձեւն եւ գոյնն եւ համն եւ այլ որակքն հացի եւ գինւոյ մնացեալ են. եւ գոյացութիւն հացին եւ գոյացութիւն գինւոյն որ է իրն անմարմին՝ փոխարկեալ է ի մարմին եւ յարիւն Քրիստոսի։ Իսկ խորհուրդն եւ տիպ եւ նշանակութիւն պատահական որակք են հացին եւ գինւոյն։ Դարձեալ՝ նշանակութիւնք ձեւք եւ արարողութիւնք խորհուրդեանն. ընթերցմունքն եւ այլն մի ըստ միոջէ. եւ բազում օգտութիւնս նշանակեն։ Զ քահանայն ի ջանէ ի բեմէն խիկնարկելով ի բոլոր եկեղեցին. եւ դառնայ անդրէն։ Նախ՝ նշանակէ զանուշահոտ լույսափայլութիւնն. որ իջանէ յԱստուծոյ ի յառաջին դասս աթոռոցն. եւ ապա ի միջինսն տարուեաց. եւ ի վերջինսն հրեշտակաց։ Եւ միաւորեալ զնոսա ընդ ինքեան, մնայ ի յիւր միեղինութեանն անխառնաբար ի նոցանէ։ Երկրորդ՝ զի նոյն նախախնամութիւնն իջանէ նախկնաբար յիմանալի դասս հրեշտակաց, եւ ի բանականս մարդիկ. եւ ի կենդանիս եւ ի յետինս գոյացութիւն։ Խնամէ զնոսա եւ պահպանէ ի նոյնութեան. եւ մնայ ի յիւրում նոյնութեան անզանազան եւ անխառնապէս։ Երրորդ՝ նշանակէ զբանին մարդեղութիւնն. որ եկն տնօրէնութեամբ ի մերս բնութիւն. եւ անուշահոտ բուրեաց ի մեզ զբուրումն սուրբ աւետարանին. եւ դարձեալ (ել ի յերկինս եւ նստաւ ընդաջմէ հօր։) Իսկ եղանակաւ ժամամուտն՝ ցհրեշտակաց բարբառն նշանակէ անգիտելի մեզ։ Իսկ շարականն՝ զերգս առաքելոցն՝ սկզբնաւորեալ ի մարգարէսն։ Յետ որոյ սարգաւագն քարոզէ պռօսխումէ. այսինքն ի վեր նայեցէք յաւետարանս սուրբ. զոր դոքա երգեցին։ Եւ երեք սրբեանն ինն թուով՝ ինն դասուց հրեշտակաց յերիս երրեակս որոշեալ։ Եւ ապա սաղմոսն ըստ պատշաճի աւուրն։ Եւ գիտելի է՝ զի սաղմոսն յարաժամ երգի յառաւօտ ի ճաշուն եւ յերեկոյ. այլեւ յամենայն խորհուրդս. այսինքն, ի կնքելն. ի պատարագն. ի կարգն. ի թաղումն. եւ յայլն։ Եւ այս վասն երեք պատճառի։ Նախ զի՝ սաղմոսն երգ լսի. եւ ի հինսն յամենայն ժամ զսա երգէին ի տաճարն. եւ զայլ մարգարէսն՝ ի շաբաթսընթեռնութիւնն. վասն որոյ միշտ սա երգի յեկեղեցի։ Երկրորդ՝ զի սա զամենայն գրելոց զօրութիւնս ունի յինքեան. զի սուրբ գիրք՝ կամ զառաջինսն պատմէ որպէս Մովսէսին. կամ զվարջինսն կանխաճառէ. կամ ի ներկայս աղօթք է եւ խրատ. որպէս Սողոմօնին։ Իսկ սա՝ զամենայն ի յինքն ունի. զանցելոյն, զներկայիս, եւ զապագային։ Վասն որոյ՝ թէ ոք զսա սրբութեամբ երգէ, զցցի շնորհօք հոգւոյն սրբոյ։ Երրորդ՝ զի Դաւիթ աստուածահայր կոչեցաւ. պարտ է առաւել զինչս հօրն ծախել ի տունս եկեղեցւոյ որդւոյ իւրոյ Քրիստոսի։ Իսկ զի՞նչ է այն՝ որ նախ զմարգարէս, եւ ապա զառաքեալս, եւ ապա զաւետարանն ընթեռնումք։ Ասեմք նաեւ եթէ մարգարէքն իբր յառաջասաց պատմեցին զմարդանալ բանին եւ զփրկութիւն մարդկան։ Իսկ առաքեալքն՝ իբր ականատես վկայեցին. եւ առաջ է ասելն քան զվկայելն։ Դարձեալ մարգարէքն ի հեռուստ տեսին. եւ առաքեալք մերձ զբանն մարմնացեալ. վասն որոյ զառաքեալսն մերձ յաւետարանն ընթեռնումք։ Դարձեալ՝ մարգարէքն սերմանեցին. եւ առաքեալքն հնձեցին։ Դարձեալ՝ մարգարէքն ասացին. եւ առաքեալքն կատարեցին։ Իսկ ալէլու՝ է հրեշտակաց երգ. որք աւետաւորք են գալստեան բանին։ Եւ ապա աւետարանն ճշմարիտութեան. որ աւետէ զփրկութիւն մարդկան, եւ զերկնային զկեանս։ Եւ նախ քան զաւետարանն ալէնուն՝ որ թարգմանի օրհնեցէք զտէր. որք միաբանեալ օրհնեն զՏէր Սաղմոսիւ։ Եւ տես զի ամենայն ուրեք ընդ ալէլուն՝ սաղմոս տուն կայ. զի հրեշտակաց երգն եւ մարդկան՝ ի միասին խառն։ Եւ դարձեալ՝ ալէլու եւ որթիւ՝ իբրթէ օրհնեցէք զՏէր՝ եւ յառաջ մատիք ի լուր աւետարանին։ Իսկ բացաւ գլխով՝ զի սրբութեամբ ընկալաք զհրամանս քո սուրբ։ Եւ դարձեալ՝ (ամենայն մերկապարանոց եւ յայտնի է քեզ։) Եւ մեք ոչ ինչ ծածկեմք ի քէն։ Իսկ յետոյ համբոյրն՝ կամ թէ ընկալաք եւ հնազանդեցաք մարմնով. կամ միացաք ընդ քեզ հոգւով. կամ յետ յարութեան ետես զՔրիստոս նախ Պետրոս. եւ նա աւետեաց այլ առաքելոցն։ Նոյնպէս մինն այն ի մէնջ համբուրէ զաւետարանն. եւ մեզ աւետիս տայ խոնարհմամբ գլխոյն։ Եւ յետ ընթերցմանն՝ ասեմք համաձայն. փառք քեզ Աստուած. իբրթէ ընկալաք եւ փառս մատուցանեմք մարդասիրութեան քոյ։ Եւ ապա յետոյ զդաւանութիւն հաւատոյն որ ի նիկիա. իբրթէ զաւանդդ ընկալաք եւ հաւատացաք։ Եւ է դաւանութիւնս՝ նշանակ պաշտաման մեր. զոր պարտ է ամենայն Քրիստոնէի ունիլ եւ ասել։ Այլեւ պատմութիւն է ամենայն եղելոցն եւ ապագային, մինչ ի կատարած։ Դարձեալ՝ գոհութիւն է եւ շնորհակալութիւն ամենայն երախտեաց առ մեզ. որ էացոյց զմեզ եւ կենդանութիւն եւ բանականութիւն ետ, եւ ի պատկերն իւր կազմեց. եւ մեք զրկեցաք ի նմանէ։ Որեւ դարձեալ առաքեաց մեզ ի փրկութիւն զմիածին որդն իւր զՏէր մեր Յիսուս Քրիստոս. որ էառ յանապական արենէ կուսին. եւ միաւորեաց զբնոթիւնս ընդ իւրում աստուածութեանն. եւ եղեւ մարդ ճշմարիտ մարմնով եւ հոգւով եււ մտօք կատարեալ։ Մի Տէր. մի Քրիստոս. մի որդի Աստուծոյ մարդացեալ եւ խաչեալ եւ մեռեալ անմահապէս. եւ թողեալ անապական. եւ յարուցեալ աստուածային փառօք. ել յերկինս եւ նստաւ ընդաջմէ հօր միացեալ բնութեամբ. վասն որոյ զայս ամենայն երախտիսս՝ յիշատակեմք եւ գոհանամք։ Յետ որոյ սարկւագն գոչէ՝ մի ոք յերախայից եւ այլն, զանարժանս արտաքսէ յեկեղեցւոյն։ Այլ գիտելի է՝ զի առաջին անարժանք նոքա են՝որք ոչ են հաւատացեալ է ոչ մկրտեալ. որք ոչ լսեն։ Մարգարէից եւ Առաքելոց եւ Աւետարանին. ըստ որում ասեն. (զճանապարհս քո ճանաչել ոչ կամիմք։) Վա՜յ ամենագէտն Աստուած՝ տեսեալ զնոսա չար կամսն, ոչ առաքէ ի նոսա քարոզս. (զի մի տեսցեն աչօք. եւ լւիցեն ականջօք, եւ այլն։) Իսկ որ յեկեղեցիս են՝ Գ բաժինն արժանաւոր է. եւ երեքն անարժան. այսինքն է, երախայն որ ոչ է մկրտեալ. եւ այսահարն ի դիւէն, եւ ախտացեալն մեղօք ի նմին կարգի, եւ որք ընդ ապաշխարութեամբ են. սոքա ոչ են արժանիի տեսութեան խորհրդոյն. վասն որոյ արտաքս ելցեն եւ ունկնդիր լիցին։ Եւ տես՝ զ ունկամբ զքարոզն՝ հասարակաց է. արժանից եւ անարժանից. զի դարձցին ի մեղաց. վասն այն զընթերցմունսն լսիցեն։ Եւ թէ վասն է՞ր ի տեսութենէն արտաքս հանեն. այս է պատճաառն։ Զի խորհուրդն սուրբ ամենայն բարութեամբ լի է. եւ ըստ իւրաքանչիւր չափու՝ արժանաւորապէս բաշխէ զշնորհս. այս է շօշափողացն, ճաշակողացն, եւ տեսողացն։ Եւ որպէս որք անարժան ճաշակեն, վնաս է եւ դատապարտութիւն. նոյնպէս որք անարժան տեսանեն՝ վնասին. վասն այն խնամէ զնոսա՝ զի մի վնասեսցին. որպէս ախտացեալ աչքն՝ ի լուսոյ արեգականն վնասի։ Արդ՝ ասելի է թէ ո՞րք են երեք դասք անարժանցն։ Առաջինն երախայն է. որ է ոչ մկրտեալն. որպէս մանուկն ի ծոց մօրն սնանի տնկականաւն. եւ քառասնօրեայ առնու զբանական հոգին ի ծագմանէն Աստուծոյ. յետ որոյ ծնանի եւ ի լոյս գայ։ Նայնպէս եւ երախայն՝ ի քառասնորդաց աւուրս ի ծոց եկեղեցւոյ՝ դայեկեալ սնանի. եւ ապա պատկերանայ յորդիութիւն Աստուծոյ. եւ ի լոյս գայ ծննդեամբ սուրբ աւազանին։ Արդ՝ երեխայն որ չէր մկրտեալ՝ անկատար է մինչեւ չէ եկեալ ի լոյս. վասն որոյ արտաքսելցէ ի ժամ պատարագին։ Եւ յետ սորայ այսահարն ելցէ. զի անկատար է եւ սա իմացմամբ՝ հաւատով՝ սիրով՝ եւ սուրբ գործով. վասն որոյ թերահաւատ զսա կոչէ սուրբ քարոզն։ Զի այս է պատճառ այսահարին. այսինքն, պղերգութիւնն որ ծոյլ լինի. եւ տկար մտօք. եւ թերի հաւատով եւ սիրով. եւ ապա թէ ոչ՝ տես զնոսա որք արիքն են գործով. եւ բոլոր ի հաւատս եւ ի սէրն. եւ իմացմամբ կատարեալ. ընդ դիւացն պատերազմին եւ յաղթեն. եւ զդիւահարսն բժշկեն։ Ապա յայտ է՝ թէ սոքա անկատարք են, արտաքս ելցեն։ Եւ ապա ախտացեալն զանազան մեղօք. այսինքն, պոռնիկքն. ագահքն. արբեցօղքն. բամբասօղքն եւ այլքն, արտաքս ելցեն։ Զի եւ նոքա նման են այսահարցին։ Զի որպէս զնոսա յաղթեց բնակելովն՝ եւ զսոսա յաղթեաց գործելովն զմեղս։ Դարձեալ՝ հանմազգիք են նոցա. զի եւ սոքա մոլիք կոչին։ Դարձեալ՝ համիմացք են նոցա. զի հաւատով սիրով եւ գործով՝ թոյլ են որպէս զնոսա. այսինքն, զի իմացմամբ տկարացան, եւ փոփոխեցին զանազան կեանս ընդ անցաւորիս։ Այլեւ սիրով տկարացն. զի տեցին զճշմարիտ բարին. եւ սիրեցին զսուտ բարիս որ կերպարանեալ է եւ ոչ իսկապէս։ Այլեւ գործով թուլացան եւ այլայլեցին զինքեանս յօտար հեշտութիւնս որ ոչ գոյ. եւ փութով զղջանայ ի գարշ հեշտութեանց։ Եւ օտար եկամուտ է եւ ոչ մեր բնական. որպէս ասէ Տէրն. (օտարին չեղէք հաւատարիմ, եւ այլն։) Այլեւ հաւատով տկարք են. զի ոչ հաւատան հատուցման գործոց եւ դատաստանին Աստուծոյ։ Ապաա յիրաւի՝ ընդ այսահարիցն զրկեսցին սուրբ խորհրդոյն։ Եւ որպէս աստ արտաքսեցան յեկեղեցւոյ. եւ անդ առաջին ահաւոր բեմին արտաքսեսցին յերեսացն Քրիստոսի։ Զի ոչ տեսանել կարեն զփառս աստուծութեանն նորա, թող թէ անարժանք են արքայութեանն. այլ ընդ յիմար կուսիցն արտաքս ելցեն. եւ փակեսցի դուռն։ Եւ որպէս զձայնն լսեն ունկնդիրքն՝ այլ զտեսն ոչ. նոյնպէս եւ անդզվճիռ դատաստանին լսեցեն ի Քրիստոսէ. (երթայք յինէն. ) այլ զերես աստուածութեանն ոչ տեսանիցեն։ Իսկ որք ապաշխարօղք են. այսինքն, որք դարձեալ են ի մեղաց, եւ խոստովանեալ, եւ զպարտս յանցանացն որ է պատիժն չեն վճարեալ, անարժան են եւ նոքա, մինչեւ ապաշխարութեամբ քաւեսցեն եւ ապա մտցեն։ Որպէս այժմ մեք ի քառասներորդ պահս՝ որք ընդ ապաշխարութեամբ եմք, արտաքոյ եմք եկեղեցւոյ. մինչ. Ե զգայարանօքս սրբիմք կատարեալ. որ նշանակէ զհինգ տասն. եւ ապա ազատեալ ի պարտուց, մտանեմք յեկեղեցի։ Եւ թէ ոք ասիցէ, խոստովաանութիւնն ո՞չ թողու զամենայն զմեղս։ Ասեմք եթէ խոստովանութեամբն՝ թողութիւն լինի ամենայն մեղաց. այլ մնայ պատիժն. զոր պահօք եւ աղօթիւք վճարէ որպէս ասեն ոմանք։ Դարձեալ խոստովանութիւնն՝ սրբէ զմեղս. զի ոչ տանջի։ Այլ ապաշխարութիւն՝ ամբարէ զբարիս ի հոգին զի պսակեսցի։ Դարձեալ խոսովանութիւնն սրբէ զանցեալ մեղս. ապաշխարութիւնն ցանկ է եւ պարիսպ ապագային. զի մի եւս գործեսցէ։ Եւ թէ ոք ասիցէ, ընդէ՞ր ապա յորժամ խոստովանին՝ ոչ հաղորդին։ Ասեմք եթէ՝ կրկին է խոստովանութիւն։ Մին է, որ նախ խոստովանին. եւ յետոյ ապաշխարեն. այլ սոքա ընդ ապաշխարութեան պատժոց են, եւ ոչ հաղորդին. որպէս որք խոստովանին ի մուտս քառասնորդաց պահոց. որպէս ասէ Եսայի։ (Լուացարուք սրբեցարուք. եւ եկայք խօսեցարուք ընդ միմեանս, եւ այլն։) Եւ երկրորդ խոստովանութիւն է՝ որք նախ ապաշխարեն պահօք եւ աղօթիւք եւ ճգնութեամբ. եւ յետոյ խոսովանին եւ հաղորդին այսպիսիքս. որպէս նոքա որք մերձ ի զատիկն խոսովանին, եւ սրբութեանց արժանաւորին։ Դարձեալ ասեմք թէ՝ կրկին է խոստովանութիւն. նոյնպէս եւ թողութիւնն։ Զի է որ խոստովան զմեղս՝ եւ արմատն հաստատ է. այս է՝ որ ի մտի ունի խոստովանիլ եւ դարձեալ մեղանչել։ Որպէս ազգն ֆռանկաց ունին զայսպիսի խոստովանութիւնս միշտ քահանայք եւ ժողովուրդք. եւ այսպիսիս՝ անկատար առնու զթողութիւն. զի խոստովանեալ մեղքն բառնի՝ այլ պատիժն ոչ։ Եւ է խոստովանութիւն՝ որ զարմատ մեղացն քակէ ի սրտէ, զղջացեալ ի մեղաց. եւ հաստատ է ի կամս եւ ի միտս այլ ոչ մեղաչել. այսպիսիս՝ կատարեալ խոստովանութիւն է։ Եւ զայսպիսւոյ մեղս՝ թողու քահանայական իշխանութիւնն. եւ զպատիժն ընդ նմին. զի պատժոյ արմատ՝ մեղքն է. ընդ բաժանիլ մեղաց, բարձաւ եւ պատիժ գեհենոյն։ Որպէս Տէր մեր եթող զմեղս անդամալուծին. եւ բարձան պատիժ քան. նոյնպէս եւ քանանացւոյն. նոյնպէս եւ աւազակին։ Այս քան առ այս բաւականասցի ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ամէն։