Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Դարձեալ՝ նորին ութներորդ բան Մխիթարանաց վասն մահու ծերոց։ (Արդ արձակեա ցծառայս Քո տէր։) Ղուկ. 2. 29։ (Գլուխ. ՃԿԱ)

Որպէս թագաւորք արձակեն ի բաց զկապեալսն. զի կամ ողորմեսցին գթութեամբ իւրեանց եւ ազատեսցեն. կամ թէ զպարասն թողցեն կամ վճարեսցեն. այսինքն, թէ տուգանք է՝ կամ թօպայարասցեն յանցեալ վնասուցն եւ ապա արձակեն, եւ կամ յորժամ մինչ ի պայմանն կացցեն յերկար ժամանակս։ Զոր այսմ նմա տեսանեմք զանազան պատճառ ելից մարդկան ի մարմնոյ բանտէ։ Զի ըստ ողորմութեան կերպին՝ նախախնամութեամբ ածէ մահ տղայոց վաղվաղակի. զի մի յերկարեսցին ի մարմնի վասն զանազան պատճառաց։ Ոմանց վասն մեղաց ծնողաց՝ զի կսկծեսցին։ Այլք զի մի ի մեղս անկցին։ Կամ սիրէ եւ անմեղ տանի առ ինքն։ Եւ զայլս թողու ի մարմնի մինչ ի խորին ծերութիւն. կամ արդարութեամբ պիտանի է աշխարհի. (զի աղօթք արդարոցն՝ սիւնք են աշխարհի։) Կամ թէ տանջէ զչարսն ծերութեամբ. զի ի զղջումն եկեսցեն. ըստ որում, (ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին։) Կամ վասն սակաւ յանցանաց յերկրարէ ի մարմնի. զի այնու վճարեսցէ եւ քաւեսցէ։ Դարձեալ՝ երկարէ զմարդ մինչ ի պայմանն. այսինքն, ի կէնտ կոչմանն։ Իսկ այս կրկին է։ Նախ այն՝ որ ի ծերութիւն ժամանէ. եւ տարերքն լուծանին ի միմեանց. եւ լինի բնական մահ։ Երկրորդ՝ որ կապէ ի մարմինի մինչեւ ինքն կամեսցի. որպէս զԵնովք եւ զԵղիա մինչեւ յերկրորդ գալուստն։ Եւ զՍիմէօն մինչ յառաջին գալուստն։ Իսկ ընտրելոց վախճանն թէպէտ մահ է եւ մեռանին, սակայն խնամք է աստուածային ի վերայ նոցա. որպէս ասէ իմասստունն. (ոչ գիտեն անմիտք թէ այցելութիւն Աստուծոյ է ի վերայ սրբոցն նորա. եւ իրաւունք ի վերայ ընտրելոց նոցա։) Եւ այս զանազան եղանակաւ. զոր ցուցցուք տասն պատճառաւ։ Առաջին՝ զի տեսանէ Աստուած զբազում ճգնութիւն արդարոյն եւ զվաստակ՝ ի ձեռն մահու հանգուցանէ զնոսա. որպէս ասէ. (արդարն եթէ հասցէ ի վախճանի, ի հանգստեան եղիցի. ) յաղագս որոյ արգել զՄովսէս չմտանել յերկին պարգեւաց։ Երկրորդ՝ յորժամ պատուհասելոց իցէ զաշխարհն, նախ զընտրեալսն բառնայ մահուամբ, զի մի բարեխօսեսցեն անարժանիցն. որպէս զբարեպաշտն Յովսիա եբարձ. եւ ապա գերեց զԻսրայէլ։ Երրորդ՝ սիրէ զնոսա եւ առ ինքն կոչէ, փոխելով ի միջոյ մեղաւորաց. իբր անարժանս գոլ բնակութեան սրբոցն. որպէս ասէ. (հաճոյ եղեալ Աստուծոյ՝ սիրեցաւ. եւ կենդանոյն ի միջոյ մեղաւորաց փոփոխեցաւ։) Չորրորդ՝ յառաջատես է Աստուած. խնամէ մահուամբ՝ զի մի կասեսցի յառաքինութենէն պատրանօք աշխարհի. որպէս ասէ. (յափչտակեցաւ՝ զի մի չարութիւն շիջուսցէ զիմաստութիւն նորա։) Հինգերորդ՝վասն այն մահ տայ ընտրելոցն՝ զի մի իմասցին անմիտք ի մարդկանէ թէ՝ այն է նոցա փոխարէնն որ յայս կեանս յերկար կենդանի մնան. յաղագս որոյ մեռանին զի հատուցումն ի հանդերձեալն է։ Վեցերորդ՝ վասն այն կրեն սուրբ ընդ մեղաւորացն զպատուհաս՝ այսինքն, զմահտարաժամ, զսուր, եւ զայլն, զի թէ փոշետեսակ յանցանք իցեն, ի ձեռն չարչարանացն եւ մահուն քաւեսցին. որպէս ասէ. (սակաւ ինչ խրատեալ՝ գտցեն մեծ բարութիւնս. զի իբրեւ զոսկի ի բովս քննեաց զնոսա. եւ իբրեւ զողջակէզս զոհի ընկալաւ զնսա։) Եօթներորդ՝ զի որպէս Աստուած սրբոցն փափագելի է. որպէս ասէ Դաւիթ. (ծարաւի է անձն իմ առքեզ Աստուած. ) այսպէս եւ սուրբք Աստուծոյ են ցանկալի. ընդ որոց ասէր Քրիստոս. (հայր կամիմ զի ուր եսն իցեմ, եւ սոքա ընդիս իցեն. զի տեսանիցեն զփառս իմ. ) Որպէս ասէ աստ զերկուց փափագն. (ցանկալի է Տեառն անձն նորա։) Ութներորդ՝ զի թէպէտ մանուկ է հասակաւ, այլ կատարեալ է առաքինութեամբ. որպէս ասէ. (ծերութիւն պատուական՝ ոչ բազմաժամանակեայն է, եւ ոչ որ թուով ամացն չափիցի, այլ ալիք իմաստութիւնն է մարդոյ. եւ հասակ ծերութեանն՝ կեանք անարատ։) Յաղագս որոյ կարճի ի կենացս յայս աղայ հասակաւ, զի կատարեալ է իմաստութեամբ. որպէս ասէ. (կատարեալ ի սակաւուն՝ ելից զժամանակս երկայնս։) Իններորդ դարձեալ՝ ածէ փոքր տղային մահ վասն չարութեան ծնողացն. զի առաւել մորմոքեսցին աղէխարշեալ. որպէս զԴաւիթ առաջին մանուկն որ ի Բերսաբէէ. եւ ոչ լւաւ Աստուած աղօթից նորա. զոր բազում անգամ աղաչեաց։ Տասներորդ դարձեալ՝ մահ ածէ փոքր տղային. զի տեսցեն զնա եւ ինքեան զգաստասցին ի մեղաց. որպէս զորդին Րաբովամու որդւոյն Նաբատայ. Որ վկայեաց մարգարէն թէ՝ նա միայն մտցէ քեզ ի գերեզման։ Այսքան առ այս։

Դարձեալ նորին իններորդ բան վասն Մխիթարութեան։ Հարցումն։ (Գլուխ. ՃԿԲ)

Զի՞նչ է ազատութիւն զոր արար Քրիստոս. ըստ այնմ որ ասէ. (թէ որդին զձեզ ազատէ, ճշմարիտ ազատք լինիջիք։) Պատասխանի։ Ասեմք եթէ ազատութիւնն երեք է զոր արար Քրիստոս։ Այսինքն, նախ յառաջին անիծիցն եւ ի դատապարտութեանցն ազատեաց եւ օրհնեաց զմեզ։ Երկրորդ՝ ի մահուն եւ ի դժոխոց ազատեաց եւ փրկեաց։ Երրորդ՝ զմիտս մեր ի ցանկութեանց աշխարհի ազատեաց եւ փրկեաց այսպէս. զի ամենայն մարդ զայս աշխարհի կեանս՝ ճշմարիտ եւ մնացական համարէր. եւ ծառայէր սմա որքան եւ կարէր. յուտելն եւ յմպելն՝ ի ժողովելն եւ ի պահելն ի գընելն եւ ի վաճառելն, եւ լայլն ամենայն։ Իսկ Քրիստոս եկն եւ այլ կեանս քարոզեաց. եւ զայս սուտ եւ ունայն. եւ ազատեաց զմիտս ի գերութենէ սոքա։ Արդ՝ այս ազատութիւնս մեծ է քան զառաջինն. զի թէ զայս ազատութիւնս ոչ պահեմք, այլ զմեզ ի սէր եւ ի ցանկութիւն աշխարհիս տամք, դառնամք յառաջին դատապարտութիւնն եւ ի դժոխս. ըստ այնմ, (դարձցին մեղաւորք անգրէն ի դժոխս։) Այլեւ այս գիտելի է՝ զի թէպէտ ազատեաց զմեզ Քրիստոս յաշխարհէ՝ սակայն ոչ դիւրաւ զերծանիմք ի նմանէ. այլ որպէս չար Տէր՝ զհետ գայ ծառային փախուցելոյ. զի թերեւս կորուսցէ զնա։ Եւ այս լինի երիւք։ Նախ՝ փառասիրութեամբ։ Երկրորդ՝ զբաղմամբ։ Երրորդ՝ հեշտութեամբ մարմնոյ եւ ծուլութեամբ. եւ այսպէս կամի ըմբնել զմեզ։ Այլ փախչիլ պարտ է մեզ ի փրկիչն մեր Քրիստոս. որպէս ասէ աւետարանիչն. (առ ի քեզ փախուստն մեզ։) Եւ այս լինի երիւք։ Նախ՝ աղօթիւք եւ հաւատովք պնտել զմեզ. եւ այս հանէ զփառասիրութիւնն ի մէնջ։ Երկրորդ՝ զխոստումն Քրիստոսի եւ զկիրս չարչարանաց առաջի աչաց մեր պահել. եւ այս հանէ զզբաղումն աշխարհական։ Երրորդ՝ արագել եւ փութալ առ զօրագլուխն մարին մեր որ է Քրիստոս. եւ այս հերքէ զծուլութիւն մարմնոյս. եւ զօրացուցանէ զմեզ հասանիլ անմահ կենացն յաւիտենից. որպէս ասէ աւետարանիչն Յօհաննէս։ (Ունիք զԱստուծոյ մերոյ զգրաւականն։) Եւ թէ զի՞նչ է անմահ կենացն յաւիտենից գրաւական եւ առ հաւատաչեայ։ Վեցիւք իմանի առ մեզ։ Նախ՝ պատուիրանն Աստուծոյ առ մեզ. ըստ որում, (պատւէրք իմ կեանք են յաւիտենից։) Երկրորդ՝ ուխտ նորոյ կտակին. որպէս ասէրն. (հայր իմ ուխտեաց ինձ. եւ ես ձեզ ուխտեմ զարքայութիւնն։) Երրորդ՝ հաւատով ճանաչումն Աստուծոյ. ըստ այնմ, (այս են կեանք յաւիտենից. զի ծանիցեն՝ զքեզ միայն ճշմարիտ Աստուած, եւ զոր առաքեցեր զՅիսուս Քրիստսոս։) Չորրորդ՝ (հոգին որդէգրութեան առ մեզ բնակեալ. որով աղաղակեմք աբբա հայր. այսուհետեւ չես ծառայ, այլ որդի եւ ժառանգակից Քրիստոսի։) Հինգերորդ՝ մարմին եւ արիւն որդւոյն Աստուծոյ զոր ճաշակեմք հոգւով. ըստ այնմ, (որ ուտէ զմարմին իմ, կեցցէ յաւիտեան։) Իսկ վեցերորդ՝ մարդկային մարմինս մեր միացեալ բանիւն եւ նստեալ ընդամէ հօր՝ առ հաւատչեայ է յարութեան մերոյ եւ արքայութեն երկնից, գլուխ գոլով եկեղեցւոյ եւ անդրանիկ մեռելոց։ (Ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի ասէ։) Այսոքիկ են գրաւական. եւ բէհ ուեալ ի մեզ յաիւտեանից եւ անմահ կենացն։

Դարձեալ նորին տասներորդ բան վասն մխիթարանաց։ (Գլուխ. ՃԿԳ)

Տէրն մեր ասէ ի խորհուրդ յարութեան մեռելոց. (եթէ ոչ հատն ցորենոյ. անկեալ յերկիր մեռանիցի՝ ինքն միայն կեայ. ապա եթէ մեռանիցի՝ բազում արդիւսն առնէ։) Վասն երկու պատճառի զայս օրինակ տայ։ Նախզի՝ ամենեցուն յայտնի է։ Երկրորդ՝ զի յոյժ նման են բոյսք սերմանց յարութեան մարդկան։ Նախ՝ սերմն ոչ բուսանի, թէ ոչ մեռանի. նոյնպէս մարդս նախ մեռանի, եւ ապա յառնէ։ Երկրորդ՝ զի հատ մերկ սերմանի. եւ յառնէ զարդարեալ. նոյնպէս եւ մարմին մարդոյս՝ յառնէ զարդարեալ փառօք. զոր Աստուած զգեցուցանէ նմա։ Երրորդ՝ եւ որպէս բազում սերմանք ի միում տեղւոջ ամենեքեան ի յիւրեանց ազգն բուսանին. նոյնպէս թէպէտ բազում մարմինք ի մին հող եւ ի մին գերեզման մտանեն, ոչ խառնին մարմին կամ փոշի ի միմեանս ի յարութեանն։ Եւ ոչ միայն սերմանիք, այլեւ գոն ի կենդանիսդ օրինակ յարութեան։ Որպէս փիւնիկ հաւն որ մի է յԵգիպտոս բնակի. եւ ի հինգ հարիւր տարին բոյն շինէ. եւ ի կրծիցն հուր հանէ եւ այրի ինքն եւ բոյնն իւր. եւ յետ երից աւուրց՝ դարձեալ կենդանի որդին ծնանի եւ մեծանայ։ Այլեւ հաւն հօբալ՝ քառասուն օր մեռանի. եւ դարձեալ կենդանանայ. եւ այլ բազումք են։ Այլեւ գոն ի պատւական մարմնոց մարդկան օրինակք. որպէս ոսկերքն Եղիսէի մերձեալ ի մեռեալ ի մեռեալն, կենդանացաւ մեռեալն։ Առաւել մարմինն Քրիստոսի կենդանի առնէ զմեզ։ Զի չորս իր է պատճառ յարութեան եւ փառաց քրիտստոնէից։ Նախ՝ հաւատքն ի Քրիստոս։ Երկրորդ՝ մկրտութիւն աւազանին։ Երրորդ՝ հոգին սուրբ զոր ընկալաք։ Չորրորդ՝ մարմին եւ արիւնն Քրիստոսի զոր ճաշակեցաք։ Դարձեալ օրինակ՝ որ Եղիա զորդի այրւոյն կենդանացոյց։ Այրի էին չորս տարեք ի պտղոյն ճաշակմանէ. եւ որդին մեռեալ մարդկան ազգ։ Զերեսն որ եդ ի վերայ երեսոյն՝ զհայիլն նշանակէ բոլոր ի մարմին մարդկան։ Եւ հանելն զամենեսեան ի տանէն՝ զի միայն զօրութիւնն Աստուծոյ յարուցանէ. որպէս միայն ստեղծ առանց օգնականի։ Եւ աղաղակն՝ ձայն փողոյն։ Եւ երիցս փչելն՝ զօրութիւն սրբոյ երրորդութեանն։ Եւ որպէս բոլոր եւ ամբողջ մարմնով կենդանացաւ. նոյնպէս։ ի յարութեանն բոլոր եւ ամբողջ մարմնոյ յառնեմք։ Զի աւելի անդամն կամ պակաս զոր աստ ունիմք, անդ հաւասարին։ Եւ այս է պատճառն. զի աստ բնութիւնն գործէ խնամօքն Աստուծոյ. այլ բնութիւնն տկար եւ սխալական է. վասն ա յն սխալի կամ պակասի։ Իսկ յայնժամ կարօղ զօրութիւնն Աստուծոյ յարուցանէ, որ անսխալ է գիտութեամբ. վասն այն բոլոր եւ անսխալ մարմնով յառնեմք։ Դարձեալ՝ օրիակ Յովնան մարգարէն. որ անկաւ ի փոր կէտին երեք տիւ եւ Գ գիշեր. եւ յորժամ եթուք ի յերկիր, էր ամբողջ եւ անապական մարմնով. որեւ մազ մի ի հերացն ոչ պակասեցաւ։ Օրինակ է նախ թաղմանն եւ յարութեանն Քրիտսոսի. որ երեք տիւ եւ երեք գիշեր եկաց ընդ մեռալս. եւ անապական մարմնով յարեաւ. նոյնպէս եւ մեք անապական մարմնով յառնեմք։ Եւ երեք տիւ եւ երեք գիշեր. որպէս Ովսէէ ասէ. (յաւուրն երրորդի յարիցուք եւ կացցուք առաջի նոցա։) Այսպէս մին օր ծննդեանն է մեր. երկու օր մահուն. երեք օր յարութեանն։ Դարձեալ՝ երեք է որպիսութիւնն մեր։ Նախ ի կեանս յայս մահկանացու։ Երկրորդ՝ յ ետ մահու միայն հոգի առանց մարմնոյ։ Երրորդ՝ յետ յարութեանն՝ անմահ հոգւով եւ մարմնով կացցուք առաջի նորա ի դատաստան. որպէս ասէ առաքեալն յերկրորդ կորնթացւոց. (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ընկալցի իւրաքանչիւր ոք զոր ինչ գործեաց յառաջ. եթէ բարի, եւ եթէ չար։) Այսոքիկ օրինակք են յարութեան մարդկան։ Այլ ճշմարտութիւնն ի Քրիստոս ցուցաւ՝ որ գլուխ է մեր եւ պատճառ յարութեան մարդկան. (զի անդրանիկ է մեռելոց. եւ պտուղ ննջեցելոց ասէ առաքեալն։) Այլեւ հաստատուն վկայ յարութեան՝ սուրբքն ամենայն, որք ճգնեցան. չարչարեացան. մահուամբ սրոյ մեռան վասսն յուսոյ յարութեանն. զի ի Քրիտստոս պսակեսցին։ Այլեւ գիտելի է՝ զի յարութիւնն եւ անմահ մնալն՝ հասարակաց է ամենայն մարդկան. այլ հատուցմունք յարութեանն՝ զանազան են. ըստ Տեառն որ ասէ. (ամենեքեան լուիցեն ձայնի որդւոյն Աստուծոյ եւ եկեսցեն արտաքս. որոց բարիս գործեալ իցէ ի յարութիւն կենաց. եւ որոց չար արարեալ՝ ի յարութիւն դատաստանաց։) Եւ այս է պատճառն. զի յարութիւնն եւ անմահ կեանքն՝ վասն բանական հոգւոյս է որ ամենեցուն է. եւ փառքն զանազան՝ վասն հաւատոց եւ գործոց է։ Որում եւ զմեզ զամենեսն՝ արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուոծ փառաց յարութեան իւրոյ եւ անմահ կենացն եւ անթառամ պսակացն. եւ դասեսցէ ի դասս աջակողմեան եւ ի խորանն երանաւէտ, ընդ սուրբս եւ ընդ սիրելիս անուան իւրոյ. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն Նեռին. ի բանն՝ (Յայտնեսցի մարդն անօրենութեան որդին կորստեան. հակառակն հպարտացեալ եւ այլն։) 2Թեսաղ. 2. 3։ (Գլուխ. ՃԿԴ)

Տէրն մեր յաւետարանին զգուշացոյց վասն գալստեան նեռինն։ (Եղիցին աւուրքն այնոքիկ նեղութեան, որպիսի ոչ եղեւ ի սկզբանէ աշխարհի. եւ մի այլ լիցի։) Վասն նեղութեան գիտելի է՝ թէպէտ մարմնաւոր բազում են նեղութիւնք մարդկան եւ անթուելիք՝ որք յիւրաքանչիւր ժամանակս եւ ի բազում տեղիս մարդկան հանդիպին։ Այլ առհասարակ նեղութիւնք ամենայն մարդկան ազգի՝ տասն գլխաւրոին։ Առաջին այն՝ որ ի ձեռն յանցմանն Ադամայ ի փափկութեան դրախտէն անկաք յերկիր փշաբեր եւ անիծեալ. ի ցաւս եւ ի տրտմութիւնս միշտ զամենայն աւուրս կենաց մերոց։ Երկրորդ՝ նեղութիւն է կարիքն եւ ցանկութիւն մարդկան. այսինքն, քաղց, ծարաւ, տքնիլ, ցանկալ, եւ այլ կիրք։ Զի վասն սոցա հանապազ ի նեղութեան եմք. եւ ծառայեմք որպէս չար տէրանց. զի թէ լնումք զցանկութիւն մարմնոյ՝ նեղութիւն է հոգւոյ. եւ թէ ոչ՝ նեղութիւն մարմնոյ։ Երրորդ՝ նեղութիւն էր հասարակաց ջուրցն հեղեց ի ժամանակս Նոյի. որք ջնջեցան յերկրէ մարդ եւ անասուն. թռչուն եւ սողուն. եւ ամենայն շունչ կենդանի մեռան վասն մեղաց մարդկան։ Չորրորդ՝ նեղութիւն են այլայլութիւն, ցաւք, վէրք, հիւանդութիւնն, ծերութիւն, եւ այլն. որք յամենայն ուստեք պատել են զմեզ եւ կեղեքեն։ Հինգերորդ՝ նեղութիւն է մահն հասարակաց. եւ տանջանք հոգւոյ. այս զոր աչօք տեսանեմք զմահ ամենայն մարդկան. եւ մտօք իմանամք զտանջանս հոգւոց ուսեալք ի գրոց։ Վեցերորդ՝ նեղութիւն է որ ի միմեանց ի մարդկանէ կրեմք. կռիւ, աղաղակ, տանջանս ի բռնաւորաց եւ ի չար իշխանաց. ի գողոց. յաւազանկաց, եւ յայլն։ Եօթներորդ՝ նեղութիւն ի չար գազանաց եւ ի սողնոց չարաց. որք յերկիւղ են մեզ տուեալ. եւ յօրինակ անքուն որդաց դժոխոց պատրաստեալք։ Ութներորդ՝ նեղութիւն ի տարերաց. ցրտոյ. եւ ջերմոյ. հողմոյ. ի դիւաց. յորոգայթից. եւ ի զանազան փորձանաց։ Իններորդ՝ նեղութիւն է ի ժամանակս նեռինն. որ ամենայն երկրի եւ ամենայն մարդկան նեղութիւն հասսուցանէ. որպէս ասէ աւետարանն. (եղիցին աւուրքն այնուքիկ նեղութեան։) Տասներորդ՝ օր նեղութեան է կատարածի աշխարհի. իբրեւ երկն յղոյ հ հասանի ի վերայ մարդկան. յորում հրով վառեսցին երկինք եւ երկիր։ Այն է օր խաւարի եւ միգի։ Այն է օր հատուցման ըստ գործոց մարդկան։ Այն է տանջանք յաւիտենական։ Այն է դառնութիւն առանց քաղցրութեան։ Այն է գիշեր առանց լուսոյ. որ ըմբռնէ զամենայն մեղաւորս երկրի։ Արդ՝ թողեալ զայլն՝ բանս մեր է յաղագս նեղութեան նեռինն. որ դառնագոյն է քան զամենայն նեղութիւնս. որպէս հրամայէ Տէրն։ (ոչ եղեւ իսկզբանէ աշխարհի. եւ մի այլ լիցի։) Զի քան զնեղութիւնս դատաստանին առաւել է նեղութիւն նեռինն։ Նախզի՝ ի դատաստանին բարեացն հանգիստ է. եւ չարացն տանջանք։ Դարձեալ՝ ի մէջ փորձութեան աշխարհիս՝ առաւել է նեռինն քան զամեանայն։ Այլ դատաստանն հատուցումն է գործոց եւ ոչ փորձանք։ Վասն այն աէ առաքեալն Պօղոս. (նախ յայտնեսցի մարդն անօրէնութեան որդին կորստեան։) *Արդ՝ վասն գալստեան նեռինն՝ վեց իրս հարցանելի է։ Առաջին՝ զբանս առաքելոյն որ ասէ։ (Եկեսցէ ապաստամբութիւնն։) Ապստամբութիւն կոչէ զնեռնն։ Զի նախ ինքն սատանայ ապստամբեցաւ յԱստուծոյ եւ անկաւ յերկնից։ Երկրորդ՝ զԱդամ ապստամբեցոյց ի յԱստուծոյ եւ կորոյս։ Երրորդ՝ նեռն ապստամբի եւ անհնազանդի Աստուծոյ։ Չորրորդ՝ եւ զամենայն մարդիկ ապստամբութեամբն կորուսանէ. որպէս ասէ Տէրն. (եթէ հնար ինչ իցէ՝ եւ զընտրեալսն կորուսանէ։) Եւ թէ ո՞վ է նեռնն. մի թէ սատանա՞յ է՝ ոչ։ Այլ մարդն անօրէնութեան ասէ. այսինքն, մարդ է՝ այլաբանեակ է սատանայի. եւ լցեալ ամենայն չարութեամբ, եւ հնարիւք եւ խաբէութեամբ նորին։ Անօրէն մարդ է՝ որ ոչ ունի օրէնս. ոչ զբնական. եւ ոչ զգրաւորն. եւ ոչ զաւետարանին։ Դարձեալ անօրէն է՝ որ զինքն եւ զայլս անխնայ կորուսանէ։ Հակառակ ճշմարտութեան. զի հակառակ է ամենայն բարեաց. եւ ընդունակ ամենայն չարի։ Դարձեալ՝ ամենայն բարի գործոց՝ եւ ճշմարիտ բանից՝ եւ սուրբ հաւատոց՝ հակառակ է եւ կորուսիլ։ Այլեւ հակառակ է խաչի՝ եկեղեցւոյ՝ պաշտաման՝ սրբութեանց՝ աղօթից՝ պահոց՝ եւ այլն։ Հպարտութեամբ նստի ի տաճարն. այսինքն, յեկեղեցիս Աստուծոյ. եւ զամենայն պաշտամունս եւ զանւանեալ Աստուածս խափանէ. եւ զինքն միայն Աստուածս կոչէ. եւ առաջին կռապաշտութեամբն զմարդիկ կործանէ։ Այս առաջին հարցումն։ *Երկրորդ հարցանելի է՝ վասն է՞ր ի յետին ժամանակս գայ։ Ասեմք վասն չորս պատճառի։ Նախ՝ որպէս զգալի օձին գլուխն ջախեալ՝ տուտն շարժի մինչ յերեկոյն եւ ապա սատակի. այսպէս իմանալի օձն սատանայ՝ զոր տեսիլն հրեղէն վիշապ կոչէ. (եւ տուտն նորա քարշեաց զերրորդ մասն աստեղաց։) Գլուխ նորա Սադաէլ ջախջախեցաւ մկրտութեամբն եւ խաչիւն Քրիստոսի։ Եւ տուտն նորա նեռն է՝ որ յետոյ շարժի ի կատարածի։ Երկրորդ պատճառ՝ յորժամ իմանայ զվախճան աշխարհի, եւ զտանջանս իւր մերձեալ, խստագոյն չարանայ ընդ ազգի մարդկան։ (Զի նեռնն ազդեցութիւն է սատանայի ասէ առաքեեալն յերկրորդ թեսաղոնիկեցւոց. ) զի զամենայն չար զօրութիւն իւր եւ զխաբէութիւն ի նա լնու։ Երրորդ՝ ըստ տեսլեանն Դանիէլի չորս գազանաց, որք էին չորս թագաւորութիւնք։ Զի մարաց թագաւորութիւնն բարձրաւ ի բաբիլացւոց. եւ բաբիլացւոցն ի պարսից. եւ պարսիցն՝ ի մ ակեդանացւոց. եւ մակեդոնացւոցն ի հռօմայեցւոց. եւ զհռօմեյեցւոցն բառնայ նեռնն. եւ զնեռինն բառնայ Տէր մեր Քրիստոս. եւ թագաւորէ անվախճան։ Վասն որոյ ասէ առաքեալն յերկրորդ թեսաղոնիկեցւոց. (մինչեւ բարձցի այդ որ այժմդ ունի. ) այսինքն, ներոն եւ թագաւորքն հռօմայեցւոց. եւ ապա յայտնեսցի ապստամբ նեռնն։ Չորրորդ պատճառ՝ (մինչեւ քարզեսցի աւետարանն ընդ ամենայն երկիր։) Եւ ամենայն հեթանոսք հաւատան. եւ հրէայքն մնան յանհաւատութեան։ Ապա երեւեսցի նեռնն ի կորուստ ազգին հրէից՝ որք զճշմարտութիւնն ուրացան. եւ զփրկիչն իւրեանց խաչեցին։ Յաղագս այս չորս պատճառիս՝ ի վախճանի աշխարիս երեւի նեռնն։ *Երրորդ հարցանելի է թէ՝ վասն է՞ր թոյլ տայ Աստուած ի գալ նեռին։ Առաքեալն ի նոյն թղթին ասէ զպատճառն։ Նախզի՝ զճշմարիտ սէրն Քրիտսոսի ատեցին։ Երկրորդ՝ զճշմարիտ փրկութիւնն անագեցին։ Երրորդ՝ ճշմարիտ քարոզութեանն ոչ լուան։ Չորրորդ՝ ճշմարիտ նշանցն Քրիստոսի որ ի ծնունդն. ի խաչն, եւ ի յարութիւնն, ի հիւանդս. ի մեռեալս եւ յայլս կատարէր, ոչ հաւատացին։ Վասն այն թոյլ տայ ստութեան եւ խաբէութեան նեռինն. զի նորա ստութեամբ կորիցեն։ Զի սուտ սէր եւ սուտ փրկութիւն ցուցանէ. եւ պատիր բանիւք եւ ուրուական արւեստիւք խաբէ զնոսա։ Եւ այսպէս ամենայն ուրեք յորժամ ճշմարտութեանն ոչ հաւանին մարդիկ, թոյլ տայ ստութեան զի հաւանեսցին. որպէս նախ ճշմարիտ մարգարէիցն ոչ լուան, թոյլ ետ Աստուած սուտ մարգարէիցն Բահաղու։ Եւ յորժամ պարսիկք եւ այլազգիք զառաքեալսն Քրիստոսի ոչ ընկալան, թոյլ ետ սուտ առաջնորդի նոցա։ Եւ յորժամ ճշմարիտ վարդապետաց ոչ հաւատան, թոյլ տայ հերձուածողաց մտանել ի նոսա։ Եւ յորժամ բարի իշխանաց եւ առաջնորդաց ոչ հնազանդին, չար իշխան եւ առաջնորդ տայ եւ չարչարէ զչարսն։ Նոյնպէս եւ ի ժամանակս նեռինն՝ թոյլ տայ Աստուած զի ստութեամբ խաբեսցէ զմարդիկ։ *Չորրորդ հարցումն. ո՞րքան իրօք պատրեսցէ նեռնն։ Ասեն վարդապետք թէ՝ չորիւք։ Նախ՝ նշանօք աւ արուեստիւք ուրուական. որպէս թէ՝ զարգեակն ի չորս բաժանէ. եւ լերանց եւ ծառոց հրամայէ եւ գան եւ գնան։ Այսպէս զի զդեւսն որ արբանեակ են նորա՝ ի դէմս արեգական եւ լերին եւ ծառոց կերպարանէ առ աչօք եւ խաբէ։ Երկրորդ՝ պարտիր քարոզութեամբ. զի մարգար ունի որպէս զՅովհաննէս. եւ առաքեաելս վարդապետս. որք յամենայն երկիր քարոզեն սուտ զնեռնէն. եւ զտգէտսն խաբեն։ Երրորդ՝ առատ բաշխմամբ. զի յամենայն տեղիս ուր գանձ է թաղեալ՝ ի ձեռն դիւաց յայտնեսցի նմա. եւ նա գրով ցուցանէ զտեղին. եւ առատ բաշխէ ընչասիրաց եւ խաբէ։ Չորրորդ՝ խստագոյն տանջանօք առաւել քան զչար թագաւորսն եւ բռնաւորսն առաջինսն իմանայ եւ չարչարէ զսուրբս։ Զի այն է ազդեցութիւնն առաջնոցն ի նա ժողովէ սատանայ, առ ի մոլորեցուցանել. (թէ հնար իցէ եւ զընտրեալսն ասէ Տէր։) Դարձեալ՝ եւ այլ իմն կերպիւ պատրէ չորս իրօք։ Նախզի՝ ի պոռնկութենէ լինի. եւ ամենայն պղծութեամբ լցեալ. եւ կուսածին անւանէ զինքն եւ սուրբ։ Երկրորդ՝ զի թլփատի եւ այնու պատրէ զհրէայսն. եւ թագաւոր ասէ զինքն յուդայէ. այլ իցեղէն դանայ է (օձ դարանակալ ի ճանապարհի. որպէս ասաց Յակօբ։) Երրորդ՝ զի ատէ զամենայն հերձուածօղս. եւ յեկեղեցիս նստի. եւ այնու պատրէ զքրիստանեայս։ Չորրորդ՝ զամենայն որ Աստուած անուանին կուռս՝ կորուսանէ. եւ զամենայն պաշտօն. որպէս խաչ, եկեղեցի, եւ այլն. եւ միայն զինքն կոչէ Աստուած եւ պաշտօն. եւ այնու պատրէ զայլազգիս եւ զկռապաշտս։ *Հինգերորդ գիտելի է՝ զի չորս են կարապետ նեռինն։ Առաջին՝ հրէայք. որք զՏէրն Քրիստոս ուրացան եւ խաչեցին եւ ասէին. (դու մարդ ես եւ զանձն քո Աստուած առնես. չիք մեր թագաւոր ասեն. եւ արիւն դորա ի վարայ մեր։) Վասն որոյ ասէ առաքեալն յերկրորդ թեսաղոնիկեցւոց։ (Որք զՏէրն Քրիստոս սպանին. եւ զառաքեալսն եւ զմարգարէսն կոտորեցին. յԱստուծոյ աչացն ելին. եւ ամենայն մարդկան ատելիք եղեն։) Եւ դեռ այժմ ակն ունին գալստեան նեռինն. եւ յորժամ լսեն յամենայն աշխարհէ՝ ժողովին առ նա խնդութեամբ։ Երկրորդ կարապետ՝ են չար բռնաւորք եւ կռապաշտք. որք զառաքալսն եւ զսուրբն նախ չարչարեցին ի ներոնէ մինչ ի ժամանակս Կոստանդինոսի եւ Տրդատայ։ Երրորդ՝ յետ այնորիկ կարապետն են այլազգիք՝ որք անարգեն զՔրիստոս. եւ հակառակ կան քրիստոնէից նորա. խաչի, եւ եկեղեցւոյ, եւ այլոցն։ Չորրորդ կարապետ՝ են դասք հերձուածողաց. որպէս Արիոս հերձեալն. եւ Մակեդոն հոգեմարտն. նեստոր հայհոյիչ. քաղկեդոնիքն ուրացօղք։ (Որք զմիայն Տէրն ուրացեալք, ածեն ի վեայ անձանց զարագահասն կորուստ ասէ առաքեալն ի կաթուղիկէն։) Այլեւ Յօհաննէս ասէ յառաջին թուղթն։ (Լուայք թէ նեռն գալոց է։ եւ արդէն իսկ բազումք են նեռինք. որ ոչ խոստովանի զՅիսուս Քրիստոս մարմնով որդի Աստուծոյ, նա իսկ է նեռն եւ ուրացօղ։) Եւ յայտ է՝ նոքա որք յերկուս բաժանեն զմին եւ զմիայն ճշմարիտ Աստուած մարդացեալն, եւ զմի Տէրն եւ զմի Քրիստոսն յերկու անձն, յերկու բնութիւն, յերկու կամս, յերկու գործ բաժանեն, բաժանին ի շնորհացն Քրիստոսի։ Այսպէս չորեքին հաւասար կարպետ են Նեռինն, եւ հակառակ Քրիստոսի եւ քրիստոնէից։ *Վեցերորդ գիտելի է՝ զի չորս են յայնմ ժամանակի օգնական քրիստոնէից։ Նախզի Տէրն յառաջգոյն զգուշացոյց. (յարիցեն սուտ Քրիստոսք, եւ սուտ մարգարէք, եւ տայցեն նշանս մեծամեծս, մի հաւատայցէք նոցա։) Եւ յայլ ուր ասէ. (ես եկի յանուն հօրր իմոյ՝ եւ ոչ հաւատացիք. եթէ այլ ոք եկեսցէ յիւր անունն՝ զնա ընդունիցիք. ) այսինքն, որ Մովսէս եւ ամենայն մարգարէքն վասն իմ խօսեցան՝ դուք ոչ հաւատացիք, եւ այլն։ Այլեւ Դանիէլ (պղծութիւն ասէ տաճարին. եւ փոքրիկ եղջիւր զնա կոչէ. որ զմեծամեծ հայհոյոթիւնս բարբառի։) Այլեւ աւետարանիչն՝ նեռն կոչէ զնա։ Եւ Պօղոս աստ (մարդ անօրէնութեան եւ որդի կորստեան. ) զի զգուշասցին սուրբք յայնմ ժամանակին։ Երկրորդ օգննութիւն է՝ որ ասէ առաքեալն յերկրորդ թեսաղոնիկեցւոց թէ՝ (ի վերայ կորուսելոցն, եւ ոչ ի ճշմարտեալսն։) Զի որ հաստատ է ի հաւատն եւ ճշմարիտ յաղթել. այլ նոցա որք թերիք են տգէտք եւ ընչասէրք եւ երկնչոտք որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Երրորդ օգնութիւն է՝ որ Եղիա եւ Ենովք իջանեն յերկիր. եւ յամենայն ուրեք ստեն զքարոզօղս նեռին. եւ հաստատեն զսիրտ հաւատացելոց։ Զի որպէս յառաջին գալուստն Ովհաննէս էր կարապետ. այսպէս ի վերջինն՝ Եղիա է գալոց։ Այլեւ երկուքն լինին վկայք ճշմերտութեանն. այսինքն, Ենովք՝ որ յառաջ քան զջրհեղեղն փոխեցաւ. եւ Եղիա յետոյ. յերկինս են կամ ի դրախտն. փոխանակ Ադամայ եւ Եւայի որք ելին՝ երկուքն մտին. եւ դեռեւս կենդանի են մարմնով։ Եւ անտանօր երեւին յԵրուսաղէմ. եւ նեռնն սպանանէ զնոսա. եւ երեք տիւ եւ երեք գիշեր ընկեցեալ լինին։ Ապա յետոյ ձայն ելանէ յերկնից. Եղիա եւ Ենովք բարեկամք իմ՝ ելէք եւ եկայք այսր։ Յայնժամ յարիցեն նոքա անմահ կենդանութեան. եւ լուսեղէն ամպօք ելանեն յերկինս։ Եւ յորժամ խայտառակի ստութիւն նեռինն, երթայ ի լեառն ձիթենեաց զի համբարձցի. եւ անտանօր Տէր Յիսուս հոգւով բերանոյ իւրոյ՝ սատակէ զնա. այսինքն, հրամանաւ իւրով իբրեւ հուր վատնէ եւ կուրուսանէ զամենայն չարութիւնս երկրի հանդերձ իշխանաւն իւրեանց։ Չորրորդ օգնութիւն է՝ կարճութիւն աւուրցն. որպէս ասէ Տէրն. (եթէ ոչ կարճէին աւուրքն այնոքիկ, ոչ ապրիւր ամենայն մարմին. բայց վասն ընտելոցն կարճեսցին։) Եւ ոչ թէ կարճին չափք աւուրցն եւ ժամուց կամ մասանց նորա։ Այլ կրկին է կարճիլն։ Նախ զի՝ փութով անցանեն. շաբաթն որպէս զօր. եւ ամիսն իբրեւ զշաբաթ. եւ տարին իբրեւ զամիս. որպէս ասէ Սաղմոսն։ (Ամք նոցա փութապէս անցցեն։) Երկրորդ՝ կարճին աւուրքն նեռին. որպէս ասէ Դանիէլ. (ժամանակս, եւ ժամանակ, եւ կէս ժամանակաց. ) որ է երեք ամ եւ կէս։ Եւ աւուրք են հազար երկու հարիւր եւ եօթանասուն եւ հինգ։ Զի յայս չափ աւուրս նեղութիւն աշխարհի։ Եւ մերձ է գալուստն Տեառն եւ փրկութիւն սրբոց։ Ոմանք զմիջոց յարութեանն, Եղիայի եւ Ենովքայ, եւ գալուստեանն, քառասուն օր ասեն։ Եւ ոմանք քառասուն եւ հինգ յաւետարէն օժանդակեալք։ Զի ի պայծառակերպութենէն մինչեւ ի յարութիւն Տեառն՝ քառասուն օր ասեն վարդապետք։ Եւ յայտ է ի չորից։ Նախզի՝ յետ քառասուն աւուր յարութեանն՝ հաստատեցին Տեառն եղբայրն եւ առաքեալքն զտօն այլակերպութեանն։ Երկրորդ՝ զի անտի մինչ ի տօն վերացման խաչին՝ քառասուն օր հանդիպի։ Երրորդ՝ զի ի վեցէն օգոստոսի ինչ ի տասն եւ չորս սեպտեմբերի՝ քառասուն օր է։ Չորրորդ՝ նոյնպէս յետ սատակելոյ նեռինն՝ եւ Եղիայի եւ Ենովքայ վերանալոյն մինչ ի յարութիւն հասարակաց՝ թուեն ոմանք քառասուն. եւ ոմանք քառասուն եւ հինգ աւուրս։ Եւ այս է պատճառն. զի մինչ ի յուրբաթ խաչին՝ քառասուն օր է. եւ երկու օր ուրբաթին՝ եւ շաբաթն եւ կիրակէն՝ եւ պատկեր օր այլակերպութեանն՝ լինի քառասուն եւ հինգ. եւ այսպէս երկոքեանն ի մի խորհրդածին. Եւ յայսքան աւուրս՝ (յորժամ ասիցեն չարք թէ՝ շինութիւն է եւ խաղաղութիւն, յայժամ յանկարծակի հասցէ ի վերայ նոցա սատակումն որպէս երկն յղոյ եւ մի ապրեսցին ասէ Պօղոս յառաջին թեսաղոնիկեցւոց։) Եւ Տէրն ասէ. (որպէս յաւուրս Նոյ ի ուտէին, ըսպէին եւ այլն. որ ըստ կարգի աշխարհաասիրացն է. մինչ եկն ջրհեղեղն եւ կորոյս զամենեսեան. նոյնպէս եղիցի եւ գալուստնն որդւոյ մարդոյ։) Եւ ապա յայն ժամ ուրախութիւն է հաւատացելոց։ (Յայնժամ ամենայն ծունր կրկնեսցի երկնաւորաց հրեշտակաց. եւ երկրաւորաց մարդկան. եւ սանդարամետականաց մեռելոց որպէս ասէ առաքեալն ի փիլիպեցւոց։) Զի ամենայն ազգ եւ ամենայն լեզուք հաւատան ի Քրիստոս. որպէս ի հռօմայեցւոցն ասէ. (յորժամ լրումն հեթանոսաց մտցէ, ապա ամենայն Իսրայէլ կեցցէ։) Յայնժամ դիցէ զթշնամիսն ի ներքոյ ոտից իւրոց. եւ ո՞րք են թշնամիք Քրիստոսի. այսինքն, Նախ սատանայ։ Երկրորդ՝ անհաւատք եւ չարք ի մարդկանէ։ Երրորդ՝ մեղք։ Չորրորդ՝ մահ եւ ապականութիւնք եւ այլն։ Զի թէպէտ առաջին գալստեմբն եբարձ Քրիստոս զսոսա. այսինքն, զիշխանութիւն սատանայի. եւ զանհաւատութիւնն եւ զմեղս, եւ զտանջանս հոգւոց, այլ բոլորովիմբ յայնժամ բառնայ՝ յորժամ զսատանայ կապանօք ի հուրն առաքէ. յորժամ յառնեն մեռեալքն եւ մահն լուծանի ի մարդկանէ. յորժամ պակասին մեղք եւ մեղաւորք յերկրէ. եւ ժողովին յատակս դժոխոց։ Յայնժամ արդարքն մտանեն ի կեանսն յաւիտենից. եւ ժառանգեն զխոստացեալ բարիսն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ։ Որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւ։

Նորին հաւաքեալ քարոզ Յարութեան. ի բանն՝ (Փող հարկանի եւ մեռեալք ի Քրիստոս յարիցեն։ Կամ հարիցեն մեռեալք. կամ այլ ինչ։) Կորն. 15. 5։ (Գլուխ. ՃԿԵ)

Հանդերձեալք հանդերձ Աստուծով վասն յարութեան բանի։ Նախ հարցանեմք եթէ՝ գո՞յ յարութիւն։ Երկրորդ՝ թէ զի՞նչ է յարութիւն։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր յետոյ յառնեմք։ Չորրորդ՝ թէ յո՞րպիսի տարերաց ժողովի մարմինն, կամ ի ձկանց կերեալ։ Հինգերորդ՝ թէ ո՞րպէս ճանաչէ իւրաքանչիւր հոգի զիւրն մարմին։ Վեցերորդ՝ թէ ո՞րպիսի մարմնով յառնեմք։ Եօթներորդ՝ թէ վասն է՞ր ի յարութեանն անմահ եւ անապական մնամք։ Ութներորդ՝ թէ ամենեքեան ամենայն անդամօ՞ք յառնեմք։ Իններորդ՝ թէ ի մի հասակ կատրեալ եւ ի մի ժամանակաւ յառնեն։ Եւ հոգեւո՞ր է կենդանութիւնն։ Տասներորդ՝ թէ ո՞ր մարմինք մնան ի կատարածի։ Եւ թէ առ հասարակ զվարձս կամ զտանջանս ո՞չ առնուն հոգիք մինչեւ ի կատարած աշխարհի։ Եւ անտանօր հանգուսցուք զբանս։ *Ոմանք ի մարդկանէ տկար եւ անհաւատ մտօք նայեցեալ ընդ կարգաւորութիւն երեւելւոյս միշտ նոյնպէս գոլ, այսինքն, աւուրց եւ ամսոց, եղանակաց եւ ամաց, ոչ հաւատան այսոցիկ շարժելոց դադարումն լինիլ. եւ անշարժիցն շարժումն եւ կենդանութիւն։ Եւ յայսմանէ ուրանան զկատարած կենցաղոյս եւ զյարութիւն մարդկան։ Նաեւ այսու ուրանան եւս զսկիզբն աշխարհի, ինքն եղ եւ անեղ ասելով։ Զի հարկ է որք ուրանան զմինն ի սոցանէ՝ ուրանան եւ զմիւսն. այսինքն, զվախճան կամ զսկիզբն. որպէս հեթանոսք եւ անհաւատք։ Եւ հարկ է դարձեալ՝ որ ոք խոստովանի զմինն, խոստովանի եւ զմիւսն. որպէս եկեղեցի հաւատացելոցս (հաւատամք հաստատեալ զյաւիտեանս բանիւն Աստուծոյ. որպէս գրէ առաքեալն. յոչ էից զերեւելիսս եղեալ։) Եւ նոյն բանիւն հաւատամք դարձեալ զվախճան աշխարհի եւ զկայ յայլ իմն նորոգումն վերափոխիլ. որպէս ասէ մարգարէն։ (Եղիցին երկի նոր եւ երկիր նոր։) Եւ զի գոյ յարութիւն. հասատատի այս բնական քննութեամբ եւ սուրբ գրոց վկայութեամբ։ Եւ բնական քննութեամբ նախ այսպէս։ Եթէ տեսանեմք ի քաղաքական օրէնս՝զի գոյ դատաստան. այսինքն բարեացն պատիւ. եւ չարացն պատիժ. ապա եւ առ Աստուած արդար դատաստան։ Այլ արդ՝ իկեանս յայս տեսանեմք զբազումս որխ բարիքն ի նեղութեան են. եւ չարքն ի հանգստեանն. ապա ուրեմն պիտոյ է եւ այլ կեանս՝ զի հատուսցի բարեացն բարի, եւ չարացն չար. եւ այս ոչ լինի, եթէ ոչ իցէ յարութիւն։ Եւ դարձեալ՝ հոգին եւ մարմինն ի միասին գործեցին զբարի կամ զչար. այլ արդ՝ եթէ հոգին առանց մարմնոյ պսակի կամ պատժի, ոչ է արդար դատաստան. այլ պարտ է զի յարիցէ եւ մարմինն. եւ ի միասին առցեն զհատուցումն բարեաց կամ չարեաց։ Երկրորդ՝ զի հոգին մարդոյ անմահ է վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ ոչ է ի չորից տարերց ժողովեալ որ քակտիլով մահանայ. եւ դարձեալ՝ զի հոգին ինքնաշարժ է. եւ ինքնաշարժն՝ մշտաշարժ է. եւ մշտաշարժն անմահ. ապա ուրեմն հոգին անմահ է. որպէս ի սահման իւր դնի. էութիւն անմարմին. մշտաշարժ եւ շարժօղղ մարմնոյ։ Այլ արդ՝ յանմահութենէ հոգւոյն պարտ է զի լինիցի եւ մարմինն անմահ պատշաճեալ ի նմանէ. եւ այս ոչ լինի եթէ ոչ է յարութիւն մարմնոյն։ Երրորդ՝ մարդն մասն եւ կատարումն է աշխարհի. ըստ որում աշխարհ յերից մասանց է առ կայացեալ։ Կամ իմանսլիք են որպէս հրեշտակք. կամ զգալիք որպէս տարրեղէնք. կամ յերկուց գոյացեալ որպէս մարդ. այսինքն, ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ։ Իսկ թէ մարդս ոչ յառնէ՝ աշխարհս անկատար մնայ. զի բոլորն մասամբն է կատարեալ. ապա ուրեմն գոյ յարութիւն։ Այս ըստ բնականին։ Իսկ վկայութեամբ սուրբ գրոց. որպէս ասաց Աստուած ցնոյ եթէ՝ (զմիս արեամբ շնչոյ մի ուտիցէք. զի զձեր արիւնդ ի ձեռաց գազանաց խնդրեցից, եւ ի ձեռաց ամենայն մարդոյ. որ հեղու զարիւն մարդոյ՝ փոխանակ արեան նորա հեղցի արիւն նորա. զի ի պատկեր Աստուծոյ արարի ես զմարդն։) Այս զյարութիւնն ասէ ի ձեռաց գազանաց խնդրելն. զի յառնեն մեր մարմինք որ մեռեալ են ի ձեռն գալանաց։ Եւ առ Մովսէս ասէ. (ես եմ Աստուած Աբրահամու, եւ Աստուած Իսահակայ, եւ Աստուած Յակօբայ. եւ Աստուած ոչ է մեռելոց, այլ կենդանեաց. ) որոց հոգիքն ի ձեռս նորա կենդանի են. եւ մարմինքն ի ձեռս նորա կենդանի լինելոց են։ Եւ աստուծահայրն Դաւիթ ասէ. (հանես զհոգի ի նոցանէ՝ պակասին եւ ի հող դառնան. ) այս զմարմնոյն ասէ որ ի հող դառնան։ (Եւ առաքես զոգի քո եւ ստանաս զնոսա. եւ նորոգես զերեսս երկրի. ) այս զյարութիւնն ասէ։ Եւ Եսայի ասէ. (յարիցեն մեռեալք եւ կենդանասցին որք եդեալք են ի գերեզմանս։) Եւ ի նորս՝ առաքեալն Պօղոս ի բազում ուրեք գրէ զյարութիւնն։ Որպէս այն (փող հարկանի. եւ մեռեալք ի Քրիստոս յարիցեն անապակաան մարրմնով։) Եւ թէ՝ (մարդով եղեւ մահ, եւ մարդով յարութիւն մեռելոց։) Եւ ինքն Տէրն յայտնապէս ասէ զյարութիւնն մարմնոչյ եթէ՝ (ամենեքեան որք եդեալ են ի գերեզմանս՝ լւիցեն զձայն որդւոյն Աստուծոյչ եւ եկեսցեն արտաքս։) Եւ հաւատարիմ վկայ ընդհանուր յարութեանն՝ զգործս եցոյց. որ զՂազար չորեքօեայ ի գերեզմանէն յարոյց։ Եւ զորպիսութիւն յարութեան մերոյ յաստուածացեալ մարմինն իւր երեւեցոյց. ըստ որում երեքօրեայ յարեաւ ի գերեզմանէն անապական մարմնով. եւ զբազումս յարոյց ընդ իւր. եւ մտին ի քաղաքն սուրբ։ Վասն որոյ (եղեւ պտուղ ննջեցելոց. եւ անդրանիկ մեռելոց. ուստի եւ փրկիչին ակն ունիմք նորոգել զմարմին խոնարհութեան մերոյ ըստ նմանութեան մարմնոյ փառաց իւրոց։) Բաւական են սակաւքս ի բազմաց սուրբ գրոց վկայութեանց՝ եթէ գոյ ճշմարտապէս յարութիւն մարդկան։ Այս առաջին գլուխն։ *Եկեսցուք յերկրորդն թէ՝ զի՞նչ է յարութիւն։ Պատասխանեն վարդապետք եւ դնեն երեք սահման յարութեան։ Ոմանք ասեն թէ՝ յարութիւնն ոչ այլ ինչ է, քան թէ վերստին կենդանանալ։ Եւ ոմանք ասեն թէ՝ յարութիւն է հոգւոյ եւ մարմնոյ վերստին նորոգիլ. եւ այս Բ սահմանս՝ յայտնի են ըստ ինքեանց։ Այլ ոմանք ասեն թէ՝ յարութիւն է այնմ որ անկաւ, վերստին յառնել ի կենդանութիւն յաւիտենական եւ անմահ. եւ այս սահմանս կատարեալ է։ Այլ գիտելի է՝ զի կրկին է անկումն. այսինքն, նախզի՝ հոգեւոր մահուամբ հոգին մեղօք անկանի. երկրորդ՝ մարմնաւոր. վասն որոյ կրկին է յարութիւնն. հոգեւոր եւ մարմնաւոր։ Այլ այժմ վասն հոգեւորին ոչ ինչ ասեմք. այլ վասն մարմնաւորին։ Եւ դարձեալ՝ մարմնաւոր յարութիւնն կրկին է. նախզի՝ մարմնաւոր յարութիւնն կրկին է. նախզի՝ կարէ ոք յառնել միանգամ եւ դարձեալ մեռանիլ. որպէս վեց մեռեալքն որքք յարեան նախ քան զՔրիստոս. երեքն յաւուրս մարգարէիցն Եղիայի եւ Եղիսէի. եւ երեքն զորս յարոյց Քրիստոս. եւ յարութիւնս այս անկատար է. զի դարձեալ մեռան։ Երկրորդ՝ է յարութիւն զի յառնէ ոք միանգամ, եւ այլ ոչ եւս մեռանի. եւ յարութիւնս այս կատարեալ է։ Եւ այսպէս սահմանի եթէ՝ յարութիւն է այնմ որ անկաւ մարմնաւոր մահուամբ՝ վերստին յառնել անմահութեամբ ի կեանս յաւիտենականս։ Եւ այսպէս էր յարութիւնն Քրիստոսի. որպէս ասէ Պօղոս կորնթացւոց. (գիտեմք եթէ Քրիստոս յարուցեալ է ի մեռելոց. այսուհետեւ ոչ մեռանի. եւ մահ նմա ոչ եւս տիրէ։) Այնպէս եղիցի եւ յարութիւն մեր ի վերջինն աւուր։ Եւ յայսմանէ երեւի թէ՝ (Քրիստոս է առաջին պտուղ ննջեցելոց. որպսէ ասէ Պօղոս. ) զի նախ քան զնա ոչ ոք յարեաւ կատարեալ յարութեամբ. զի Ղազար եւ այլքն որք յառաջ քան զՔրիստոս յարեան, ոչ էին կատրեալ. զի դարձեալ մեռան։ Իսկ սուրբքն որք յարեան ընդ Քրիստոսի՝ տարակոյս է թէ կատարեալ յարեան թէ անկատար։ Զի որմանք ասեն թէ՝ յարեան նոքա վկայք յարութեանն Քրիստոսի. եւ մտին ի քաղաքն սուրբ. եւ երեւեցան բազմաց. եւ վկայեցին զյարութիւնն Քրիստոսի. եւ դարձեալ մեռան։ Իսկ ոմանք ասեն թէ՝ յարեան նոքա ընդ Քրիստոս. եւ զկնի Քրիստոսի յերկինս համբարձան։ Այլ թէպէտ նոքա յարեան կատարեալ յարութեամբ որպէս ասեն ոմանք. այլ դեռեւս Քրիստոս է առաջին պտուղ ննջեցելոց. զի թէպէտ գերեզմանք նոցա բացան ի մեծի ուրբաթին. վասն որոյ ի նոյն օր մեք զգերեզմանս օրհնեմք. աեյլ նոքա յաւուր միաշաբաթին յարրեան ընդ Քրիստոսի ի մէջ գիշերի. յորում ժամու համահաւասար յարութիւնն է լինելոց ամենայն մարդկան. ըստ այնմ, (ի մէջ գիշերի եղեւ բարբառ. ահա փեսայ գայ՝ ելէք ընդ առաջ նորա։) Այս երկրորդ գլուխն։ *Երրորդ հարցումն է թէ՝ վասն էր յետոյ յառնեմք։ Ոմանք թեթեւամիտք՝ ծանր եւ դժւար համարին զյապաղումն քաղցր յուսոյ յարութեան կենացն եւ ասեն. ընդէ՞ր արդէն ոչ լինի յարութիւն՝ զի ազատիցուք ի ծառայական կենցաղոյս։ Առ որս պատասխանեն վարդապետք. յորոց եւ սուրբն Գրիգոր նիւսացի թէ՝ ամենայն ինչ աստուածային բանիւն տնօրինի եւ կարգաւորի. նոյնպէս եւ յարութեանն բան։ Զի կամեցաւ Աստուած առնել մարդ ըստ նմանութեան իւրոյ. ըստ այնմ որ ասէ. (արասցուք մարդ ըստ պատկերի մերում։) Այլ յառաջատես գիտութեամբ ծանեաւ եւ զայն թէ՝ զպատկերին շնորհն եւ որ ըստ հրեշտակաց զբազմանալն կորուսանելոց էր մարդն։ Վասն որոյ խառնեաց ընդ պատկերին Աստուծոյ զարու եւ զէգն. զի այնու ծննդեաեմբ բազմասցին հոգիք։ Ուստի յայտ է. զի յորժամ ասաց. (արասցուք մարդ ըստ պատկերի մերում, ) ոչ անդրէն ասաց զաճիլն. (զի ի Քրիստոս Յիսուս արու եւ էգ ոչ է ասէ առաքեալն. ) Այլյարու եւ յէգն ասաց. (աճեցէք եւ բազմացարուք. եւ լցէք զերկիր. ) այլ ոչ թէ զդրախտն. զի ի դրախտին ամուսնութիւն ոչ է։ Այլ արդ՝ մարմնով աճումն ոչ է ըստ բնութեան. եւ բնութիւնն ըստ ժամանակի փոփոխման կատարի։ Նաեւ աստանօր ետես նախանկար տեսչութեամբ զորքանութիւն ըստ թուոյ. եւ զորպիսութիւն չարաց եւ բարեաց։ Եւ զերկայնութիւն ժամանակին թէ՝ յորքան ժամանակս թիւ մարդկան զլրումն առցէ. զի նոյն կէտ լրմանն՝ է վախճան ժամանակի. եւ իսկիզբն յաւիտենին՝ լինի վերտառութիւն համայնից մարդկան. որպէս գրէ առաքեալն կորընթացւոց. (յանկարծակի յական թօթափել ի վերջին փողն՝ մեղեալք ի Քրիստոս յարիցեն։) Եւ այս վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ շնորհն աստուածային պատկերին՝ որ համանգամայն կամեցաւ զբոլոր բնութիւնս ըստ հրեշտակացն օրինակի մուղանել ի կեանս. իսկ ներգործութեամբ չարին՝ յապաղեաց ժամանակաւ. եւ ի դադարիլ ժամանակին, ի նոյն կէտ համանգամայն վերտառացել մտանեն ի կեանս առաջին ըստ խոստման բանին։ Երկրորդ՝ մարդս մասն է աշխարհիս. զի մարմինն է ի չորից տարերաց. եւ ոչ էր պարտ մասին փոփոխիլ առանց բոլորին. այլ յորժամ բոլոր ամենայն արածցք ազատեսցին յապականութենէ ծառայութեան որպէս գրէ առաքեալն հռօմայեցւոց, յայնժամ եւ մարմինք մարդկան յանապականութիւն վերափոխեսցին։ Երրորդ՝ զի որքան յապաղէ ժամանակն այնքան վարձ համատոյն աճի. զի հաւատն վարձ ոչ ունի թէ վկայութեամբ հաստատի։ Այլ արդ՝ թէ օրըստօրէ յառնէր իւրաքանչիւր ոք, հաւատ յարութեանն խափանիւր. զի հաւատն ոչ երեւելեացն է։ Չորրորդ՝ զի ամենայն մարմինք մարդկան միանգամայն ստեղծան ի կողմանէ առաջին նիւթոյն. ըստ այնմ որ արար Աստուած զմարդն ի հողոյ։ Եւ ի գործս ասէ. (արար ի միոջէ արենէ զամենայն ազգս մարդկան։) Պարտ է ապա զի ամենայն մարմինք մարդկան միանգամայն յարիցեն ի յօրն վերջին։ Հինգերորդ՝ զի մեծ ուրախութիւն է եւ տօն յորժամ համանգամայն ամենայն մարդկան յական թօթափելն լիցի յարութիւն, քան յայլ եւ յայլ ժամանակս. որպէս ասէ Պօղոս յեբրայեցւոց. (Աստուած վասն մեր լաւագոյն համարեալ, զի մի առանց մեր կատարեսցին։) Վեցերորդ՝ զի յարութիւնն գործ է սքանչելեացն Աստուծոյ եւ ոչ բնութեան. զի բնութիւնն հունաւորեալ է զօրութեամբ. յերկար ժամանակս գործէ։ Իսկ Աստուած անհուն է զօրութեամբ. յանկարծակի ի նոյն վայրկեան ժամանակի յարուցանէ։ Այլ երեւի թէ Էզեկիէլ հակառակ այսմ զյարութեան յերկար ժամանակս նշանակէ. որպէս ասէ. (մերձեցաւ ոսկր առ ոսկր. եւ յօդ եւ ջիլ եւ մորթ. եւ ապա եկն շունչ ի չորից հողմոց. ) ապա ուրեմն յարութիւնն ոչ է ի կէտ վայրկենի։ Վարդապետք ասեն թէ՝ որպէս Մովսէս թանձրամիտ ժողովրդեանն Իսրայէլի պատմէ զլինելութիւն արարածոց ի վեց օր. զի կարիցեն հասկանալ. այլ որ համանգամայն եղեն երկինք եւ երկիր։ Նոյնպէս եւ Էզեկիէլ թանձրամիտ ժողովրդեանն՝ զյարութիւն ննջեցելոց ի բազումս բաժանեաց. այլ ի նոյն կէտն է յարութիւն եւ միաւորութիւն հոգւոյ եւ նորոգումն մարմնոյ։ Դարձեալ՝ երեւի թէ Յօհաննու տեսիլն այսմ հակառակ խօսի որ ասէ. (տեսի զհոգի սպանելոցն ի վկայութիւն Յիսուսի. զի կենդանացան եւ թագաւորեցին ընդ Քրիստոսի մինչ ի հազար ամ. այս է առաջին յարութիւն։) Ապա ուրեմն հասարակաց յարութիւնն ոչ յամէ մինչ ի վերջին օրն։ Պատասխանեն վարդապետք թէ՝ հերձուածօղք զբանն Յօհաննու թիւր իմացան որ ասէ երկու յարութիւն՝ առաջին եւ վերջին։ Եւ նոքա իմացան թէ՝ երկու յարութիւն մարմնաւոր լինի. զի հազար ամաւ յառնեն եւ ընդ Քրիստոսի թագաւորեն. եւ մարեմնաւոր փափկանան. եւ ապա լինին վերջին յարութիւնն։ Այլ այս հերձուած է եւ սուտ. զի ասեն վարդապետք թէ՝ առաջին յարութիւնն է հոգեւոր յարութիւն, յորժամ հոգիքն ի մեղաց յառնեն. որպէս գրէ Պօղոս յեփեսացւոց։ (Արի որ ննջեսդ. եւ կանգնեաց ի մեռելոց. եւ լուսատու եղից քեզ Քրիստոս։) Իսկ երկրորդ յարութիւնն՝ լինի մարմնոյ յարութիւն ի վերջին աւուրն։ Այլեւ թագաւորութիւնն Քրիստոսի ոչ է մարմնաւոր. այլ հոգեւոր. զի հաւատացեալք այժմ թագաւորեն ընդ Քրիստոս հազար ամ. որ է թիւ կատարեալ. եւ ցուցանէ զամենայն աւուրս մինչեւ ի կատարած։ Այսպէս իմանի բանն Յօհաննու թէ՝ սուրբքն որք յարեան ի մեռելոց՝ եւ առաւել մարտիրոսքն թագաւորեն ընդ Քրիստոսի ի ստորինս եկեղեցի այժմ հաւատով։ Իսկ յետ մահու յուսով ի հոգիս միացեալ՝ ընդ Քրիստոսի թագաւորեն յերկինս. իսկ ի կատարծի՝ սիրով միացեալ ընդ Քրիստոսի հոգւով եւ մարմնով թագաւորեն անվախճան կենօք։ Ապա ուրեմն ոչ է պարտ թեթեւամիտ գոլ ընդ յապաղղումն յարութեանն. այլ հաւատով ակն ունիլ եւ արժանաւոր գտանել շնորհին։ Զի թէ նահապատքն ի հեռուստ հետէ՝ հաւատով ընկալան. եւ այժմ դեռեւս են ի նոյն յարութեանն յոյս. եւ յուսով ի հոգիս ուրախացան. (եւ չեւ եւս ընկալեալ զաւետիսն. որպէս գրէ առաքեալն. Աստուծոյ վասն մեր լաւագոյն համարեալ. զի մի առանց մեր կատարեսցին։) Քանի՞ առաւել մեզ վերջնոցս ամենեւին պարտ է հաւատով ակն ունիլ բարութեանցն Տեառն յերկրին կենդանեաց։ Զոր օրինակ՝ թէ ոք գովեսցէ զամարան եղանակս. եւ զլիութիւն եւ զառատութիւն ամենայն բարեաց. այլ անփորձ ոք միայն ցանկասցի աւուրն. այլ զի ոչ ինչ է սերմանեալ, ոչ ինչ ժողովեսցէ. նոյնպէս եւ յարութիւնն կամողաց եւ ոչ կամողաց ի միասին գալոց է. այլ նոքա ժողովեն՝ որք զբարեաց գործս աստ սերմանեցին։ Եւ թէ ասիցէ ոք՝ ընդէ՞ր ոչ գիտեմք զկատարածի օր եւ զյարութեան մերոյ. զի թերեւս դիտելով պատրաստէաք զմեզ այնմ աւուր։ Ասեմք առ այս եթէ՝ ոչ էր օգուտ մեզ գիտել զօր կատարածի. եւ ոչ զօր մահուն մերոյ. վասն որոյ որ զամենայն յամենայնի անօրինէ՝ արգել ասելով. (ոչ է ձեզ գիտել զժամս եւ զժամանակս զոր հայր եդ յիւրում իշխանութեան։) Եւ նախ դիցուք զպատճառս ոչ գիտելոյ զօր մահուն. որով երեւեսցի պատճառ կատարածի կենցաղոյս։ Արդ նախ՝ եթէ գիտէր ոք զօր մահուն, ոչ շինէր եւ ոչ տնկէր գիտելով զմահն մերձեալ։ Երկրորդ՝ զի ամենայն ոք սովորելով անապաշխար մեռանէր։ Երրորդ՝ զի թէ ապաշխարէր մերձ ի մահ, ամենեքեան ընդ ապաշխարութեամբ մեռանէին. եւ ոչ ոք արժանաւորիւր արդարութեան պսակին։ Վասն ամենայն ժամ պարտիմք արթուն լինիլ եւ սպասել մահւան. յերկոյեայ՝ ի մէջ գիշերի, եւ յայլսն. (զի մի յանկարծ եկեալ գտանիցէ զմեզ ի քուն. ) սոյն պատճառ է ոչ գիտելոյ զկատարած կենցաղոյս. զի ամենայն ոք պատրաստ լիցի յանկարծակի գալստեանն Քրիստոսի. որպէս ինքն ասէր. (յորում ժամու ակն ոչ ունիցիք՝ գայ որդի մարդոյ։) Դարձեալ՝ գիտութիւն կատարածի խափանէ զվարձս հաւատոյ. զի վարձն ի հաւատն է եւ ոչ ի գիտութիւնն որպէս ասացաք։ Դարձեալ՝ բնականապէս ըմբռնէ գիտութիւնն զոր ինչ ներգործէ բնութիւն։ Իսկ աստուածայինքն՝ գիտութեամբ ոչ ըմբռնին. այլ հաւատովք իմանին։ Արդ՝ որպէս (հաւատովք իմանամք հաստատեալ զյաւիտեանս. ) նովին հաւատովք իմանամք զկատարած կենցաղոյս եւ զյարութիւն մեռելոց։ *Չորրորդ հարցումն. թէ տարակուսի ոք թերահաւատ մտօք, եւ ի մեր տկարութեան չափս զամենազօրն Աստուած կամի հաւասարել, տեսեալ զմարմին բաժանեալ ի հոգւոյ. զոմանս ի հող լուծեալս. եւ զոմանս հրով փոշիացեալս. զոմանս ի գազանաց կերեալս եւ ի թռչնոց. եւ ի նոսա խառնեալս. եւ զոմանս ի ձկանց կերալ. եւ զձուկ զայն այլլ մարդոյ կերեալ։ Ասեմք առ այս կարճառօտ բանիւ եթէ՝ մարմին մարդոյ բաժանեալ ի հոգւոյ՝ (եւ հոգին գնացեալ ի կայանս հոգւոյ առ Աստուած որ ետ զնա ըստ Սողոմօնի։) Եւ մարմինն թէ ի հող լուծանի եւ յայլ տարերս, եւ թէ ի գազանաց եւ ի թռչնոց եւ ի ձկանց ուտի, եւ նոքա եւս ի տարերս լուծանին, տարերք ամենեքեան շտեմարանք են Աստուծոյ. (եւ տիեզերք ամենայն ի ձեռին Աստուծոյ են ըստ մարգարէին։)Եւ որպէս կարելի է քեզ ի քում ափիդ զսերմանս զանազանել. եւ ի քում շտեմարանս զեդեալս յիւրաքանչիւր յարրկեան յառաջ բերել. առաւել Աստուծոյ է կարելի զհոգինս ի յերկնից եւ զմարմինս ի տարերաց ի մի վայր ժողովել եւ յարուցանել։ Իսկ թէ՝ զձուկն զայն որ եկեր զմարմին մարդոյ ուտէ մարդ. եւ ի յայնմ սերմանէ ծնանի զայլ մարդ։ Գիտելի է՝ զի ասեն ոմանք թէ՝ կերակուրս զոր ինչ ուտեմք, ոչ յառնէ ի մարդն. այլ սակաւ հիւթն այն որ է սկիզբն գոյացութեան մերոյ ի ծնողացն ընկալեալ. ապա թէ կերակուրս այսոքիկ յառնեն ի մարդն, լինի մարդոյ մարմինն կարի մեծ եւ անհեթեթ։ Եւ դարձեալ ասեն. ոչ միայն մարդոյս մարմին, այլեւ անշնչից եւ շնչաւորաց զոր ինչ ուտեմք յառնեն. որ է անպատշաճ։ Եւ բերեն վկայութիւն թէ՝ (ամենայն կերակուր ընդ բերանն մտանէ եւ արտաքս երթայ։) Ասեմք առ այս թէ՝ են նիւթք ի մարդն որք յառնեն, եւ են որք ոչ։ Այն նիւթն զոր ի ծնողացն ունիմք՝ բոլոր յառնէ. զի սկիզբն է գոյացութեան մերոյ։ Եւ նիւթ կերակրոյն այն մասն որ փոխեցաւ ի գոյացութիւն մեր՝ յառնէ. զի մարմին եղեւ մարդոյ. այլ աւելորդքն ոչ յառնեն։ Զի թէ սկիզբնական նիւթն միայն յառնէ, ամենեւին մարմին մարդոյ փոքրիկ եւ անկատար լինի։ Եւ Տէրն վասն կերակրոյն ոչ ասաց թէ՝ ի մարմին մարդոյ ոչ հաւասարի, այլ զայն թէ՝ դառնութիւնն եւ ծանրութիւնն արատքս ելանէ. եւ քաղցրութիւնն եւ թեթեւութիւնն ի մարմինն փոխի։ Ապա ուրեմն ձկան մարմինն ոչ յառնէ ի մեզ ըստ բոլոր նիւթոյն. այլ ըստ չափոյ զօրութեանն որ փոխեցաւ ի մեզ եւ եղեւ մարմին մարդոյ՝ այն մարդոյ մարմինն յառնէ։ Եւ մարմին մարդոյն զոր եկեր ձուկն՝ ոչ յառնէ ի ծնեալ մարդն. այլ ի կերեալն։ Այսպէս եւ թէ ոք զմարմին մարդոյ ուտէ եւ ծնանի այլ մարդ, մարմին մարդոյն ոչ յառնէ ոչ յառնէ ի ծնեալ մարդն. եւ ոչ ի ծնօղն որ եկեր. այլ ի կերեալ մարդն։ Որոյ պատճառ է՝ զի մարմին կերեալ մարդոյն՝ է իւրն նիւթ գոյացական. եւ սոցա եղեւ նիւթ պատահական։ Նոյնպէս եւ հիւթն սկզբնական՝ ոչ յառնէ ի ծնօղսն որ աւելորդ արտահոսումն է նոցա. այլ յառնէ ի ծնեալ մարմինն, շինուածոյն։ Այսպէս եւ կողն որ առաւ յԱդամայ եւ շինեցաւ կին՝ ոչ յառնե յԱդամ. այլ յԵւա որոյ սկիզբն կազմութեան եղեւ փոխանակ սերման։ Նմանապէս եւ հողն ուստի շինեցաւ Ադամ՝ ոչ մնայ ի տարերս. այլ յառնէ յԱդամ՝ որ սկիզբն եղեւ գոյացութեան նորա։ Այս չորրորդ գլուխն։ *Իսկ հինգերորդ հարցումն է թէ՝ որպէս անսխալ ճանաչէ իւրաքանչիւր հոգի զիւր մարմինն։ Վարդապետք այսմ եդեալ են երկու պատճառս։ Նախ՝ զամենակարօղ զօրութիւնն Աստուծոյ. այն որ արար յոչնչէ՝ կարօղ է զքակտեալն եւ զլուծեալն՝ ի մի ժողովել եւ նորոգել։ Այլեւ արդարութեանն է գործ իւրաքանչ իւր փոշիս արդարոց եւ մեղաւորաց անխառնապէս որոշել. զի մի մասն ինչ արդարոցն ընդ մեղաւորացն տանջեսցի. եւ ոչ մասն ինչ մեղաւորաց ընդ արդարոցն փառաւորեսցի. ապա թէ ոչ՝ այս լինէր անիրաւութիւն. որ հեռի է յարդար իրաւանցն Աստոծոյ. որ հատուցանէ իւրաքանչիւր ումեք ըստ գործս. այսինքն, արդարոցն փառս. եւ մեղաւորացն տանջանս. ըստ այնմ որ ասէ մարգարէն. (դու հատուցանես իւրաքանչիւր ըստ գործս նոցա։) Երկրորդ պատճառ. զի նշան իմն գոյ առանձնակի յատկական ի խառնուածոյ դիմացն անմարմին. եւ նշանս այս՝ անքակտելի է ի հոգւոյն եւ ի մարմնոյն խառնեալ։ Զի թէպէտ հոգին բաժանի եւ մարմինն լուծանի, սա ոչ բաժանի ի հոգւոյն. եւ ոչ լուծանի ընդ մարմնոյն. այլ կայ եւ մնայ մշտնջենաւորապէս ի սկզբանէ խառնման հոգւոյն եւ մարմնոյն։ Եւ թէպէտ մարմինն փոփոխի հասակաւ ի տղայութիւն, ի մանկութիւն, յերիտասարդութիւն, եւ ի ծերութիւն, սա այս խառնեալ դէմս՝ մի եւ նոյն անփոփոխելի մնայ յիւրաքանչիւր հասակս։ Նոյնպէս թէ հիւանդութեամբ տգեղանայ դէմ մարմնոյ եւ դարձեալ առողջանայ՝ որպէս Նէեման ասորի, եւ թէ մեռանի եւ լուծանի, եւ թէ հոգին մեղօք հիւանդանայ ապաշխարութեամբ եւ դարձեալ առողջանայ, այս դէմս որ խառնեալ է յերկուց բնութեանց հոգւոյ եւ մարմնոյ՝ միշտ նոյնպէս կայ եւ մնայ անփոփոխելի։ Եւ այսու անփոփոխելի նշանաւս ճանաչէ հոգի զմարմին. եւ հոգի զհոգի։ Զի այսու նշանաւս ճանաչեաց հոգի մեծատանն զհոգին Ասրահամուն եւ զՂազարուն ի գոգ նորա հանգուցեալ։ Իսկ այս նշանս անմարմին եւ անփոփոխելի է եւ մնացական. եւ ծածուկ ինքեան միայն գիտելի. որով անսխալ ճանաչէ իւրաքանչիւր հոգի զիւր մարմին եւ միաւորի։ Զոր օրինակ՝ նշան դրոշմի կայ ի մէջ քոյն եւ անասնոյն եւ տանն. զի ելեալ ի տանէ երթայ խառնի ի հասարակ նախիրն. եւ ի դառնալն՝ այսու նշանաւս ճանաչէ զքեզ եւ զտունն։ Եւ դու ճանաչես քո դրոշմիւն զնա. նոյնպէս հոգին բաժանեալ եւ մարմինն լուծեալ ի հասարակ տարրն, այս խառնեալ դռոշմիւս ճանաչեն զմիմեանս անսխալապէս։ Եւ թէ տարակուսի ոք թէ՝ որպէս ի ժողովիլ մարմնոյն ի հասարակ տարրէ ոչ խառնի ընդ նոսա։ Ասեմք եթէ զոր օրինակ՝ սնդիկ լուծալ եւ ի հող խառնեալ գնդապէս եւ փոշիացեալ, եւ յորժամ ի վայր ողովես, թողու զփոշիսն ի յորս խառնեալ էին. եւ պարզ միայն սնդիկն ժողովի։ Այսպէս եւ ի մարդկան մարմին ոչ ինչ խառնի ի հասարակ տարերաց ի յորս լուծաւ. այլ ինքն միայն գոյացութիւն մարմնոյն խառնեսցի ընդ հոգւոյն։ Եւ դարձեալ՝ որպէս զանազան սերմանիք՝ ցորեան եւ կորեակ եւ այլք հասարակ ի մի վայր սերմանին. եւ հասարակ ջրով եւ ջերմութեամբ սնանին. եւ ի յազգս իւրեանց կատարին. ցորեանն ի ցորեան. եւ կորեակն ի կորեակ։ Նոյնպէս եւ մարմինք մարդոյ առ հասարակ մեռանին եւ ի հող լուծանին եւ յայլ տարերս. եւ յորժամ յառնեն. ոչ ունին ի հասարակ տարերց ընդ իւքանս. եւ ոչ այս մարմին ի յայն մարմնոյ ունի ինչ խառնումն։ *Վացերորդ հարցումն է թէ՝ ո՞րպիսի մարմնով յառնեմք։

Գիտելի է՝ զի ոմանք հերձւածօղք մոլորեցան վասն յարութեան մեռելոց. եւ ասացին թէ՝ մարմինն ոչ բազղկանայ ի չորից տարերց. այլ լինի պարզ։ Եւ նոքա դարձեալ յերերիս բաժանեցան։ Ոմանք ասացին թէ՝ ի յարութեանն մարմինք մարդկան ի հոգի փոխին. եւ բերեն վկայ զբանն Պօղոսի որ ասէ. (սերմանի մարմին շնչաւոր. եւ յառնէ մարմին հոգեւոր. ) այլ բանն Պօղոսի ոչ է այսպէս թէ մարմինն էութեամբ հոգի լինի. այլ նման հոգւոյ. զի անմահ լինի որպէս հոգի. եւ անկարօտ կերակրոյ։ Եւ դարձեալ՝ ոմանք ասացին թէ՝ ի յարութեանն մարմինք մարդկան օդային լինին. կամ հողմային։ զի երբեմն հողմ եւ օդ ի գրոց հոգի կոչին։ Եւ այլք ոմանք ասացին թէ՝ մարմինք մարդկան ոչ լինին երկնային. այլ երկրային. որպէս վասն յարութեանն ասէ Պօղոս կորնթացւոց. (այլ մարմինք երկնաւորաց. եւ այլ մարմինք երկրաւորաց։) Իսկ Յոբ՝ սուտ առնէ զնոսա զամենայսն ասալով։ (Քանզի գիտեմ որ կենդանի է որ լուծանելոցն է զիս, յարուցանել զմորթ իմ որ կրեաց զայս ամենայն։) Եւ դարձեալ՝ ոմանք հերձուածօղք ասացին թէ՝ այս մարմինս ոչ յառնէ. եւ ոչ այս մարդ որ մեռանի. այլ փոխանակ նորա նոր մարդ յառնէ։ Իսկ Յոբ՝ ստէ զնոսա ասելով թէ՝ (մարմնով իմով տեսանեմ զԱստուած փրկիչ իմ, եւ ոչ այլօք։) Վասն զի Աստուած արդար դատաւոր է. ոչ է պատշաճ թէ այլ մարմին յարիցէ եւ պատուեսցի կամ պատժեսցի. այլ այն արար զբարի կամ զչար՝ նոյն յարիցէ. զի արդարապէս հատուսցին նմա. ըստ այնմ, (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ընկալցի իւրաքանչիւր ոք իւրով մարմնով զոր ինչ գործեաց. եթէ բարի. եւ եթէ չար։) Դարձեալ գիտելի է՝ զի Պօղոս զհատսերման օրինակ տալ յարութեան մարդկան ի կորնթացւոց ասելով. (անմիտ՝ դու զոր սերմանես՝ ոչ կենդանանայ, եթէ ոչ մեռանիցի, եւ թէ սերմանես՝ հատ մերկ. թէ ցորեան իցէ, այլ ազգ սերմն. եւ Աստուած տայ նմա մարմին որպէս եւ կամի։) Եւ վասն երկու պատճառի սերմանց օրինակէ զյարութիւն մեռելոց։ Նախզի՝ սերմն բնաւ ոչ յառնէ, եթէ ոչ նախ մեռանի եւ յետոյ կենդանանայ. նոյնպէս մարմինք մարդկան՝ ամենեւին ոչ յառնեն, թէ ոչ մեռանին։ Երկրորդ՝ զի սերմն մերկ սերմանի՝ եւ մերկ ոչ բուսանի. այլ զարդարեալ խոտով եւ տերեւով եօթն թւով։ Զի նախ արմատն. եւ յետոյ խոտն. յետ որոյ ծղօտն եւ ծունկն. եւ ապա տերեւն՝ պատեանքն՝ եւ քրիստն. եւ ապա ցորեան ատոք ի հասկին։ Նոյնպէս մարմինք մարդկան մերկ մեռանին. այլ մերկ ոչ յառնեն. բայց գեղեցիկ յոյժ եւ պատւական զգեստով զարդարեալ. որպէս ի նոյն գլուխն ասէ Պօղոս եթէ՝ (պարտ է ապականացութիւնս այսմիկ զգենուլ զանապականութիւն. եւ մահկանացութինս՝ զանմահութիւն։) Եւ զարդարեալ լինի եօթն զարդիւք. այսինքն, երեք հոգւոյն. եւ Դ զարդ մարմնոյն որպէս ասեն վարդապետք։ Վասն զի մարդս յայսմ աշխարհի եօթն պակասութիւն ունի. երեք հոգւոյն. եւ չորս մարմնոյն. այս եօթն պակասութիւնս՝ ի յարութեանն բառնի, եւ եօթն զարդ ընդունի։ Առաջին պակասութիւն է հոգւոյ իմացականին խաւարն եւ տգիտութիւնն. իսկ ի յարութեանն՝ բառնի այս ի հոգւոյն. եւ լինի լոյս պայծառ եւ գիտութիւն աստուածային տեսութեանն. զի զԱստուած դէմ յանդիման տեսանէ. եւ զաստուածայինսն իմանայ։ Երկրորդ պակասութիւն՝ է թուլութիւն եւ մոռացութիւն մտացն. զի աստ զԱստուած մոռանամք. եւ որոշիմ մեղօք ի նմանէ։ Եւ այս բառնի ի հոգւոյն. եւ լինի ամրութիւն եւ հաստատութիւն. զի զԱստուած հաստատապէս ըմբռնեմք. եւ բնաւ ոչ բաժանիմք ի նմանէ. եւ ոչ մոռանամք։ Երրորդ պակասութիւն է տրտմութիւնն ի հոգին. զի զբազում ինչ խնդրէ եւ ոչ կարէ առնուլ. եւ բազում ինչ ոչ խնդրէ, եւ լինի նմա։ Եւ այս բառնի ի հոգւոյն. եւ ընդունի ուրախութիւն եւ տարփումն հոգեւոր առ Աստուած. ըստ այնմ, (դարձեալ տեսից զձեզ եւ ուրախ եղիցին սիրտք ձեր. եւ զուրախութիւնն ձեր՝ ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ։) Իսկ առաջին պակասութիւն է մարմնոյն աստ՝ զի է մահ կանացու ապականացու եւ չարչարելի. որպէս քաղցն, ծարաւն, հիւանդանալն, եւ այլն. իսկ այս ամենայն բառնի ի մարմնոյն. եւ դնի անմահութիւն, անապականութիւն, եւ անչարչարութիւն. զի բնաւ ոչ չարչարի. որպէս ասէ Պօղոս. (սերմանի ապականութեամբ. եւ յառնէ առանց ապականութեան։) Երկրորդ պակասութիւն՝ է մարմնոյն սեւութիւնն եւ աղտեղութիւնն. եւ բաժանի ի մարմնոյն. եւ զարդարի ի լուսնոյ որպէս զարեգակն. որպէս հրամայէ Տէր մեր. (փայլեսցին արդարքն իբրեւ զարեգակն յարքայութեան։) Երրորդ պակասութիւն է մարմնոյս՝ զի ծանր է եւ ծոյլ յամենայն գործս հոգեւորս. բառնի այս՝ եւ լինի թեթեւ. երագ. եւ արի յամենայն բարեգործութիւնս։ Զի ուր կամք հոգւոյն խնդրէ՝ անդ ընթանայ եւ մարմինն անարգել ի յական թօթափելն. որպէս ասէ Պօղոս. (սերմանի տկարութեամբ. եւ յառնէ զօրութեամբ։) Եւ Սողոմօն թէ՝ (պայծառասցին արդարք. եւ իբրեւ զկայծակն ընդ եղէգն ընթասցին։) Չորրորդ պակասութիւն է. զի այժմ են մարմինք մեր թանձր եւ կոպիտ. այլ յայնժամ բառնի այս ի մարմնոյ եւ լինի անօսր եւ թափանցիկ՝ որ ոչ բանակամ պարիսպ ըմբռնել կարէ. որպէս զլոյս արեգական՝ անցանէ ընդ երկինս առանց ապականութեան։ Եւ որպէս Քրիստոս յարեաւ մարմնով ի գերեզմանէն վիմովն կնքելով. եւ եմուտ առ աշակերտսն դրօքն փակելովք. նոյնպէս մարմինք սրբոցն՝ ընդ ամենայն երկինս անցանեն զօրութեամբ Աստուծոյ մինչեւ ի հրեղէն երկինս. որպէս ասէ Պօղոս. (սերմանի մարմին շնչաւոր. եւ յառնէ մարմին հոգեւոր։) Իսկ այսպիսի զարդս՝ լինի փառաւորեալ մարմնոց սրբոց։ Իսկ մարմինք մեղաւորաց՝ ոչ այսպէս զարդարեսցին. որպէս ասէ Պօղոս. (ամենեքեան ննջեսցուք. այլ ոչ ամենեքեան նորոգիցուք։) Վասն այսորիկ ասեն վարդապետք թէ՝ սրբոց երկու իր հասարակ է։ Մին յարութիւնն. զի ամենեքեան յառնեն։ Եւ երկրորդ՝ անմահութիւն. զի առ հասարակ անմահ եւ անապական մարմնով յառնեն առանց ապականութեան։ Բայց զեօթն զարդս զորս ունին սուրբքն որք են հարսունք Քրիստոսի՝ ոչ ունին անսուրբքն որք են հարսունք սատանայի։ Վասն այն հոգիք մեղաւորացն լինին ի խաւարն անգիտութեան. եւ ի տրտմութիւնն յաւիտենական. եւ որոշեալք յԱստուծոյ. եւ մարմինք նոցա լինին առաւել թանձր եւ ծանր եւ գարշելիք որպէս աստ. եւ երեւի որպէս բլուր մեծ յաչս իւրեանց. մարմինք նոցա սեւ եւ աղտեղի եւ չարչարելի. զի կրեն չարչարանս. եւ ցանկան մահուան եւ ոչ մեռանին. որպէս ասէ տեսիլն Յօհաննու. (յաւուրսն յայնոսիկ խնդրեսցեն մարդիկ զմահ եւ ոչ գտցեն։) Այս առ վեցերորդ գլուխն։ *Եօթներորդ հարցումն է թէ՝ վասն է՞ր ի յարութեանն անմահ եւ անապական մնամք։ Վարդապետք այսմ դնեն բազում պատճառ. բնական եւ բարոյական։ Եւ նախ բնական. զի այժմ հոգիս մեր փոփոխական է. որպէս խորհրդով, կամօք, եւ այլն. վասն որոյ զմիաւորութիւն ընդ մարմնոյ փոփոխական ունի։ Իսկ ի յարութեանն՝ անփոփոխ սերտութեամբ հաստատի ասէ սուրբն Դիոնէսիոս. վասն որոյ անփոփոխ եւ անմահ միաւորի ընդ մարմնոյս։ Երկրորդ՝ այժմ մարմին մեր յապականացու հողոյ է եւ տարերաց. վասն որոյ եւ ապականի դարձեալ. իսկ յայնժամ հող եւ տարերք յանապականութիւն փոխին. ըստ Պօղոսի. (արարածք ազատեսցին ի ծառայութենէ ապականութեան. ) վասն որոյ յանապական տարերաց՝ կազմի անապական մարմին։ Երրորդ՝ այժմ ի ժամանակի եղեալք. եւ ժամանակն փոփոխական է. վասն որոյ ընդ ժամանակին փոփոխիմք։ Իսկ ի յարութեանն՝ յանփոփոխ յաւիտեանն ծնանիմք. ըստ այնմ, (որդիք յարութեանն են. ) վասն որոյ ընդ յաւիտենին՝ անմահ եւ անփոփոխ մնամք։ Չորրորդ՝ այժմ ի ծնողաց ապականացու ծնանիմք. վասն որոյ եւ ապականիմք. իսկ յայնժամ յանապական ծնողէ Աստուծոյ ծնանիմք. ըստ այնմ, (Աստուծոյ որդիք են. ) վասն որոյ անապական մնամք։ Հինգերորդ՝ ստեղծաւ մարդն հաւասար հրեշտակաց. եւ յորժամ մեղանչեաց՝ (անասնոց հաւասարեցաւ ըստ Դաւթի. ) եւ ընդ նոսա ապականեցաւ եւ պատժեցաւ. վասն որոյ ի յարութեանն՝ հրեշտակաց հաւասար յարուցանէ անմահ անապական եւ առանց կարօտութեան. ըստ այնմ, (հաւասար հրեշտակաց են ասէ Տէրն։) Վեցերորդ՝ կրկին են կեանք. մահկանացու եւ անմահ. եւ կրկին է մարդն. մահկանացու եւ անմահ. եւ որպէս այժմ հոգւով եւ մարմնով զմահկանացու կեանս վայելեաց. նոյնպէս եւ յայնժամ հոգւով եւ մարմնով զանմահ կեանս ժառանգեսցէ. վասն այն անմահ յառնէ։ Եօթներորդ՝ մահն եւ ապականութիւնն ծնունդ է մեղաց. ըստ այնմ, (ցանկութիւն յղացեալ զմեղս ծնանի. եւ մեղքն զմահ. ) եւ յայնժամ ոչ լինի մեղք. վասն որոյ եւ ոչ մահ. ըստ այնմ, (պակասեսցին մեղաւորք յերկրէ. եւ անպարիշտք մի եւս գտցին ի նմա. ) վասն որոյ անմահ յառնեմք։ Ութներորդ՝ կեանք բարի է եւ անեզր. եւ մահն չար եւ եզերեալ. եւ որպէս ալաք ի բարի կենացն եւ մտաք ի չար մահուն. այսպէս եւ ելեալք ի մահունէ՝ մտանեմք յանեզր եւ յանվախճան կեանսն եւ բարութիւնն։ Իններորդ՝ հոգին եւ մարմինն են մի անձն մարդոյ. վասն որոյ փոխակրեն ի միմեանց զբարիս եւ զչարիս. եւ որպէս աստ հոգիա ի մարմնոյն կրեաց. նոյնպէս եւ անդ մարմինն ի հոգւոյն կրեսցէ. եթէ զբարիս, եւ եթէ զչարիս։ Տասներորդ՝ գործք մարդկան անցաւորք են որպէս ինքն. իսկ հատուցմունքն Աստուծոյ մշտնջենաւորք որպէս նոյն ինքն. վասն որոյ յարուցանէ անմահ՝ զի հատուսցէ ոմանց զփառս, եւ ոմանց զտանջանս անմահ մարմնով։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր ժամանակեայ մեղացն յաւիտեան պատժէ Աստուած։ Ասեն վարդապետք թէ՝ արդարապէս պատժի մեղաւորն յաւիտեան։ Նախ՝ քանզի մեղանչեաց յիւր յաւիտեանին. արժանապէս պատժի ի յաւիտենին Աստուծոյ։ Դարձեալ՝ չար կամք մեղաւորին՝ է յաւիտենական. զի կամին յաւիտենական հեշտանալի մեղս թէ կարէին. ապա ուրեմն եւ պատիժն լինի յաւիտենական։ Դարձեալ՝ մեղանչեն ընդդէմ յաւիտենին Աստուծոյ. վասն որոյ յաւիտեան պատժէ զնոսա։ Դարձեալ՝ նիւթ հրոյն որ է աղտ մեղաց՝ է յաւիտեանական. վասն որոյ յաւիտենական տանջէ զնոսա։ Դարձեալ հինգերորդ՝ մեղքն որոշէ ի յաւիտենական կենացն. վասն այն անկանի ի մահն յաւիտենական։ Եւ այս յայտ է բազում օրինակաւ։ Նախզի՝ դնելն ի սակաւ մի ժամանակ. այլ ստացուածն է յաւիտենական։ Դարձեալ՝ խոցումն ի վայրկեան ժամանակիս՝ ածէ մահ յաւիտենական։ Դարձեալ՝ անկանիլ ի խորխորատ՝ է ժամանակաւոր. այլ մնալ անդ՝ է յաւիտենական։ Դարձեալ՝ ժամանակաւ փորումն աչաց՝ առնէ մշտնջենաւոր կուրութիւն։ Դարձեալ՝ ըմպումն մահադեղին ի միում րոպէի՝ ածէ զմահ յաւիտենական։ Ապա ուրեմն՝ յիրաւի եւ արդարապէս հատուցանէ Աստուած չար փոխանակ չարեաց. այսինքն, պատիժս վասն անիրաւութեան նոցա. զի արդար է Աստուած։ Իսկ հատուցանէ բարի փոխանակ բարեաց. եւ շնորհ փոխանակ շնորհաց. զի բարի եւ արդար է։ Այլ չար փոխանակ բարեաց ոչ երբէք հատուցանէ. ոչ ի կեանս յայս, եւ ոչ ի հանդերձեալն. զի ոչ է անիրաւ. այլ արդար յամենայնի, եւ ճշմարիտ։ Այս եօթներորդ գլուխն թէ՝ վասն է՞ր անմահ եւ անապական յառնեմք։ *Ութներորդ հարցումն թէ՝ ամենեքեան ամենայն անդամօք յառնեմք։ Պատասխանեն վարդապետք թէ՝ ամեանայն մարդ յառնէ. այլեւ նոքա որք յարգանդի մօրն մեռան թէ առին զբանական հոգին։ Եւ այս է պատճառ յարութեան. զի ամենայն մարդիկ առնուն վարձ կամ պատիժ վասն իւրեանց գործոցն. կամ վասն սկզբնականին։ Այլ արդ՝ երեխայքն որք յառաջ քան զմկրտիլն մեռանին՝ վասն Ադամայ մեղացն պատժին. եւ որք մկրտեալ մեռանին՝ առնուն վարձ ի խորհրդոյ եկեղեցւոյ եւ ի չարչարանացն Քրիստոսի յոր մկրտեցան։ Ապա ուրեմն պարտ է զի ամենեքեան յարիցեն ի մեռելոց. ոպէս ասէ աւետարանն Յօհաննու. (ամենեքեան լսիցեն ձայն որդւոյն Աստուծոյ եւ եկեսցեն արտաքս. ) եւ Պօղոս ասէ. (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ընկալցի իւրաքանչիւր իւրում մարմնով զոր ինչ գործեաց. եթէ բարի, եւ եթէ չար։) Եւ թէ ոք հակառակի։ (Ոչ յարիցեն անպարիշտք ի դատաստան. եւ ոչ մեղաւորք ի խորհուրդս արդարոց ասէ մարգարէն։) Ասեմք առ այս եթէ՝ բան սաղմոսին այսպէս մեկնի. ոչ յարիցեն անպարիշտք ի յարութիւնս հոգեւորս. այսպէս, ի մեղաց ի շնորհսն. այլ յառնեմ մարմնով։ Դարձեալ՝ ոչ յարիցեն ի դատաստան. այսինքն, ոչ կանգնեսցին ի դատաստան. զի մեղօք կործանեալք են։ Եւ դարձեալ՝ ոչ գան ի դատաստանի. զի մասն բարւոյ ոչ ունին որով քննին. այլ դատապարտին։ Ծանիր եւ զայս. զի դատաստան հատուցման ամենեցուն է. այլ դատաստան քննութեան ոչ է ամենեցուն։ Զի բոլորապէս ի չորս դասս բադանին ի յարութեանն ամենայն մարդիկ։ Մին դասն է կատարելոցն ընդ Աստուծոյ դատողացն զայս. որպէս առաքեալք. մարգարէք. մարտիրոսք, եւ այլք. սոքա ոչ քննին՝ այլ փրկին. իբր յայտնապէս կատարեալք. (ըստ Յօհաննու ընդունին զկեանս յաւիտենականս. եւ ի դատաստան ոչ մտանեն։) Եւ միւս դասք արդարոցն՝ որք դատաստանաւն փրկին. որպէս ճշմարիտ հաւատացեալք. որք ունին զհաւատս ուղիղ եւ զգործս բարիս առաւելեալ ի վերայ հաւատոց. սոքա գան ի դատաստան եւ փրկին։ Եւ թէ ո՞յք են կատարեալքն, եւ ո՞յք արդարք։ Կատարեալքն այնք են՝ որոց ոչ են բաւական պատուիրանքն Աստուծոյ. այլ ի վեր քան զպատուիրանս Աստուծոյ առնեն. որպէս մարտիրոսութիւն, կրօնաւորութիւն, կուսութիւն, որ ոչ հրամայեցաւ։ Եւ արդարն այն է՝ որ զպատուիրրանն Աստուծոյ առանց տրտնջման կատարէ զոր ինչ ասացաւ յօրէնս հին յաւետարանն։ Սոքա երկոքին դասք՝ ոմն դատաստանաւ, եւ ոմն առանց դատաստանի փրկին. եւ ի կեանս յաւիտենականս հրաւիրին. ըստ այնմ որ ասէ. (եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. ժառանգեցէք զկեանսն։) Երրորդ դասն՝ է անպարշտացն առանց դատաստանի կորուսելոցն. որք են անհաւատ եւ չարք։ Սոքա ոչ գան ի դատաստան. զի յայտնի դատապարտեալք են. որպէս ասէ մարգարէն. (ոչ յարիցեն անպարիշտք ի դատաստան։) Եւ Յօհաննէս ասէ. (որ ոչ հաւատայ յորդի. արդէն իսկ դատապարտեալ է։) Չորրորդ դասն՝ է չարացն որք դատաստանաւն դատապարտին։ Եւ ի սոցանէ որք ունին զհաւատս եւ ոչ զգործս, դատապարտին. որպէս չար հաւատացեալք. (զի հաւատք առանց գործոց մեռեալ են։) Եւ որք ունին գործս եւ ոչ հաւատս. նմանապէս կորնչին. զի աստէն հատուցաւ նոցա ըստ գործոց. որպէս մեծատանն։ Իսկ թէ ոք հարցանէ, ո՞րք են այնոքիկ որք առանց դատաստանի կորնչին։ Ասեն վարդապետ թէ՝ որք առանց օրինացն մեռան, առանց դատաստանի կորնչին. այսինքն, այլազգիք, տաճիկք, կռապաշտք, եւ հրէայք որք յետ չարչարանցն Քրիստոսի։ Քանզի յետ չարչարանացն Քրիստոսի՝ պահպանութիւն օրինացն ի կռապաշտութիւն է համարեալ նոցա։ Սոքա ամենեքեան առանց դատաստանի կորնչին ի հուրն. ըստ այնմ, (դիցես զնոսա հնոց ի հուր ի ժամանակի երեսաց քոց։) Իսկ թէ ո՞րք են որք դատաստանաւ դատապարտին՝ այսինքն, հրէայք որք նախ քան զգալուստն յօրէնս մեղաց. եւ չար քրիստոնեայք որք չար գործովք զԱստուած ուրացան։ Սոցա ասասցի. (երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից. զի քաղցեալ եւ ոչ ետուք ինձ ուտել եւ այլն։) Այս թէ ամենայն մարդիկ յառնեն վասն հատուցման։ Իսկ թէ ամենայն անդամօ՞ք յառնեն։ Ասեն վարդապէտք թէ՝ բոլոր ամենայն անդամօք յառնեն անթերի. որոյ պատճառ է՝ զի մարդն հոգւով եւ մարմնով է կատրեալ։ Եւ որպէս հոգին ունի զզօրութիւն իւր անպակաս. նոյնպէս եւ անդամոց մարմնոյն պարտ է լինիլ անպակաս. զի իցէ կատարեալ մարդ։ Զի եթէ մազն որ է գեղեցկութիւն մարմնոյն յառնէ ըստ Տեառն թէ՝ (մազ մի ի գլխոյ ոչ կորիցէ. ) քանի՞ առաւել եւս անդամն որ յէութենէ մարմնոյն յարիցէ։ Արդ՝ յարութիւնն երիս իրս ուղղէ ի բնութիւնն։ Նախ՝ զպակասութիւնն. որպէս ի տղայս եւ յանդամահատս. եւ ի նւազեալ անդամս եւ ի չորացեալս. որպէս չորս մատնի, եւ այլքն. զի լցցին նոքա ի բոլոր մարմնոյն. որպէս գարեղէն նկանակ հացիցն։ Երկրորդ՝ ուղղեսցին աւելիքն ի չափն. որպէս աւելորդ եղնգանց, հերաց, եւ վեցամատնիցն, եւ այլոցն որք չափաւորին։ Երրորդ՝ ուղղի մոլորութիւնն՝ որ խանգարումն է անդամոցն ի միմեանս սխալեալ ըստ բնութեան տկարութեան։ Եւ սոքա ուղղին. զի գործ է կարօղ զօրութեանն Աստուծոյ. եւ որչ տկար բնութեանս։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ բազում անդամք են ի մեզ լցեալ աղտեղի ապաւառով. եւ նոքա ո՞չ յառնեն։ Ասեմք եթէ՝ անդամքն այնք որք աստ լցեալ են ապաւառով՝ անդ լցեալ լինին չորս հիւթովքն լուսաւորեալ լուսով։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ թէ բազում անդամք են կենդանականք. որպէս սիրտքն, լեարդն, թոքն եւ այլքն. որք ի յարութեանն ոչ են պէտք. զի ոչ է հարկ կենդանութեան մարմնական։ Ասեմք. թէպէտ այնպիսի անդամքն ոչ են պէտք ի յարութեանն. այլ յառնեն վասն կատարելութեան եւ գեղեցկութեան. որպէս ստինքն. զի ոչ է ի պէտս վասն կաթին. այլ յառնէ վասն կատարելութեան եւ գեղեցկութեան մարդոյն։ Զի յարիցեն մարդիկ ըստ գոլոյն, եւ ամբողջ գոլոյն, գեղեցիկ գոլոյն։ Գոլն է որպէս մարդն հոգի եւ մարմին։ Ամբողջ գոլն՝ որպէս բոլոր անդամօքն։ Գեղեցիկ գոլն՝ է որպէս ձեւովն, հերովն, եւ այլովքն որպէս ցուցաւ։ *Իններորդ հարցորւմն է թէ՝ ամենեքեան ի մի հասակ կատարեալ եւ մի ժամանակաւ յառնեն։ Ասացեալ են վարդապետք թէ՝ ամենեքեան կատարեալ հասակաւ եւ մի ժամանակաւ յառնեն ի թիւ երեսնամեայ։ Եւ այս է պատճառն. զի Աստուած ի սկզբան զբնութիւնս Ադամայ անթերի ստեղծ. նոյնպէս ի վարջին օրն անթերի նորոգէ։ Իսկ մանկութիւնն թերի է. զի ոչ է հաս ի կատարումն. եւ ծերութիւնն պակասութիւն ունի. զի անցեալ է զկատարելութեամբն։ Եւ ի մէջ մանկութեան եւ ծերութեան՝ երիտասարդութիւնն է որ է թիւ կատաարեալ։ Եւ յայս թիւս ստեղծաւ Ադամ երեսնամեայ։ Դարձեալ՝ երկրորդն Ադամ յայս հասակս յարեաւ ի մեռելոց։ Եւ ամենաքեան յայնմ թուի հասակի յառնեմք. որպէս ասէ Պօղոս եփեսացւոց. (մինչեւ հասցուք ամենեքեան միաբան յայր կատարեալ ի չափ հասակի կատարմանն Քրիստոսի։) Եւ այսպէս համահասակ թուով ժամանակի եւ կատարելութեամբ լինին. այլ համահասակ քանակաւ ոչ։ Զի աստ ոմն մեծ լինի. եւ ոմն փոքր ի ջերմութենէն որ անհաւասար է ի նոսա. նոյնպէս եւ անդ։ Այլ որ առաւել անճոռնի է մեծ է եւ հսկայ անդամ՝ եւ կարի փոքր եւ փանաքին՝ յերեսնամեայ հասակն իւրեանց չափաւորին։ Եւ մեծ եւ փոքր ի յարութեանն եռակի ասի։ Նախ՝ վասն փառացն. (որպէս աստղ քան զաստղ առաւել է փառօք ասէ առաքեալն։) Երկրորդ՝ վասն մեծացն գործոց. որպէս ասէ տեսիլն. (տեսի անդ զմեռեալս մեծամեծս եւ փոքունս։) Երրորդ՝ քանակաւ հասակին. զի իւրաքանչիւր ոք յիւր երեսնամեայն յարիցէ. որպէս հարիւր ամեան անցեալ, եւ քառասնօրեայն մեռեալ որ լինելոց էր երեսնամեայ, ի նոյն հասակն յառնեն. որպէս ասէ Յոբ. (անդ մեծամեծ եւ փոքունք են։) Իսկ թէ ո՞րպիսի կենդանութեամբ յառնեն՝ հոգեւո՞ր թէ մարմնաւոր։ Ասեն վարդապետք թէ՝ հոգեւոր կենդանութեամբ եւ ոչ մարմնաւոր։ Այլ ոմանք ասեն թէ՝ յետ յարութեանն դառնայ մարդն յառաջին գործն իւր զոր ունէր աստ. վարել, վստակիլ, շինել եւ այլն։ Բայց Յոբ՝ ստէ զնոսա ասելով թէ՝ (իջանէ մարդ ի դժոխս՝ չեւ եւս ելցէ. եւ ոչ դարձցի ի տուն իւր. եւ ոչ եւս ծանիցէ զնա տեղի իւր։) Եւ դարձեալ՝ ոմանք ասացին թէ՝ յետ յարութեանն ուտեն եւ ըմպեն. կանայս առնեն եւ արանց լինին. որպէս մահմետականքն ասեն։ Այլեւ ոմանք ի հրէից եւ հերձւածօղք։ Այլ յադիմանէ զնոսա Քրիստոս թէ՝ (յետ յարութեանն ոչ կանայս առնեն. եւ ոչ արանց լինին. այլ են իբրեւ զհրեշտակս. ) անկարօտ կերակրոյ եւ անմահ։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ Քրիստոս յետ յարութեանն եկեր՝ ապա եւ մեզ պարտ է ուտեն։ Ասեմք թէ՝ Քրիստոս ոչ վասն կարեաց եւ հեշտութեան եկեր. ուստի յայտ է՝ զի ի կերակուրն երեք իր լինի։ Առաջին հատանելն ատամամբ։ Երկրորդ՝ ծասկելն։ Երրորդ՝ գնալն ի ստամոքսն եւ տալ զզօրութիւնն։ Արդ՝ ի ճաշակելն Քրիստոսի՝ առաջին երկուքն էին. այսինքն, հատանելն եւ ծամելն. եւ երեքն ոչ։ Այլ Քրիստոս եկեր զի յարութիւնն հաստատէր. զի բազումք ի տարակոյս էին։ Իսկ ընդ հանուր յարութիւնն ոչ լինի ի ծածուկ որպէս Քրիստոսի. այլ ամենեցուն յայտնի եւ առանց տարակուսանաց։ Վասն այն ոչ լինի պէտ մարմնական կերակրոյն. այլ կերակուր նոցա է հոգեւոր եւ աստուածային տեսութիւնն. որ քաղցր է քան զամենայն կերակուր։ *Տասներորդ հարցումն է թէ՝ ո՞ր մարմինք մնան ի կատարածի։ Պատասխանի։ Ասացեալ են վարդապետք թէ՝ երեք ազգ մարմին մնայ յաշխարհս յետ յարութեանն։ Նախ՝ վերին մարմինք երկին եւ լուսաւորք. զի ամենեւին անապական են։ Երկրորդ՝ չորս տարերքն. զի թէպէտ ըստ մասին ապականին. այլ ըստ բոլորին ոչ. որպէս ասէ ժողովօղն. (ազգ գայ եւ ազգ գնայ. եւ երկիրս յաւիտեան մնայ։) Երրորդ մարդս. թէպէտ ի կողմանէ մարմնոյն ապականացու է. բայց ի կողմանէ հոգւոյն անապական է. բայց ի կողմանէ հոգւոյն անապական է։ Իսկ այլ ամենայն մարմինք շնչաւորք եւ անշունչք՝ տունկք եւ կենդանիք՝ ամենեքեան ապականին վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ ամենայն կենդանիք եւ բոյսք ստեղծան վասն մարմնաւոր կենդանութեան մարդկան. որպէս ասէ յարարածսն. (ամենայն զեռուն որ է կենդանի՝ ձեզ լիցի ի կերակուր իբրեւ զբանջար խոտոյ։) Իսկ մարդիկ ի յարութեանն՝ ոչ են կարօտ կերակրոյ. զի անմահ են. վասն այն անբան կենդանիք եւ տունկք ոչ յառնեն։ Երկրորդ պատճառ. զի ասեն իմաստունք թէ՝ տեսակ կենդանեաց երկնային մարմնոցն. իսկ ի յարութեանն՝ խափանի շարժումն նոցա. վասն այն անբան կենդանիք եւ տունկք խափանին։ Եւ թէ ոք վկայ բերէ. (երկինք եւ երկիր անցցեն ասէ աւետարանն եւ աստեղք անկցին. եւ լուսաւորք խաւարեսցին։) Ասեն վարդապետք թէ՝ երկինք եւ երկիր. այսինք, չորս տարերք ի կողմանէ էութեան մնան. այլ ի կողմանէ պատահմանն անցանեն. վասն զի երկինքն որ շարժի՝ յօդ դատաստանին դադարի եւ հաստատի յայն կարգն՝ որ նախ ստեղծաւ արեգակն յարեւելս. եւ լուսինն յարեւմուտս։ որպէս ասէ Եսայի. (ոչ մտցէ քեզ արեգակն. եւ լուսինն ի քէն ոչ պակասեսցի։) Եւ չորս տարերքդ իւրաքանչիւր դադարին ի տեղի իւրեանց եւ բնաւ ոչ փոփոխին։ Եւ դարձեալ՝ հուրն որ գայցէ նախ քան զյարութիւնն՝ որպէս ասէ Պետրոս. (երկինք եւ երկիր վառեսցին հրով. ) այնպէս սրբէ զերկիր եւ զայլ տարերս՝ զի երեսք երկրի այնպէս պայծառանան որպէս հայելի. եւ ջուրքն այնպէս պարզին իբրեւ զպլօր. եւ օդք այնպիսի պայծառանան որպէս զեթերն. եւ հուրն այնպէս փայլատակէ որպէս զլուսին. եւ լուսինն որպէս զարեգակն. եւ արեգակն եօթնապատիկ պայծառանայ։ Եւ այս է պատճառն. զի յԱդամայ աշխարհս ապականեցաւ. որպէս ասէ արարածքն. (անիծեալ լիցի երկիրն ի գործս քո։) Վասն այն պատշաճէ՝ զի ի յարութեան մարդկայինս բնութեան՝ աշխարհս նորոգի եւ պայծառանայ. որպէս ասէ հռօմայեցւոց. (ամենայն արարածք հեծեն եւ յոգւոց հանեն մինչեւ ցայժմ. զի ազատեսցին ի ծառայութենէ յազատութիւն փառաց որդւոյն Աստուծոյ։) Իսկ այն որ ասէ. (արեգակն եւ լուսինն խաւարեսցին. եւ աստեղք թօթափին. ) թօթափիլ ոչ զանկանիլն ի վայր զայն ասէ, այլ զի իւրաքանչիւր մարմինք ընտրելոցն Աստուած ասցին յօթնապատիկ քան զարգակն. որպէս իթափօրակն լերինն։ Եւ ինն դասուց հրեշտակաց լոյսն երկիր ծաւալին. ըստ այնմ թէ՝ (զօրութիւնք երկնից շարժեսցին։) Նաեւ համապայծառ լոյսն երրորդութեան ծածկէ զամենայն լոյս լուսաւորացդ. զայն ասէ խաւարումն արեգական եւ լուսնի աւ աստեղաց։ Զոր օրինակ՝ լոյս ճրագի ծածկի ի մերձ եկեալ լուսոյ արեւու։ Բեր այժմ ի վերջոյ զայն տեսցուք թէ՝ հոգիքն գնացեալ ի մէնջ, ո՞չ ունին վարձս կամ տանջանս մինչ իկատարած աշխարհի։ Եւ այսմ բազում պատճառ դնեն վարդապետք։ Նախ այսպէս. զի ոչ վայելէ զի անկատար ինչ զվախճանական կատարումն առցէ, եթէ ոչ նախ իւր յատուկ կատարելութեամբ կատարեալ իցէ։ Իսկ հոգին ի մարմնոյն բաժանեալ՝ տակաւին ոչ է կատարեալ իւր յատուկ կատարելութեամբն. ապա ուրեմն որքան բաժանեալ է ի մարմնոյն՝ ոչ կարէ ունիլ զտեղի պսակացն որ է վարջին կատարումն մարդոյն։ Երկրորդ՝ զի ամենայն ներգործութիւնք՝ ենթակայից են. եւ կամ անձանց. իսկ հոգի բաժանեալ ի մարմնոյ՝ ոչ անձն է եւ ոչ ենթակայ. ուստի ոչ պատկանի հոգւոյն բաժանեալ ի մարմնոյն ունիլ ներգործութիւն ինչ։ Ապա ուրեմն ոչ ունի վարձս պսակացն որ ներգործութիւն ինչ է. այլ յորժամ հոգին միաւորեալ իցէ առ մարմինն, եւ յերկոցունց անձն լիցի, յայնժամ կարէ ներգործութեամբ ունիլ զփառս եւ զպսակս։ Զի վարձ ոչ պարգեւի, եթէ ոչ միայն առ անձն ներգործողին։ Երրորդ՝ զի դրեալ է ի Մատթէոսն թէ՝ (նմանէ է արքայութիւնն երկնից առն տանուտեառն. որ ել ընդ առաւօտս ի վարձու ունիլ զմշակս։) Քանզի տանուտէր զԱստուած կոչէ. եւ այգի զեկեղեցի. յոր առաքեաց Աստուած զմշակս ընդ առաւօտս յԱբէլէ առաջին արդարոյ, մինչ ի կատարած աշխարհի։ Ոմանք բարիք գոն յեկեղեցի. (եւ իբրեւ երեկոյ եղեւ, ասէ Տէր այգոյն ցգաւառապետն իւր, եւ այլն։) Գաւառապետ կոչէ զՔրիստոս. եւ երեկոյ՝ զօր դատաստանին նշանակէ. զի յայնժամ ընտրեալքն ամենայն ժողղովսցին. եւ զդահեկան երանութեանն առնուն։ Ուստի յայտ է՝ զի որպէս դահեկանն ոչ առաւ մինչեւ ցերեկոյն. նոյնպէս վարձ ոչ լինի տուեալ մինչեւ ցօր դատաստանին։ Չորրորդ՝ զի գրեալ է ի Մատթէոսն թէ՝ (որպէս այր մի գնացեալ ի տար աշխարհ՝ կոչեաց զծառայս իւր եւ ետ նոցա եւ այլն։) Այրն այն որ ի տէր աշխարհ գնաց՝ Քրիստոս է. որ մարմնովն համբարձաւ յերկինս. զի յատկաբար տեղի մարմնոյ երկիրս է. վասն այն յաւետարաննն իբրեւ ի տար աշխարհ գնալ ասի յորժամ յերկինս ածի։ Եւ զկնի ասէ. (յետ ժամանկաց՝ եկեսցէ տէր ծառայիցն հատուցանել վարձս բարեգործողացն. եւ դատապարտել զհեղգսն։ Ուստի յայտ է՝ զի հատուցումն յաւիտենական՝ ոչ տացի բարեացն մինչեւ ի գալն Քրիստոսի ի դատաստան։ Եւ այսպէս հոգիք սրբոցն այժմ ոչ առնուն ըստ գործոց հատուցումն։ Հինգերորդ՝ զի գրեալ է ի Մատթէոսն թէ՝ (նման է արքայութիւնն Աստուծոյ առն, որ սերմանեաց սերմն բարի յագարակի իւրում։) Սերմն բարի են արք սուրբք ընտրեալք յԱստուծոյ. զոր Աստուած սերմանեաց ի յագարակ եկեղեցւոյ. իսկ որոմն են արք չարք եւ անպիտանք։ Եւ դժւարակտրելի է զչարին արմատ եւ խլել առանց վնասելոյ բարեացն։ Նմին իւր Տէրն հրամայեաց ծառայիցն. (թոյլ տուք երկոցունցն աճիլ մինչեւ ի ժամանակ հնձոցն. եւ յայն ժամ զորում քաղել առ ի յայրել. եւ զցորեանն ժողովել ի շտեմարանս. ) այսինքն զմեղաւորս տանջել ի յաւիտեանական հուրն. եւ զարդարս ժողովել ի յաւիտենական կեանս։ Ապա ուրեմն ընտրեալքն մինչ ի դատաստանն ոչ ունին կեանս յաւիտենական։ Վեցերորդ՝ զի ասէ առաքեալն յարկրորդ կորնթացւոց. (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ընկալցի իւրաքանչիւր ոչ իւրով մարմնովն զոր ինչ գործեաց. եթէ բարի, եւ եթէ չար։) Իբրու թէ ասել. յայնժամ ընկալցի իւրաքանչիւր ոք ըստ գործոց իւրոց վարձս. ապա ուրեմն հոգիք սրբոցն ոչ առնուն փառս նախ քան զյարութիւնն։ Վասն այն դարձեալ ի նոյն գլուխն ասէ թէ՝ (ընդ այս տաղտկամք. զի զբնակութիւնս երկնից փափեգիմք զգնուլ. ) այսինքն, զերանելի մարմինն. զի հոգւով եւս երանելի լիցուք. զի ոչ կարեմք հոգւով երանելի լինիլ, եթէ ոչ զի մարմնով երանելի լիցուք։ Եօթներորդ՝ զի ասէ առաքեալն յեբրայեցւոց թէ՝ (սոքա ամենեքեան վկայեալք ի հաւատոցն՝ չեւ եւս ընկալեալ զաւետիսն. Աստուծոյ վասն մեր լաւագոյն համարեալ՝ զի մի առանց մեր կատարեսցին։) Ութներորդ՝ զի ասէ ի Յօհաննու աւետարանն թէ՝ (երթամ եւ պատրաստեմ ձեզ տեղի. դարձեալ գամ եւ առնում ձեզ առիս։) Վարստին գալն Քրիստոսի լինի եւ ապա սրբոցն տանիլն առ ինքն։ Ապա ուրեմն Քրիստոս զսուրբն ոչ տանի առ ինքն մինչ ի դատաստանին օրն։ Իններորդ՝ զի ասէ աւետարանն Մատթէոս։ (Նման է արքայութիւնն երկնից առն թագաւորի՝ որ արար հարսանիս որդւոյ իւրոյ. եւ ժողովեաց զամենաեսեան զչարս եւ զբարիս. եւ լցան հարսանիքն բազմականօք եւ այլն։) Արդ՝ փեսայն Քրիստոս է. եւ հարսն հաւատացեալ ժողովուրդք։ Արդ՝ այժմ ի մկրտութիւնն հաւատն դնի նշան հարսին. եւ յատ մահու՝ յուսով կոչի ի հարսանիս. եւ յետ յարութեան՝ սիրով միաւորին ընդ փեսային. ապա ուրեմն ի գալ փեսային լինի պսակ եւ հարսանիսս այս հոգեւորապէս։ Տասներորդ՝ ասէ աւետարանն Մատթէոս. (ո՞վ իցէ հաւատարիմ եւ իմաստուն ծառայ՝ զոր կացոյց Տէր իւր ի վերայ ծառայից իւրոց՝ տալ նոցա կերակուր. զոր եկեալ յետոյ Տէրն գտանիցէ արարեալ այնպէս։ երանի է ծառային այնմիկ. ապա թէ ոչ՝ ընդ մէջ կտրեսցէ։) Նոյնպէս եւ յառակսն որ զքանքարն ետ եւ զմնասն՝ յետոյ եկն եւ արար խնդիր։ Այս է՝ ի միւսանգամ գալուստն որք զարծած բանին շահեցուցին, տայ զփառս եւ զմուտն ուրախութեան. եւ որք ոչ, նոյնպէս զտանջաս։ Մետասաներորդ՝ յառակս տասն կուսանացն ասէ (հինգ յիմար եւ հինգ իմաստուն. ) այսինքն, արդարք եւ մեղաւորք հինգ հինգ զգայութեամբ։ (Նիրպեցին ամենեքեան եւ ի քուն մտին. ) զքուն մահուն ասէ մինչ ի կատարած։ Եւ ի մէջ գիշերի յարութեանն աւուր՝ յարեալ ամենայն կուսանքն եւ կազմեցին զլապտերս. եւ յայնմաւուր իմաստունքն մտին յառագաստ փեսային. եւ յիմարքն արտաքոյ մնացին։ Երկոտասաներորդ՝ ի նոյն գլուխն ասէ. (յորժամ եկեսցէ որդի մարդոյ փառօք հօր իւրոյ, յայնժամ նստի յաթոռ փառաց. ) զդատողական աթոռն ասէ. (եւ յայնժամ կացուցէ զօրդիսն յաջմէ. եւ զայծիսն ի ձախմէ. ) այսինքն է, բաժանեսցէ զարդարս եւ զմեղաւորս։ Եւ արդարոցն ասիցէ. (եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. ) եւ մեղաւորացն (երթայք յինէն անիծեալք։) Ապա ուրեմն մինչ ի վերջին օրն՝ ոչ է բաժանումն արդարոց եւ մեղաւորաց։ Երեքտասաներորդ՝ ասէ յաւետարանին Յօհաննու։ (Դարձեալ տեսից զձեզ եւ ուրախ եղիցին սիրտք ձեր. եւ զուրախութիւնն ձեր ոչ ոք հարնիցէ ի ձէնջ։) Արդ՝ դարձեալ տեսանել՝ զմիւս անգամ գալուստն նշանակէ. որով ուրախ լիցին առանց տրտմութեան։ Չորեքտասաներորդ՝ ասէ առաքեալն առ Տիմոթէոս. (կայ եւ մնայ ինձ առդարութեան պսակն՝ զոր հատուսցէ Տէր յաւուր յայնմիկ արդար դատաւորն. ոչ միայն ինձ, այլեւ ամենեցուն որք սիրեցին զնա։) Հինգերորդ՝ նոյն առաքեալն Պօղոս ասէ ի գործս. (հաստատեաց օր մի՝ յորում դատելոց է զամենայն։) Ապա ուրեմն մի է օր դատաստանի եւ ոչ հանապազ։) Վեշտասաներորդ՝ ասէ Յոբ. (մարմնով իմով տեսից զԱստուած փրկիչ իմ, եւ ոչ այլօք։) Եօթնեւ տասներորդ՝ մարգարէն Դաւիթ ասէ. (քեզ սպասեն արդարքն մինչեւ հատուսցես. ) որպէս թէ ակն ունին եւ մնան գալստեանն Քրիստոսի եւ վարձուցն հատուցման։ Ութնեւ տասներորդ՝ ասէ Յօհաննէս ի կաթողղիկէն. (գիտեմք զի յորժամ նայն յայտնսցի՝ տեսանելոց եմք զնա որպէս եւ էն։) Իննեւ տասներորդ՝ ասէ սուրբն Դիոնէսիոս ի ննջեցելոց կատարմանց գլուխն եթէ՝ (մաքրելոց հոգին հասեալ ի վախճան, յայտնի եւ մերձակայ տեսանէ զամենայն փառս եւ զպսակս, զոր ընդունելոց են նոքա ի յարութեանն աւուր։) Եւ դնէ երեք պատճառ։ Նախ՝ զի համընթացք են ասէ ի վաստակն. այսինքն, հոգին եւ մարմինն. ի միասին հանիգիցեն եւ պսակեսցին։ Երկրորդ՝ զի զուգագրեալք են ի գիրն յաւիտենից ի միասին ժամանեսցեն։ Երրորդ՝ հոգին եւ մարմինն զոյգ եւ ի միասին ստեղծան եւ ծնան ի մարմնաւոր կեանս. զոյգ եւ ի միասին մտցեն ի հոգեւոր կեանսն։ Քսաներորդ՝ ասէ սուրբն Կիւրեղ աղէքսանդրացին ի հարցունս Տիբերեայ քահանայի եթէ՝ (հատուցմունքն դատաստանին հետեւին. եւ դատաստանն դատաւորին։) Արդ՝ մինչեւ եկեալ դատաւորն՝ ոչ են հատուցմունք. ոչ արդարոցն փառք, եւ ոչ մեղաւորացն տանջանք։ Այսքան բաւականասցի վասն յարութեան բանի ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. Որ է օրհնեալ յաւիտեանս յեւիտենից ամէն։