Յովհաննէս Մրքուզ Ջուղայեցի

ՀԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ, 1687 Թ.

Եւ արդ աստուծաբանութեանս իրողութիւն եւ բացատրութիւն, որ եղեւ մակագծութեամբ եւ ձեռակերտութեամբ յանարժան հողոյս եւ մոխրոյս Յոհաննու Իսպահանցւոյ։

Ձեռնարկումն յօրինման տրակիս եղեւ ի թվին Հայոց մեծաց հազարերորդի, հարիւրերորդի, յերեսուն եւ հինգերորդի, յամսեանն ի սեպտեմբերի։

Իսկ կատարումն հազարերորդի, հարիւրերորդի, յերեսուն եւ վեցերորդի, յամսեանն հոգտեմբերի, չորեքտասաներորդի։

Աղաչեմ զաստուածաբանսդ յորժամ զԱստուածաբանութենէս բուռն հարեալ ուսման եւ ընթերցման, եթէ օգտեսջիք՝ ի Տեառնէ գոհասջիք, եւ եթէ ոչ՝ անզգամութեանս ներեսջիք, զի կար մեր եւ տեսութիւնն իբրու ջղջիկանաց ունի զօրութիւն, որ ի յառումն ի տեսութիւնս արեգական։

Այլ թէպէտ այսպէս սակայն բաղձանք սրտիս ըստիպեաց ի գերազանցութիւն սորին հպիլ։ Բայց թախանձմամբ սրտիւ զերեսս առ ոտս եւ ի գարշապարս ձեր առ եդեալ յաղագս պոռնկիս շնացօղիս եւ ամ)ենայն( վատթարեցելոյս ներումն ինչ յապենիազ արարչէն մաղթեսջիք, եւ յամենագութ ծնօղէն իւրմէ, ի մայրական գթոյն աղերսեսջիք, զի գոնեա զանց մեղացս անհունութեանս արասցէ։

Քանզի յանդստին ի ծննդենէս լրման հնգետասան ամաց մտի ի կարգս աստուածաբան եւ ի տեսակս հրեշտակական, որ էր թիւն Հայոց մեծաց հազարերորդի, հարիւրերորդի եւ յօթներորդի [=1658] յաւուր պայծառակերպութեանն Քրիստոսի, մերկացեալ յաշխարհայնոյն մտի յաստուածայինս, ի սրտէ իմմէ ոչ ինչ ունելով վկայութիւն սակս տառապեալս անձին՝ թէ գործեցի բան ինչ, եւ կամ զհաճոյսն Աստուծոյ։ Այլ տինա զներհակս զմախիղս եւ զվատթարս, որովք բարկացուցի զանբարկանալին բնութիւն, մատչելով ի սեղանն ահաւոր, եւ ի պատարագն երկնաւոր եւ զենումն հոգեւոր, զոր յետ երրակաց ամաց ընկալայ՝ ի դատակնիք թշուառականս անձին։

Եւ զայս ոչ բաւականս համարեցայ դատապարտութեանս առիթ զանարժանապէս մատչումն, այլ եւ ընկալայ զշնորհս իշխանական վարդապետութեան, որ միայն ճշմարիտ վարդապետին տիեզերաց վայելուչ է եւ ակն, ի հազարերորդի, հարիւրերորդի, եւ յութուտասըներորդի [=1669] եւ հազար հարիւր եւ ի ԻԹ երորդի զգաւազան [=1680]։

Որովք կրկնապատիկ եւ երրեակապատիկ դատապարտիմ յարդարադատ եւ յանաչառ դատաւորէն, քանզի ոչ ինչ է չար որ ոչ գործեաց անձն իմ անարժան, զշնութիւնս, զպոռնկութիւնս, զորկրամոլութիւնս, ան. դստերօք մասամբք եւ տեսակօք իւրեանց։ Եւ  տինա զծնօղս ամ[ենայն] չարեաց զամբարտաւանութիւնս, եւ զայլս ամ[ենայնս] որ սերմանիք եւ գիւտք են բանսարկուին, զոր ոչ   բաւեմ զանհունութիւնն վիպաբանելով ի պացդ աստուածազանից:

Այլ կախեալ յուսով յողորմութիւնն Քրիստոսի. եւ ի հեղումն արեան նորա, եւ յանբարբառ բարեխօսութիւն կենսատու ամենազօր սբ. Խաչին, որովք մեղք հալեցան, զի ցրեսցէ կայլակն ինչ ի սեւե ր եալ ձեռաց իւրոց եւ յոտից առ ի լուանալ մշտկաւ մարմնոյ իւրոյ, եւ սեւաթոր եւ զգաղճացեալ անձնս:

Եւ տինա յենլով ի բանս սրբազանին առաքելոյ, թէ որ ոչն գործեսցէ բայց հաւատասցէ յայն որ արդարացուցանէ զամբարիշտն, համարեսցին վարձք նորա արդարութիւն, եւ դարձեալ եթէ յուսով ապրեցաք, եւ ըստ սաղմոսին՝ Երանեալ է այր որ յուսա ի քեզ, եւ դարձեալ թէ նա երանի ժողովրդեան որոյ Տէր Աստուած է նոցա։

Վասն որոյ անարժան անձն իմ յեղջերուաց բանիցս յայսցանեաց բուռն հարեալ յողորմութիւն Աստուծոյ. զի մի՛ լինիցի քահանայութիւնս զիշխանութիւնս եւ զայլսն ինձ ի դատապարտութիւն, այլ մարդասիրութեամբն իւրով առիթ փրկութեանն։

Քանզի կարի խոյս տուեալ, ոչ առնլով յանձն զգերադրականս զայսոսիկ կարգ, յաղագս անարժանութեանս, այլ բռնադատեալ հարկեցայ մուտս իմ յայս ջոկ։

Այլ դո՛ւք, ո՛վ հարազատք իմ հանգանակեցէք վատթար անձինս ի ձօնման անարատին զենման զերկնաչու աղօթս ձեր, զի գոնեա ազատեցայց յաղագս անօրէնութեանցս ի տոչորմանէ մտացս խղճից։

Եւ եւս մաղթեմ բարգաւաճեալ եւ արգասալիր անձան[ա]ցդ. զի զ[ը]մպանակ երկնաչու աղօթիցդ ձերոց մատակարարեսջիք մարմնաւոր ծնօղացն իմոց եւ զարգացուցչացն իմոց, Զաքարիային եւ Եղիսաբէթին, զի արբեալ ի բազկաց մատըռուակացդ ներումն յանցանաց գտցեն, եւ ընդ սոցին զհարազատն իմ եւ զհամշիրայն զԿիրակոս Երէցն եւ զամուսինն զԹամարն, եւ զհարազատ ծնեալ զաւակսն զՍտեփանոսն եւ զԴիոնիսիոսն, եւ զՏիմէթէոսն, հանդերձ քերբն իւրեանց, Կատարինեաւ, եւ Սողոմէիւ, եւ զԵղիսաբեթիւ, յիշեսջիք զի շնորհիւ յիշման ձերոյ ընկալցին զողորմութիւն յապենիազ արարչէն, յայսմ կենցաղոյս անփորձ մնալ եւ ի հանդերձեալն զանմահն ժառանգել զկեանս ձեօք եւ հարազատօք, ծնօղօք ձերովք եւ ամ[ենայն] ազգականօք եւ սիրելեօք, եւ ընդ միւս հարազատիւ իմով, եւ ի նմանէ ծնիցելոցն. Յարութենիւ, եւ Նազլումհալիւ, եւ Սարգսիւ, եւ ամուսնաւն Մարիամաւ, զերկնիցն ժառանգել զանանց կեանսն։

Շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի որ եկն եւ փրկեաց եւ լուսաւորեաց, որով եւ ընդ որում Հօր միանգամայն եւ Հոգւոյն Սրբոյ վայելէ փառք իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւի[տեան]։

Եւ արդ ի գալս իմում անարժանս անձին ի մենարանս Աստուածային եղեւ ի թուին Հայոց մեծաց, հազարորդի, հարիւրորդի, եւ յեօթնեկի [=1658], յաւուրն պատկերի պայծառակերպութեանն Քրիստոսի, վեշտասան ամաց հասակիս, եւ յետ ամի միոյ եղեալ սարկաւագ, եւ յետ երրակաց քահանայ, եւ յետ ութից զիշխանութիւն վարդապետութեան, եւ յետ ինունց գաւազան ի սրբոյ հօրէն մերմէ եւ ի հոգեւոր դաստիարակէս, Դաւիթ քաջաբան եւ աստուածաբան հեզահոգի եւ խոնարհամիտ րաբունապետ եւ քաջաջան եւ քրտնաջան արհի եւ արքայանիստ եպիսկոպոսէս։

Զոր իւրով քաղցրատես եւ ցանկադէմ բանիւ եւ վարուք գումարեաց զեղբարս եւ բազմացոյց յղփմամբ փիլիսոփայականաւ, եւ դիացազին աստուածաբանականաւ, զջոկս եւ զդասս վարդապետաց, եպիսկոպոսաց, աբեղայից եւ սարկաւագաց, եւ այլոց յետնոցն կարգեցելոց յաստիճանաւորաց, յորոց եւ փառաւորի Ամենասուրբ Երրորդութիւնն, զուարճանան բանակք անմարմնոցն, բերկրին ջոկք ժողովրդոցն, ի քարոզչաց եւ ի վանողաց զգայլս ապականիչս ի հօտից աստուածապահ քրիստոսակրացն։

Յորոց աշակերտելոցն են եպիսկոպոսունք, ըՍտեփաննոս քաջաբան, զոր յետ երանելւոյն յաջորդեաց տեղի նորա եւ ընկալաւ զաթոռ նորա, եւ յետ նորա Միքայէլ եւ Աղեքսանդրոս եպիսկոպոսք, վանիչն հերետիկոսաց։ Եւ վարդապետք՝ Յակոբոս, Բարսեղ, եւ ըՍտեփաննոս, եւ ես հողս եւ մոխիր։ Իսկ քահանայք եւ աբեղայք, զտէր Յովհաննէս, զտէր Յակոբ, զտէր Յովսէփ, եւ զտէր Սիմէոն, որ եղեւ եւս եպս., զտէր Եսայի, զտէր Թովմաս, զտէր Սիմէոն, զտէր Ահարոն, եւ զտէր Անդրէաս Մովսէս, զտէր Պետրոս, եւ  սարկաւագունք զԽաչատուր, զԲարսեղ եւ զՄիքայէլ, զՆերսէս եւ զմիւս Ներսէս, զՅարութիւն եւ զՍիմէոն, եւ զՍէթն, զոր սոքա ձեռամբ երկրորդիւ յաջորդիւ մերկացան եւ ի սգոյ առ խնդութիւնն անհասանելին փութացան։

Այլ ամենագութ արարչին շնորհեսցէ յիշեցելոցս հասանել յորոց ցանկացանն եւ ընկալցին զպսակն  յաղթանակի, եւ տարցին ի տաճար թագաւորի յաւիտենից եւ ի նոյնն ածցին ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ, եւ կացուսցէ զհարսնացեալ հոգիս սոցա յաջմէ իւրմէ ի փառս իւրոյ մարդասիրութեանն։

Եւ մի՛ դարձ[ց]ին տնանկ ամաչեցեալ, այլ որով հաւատով եւ տնանկացան յաշխարհէ ընդ Պետրոսի սրբազանին հարիւրապատիկ առցեն, եւ զկեանս յաւիտենականս ժառանգեսցեն. քանզի ինքնին ուխտեաց զարքայութեանն ասելով թէ որպէս ուխտեաց Հայր իմ զարքայութիւնն եւ ես ձեզ ուխտեմ։ Ահա ուխտէ զոր անշուշտըն ասաց բերան որ ոչ անցանէ եւ բան որ ոչ փոխի եւ խոստմունք որք մնան յաւիտեան։ Շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. որ է օրհնեալ յաւիտեանս, Ամէն [1]: