Պատմագրութիւն

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Եւ այս էր ի ՊՀԹ. (=1430) թվականին, որեղեւ աղէտս այս, եւ այս էր ի պենտեկոստէի աւուրսն։Եւ դարձեալ ի Խաչի տօնի աւուրսն եկն Սքանդարն այն։Եկն դարձեալ, նստաւ ի վերայ Արծկու քաղաքին, եւհնարէր զհնար առմանն։ Իսկ քրիստոնէիցն խորհուրդ իմէջ առեալ գաղտնի ի յանօրինաց, մանաւանդխորհրդական եւ իմաստուն, իշխանակերպ եւքրիստոսասէր տանուտէրն Մուրատայ անուն, զհետԱրճիշու տանուտէրացն Յովհաննէս փոքր ձեռնաւորն եւԳօրգի - Մելիք Աղու տանուտէրն գնալ առ բռնաւորնՍքանդար եւ շիջուցանել զդառնութիւն զբարկութեաննորա. վասն զի եկեալ էր առ ի կորուսանել սրոյմահուամբ զաղքատ քրիստոնեայսն։ Եւ նոցա իջեալ առնա աղաչանօք եւ աղերսօք երդումն ետուն նմա, զի միյիշեսցէ զառաջին ապստամբութիւնն եւզանհնազանդութիւնն, զոր արարին նմա, եւ մի վնասսգործեսցէ նոցա։ Եւ ողորմութեամբն Քրիստոսիշիջուցին զդառնութիւն նորա, եւ նա երդուաւ ոչ ինչվնաս գործել նոցա։ Եւ ի մէջ գիշերի, իջեալ իպարսպէն, գնացին առ նա, եւ նա, անճառելիուրախութեամբ լցեալ, սիրեաց զամենայն քաղաքացիսն, եւ այգուցն մտեալ ի քաղաքն, առին զքաղաքնխաղաղութեամբ եւ առանց կողոպտելոյ։ Բայց զտէրքաղաքին Սաւալան անուն սպանին եւ դանիշման միխորհրդակից նմա. եւ մազ մի ոչ կորեաւ ողորմութեամբնԱստուծոյ ի քաղաքէն, զի քրիստոնէասէր էր եւողորմած ազգիս մեր։ Այլ վասն հպարտութեան բարուցիւրոց ոչ ինքեան աջողեցաւ եւ ոչ հաւատացելոցն. կորեաւ ինքն եւ կորոյս զազգս մեր։

Իսկ ի միւս գալ ամին, որ մտաք՝ ՊՁ. (=1431)թվականին, սով սաստիկ եղեւ ընդ ամենայն աշխարհսմեր՝ հաւատացելոց եւ անհաւատից, զի կերան զշուն եւզկատու, զմեռելոտի, զձի, զջորի, զէշ, եւ զուղտ։ Եւպարպեալ պակասեաց անասունն, դիմեցին ի յուստերս եւի դստերս, մինչ զի ի Թաւրէզ քաղաք կերեալ էին զՌ. (1000) ոգի՝ գաղտնի եւ յայտնի։ Եւ աւերեալ վերինկողմանքն՝ Թաւրէզ, Հեր եւ Զարուանդ, Օշնի եւ Աղբակ. եւ դիմեալ գային ի կողմանս Քաջբերունեաց. եւբազումք որ անդ մնացին՝ մեռանէին, եւ որք եկինյԱռեստ աւանի՝ ձկամբք եւ բանջարով շատանային։

Իսկ գազանքն, որ սովորեալ էին ի յուտելզմեռելոտիսն, դիմեցին ի վերայ կենդանեացն, որքյերկիրս մեր կային։ Մտանէր գայլն յԱրճէշ եւյամենայն գաւառս մեր. զորդին ի մօր գրկացն առեալպատառէր եւ ուտէր. եւ ի դաշտի դիպեալ մարդկան՝յառնէր ի վերայ, եւ առժամայն պատառէր։ Եւ աւելի քանզհարիւրն ի յԱռճէշ գաւառի գայլն եկեր, թո՛ղզաղքատն, որ ի վերայ գետոյն Առեստու եւ Մարմետուկային։ Եւ ի գաւառէն Այրարատեան, ի ձմեռնայինեղանակին, ելեալ գնացին ի կողմն Վրաց եւ այնքանհաւատացեալք ի խստութենէ օդոյն մեռեալք եղեն, մինչզի ոչ կարացին ի թիւ արկանել, որպէս պատմեաց մեզհոգեւոր եղբայրն մեր Զաքարէ աբեղայն Տեղերացի։ Եւմոթ ցորեանն աւելի հանէր քան զԿ. (60) թանկայ իբազառին Արճիշու, եւ մեռանէին ամենայն մարդիկք՝բնականք եւ օտարականք։ Եւ առեալ ոմանց զանձինսիւրեանց՝ դիմեալ գնացին ի հեռաւոր աշխարհս՝ իյԵրզընկայն, ի Խարբերդ, ի յԱմիթ, ի յԱրղնի, իՉմըշկածակ։ Եւ որք անտերունչ մնացին՝ մեռանէին իսաստկութենէ սովոյն։ Եւ ոմանք գնացեալ խառնեցան իքուրդն Բաղիշու, Մշոյ եւ Սասնոյ վասն աղքատութեանեւ սովոյն դառնութեան, եւ ելեալ ի հաւատոց դարձան իյանհաւատութիւն՝ աւելի քան զՇ. (500) ոգի։ Եւտրտմութիւն մեծ եղեւ Աստուծոյ, հրեշտակաց եւմարդկան։