Պատմագրութիւն

Եւ այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասնմեղաց մերոց եւ չար գործոց, մանաւանդ ի ծուլութենէերիցանց, եւ ի խաբէութենէ կրօնաւորաց եւ ի չարգործոց անհաւատ եւ սուտանուն հաւատացելոց, ի զրկօղեւ անիրաւ տանուտերաց, ի պիղծ եւ զազիրառաջնորդաց, զոր ոչ կարեմք ընդ գրով արկանելզաղտեղութիւնս մեր եւ նոցա. զի ծածկագիտին յայտնի էամենայն։

Եւ այս Է. (7) ամ է, որ ի ներքոյ դառնպատուհասի կամք, զի սուրն կորոյս, սովն սպան, գերին պակասեաց, գազանն եկեր զմարդկութիւնս, թռչունք կերան զվաստակս, գորտն եւ մուկն ապականեացզանդաստանս։ Աւելի պատուհաս քան զբաբելացոցնյաւուրս Աբրահամու, եւ դառնագոյն քան զպատիժնեգիպտացոց եւ եբրայեցոց, զի որդիքն Յակոբայ ի ծովընկղմեցան, իսկ որդիքս Հայոց՝ ի ծով անհաւատութեանՀրէ քաղաքին։ Նոքա ի ծովն մեռան, եւ ոչ ծննդեամբբազմացան, որդիքն մեր եւ եղբարք, որանհաւատութեամբ կորեան, աճեն որդիք նոցա եւ լնունզաշխարհս ամենայն։ Եւ մինչ ի վերջին օր դատաստանինլինի թէ յազգէս հայոց այնքան մարդիկ աճեն, զոր այժմկենդանի կան յեւթանասուն ազգս լման, զի թէ յութիցմարդկան արդար եւ պարկեշտ առն Աստուծոյ Նոյիամենայն երկիր լցան, իսկ ի հազարաց եւ բիւրաւորգերեաց քանի՞ առաւել պարտին աճել եւ բազմանալ։ Եւայս ամենայն պատուհաս որ եղեւ, մին կարգաւոր եւաշխարհական, մեծատուն եւ կամ աղքատ զլեզու իւր ոչսանձեաց ի հայհոյութենէ յիշոցաց եւ ոչ ասացին«Մեղայ Աստուծոյե, եւ ի ժանդալից դառնապտուղ եւդառնաբերան անիծից եւ նզովից գարշաբերանաղտեղութեանց, զոր ժայթքեն հանապազօր մոխրաթաւալնորընծայ ուխտի մանկունք եկեղեցոյ Հայաստանեայց՝հանապազ աղտեղիս խօսելով զբերանս ուսումնականացլնուն։ Այլ վա¯յ եւ եղուկ է մեզ եւ նոցա, զի անձամբզանձն իմ դատապարտեմ, զի եւ ես ի նոյնս կամ, բայցհարեալ ի խղճէ մտացս. զի գիտութեամբ Աստուածաշունչգրոց ծանօթացայ, կամիմ բառնալ, եւ ոչ կամին լսել, եւ ես հանապազ ի դառնութեան կամ, զի սովորութիւնհնացեալ՝ բնութիւն մակստացական է։ Դարձեալ, եւ ոչկարեմ բառնալ ի մանկանց եկեղեցոյ, զի վիշապապստամբ եղեալ են, եւ ի խրատէ հոգեւոր հարանց եւեկեղեցոյ վարդապետաց խոյս տուեալ գնան զհետ կամացիւրեանց։

Բայց գիտելի է ձեզ, ո¯վ եկեղեցիքՀայաստանեայց եւ կուսակրօն վանորայք կուսաստանաց, զի ասէ Տէրն. «Կերակուր ոչ պղծէ զմարդ, այլ որ ինչ իբերանոյն ելանէ՝ այն պղծէ զմարդե։ Դու բերանովզարիւնն Աստուծոյ ճաշակես եւ ասես. «Գնա, կեր զշանեւ զմարդոյե։ Պղծես զբերանդ, որով ճաշակեալ եսզգառն Աստուծոյ, եւ պղծես զբերանն անմեղինայնորիկ, որ ճաշակեալ է զանմեղ գառն Քրիստոս. եւառանց խղճի մտաց կաս յամենայն ժամանակս կենաց քոցեւ ոչ բերես ի թիւ խոստովանութեան։ Եւ ո՞վ քաւէզժանդալից, ժահահոտ ժայթքեալ բերանոյ մեղս քո. այդանքաւելի եւ անթողլի մնայ քեզ, եւ չար յիշատակ մինչի կատարած աշխարհի։ Եւ ով ոք որ ուսեալ է ի քէն՝յաւելու քեզ օր ըստ օրէ մեղք ի վերայ մեղաց քոց ըստԴաւթոյ. «Դիր զմեղս ի վերայ մեղացե։ Դարձեալ՝ անէծքեւ նզովք ասելով զպատկերն Աստուծոյ անիծանես եւ ոչգիտես եթէ զսկզբնատիպն Աստուած անիծանես։ Եւ ովզԱստուած անիծանէ՝ մեղքն այն մահու չափ է եւաններելի։ Ո՞վ թողու զայդ մեղս քեզ, զի Աստուածմիայն է այդ կապին արձակօղ. եւ դու զԱստուա՞ծհայհոյես, մնաց այդ անքաւելի։ Եւ դարձեալ՝ Աստուածվասն այն եկաւ յաշխարհս, զի զանէծքն Ադամայբառնայր, դու լրբութեամբ նոր նորոգե՞ս։ Եւ կարե՞սպատասխանի տալ Աստուծոյ, թէ ոչ գիտէի. ահաԱւետարանն ուսուցանէ քեզ թէ ոչ գիտէիր։ Եւվարդապետ եւ եպիսկոպոս անիծանէ. ահա Քրիստոս եւԼուսաւորիչն մեր Գրիգորիոս ուսուցանէ ի գիրսկանոնաց իւրոց. «քահանայ որ զպատկերն Աստուծոյանիծանէ, ինքն զինքն ի Քրիստոսէ որոշէե։ Եւ քաջհովիւն եկեղեցոյ մեծն Աթանասիոս, թէ. «Քահանայ, որվայրապար անիծանէ զմարդ, ի քահանայական կարգէնլուծցիե։ Վասն որոյ երես ի գետին դնելով աղաչեմզեղբարքդ զհող ոտից ձեր լիզելով՝ մի՛ որոշէք զձեզ իՔրիստոսէ եւ մի լուծանիք ի քահանայական կարգէ, զի իբերանոյ անտի, - ասէ Տէրն, - ելանեն պղծութիւնքե։Եւ Աւետարանիչն ուսուցանէ. «Ամենայն պիղծ եւչարակամ մի մտանէ յարքայութիւննե. եւ զրկէյերանութենէն զքեզ, որ ասէ նոյն Աւետարանիչն. «Երանելիք են, որ լուանան զհանդերձս իւրեանցյարիւն գառիննե. եւ դուք քահանայք՝ լուացեալ էքզհոգի եւ զմարմին ձեր յարիւն գառինն Քրիստոսի։Աւա¯ղ է մեզ, եթէ յայնպիսի աստուածային շնորհացնզրկէ զկարգաւորն, զի եթէ ամենայն արարածք ողբս իբերան առեալ ողբան զայնպիսին՝ ոչ ինչ կարենվճարել։ Իսկ եթէ դառնաս յայդպիսիլեզուագարութեանցդ՝ ողորմեսցի քեզ Աստուած աստ եւի հանդերձեալն, աղօթիւք եւ բարեխօսութեամբամենայն սրբոց. եւ ի ձեռն ձերոյդ զղջման եւ աղօթից՝նորոգումն առնէ Աստուած կորուսեալ եւ ջնջեալազգիս, զի վասն այսպիսի հայհոյութեանցս հեռացաւՍուրբ Հոգին Աստուած, կարծեմ, յազգէ եւ յեկեղեցոյՀայաստանեայց։