Աշխարհագրութիւն

Ասորիք յերի կայ իւրում ծովուն հիւսիոյ ի Հրէաստանի։ Ունի ինքեան եւ լերինք անուանիք՝ զԼիբանան, զԿարմեղոս, եւ գետ հզօր զՅորդանան, եւ քաղաքս բազումս եւ մայրաքաղաք զԱնտիոք եւ զԴամասկոս։ Ունի եւ դրունս Բ եւ վայրս ընդարձակս։

Հրէաստան ելից կայ Փիւնայգան Պիղագոսին մինչեւ ի սահմանս Եգիպտոսին, եւ ապառաժն Արաբիա՝ Ասորովք։ Եւ ունի աշխարհս Գ՝ զԳալիլիա, զՍամարիա եւ զԵդոմիա. եւ լիճս Բ՝ զՏիբերիա եւ զՄեռեալ ծովն։ Եւ գետ Յորդանան անցանէ ընդ նայ։ Ունի եւ քաղաքս բազումս եւ զմայրաքաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ է Հրէաստան քաղցրաբեր եւ պտղալից, որ բղխէ զկաթն եւ զմեղրն։

Ապառաժն Արաբիա յերի կալով Եգիպտոսի եւ յարեւմտից Ճիւղիլայ եւ Կարմիր ծովում, որ էանց Իսրայէլ, յերի կալով Ասորոց եւ Հրէաստանի։ Արաբիա փոքր ունի աշխարհս Գ՝ զՏաճկաստան, զՓռանդիա, զՄաքա, զոր տուն Աբրահամու կոչեն. գետ եւ ոչ մի։

Միջագետք յելից կայ Հայոց առ Եփրատ գետով եւ ի մտից Ասորեստանին առ Դկլաթ գետով եւ յերի Մեծ Հայոց։ Ունի լեառն Բ եւ գետս Բ՝ զԴկլաթ եւ զԵփրատէս, եւ քաղաքս բազումս յորոց մինն է յՈւռհայ, յորում է պատկերն փրկչական։

Բաբելացիք յերի կալով Միջագետաց առ Դկլաթաւ մինչեւ ցՊարսկային ծովն, եւ ունի աշխարհ Դ՝ զԱկո… անցանէ ընդ նա գետն Եփրատ եւ Դկլաթ։ Ունի եւ այլ ազգս եւ քաղաքս։ Եւ գտանի ի սահմանս նորա ակն սարդիոն։ Եւ Բասրայ է ամենալի վաճառօք եւ ելք նաւուց ի նա ի Հնդկաց, որ է կողմ արեւելից։

Անապատն Արաբիա յերի կայ Միջագետաց ի մտից Խուստնի եւ ունի ազգս Թ, բայց լեառն եւ ոչ մի։

Երջանիկն Արաբիա յերի կայ Ապառաժին Արաբիայ եւ մտանէ ընդ մէջ խորշից Կարմիր ծովուն, որպէս ցամաքամուտ կղզի։ Ունի ազգս բազումս եւ քաղաքս Ծ եւ լերինս Ժ եւ գետս Դ եւ աղբիւրս Ա եւ կղզիս բազումս եւ աշխարհս ամենաբարի, է որ յիւրմէ, է որ ի վաճառէ եկելոց ի Ճենաց եւ ի Հնդկաց։ Գտանի անդ ոսկի եւ ակունս պատուականս, եղս անոյշս, փայտ[ս] անփուտս եւ անտի էր եւ տունն Սաբայ։ Եւ բնակիչք աշխարհին ոմանք քաջ սեաւք, ոմանք կիսով, ոմանք սպիտակք եւ գործին ի նմա եւղք անոյշք ԺԵ ցեղ։

Կապողք յելից կայ Հայոց եւ երի կայ Կասբից ծովուն։ Ունի աշխարհս զայսոսիկ. զԱտրպատական, զՌէ, զԳեղիան, զՄուկան, զԴէմս, զԱհմատանս, զԴումբան, զՏապրաստան, զԱմր, զԱւրան։ Ունի լերինս եւ գետս եւ զծովն որ կոչի Կապրաստ. ունի եւ քաղաքս բազումս յորոց մինն կոչի Գանձակ Շահաստանի։

Արուաստան, որ է Ասորեստան, այսինքն՝ Մծբին, յելից կայ Միջագետաց, առ եզերբ Հայոց։ Ունի լերինս եւ գետս եւ քաղաքս զՆինուէ։

Ելիմացիք, որ կոչին Խորասան, յելից կալով Դկլաթայ եւ ի կից Պարսկաց։ Եւ ունի Ելիմայ աշխարհս փոքունս՝ զԽուժաստան, զՄաղմս, Ապաստան, զՄեհրանքատակ, զԳուրմական։ Ունի եւ գետս Գ եւ քաղաքս, յորոց մինն է Գուրսեփուր, յորում զազնիւ շաքարն գործեն. ունի եւ կղզիս Բ ի Պարսկային ծովուն։

Պարսք են որ կոչեն Քուսմանդիճ, յելից կայ Խուժաստանի եւ յերի Մարաց։ Ունի աշխարհս՝ զՊարսս, զԱսպահան, զՀակար, զՊանարտաշիր, զԿրման, զՏովրան, զՄանդրան, զՍնդ, զՍպետ, զՎեշտ, զՍագաստան, զԱպաստան, զԳեր, զՄլհամիկ, զՄազօն։ Ունի գետս եւ կղզիս եւ քաղաքս բազումս, յորոց մինն է Շիրիմարան քաղաք, յորում ազնիւ մարգարիտն ելանէ եւ այլ գաւհարք։ Եւ գաւհար մարգարիտն այս է. դրագն Զ դանգեանն արժէ ԽԶ դրամ, դամեայն այս է եւ մելայն, Գ դանգեանն, Տ պարզմուշքա, պարզմուշիթ, հօթ դրամ, նոտ դրամ, դաս դրամ։

Ասորիք, որ կոչին Քրիարտի Խորասան, յերի կայ ծովուն եւ աշխարհք են նորա այսոքիկ. Կոշտ, Զրկան Ապրշահատ, Մրուայ, Մարռոտ, Հրեւ, Կատշան, Սղակ, Ոզակ, Անգեպատ, Պերոզի, Ահճիր, Գզնի, Նուզան, Վարջան, Բահղ, որ են Պարթեւք, Զարմուկան, Շերմուկան, Գոզբան։ Ունի լերինս եւ գետս, եւ կղզիս, Ե, եւ ի հեշմուկ կղզի մի հանդէպ Արեաց ի Հնդկաց ծովին, որոյ բնակիչքն թզկունք են Գ թզեան հասակաւ եւ պատերազմին հաւուցն խորդուց՝ վասն ճարակելոյ նոցա զերկիր նոցա։

Սկիւթայ, որք Ապախտաւրք այսինքն Թուրքն. սկսանի սահմանք նոցա ԻյԱթ գետոյ մինչ ի Մօրն լեառն եւ ձգի մինչեւ ի Ճենս։ Եւ Եմաւոն լեառն բարձր եւ երկայն։ Եւ ունի աշխարհս ԽԳ՝ Սոդիկ, Թուխարիկ, Հեբթախք եւ այլ խուժադուժ անուանք, եւ լերինս եւ գետս եւ դաշտս անապատս ջերմայինս եւ անջրդիս։ Եւ են մարդիկ երկրին հաստ անձամբ, որ են ի Թուրքաստանի։

Հնդկաստան ելից կայ Նաւաց աշխարհին եւ յերի կայ Սկիւթայ. եւ են Հնդիկք բաժանեալ աշխարհս, զոր բաժանէ Գեհոն գետ. եւ ունի արեւմտից կողմն ազգս ԾԵ, իսկ արեւելից կողմն ազգ ՀԲ։ Ոմանք ի նոցանէ մարդակերք, ոմանք ագեւորք, ոմանք կարճահասակ տափաքիթք, լայներեսք, ըսպիտակք. ոմանք մերկիմաստունք, որ գործ անիրաւութեան ոչ գործեն եւ զմարմինս կենդանեաց ոչ ուտեն, եւ երկարկեայք։ Ունին լերինս եւ գետս եւ կղզիս, լինի եւ երեւէ ամրնւնս (?), ունի որս եղջիւրբն, նա սպաննէ զառիւծն, եւ կորանդն եւ կապմայմունք, աքաղաղք փետրամորուսք եւ փեղգ եւ վագերք եւ վիշապք եւ մեծ մրջիւնք եւ մրջմնառիւծք հեղք, մկունք, բղամչկայք եւ երկրադար գազան, միեղջերվի, որ մեծ է քան զփիղ եւ ի վեր աղինն ճանք, եւ զփիղ լեզուաւն սպանանէ, եւ հաւն փասկուճ եւ մաշկերանոյ եւ լիս եղջիւրայ։ Լինի եւ ոսկի ընտիր եւ մարգարիտ, եւ ակն ամենագուհար. լինի եւ պղպեղ եւ սիւնգռռեղ եւ ռոբովի ճառք, հալուեայ, փղանգեայ մուշկ, քաֆուր, ճանդատակ, դարսենիկ։

[Տ]աբաբռիովն է մեծ կղզի՝ ՌՃ մղոն երկայն, ԾԶ լայն, յերի կալով Հնդկաց, եւ ունի շուրջ զզիւրեւ այլ կղզիս մասունս ՌՅՀ։ Ունի լերինս եւ գետս եւ ազգս ԺԲ։ Լինի ի նմա ոսկի եւ ակունս պատուական, եւ գազանք՝ փիղ եւ վագր։ Եւ արք աշխարհին վարսիւք կնոջ պսակեն զգլուխս իւրեանց։

Ճենաստան յերի կալով Սկութայ եւ մինչեւ յանծանօթ յերկիրն։ Եւ է Ճենաստան ընդարձակ դաշտ տարածեալ, յորում բնակեալ են յազգ ԻԹ, յորոց Ա մարդկեր է։ Ունի լերինս եւ գետս. եւ լինի նմա դարիճանիկ եւ կատիմոն եւ հրեշմուկայ եւ հաւ սիրամարգ, տատ եւ քրքում յոլով, եւ ապրիշում շատ եւ ազնիւ, որոց արքայն կոչի Ճենբակուր, որ նստի ի քաղաքին Սիւռիայ եւ հասարակաց զգեստ երկրին կերպասեղէն է։

Իսկ անծանօթ երկիր Սինէացւոց առ յերի կալով Ճենաց, յորում են ազգ Ե, բայց պատմի զանցանէ անծանօթ մարդիկն եւ դժուարայհաւատալի, զի են, ասեն, անընդելք, մարդակերք, կիսանձունք, վիշապոտունք, հաւակտուցք, կիսագազանք, կիսամարդիք անգլուխք, այլաձեւք, ահարկուք, անպատմելիք ի մարդկանէ։