Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԿԲ
Յաղագս չարչարանաց սրբոյն Գրիգորի:

Յառաջին ամին Տրդատայ արքային Հայոց մեծաց սկիզբն լինի չարչարանաց սրբոյն Գրիգորի ի գաւառին Եկեղեաց ի գեղն Երիզա ի մեհեանս Անահտական: Եւ հրամայեաց թագաւորն Գրիգորի պսակս եւ ոստս ծառոց նուէրս մատուցանել բագնին: Իբրեւ նա ո'չ առ յանձն, յայնժամ խօսել սկսաւ թագաւորն բազում բանիւք ընդ Գրիգորի, եւ զգալն նորա առ ինքն, եւ զերախտիքն իւր առ նա. սակայն ոչ կարաց հաւանեցուցանել զնա: Ապա այնուհետեւ հրամայեաց չարչարել. եւ սկսան նախ զկապանս ձեռացն յետս կոյս, եւ հարկանել գայլ ի բերան նորա: Եւ հրաման թագաւորին սաստկանայր. եւ նա եւս քան զեւս զօրանայր եւ ընդունէր խնդութեամբ զչարչարանսն: Ապա շառաւիղս կախեալ ի վերայ ողին նորա եւ գելոց` կապեալ կրծից նորա եւ առասանս ի կապս կրծիցն գելարանացն, եւ համբառնալ ի բարձրաւանդակնի տանիս ապարանիցն որմոյն մեքենայիւք, եւ յետայնորիկ զկախաղանս գլխիվայր զմիոյ ոտանէն, եւ ծուխ մխախառն ի ներքոյ նորա, եւ զգանս սաստիկս բրօք դալարօք ի ձեռն տասն արանց. եւ այլ լեալ զաւուրս եւթն, եւ ապա զկոճեղս կազմեալս միոյ միոյ ոտին ոլոքի խոտցից ոտիցն եւ զբեւեռս երկաթիս վարեալ ընդ ներբանս ոտիցն, եւ առեալ զձեռանէն սորա աստի եւ անտի ընթացուցանէին յայսկոյս յայնկոյս, մինչզի արիւնն հոսէր իջանէր եւ ոռոգանէր զերկիր: Եւ յետ զկռոփս գլխոյ հարկանելոյ անհնարին հարուածովք եւ ապա յետ այնորիկ զգլուխ նորա դնել ի մամուլս հիւսանց, եւ փող եղեգնե (այ) դնել ի քիթս նորա, եւարկանել աղ եւ բորակ եւ քացախ ի ներքս: Յետ այնորիկ զմոխիրն` զոր լցեալ ամանով ինչ օդենի, եւ կապեալ իփողս նորա, եւ կացեալ նովիմբ աւուրս վեց. յետ որոյ ապա պնդեալ ոտից նորա ի հրապոյրս տկաց, եւ զկախելն գլխիվայր, եւ դնել ձագարի նստոյ տեղւոջն` եւ արկանել տկաւ ջուր յորովայն նորա: Եւ ապա զքերել կողիցն երկաթի քերչօք` մինչեւ ոռոգանէին վայրքն յարենէ սրբոյն. եւ կամ թէ զտարածումն տատասկին ի գետնի անդ, եւ մերկացուցանել զսուրբն Գրիգորիոս, եւ ընկեցեալ ի վերայ տատասկին` եւ քարշէին մինչեւ ծակոտեալ առհասարակ մարմին երանելոյն` եւ անդէն թաղին ի ներքս, եւ դարձեալ քարշէին` մինչ ո'չ մնայր տեղի ողջ: Ապա յետ այսորիկ արկանել կապիճս երկաթիս ի ծունկս նորա, եւ վարել ուռունս եւ բառնալի կախաղանս մինչեւ յօշեցին ծունկք նորա ի կախաղանի, եւ ա'յն լինէր երիս աւուրս: Եւ ապա պուտամբք երկաթի հալեալ կապար եւ արկանել զմարմնովք նորա, մինչզի այրել եւ խորովել մարմինք երանելոյն: Իսկ երանելինի միոյ միոյ միջոց ի չարչարանացն աղօթս առ Աստուած մատուցանէր: Եւ ապա յետ այսր ամենայնի անհնարին տանջանաց` մատուցեալ ոմն ի նախարարացն, զոր վերագոյնն ասացաք, որում անուն Տաճատ` մատնիչ եղեւ հանգոյն Յուդայի, եւ ասէ ցարքայ թէ` չէ' պարտ դմա կեալ, ասէ, զի որդի վրիժապարտի է դա, որդի Անակայ` որ սպան զհայր քո Խոսրով: Իսկ իբրեւ լուաւ թագաւորն, եւ տեղեկացեալ ստուգիւ, ապա հրամայեաց կապանօք խաղա (ղա) ցուցանել յԱյրարատեան գաւառէ, եւ տանել զնա ի Դղեակ բերդն, եւ իջուցանել ի Վիրապն. որ էր խորութեամբ անհնարին եւ խաւարին եւ գիջին ի մէջ թիւնաւոր օձիցն, որ շեղջս շեղջս կուտէին զմարմնովքն նորա. եւ ի յազդմանէ նոցա եւ ի շոգոյ եւ ի գոլորշեացն` թխացեալ լինէր մարմինք նորա եւ սեւացեալ իբրեւ զածուխս. եւ այս լինէր զամս հնգետասան: Եւ յարհաւրաց հրեշտակին կերակրեալ լինէր ի ձեռն կնոջ միոյ, որ բնակեալ էր մերձ ի Վիրապն. զի առնէր` ասէր` աւուրս աւուրն նկանակ մի փոքրիկ` եւ տարեալ ընկենոյր ի Վիրապն: Եւ երանելին ո'չ դադարէր յաղօթելոյ ի մէջ օձիցն: Արդ որպէս ասացեալ եղեւ, զայնքան անհնարին եւ բազում չարչարանս կրեալ երանելւոյն Գրիգորի, եւ առ միոյ միոյ չարչարանաց թողացուցեալ լինէր ի թագաւորէն յաղագս հարցի եւ պատասխանոյ, զի թերեւս զղջասցի եւ դարձցի: Իսկ նա եւս քան զեւս պնդէր ի հաւատս, եւ ի միջոյ չարչարանացն բազում աղօթս մատուցանէր յերկարեալ զբանս իւր. եւ գրէին զամենայն ատենական դպիրքն նշանագրացն: Արդ վասն նկանակին սակաւ ինչ ասացեալ եղեւ: Իսկ վասն ջրոյ լուեալ է մեր յաւանդութենէ, թէ ի խորութենէ Վիրապին եւ ի կաթուածոյ հիմանցն ժողովեալ լինէր առ սակաւ սակաւ յաւուրս ինչ, եւ այնու զովանայր կարօտիւ: Թէպէտ եւկինն այն զկնի նկանակին ջուր մատուցանէր, այնպէս ընդ օձիցն կեցեալ լինէր եւ կերակրեալ, եւ արբեալ ի կաթուածոյն` զոր ի մարդկանէ չիք հնար տեսութեամբ անգամ մերձենալ ի յօձ. բայց նա թաղեալ ի մէջ այնքա'ն բազմութեան օձիցն, որպէս եւ ինքն վկայէ: Եւ այնպէս կացեալ եւ համբերեալ ի նմա զայնքան ամս եւ զժամանակս կենդանի վկայն Քրիստոսի սուրբն Գրիգոր, մինչեւ եհաս նմա հրաման ի Տեառնէ` ելանել եւ լուսաւորել զաշխարհս մեր ջրով եւ Հոգւով: