Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԿԴ
Վասն սրբոց Հռիփսիմեանցն:

Յետ թագաւորելոյն Դիոկղետիանոսի կայսերՀռոմայեցւոց` ելեալ երանելեացն Հռիփսիմեանց յաշխարհէն Հռոմայեցւոց, եւ յաղագս հալածանաց դէմ եդեալ եկին յաշխարհս Հայոց: Իսկ իբրեւ եկին հասին սուրբքն ի Նիկոմիդէ քաղաքն, ուստի քաջն Տրդատ զիշեանն հանդերձ բարդ բարդ խոտաւն ի ներքուստ ի դուրս արտաքոյ պարսպին ձգեալ ընկենոյր: Իսկ երանելին Հռիփսիմէ թագաւորազն լեալ` կամ թէ դուստր թագաւորի, եւ լուեալ զքարոզութիւն առաքելոցն սրբոց Պետրոսի եւ Պօղոսի, եւ զհաւատն որ ի Քրիստոս, երթեալ բնակէր ի միայնար (ան) ի մի մօտ ի քաղաքն Հռովմ`հանդերձ երանելովն Գայիսոնիւ դայեկաւն իւրով` եւ այլ բազում ընկերօք, որովք եկն յաշխարհս Հայոց: Իսկիբրեւ եհաս հալածումն նոցա յամբարշտէն Դիոկղետիանոսէ, գաղտնագնաց արարեալ ի Հռովմայ եկին հասին յաշխարհս Հայոց ի գաւառն Այրարատեան, եւ բնակեցան մօտ ի Դուին` որ է քաղաք Հայոց. որ էին լեալ աւելի քան զեւթանասուն հոգի` ասէ պատմագիրն: Այլեւ ա'յն յաղագս սիրոյն Քրիստոսի լինէր, զայնքա'ն տարաշխարհ հատեալ անցեալ եկին ի Հռովմայ ի Հայք. որ է իՀռոմայ մինչեւ ի Դուին հինգ հազար եւ հարիւր մղոն. եւ մղոնն եւթն ասպարէզ: Զոր ապա տեղեկութիւն տուեալ ամբարիշտն Դիոկղետիանոս զգալ նոցա յաշխարհս մեր, առաքէ հրովարտակ առ Տրդատ արքայն Հայոց, որ ունէր խորհուրդ զայս. եկին` ասէ` առ ձեզ կանայք ոմանք յաշխար (հէս) մեր (մէ). զոր կամէի զմի ոմն ի գլխաւորաց` որում անուն Հռիփսիմէ` առնուլ ինձ իկնութեան. արդ տեսցես եղբա'յր, յորժամ գտանիցես յաշխարհիդ քում, առ իս առաքեսցես. եւ եթէ հաճոյ թուեսցի յաչս քո` առցես զնա քեզ կնութեան: Իսկ իբրեւ խնդրեաց եւ եգիտ թագաւորն Տրդատ, եւ ո'չ կարաց իկամս իւր ածել զերանելի սուրբ տիկինն Հռիփսիմէ. քանզի Քրիստոսիւ էր զօրացեալ. եւ էր նա յազգէ թագաւորացն, որպէս ի սկզբան ճառիս ասացաք. եւ կամէր հարսնանալ Քրիստոսի երկնաւոր թագաւորին. եւ ընտանի եւ ազգակից լինէր. պահեաց զկուսութիւն իւր ճշմարիտ. վասնզի ճշմարիտ կուսութիւնն ազգակցութիւն ունի առ հրեշտակս. յաղագս այնորիկ ոչ հնազանդեցաւ երկրաւոր թագաւորին Տրդատայ. վասնորոյ չարչարեցաւ եւ եղեւ վկայ Քրիստոսի. եւ զկնի սրբոյն Գրիգորի պատճառ եղեւ լուսաւորութեան աշխարհիս Հայոց հանդերձ այլովք եւս ընկերօք երեսուն եւ երիւք: Իսկ այլքն ի նոցանէ ի ճանապարհի բաժանեալ գնացին ի լեառն Վարագ, որ էինարս (առ) Տոսպ գաւառի: Արդ չարչարի չքնաղագեղն այն եւ պատճառ մերոյ փրկութեան հանդերձ ընկերօքն միանգամայն եւ մեռանի վասն Քրիստոսի: Յետ որոյ եւ սուրբն Գրիգոր լուսաւորիչ իսկ եղեւ իւրով կենդանի վկայութեամբն ելեալ ի Վիրապէն սակաւ աւուրբք զկնի կատարման նոցա. վասնզի արդիւնք էր նա մահուան նոցա. իսկ նոքա պտուղ աղօթից նոցա, զոր առնէր ի Խորվիրապին ի մէջ թիւնաւոր օձիցն: