Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ Ե
Յաղագս Կիւրոնի երկիւղին եւ կասկածանաց:

Արդ քանզի Կիւրոնի ո'չ իշխեցեալ համարձակապէս իհակառակս ելանել Մովսէսի Հայոց Կաթուղիկոսի, որպէսԱբրահամայն, թէպէտ եւ ի ցաւս մտեալ երկանց. վասն զիերկնչէր. մի` զի կարի երախտեացն Մովսիսիյաղթահարեսցի եւ զամօթ կրեսցէ. եւ միւս` զի մնայրայլում ժամանակի. յորում ծնաւ զանօրէնութիւն, որպէս եղեւ իսկ: Քանզի մեռաւ իսկ ՄովսէսԿաթուղիկոսն Հայոց: Եւ Կիւրոնի եհաս ժամանակ եւիշխանութիւն խաւարի: Քանզի զխուժիկն զայն, զորմէասացաքն, որ սկիզբն եղեւ Կիւրոնի կորստեան, թագուցեալ էր իբրեւ զկորոյն իժի ի ծակս եւ ի ծերպսվիմաց. եւ ինքն զայս ինչ եւ զայս բաղբաղէր եւպատճառէր զպատճառս մեղաց: Քանզի զպատասխանիթերի եւ թեթեւ բանիւք իբր կասկածանօք էին, եւբեկբեկելով առնէր. եւ ասէր, օրէնս համարեցայ զայնառնել: Ո'չ արգելոյր զոք գալոյ ի զղջումն. եւ կամ թէմեք զուխտն հաստատուն ունիմք զհարցն մերոց, զորեդին. եւ որ այլն եւս: Եւ այսոքիկ ասացեալքս լինէիննենգութեամբ. քանզի ծածկեալ էր զինքն նենգութեամբ: Զխուժիկն զայն որոշեալ եմք ասէր, եւ հրամայեալ եմքմերոց ո'չ տալ ողջոյն նմա: Իսկ ինքն բնաւ ո'չ մեկնէրի նմանէ, թէպէտ եւ ի ծածուկ զնա ունէր, մինչեւ իժամանակ քաջայայտ լինելոյ նորա յամբարշտութեանն: Բայց նախ քան զյայտնել նորա չարութեան, որ եղեւմինչեւ ի պատասխանիս երրորդ թղթոյն Աբրահամու. զորարար Կիւրոն չարաչար եւ դառն բանիւք, զի տակաւինեւս ծածկեալ ունէր զինքն պատրուակաւկեղծաւորութեամբ, եւ ո'չ առնոյր ի միտ զբանս գրոցսրբոց, զոր առակօք եւ օրինակօք յանդիմանեալզկեղծաւորս, միանգամայն եւ զպատիժ պատուհասինիմացուցանելով: Քանզի ասէ մի ոմն յԱստուածայնոցն, եթէ ճշմարտապէս խաւար է, եւ լոյս կեղծաւորի: Եւայլ ոմն` եթէ կեղծաւորք ի բանս եւ ի դէմս իւրեանցերեւեցուցանեն զիրս ինչ հաւատալիս: Եւ դարձեալ, եթէմինն լինի ասել լոկ բանիւ փիլիսոփոս իբրու չիցէփիլիսոփոս, այլ կերպարանս ունի վասն առ ի պատմելզգործ արուեստին. եւ որ ի ներքոյ փիլիսոփոսն էր`արտաքինն դարբին գտաւ: Ահա առաւ ի բաց դիմակ նորա`որ ծածկեալ ունէր, եւ մեկնեցաւ խաբէութիւն նորա. եւգտաւ` որ ի ներքոյ ազատն էր` արտաքոյ ծառայ: Եւայսպէս յերկուս դէմս զտեսիլ կեղծաւորութեանցուցանել կամին: Եւ այսոքիկ սատանային գործք. նաեւսատանայ կերպարանի ի հրեշտակ լուսոյ` ասէաստուածային առաքեալն: Եւ ինքն Տէրն ասէ, տեսանէիզսատանայ անկեալ յերկնից իբրեւ զփայլակն: Եւ այն`զի ունէր կեղծաւորութեամբ զտեղի բնակութեան իւրոյ`ուստի անկաւն. վասնզի սիրեաց վերագոյն լինել ինքնքան զամենեսին` սիրելով զփառս, այնմ ո'չ եհաս` զորխնդրէր, եւ յայնմանէ զրկեալ գտաւ` զոր ունէրմիանգամայն: Եւ լռեաց ի փառաբանութենէն` յորումկարգեալն էր եւ սահմանեալ: Արդ Կիւրոն այսպիսի մտօքվարեցաւ ի ծածուկ կեղծաւորեալ զինքն. եւ ո'չ գիտէրզբան գրոյն` եթէ խաւար յանդիմանեալ ի լուսոյ յայտնիլինի, եւ որ ինչ սոցին նման: Եւ դարձեալ, եթէ մեր ագզինչ իցէ թաքչել ո'չ կարէ: Արդ այսքանեօք եւ այսպիսի'իրօք կացեալ Կիւրոն ամս հինգ, զերկուս ամս իժամանակս Մովսէսի Հայոց Կաթուղիկոսի, եւ զերկուսամս զկնի մահուան նորա` մինչեւ ի ժամանակսԱբրահամու, որ յաջորդեաց զաթոռ Հայրապետութեանզկնի Մովսէսի:

Իսկ յառաջնումն ամին Աբրահամու սկսաւ ամբարշտելեւ յայտնել զչարութիւն իւր: Քանզի իբրեւյաճախեցան գրեալքն առ նա յԱբրահամայԿաթուղիկոսէ, ապա այնուհետեւ առնէր ընդ դէմ նմապատասխանի յերրորդում իւրոյ թղթին. եթէ կամիք` եւոչ` ասէ` մեր հաւատ այդ է: Այլ թէպէտ եւ յառաջագոյնգրեալ էր առ նա Վրթանէսի Քերթողի` որ Տեղապահն էրաթոռոյ սրբոյն Գրիգորի, եւ առեալ էր զչափ նորաչարութեանն:

Բայց քանզի Հայրապետ ոչ կայր ի ժամանակին, նաոչինչ կարաց հնարել, միանգամայն եւ ընդ երկու ելեալէր աշխարհս Հայոց. եւ նա ի տարակուսի լեալ` ոչինչկարէր հնարել` ոչ հոգեւոր ինչ սաստիւ եւ ոչմարմնաւոր պատուհասիւ: Քանզի հոգեւորն դեռ եւստակաւին չէր հաստատեալ, եւ մարմնաւորն հեռի էր եւօտար: Եւ Սմբատն` զորմէ ասացաք թէ` Մարզպան էր Հայոց, այր բարի, եւ բարեպաշտ, եւ հաւատարիմ, եւ հաստատունի հաւատս ուղղափառութեան, գիտէր զկամս Կիւրոնի` եթէձայնակից եղեւ Հոռոմոց, ո'չ կարաց զգացուցանելկայսեր զեղեալս ի Կիւրոնէ, նա եւ ոչ արքայի ծանոյց. քանզի գիտէր` եթէ ոչինչ օգտի. միանգամայն եւիմացեալ իսկ էր զկամս կայսեր, եթէ միաբան է ընդԿիւրոնի` եւ նորա հրաման` ասէ` գործն այն. քանզիկարծիս տայ մեզ բանն Կիւրոնի` զոր յիւր թուղթսն գրէառ Աբրահամ եւ առ Սմբատ. թէ կեցուսցէ Աստուածզկայսրն, զի նա զաշխարհս մեր կեցոյց: Եւ դարձեալ, թէԱստուած փառաւորեսցէ զարքայ, քանզի նա փառաւորեաց. որ արդարեւ այնպէս եղեւ Կիւրոն. զի սիրեաց զփառսմարդկան առաւել քան զփառս Աստուծոյ. եւ յուսացեալեղեւ ի զօրութիւն բազկի իւրոյ. եւ ո'չ լուաւ իմարգարէէն` մի' յուսայք յիշխանս յորդիս մարդկան, զիոչ գոյ փրկութիւն ի նոսա. եւ որ յետ այսորիկ ասի բան. եւ դարձեալ զմիւս մարգարէի` թէ անիծեալ է որ դնէզյոյս իւր ի մարդ եւ ո'չ յԱստուած: