Արմատ հաւատոյ

Այս որ քեզ անգէտ թուի, ասէ «Զամենայն զոր ինչ ունի. Հայր` ի'մ է ե եւ «Ես եւ Հայր իմ մի եմքե եւ «Որ ետես զիս` ետես զՀայր ե:

Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս միշտ զաւգուտս լսողացն խաւսէր եւ ոչ տայր թոյլ յանաւգուտն ձեռնարկել ոք. վասն այնորիկ ոչ ասաց Տէրն մարդոյ զաւուրն եւ զկատարած աշխարհի, զի մի' ծուլասցին. վասն այսորիկ փակէ ընդդէմ նոցա եւ առ Հայր ձգէ զբանն, զի այլ մի' նեղեսցի ի նոցանէ, զի չէր նոցա շահ անտի: Հարցին զսոյն բան եւ յետ յարութեան, թէ ի ժամանակի՞ աստ հասուցանելոց իցես զարքայութիւնն Իսրայէլի, եւ ն[ա] ասէ. Ոչ է ձեզ գիտել զժամանակս զոր Հայր եդ յիւրում իշխանութեան : Նոյնպէս եւ Պաւղոս յորժամ ոչ համարեցաւ պատշաճ լսել մարդոյ զբանն յանճառութիւն փակեաց զնա: Արդ` գիտէ Որդի զաւրն որպէս Հայր, եւ ում կամի յայտնէ զնա: Մարդ կրկնայարկս եւ վերանայարկս շինէ եւ զորպէսն ոչ մոռանայ: Եւ որ տումարի հմուտ է` ի հարցանելն ասէ զամիսն եւ զաւրն եւ զժամանակն: Իսկ Տէրն եւ Աստուածն զոր արար` ոչ գիտէ, եւ կամ զոր զմահն յառաջն ասաց եւ զոր յարուցանէրն ի գերեզմանէն ոչ գիտէր. քաւ լիցի մեզ ածել զմտաւ: Իսկ յառաջագոյն ընդէ՞ր ճառեաց վասն աւերելոյ տաճարին եւ տիրելոյ գազանին վախճանի աշխարհի եւ իւրոյ գալստեանն եւ նստելոյ յաթոռ փառաց: Եւ, ո~վ դու որդի մարդոյ, հայեաց ի քեզ եւ յորժամ դու քեզ անհաս մնաս, զբարձրն քան զքեզ մի' քններ, եւ մի' հալածեսցէ քննութիւն զմիտս քո, զի չար է հալածանք քննողաց քան զհալածանս չար թագաւորացն:

Ոչ է իմ տալ, այլ որոց տուեալ է ի Հաւրէ իմմէ .
Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ասաց առ որդիսն Զեբդեայ թէ իցեն որ ընթացան կամ ընթանան վաստակաւք առաւել քան զձեզ ի միտս Հաւր նկարեալ է նա վասն գործոց իւրոց, եւ նա փառաւորեսցէ զնա առաւել քան զձեզ: Եւ դարձեալ զի ես արդարադատ եմ եւ խնդիրդ անիրաւ է, զի առանց աշխատութեան կամիք առնուլ զնա. վասն որոյ Տէրն մեր եդ պսակ ի միջի անդ զխնդիրս նոցա եւ ասաց թէ որ առաքինանայ ի պատերազմի նորա, պսակեսցի նովաւ:

Հայր իմ մեծ է քան զիս.
Յարութեան նորա ոչ էին տեղեակք առաքեալք նորա, եւ զպատշաճ կարծիս ոչ ունէին վասն նորա եւ զՀայր մեծ համարէին քան զնա: Ասէ Յիսուս ի կարծիս նոցա. Հայր իմ մեծ է քան զիս. լուայք զի առ մեծագոյնն երթամ, պարտ է ձեզ ուրախանալ եւ ո'չ տրտմել: Որպէս այն զոր ասաց ի կարծիս լսողացն համարիք թէ ոչ կարեմ աղաչել զՀայր առաքել երկոտասան գունդս հրեշտակաց, եւ ինքն յետս եհար զնոսա եզարկ զգետնի:

Հայր, եթե հնար է` անցցէ բաժակս
Որով եկն յոչէից եղեալքս ի լինելութիւն, ոչ հրաժարէր ի բաժակէն. որ ի մարմին միացաւ եւ ի կնոջէ ծնաւ վասն աշխարհի պատարագել, նա եւ սաստեաց Պետրոսի, թէ զԱստուծոյսն ո'չ խորհիսբ դու: Արդ` որ վասն սորին եկն` խնդրէր ազատիլ ի սմանէ. քաւ լիցի, այլ զի ցուցցէ թէ կամաւ Հաւր է մահ նորա որ վասն աշխարհի, քանզի Հայր մատնեաց զնա առ մեղս մեր: Եւ դարձեալ զի համարձակեսցի մահ կլանել զնա մահկանացու բնութեամբ որ կեանք էր զի պատառեսցէ զորովայն նորա:

Եւ դարձեալ զի ծանրացաւ արիւն նորա ի վերայ մեր, որ հեղավ ի վերայ խաչին, զի մի' պարծեսցուք թէ առանց ցաւոց փրկեաց զմեզ: Եւ դարձեալ զի գիտասցես, որ կամաւ եւ ոչ ակամայ թոյլ ետ մարմնոյ իւրոյ կրել զկիրս առանց մեղաց, զի մի' կարծեաւք թուեսցի ի մարդեղութեան նորա, այլ ճշմարիտ. սորին վասն եւ զարհուրի, հոգայ եւ տրտմի, քրտնի եւ աղաւթէ անցանել բաժակին:

Ոչ իմ կամքս , այլ քոյդ.
Այսինքն թէ ոչ է որոշեալ կամք իմ ի կամաց քոց, Հայր սուրբ, այլ որպէս բնութեամբ մի եմք, եւ ամենայն որ ինչ քո է` իմ է, նոյնպէս եւ մի է իմ եւ քո կամք, եւ ես եկի առնել զկամս քո:

Եւ դարձեալ զի մի' Որդոյ միայն շնորհս կալցուք, այլ եւ Հաւր որ առաքեաց զնա եւ բժշկեաց զմեզ:

Եւ դարձեալ զի Ադամ խափանեաց զկամս Արարչին իւրոյ, իսկ Արարիչ նորա խոնարհեալ կամաւ մարդացաւ, եւ խափանեաց զկամս մարմնոյ:

Աստուած իմ, Աստուած իմ , ընդէ՞ր թողեր զիս.
Ոչ եթէ ինքն թողաւ յԱստուծոյ Հաւրէ կամ յիւրմէ Աստուածութենէն, եւ վասն այնորիկ զարհուրեալ ի չարչարանացն զայս, այլ իբրեւ գլուխ փոխանակ մարմնոյ իւրոյ կարդայ առ Հայր: Քանզի մեք թողեալ էաք յԱստուծոյ անբաւ հեռագնացութեամբ, իսկ նա գլուխ մեր, եւ մեք անդամք նորա, միջնորդէ առ Հայր հաշտել ընդ մեզ իւր սուրբ եւ աստուածախառն պատարագաւն որ վասն մեր զենաւ ի խաչին, եւ բերանով Ադամայ եւ ի դիմաց բնութեանս աղաւթէ առ Հայր որ այնչափ ժամանակս անտես արար զազգս մարդկան:

Եւ դարձեալ զի վկայեսցէ մարգարէից իւրոց եւ կատարեսցէ զբան նոցա եւ ցուցցէ թէ ճշմարիտ մարդ եղեւ եւ ես անմեղս ի մահ եկի վասն առաջին մարդոյն:

Որ յաւուրս մարմնոյ իւրոյ աղաւթէր առ այն, որ կարող էր փրկել զնա
Մերովս վասն մեր առ Հայր գոչէր, եւ նա ընկալաւ զմեզ եւ լսելի եղեւ. առ լաւութեանն վասն մեր մեռանել խնդրէր նա: Եւ զի կամք Հաւր էր` մահ նորա աղաչէ ոչ զի ապրեսցի ի մահուանէ, զի յայն իսկ եկեալ էր նա, եւ լսելի եղեւ առ լաւութեան, այն զի դարձան խաչահանունքն եւ եղեն քարոզք նորա: Արդ` կարծիս տայ, թէ Հաւր կարաւտ է նա. բայց ի յարութեան իւրում Հաւր բնաւ ոչ կարաւտացաւ նա, այլ անձամբ իւրով եդ զանձն իւր եւ նոյն ինքն Բանն Աստուած որ միացեալ էր ի մարմինն անբաժանելի առ ընկալաւ զնա:

Եւ արդ, հաւաքեցաք յոլով վկայութիւնս յամենայն յազգաց լուսաւորչացն բանից, որք հաւատոյ սիւնք էին, որպէս եւ ի սկզբան գրոյս ասացաք: Դարձեալ ե'կ, ով սիրելի, եւ որպէս նախ խոստացաք հաւաքեսցուք բազում վկայութիւնս եւ ի մերոց Հայաստանեաց աստուածաբնակ հայրապետացն եւ ի սրբազան հոգիընկալ վարդապետացն բանից, որք մաքրափայլ եւ գերիմաստ բանիւ արեգակնանման ջահաբորբոք լուսով հաւատոյ ուղիղ դաւանութեամբ շարագրեցին ճառս բազումս ի մարդեղութիւն Բանին Աստուծոյ ընդդէմ ամենայն հերձուածողաց: Եւ արդ սկիզբն արասցուք կամաւք Տեառն ուստի արժան է սկսանել` ի հաւրէն եւ ի Լուսաւորչէն մերմէ սրբոյն Գրիգորի աստուածազգեցէ:

Սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչի վկայութիւն.
Խոնարհեցաւ եւ խառնեցաւ Աստուածութիւնն ընդ մարդկութիւնս, եւ անմեռն` ընդ մեռելոտս:

Նորին.
Սկիզբն առնու անսկզբնականն, եւ զմարմինն մարդկային խառնեաց յԱստուածութիւնն իւր:
Նորին.
Փառք ամենատեառնն, որ վասն մեր մարդացաւ եւ միացաւ ի մարմնի բնութեամբ:
Նորին
Զմահկանացու մարմինս մեր խառնեաց յանապականութիւն Աստուածութեան իւրոյ:
Նորին.
Աստուածորդին խոնարհեցաւ յանարգութիւն մահու խաչի եւ թաղման:
Նորին Եւ դարձեալ թէ
Աստուծորդին մեռաւ, զի մեռեալս կեցուսցէ:
Նորին.
Կորոյս զչարն եւ պարտաւորեաց զմեղս աստուածախառն մարմնովն:
Նորին՞
Խառնեաց միացոյոց զմարմինն յԱստուածութեան իւրում:
Նորին եւ դարձեալ թէ .
Խառնեցեր զմարդկութիւն մեր յԱստուածութիւն քո:
Նորին.
Մարմնովն, զոր խառնեաց միացոյց յԱստուածութեանն, նմին մարմնով տացէ զյաղթությիւն:
Ի հաւատոյ թղթէն Սահակայ եւ Մաշտոցի, զոր գրեցին առ
Պրոկղ հայրապետ.
Կամաւք կամակարութեամբ եւ ոչ ակամայ կամաւք զանձն իւր Միածինն եդ եւ ինքն զինքն մատնեաց եւ ինքն զինքն ընկալաւ եւ զսուրբ մարմինն իւր ետ պաշար կենաց:

Նորին ի հաւատոյ բանէն
Ոչ լոկ մարդ իմանամք զՔրիստոս, որ ծնաւ ի Մարիամայ ըստ մարդադաւանիցն եւ կամ քնար բանին Աստուծոյ, այլ զԱստուած յԱստուծոյ խոստովանիմք, կատարեալ անդամաւք մարդացեալ յարգանդէ Կուսին, հոգով եւ մտաւք միացեալ ընդ մարմինն առանց յեղաշրջելոյ:

Նորին` յետ սակաւուց.
Բանն Աստուած Որդի մարդոյ կոչի վասն անքակ միաւորութեանն ըստ այնմ` « Ոչ ոք ել յերկինս թէ ոչ որ էջն յերկնից Որդին Մարդոյե:

Նորին
Թէպէտ եւ յերկուց է միաւորութիւնն, այլ անքակտելի է Աստուածութիւնն եւ մարդկութիւնն մինչեւ ցխաչն եւ յաւիտեանս յաւիտենից:

Նորին.
Անմահ եւ մահկանացու առանց չարչարանաց, եւ չարչարելի զնոյն զմինն աներեւոյթ եւ երեւելի է իմանալ. Տէր եւ Որդի, Աստուած եւ մարդ:

Նորին.
Թէպէտ եւ չարչարեցաւ իբրեւ զմարդ Յիսուս, այլ նոյն ինքն իբրեւ զԱստուած բժշկեաց զպէսպէս հիւանդութիւնս մարդկան:

Ի հաւատոյ ճառէն Դաւթի Հայոց փիլիսոփայի.
Բանն Աստուած կատարեալ մարմնացեալ կատարեալ մի անձն Աստուծոյ միջնորդ եւ մարդկան. խոստովանիմ մի անձն որպէս կոչումնդ ի վերայ ընդ մեզ Աստուած կարդացեալ, եւ զայն զմին Որդին Աստուծոյ եւ Որդի Մարդոյ, միով բնութեամբ Որդի Աստուծոյ, եւ Աստուած Որդի Մարդոյ, եւ մարդ միով երեսաւք առանձնապէս մի, այլ Որդի Աստուծոյ եւ մարդ եւ Որդի Մարդոյ եւ Աստուած մարդ եւ ընդ Բանին ըստ Բանին Որդի անդրանիկ Աստուծոյ, Աստուած Բան եւ ընդ մարմնոյն Որդի Մարդոյ:

Ի հաւատոյ ճառէն Մո[վ]սէսի Հայոց քերթողահաւրն.
Մարդկայինն եւ աստուածային բնութիւնք, եւ որ յերկրէս եւ որ յերկնից եկեալ սակս յերկնայնումն ծածկելովն եւ ընկղմելովն. վասն զի առ Աստուածն Բան միաւորեցաւ, եւ նորին փառաց եւ բնութեան գտաւ հաղորդ, եւ առ նորին յարմարեցաւ շարժութիւն կամաց: Քանզի յաղթէ զաւրաւորն տկարագունին ընդ ինքեան զնա խառնելովն եւ միացուցանելովն միով բնութեամբ անշփոթ եւ անբաժանաբար ի վեր քան զմիտս եւ զբանս. եւ յետ անճառ միութեանն ոչ իշխեցից երկու բնութիւն ասել, այլ մի Որդի, մի նորա դէմ եւ մի բնութիւն, մի զաւրութիւն, մի կենդանութիւն:

Նորին` յետ սակաւուց.
Արդ` մեռանի ըստ մարմնոյ կենդանին յաւիտենական, զի իւր ինքեան էր մարդկայինն ըստ որում անքակ Բանն էր միացեալ ըստ նմին բանիւ. եւ անշնչացեալ մարմինն ի խաչին կենդանի էր Աստուածութեանն միաւորութեամբ, եւ մերկացեալ մարմնոյն շունչն իբր ոչ մերկացեալ Աստուածութեամբն, որ եւ ընդ նմա եւ ընդ մարմինն միացեալ էր ի գերեզմանին եւ ի դժոխս:

Ի մեծափառ Հաւատոյ գրոցն Անանիայի Հայոց վարդապետի.
Հաւր հաւասար եւ Սուրբ Հոգոյն խորհրդակից Որդին ի կուսական յամենասուրբ յարգանդին զմաքրագործ ակն զայն ներգործեաց զմիաւորութիւն լոյս անպատումն եւ անմատոյց ի լուսաթաղանթ ի միջոյ Սուրբ Կուսին զմերս վերաշարժեալ շարախառնեաց զմարմին ընդ իւրում պարզական եւ անպարունակ բնութեանն միացեալ անորիշ եւ անշփոթ միութեամբ, եւ ընդ միանալ Բանին ընդ մարմնոյն բարձան ի նմանէ ամենայն կարիք եւ կիրք մարդկային բնութեանս եւ եղեւ, որ ինչ առողին էր բնութիւն:

Նորին` յետ սակաւուց.
Եւ խառնումն որպէս հուր ընդ ոսկի եւ ընդ երկաթոյ որ ոչ յեղաշրջէ զնիւթոյն բնութիւն, այլ յիւրն փոխարկեսցէ բնութիւն եւ հաւասարէ իւրում լուսոյն եւ կամ որպէս պարզութիւն լուսոյ ընդ աւդ խառնեալ, եւ կամ որպէս հոգի եւ մարմին զի միաւորեալ են անշփոթ, եւ մի կոչի բնութիւն մարդոյս. այսպէս եւ Բանն Աստուած միաւորեալ ի վեր քան զմիտս եւ անշփոթ մնացեալ:

Նորին.
Աստուած Բանն տիրէ ի վերայ կրից մարմնոյն, եւ ոչ գունակ մեզ ի հարկէ կիրք տիրեն նմա, այլ յորժամ թոյլ տայր. եւ իւր միացեալ մարմնովն կրեաց զչարչարանսն, եւ Բանին կոչին կիրքն խոնարհականքն եւ բարձրագոյնքն, վասն զի ի'ւր էր մարմինն:

Նորին.
Արդ, կիրք բաժանականք եւ երեք ասին ի Քրիստոս` հոգոյն եւ մարմնոյն եւ Աստուածութեանն. եւ կիրք հոգոյն` երկնչելն, հոգալն եւ տրտմելն. եւ կիրք մարմնոյն` վաստակելն, քաղցնուլն եւ ծարաւելն եւ քիրտն. եւ կիր աստուածութեան` սաստելն ծովուն եւ հողմոյն, զցաւս բազումս բժշկել եւ զմեռեալս յարուցանել:

Ո~վ դու հանճարեղ եւ իմաստուն բաժանող, թէ ի միութիւն Քրիստոսի բաժանումն բնութեանցն խորհիս, ապա հարկ է ըստ երից որոշել կրիցն, եւ երիս ասել բնութիւն, քանզի թիւ կրիցն զթիւ բնութեանցն ցուցանեն. բայց անտեղի է երից ասել բնութիւնս ըստ կրիցն որոշմանց, իսկ որ երկուս բաժանէ բնութիւնս: Արդ` զոր կամի ի բաց բառնալ ի բնութեանցն, թէ զմարմինն բառնայ` Եւտիքի հաւասարի, որ առ աչաւք ասէր զմարմին Քրիստոսի. թէ զհոգին ի բաց բառնայ` Ապողինարի հաւասարի, որ ասէր թէ զմարդկային հոգի ոչ էառ Քրիստոս. իսկ թէ զԱստուածութիւնն բառնայ` Հրէիցն նմանի, որք ասէին առ Քրիստոս թէ Դու մարդ ես եւ զանձն քո Աստուած առնես:

Նորին.
Արդ, որպէս երիս անձինս որիշս իմանամք զԵրրորդութիւնն, բայց երիս աստուածս եւ երիս բնութիւնս ոչ ասեմք, այլ մի', այսպէս եւ կատարեալ Աստուած եւ կատարեալ մարդ իմանամք զՔրիստոս. իսկ երկուս անձինս եւ երկուս բնութիւնս անհնար է ասել, այլ մի անձն եւ մի բնութիւն:

Գրիգորի Նարեկացոյ Հայոց վարդապետի.
Իսկակիցն Հաւր աննուազ գոլով ընտանի փառացն, հաճեցաւ մտանել յարգանդ մայրենի Աստուածածին Կուսին մաքրութեան յորում աճեցոյց զբոյսն աւրհնութեան ի լուսասահման անդատաստանին անարատութեան ընդ ամենակատարն էութեան համասնեալ յանջրպետ միականութեան թափանց անցական խառնութեամբ յԱստուածութեանն ոգի բաղկացոյց զգոյութիւն շնչոյս հրաշապէս:

Նորին` յետք սակաւուց.
Անկարաւտ ի դիմաց ծնողին իւրոյ մտանէ ի սենեակ Կուսին արգանդի պարզաբար եւ ելեալ անտի յաւդաւորաբար մարմին էապէս անորոշելի անթերի մարդկութեամբն եւ անպակաս Աստուածութեամբն:

Նորին.
Մի Որդի Հաւրն միայնոյ եւ Միածին, անդրանիկ Աստուածամայր Տիրածին Կուսին Արարիչն յեղականումն մարդ ելով սկզբնածինն:

Պետրոսի Հայոց քերթողի.
Քանզի Աստուած է եւ որպէս կամի` առնէ, թէպէտ եւ խոնարհի ի բաժակ մահու` անմահ էր. թէպէտ եւ չարչարի` այլ լուծիչ է չարչարանացն:

Նորին` յետ սակաւուց.
Արդ, այս ամենայն աստուածախառն գործ է, եւ ոչ մարդոյ լոկոյ. զի ծնաւ ի Կուսէ Աստուած թանձրացեալ բնութեամբ մարդոյ խառնեալ ընդ Աստուծոյ անքակտելի խառնումն:

Պաւղոսի Հայոց վարդապետի.
Արդ, ի նմա մերս, այլ ըստ նմա, եւ ոչ ըստ մտաց իմացեալ Բանն մարմնացեալ, եւ մնացեալ նոյնպէս մարմինն աստուածացեալ, եւ ոչ փոփոխեալ, բայց ոչ երկուց բնութեանց կամ երկուց դիմաց վարեսցին հետք:

Նորին.
Ո~վ դու երկաբնակ, ոչ ոք կարէ բաժանել զբանն ի գրոյն եւ ոչ զՔրիստոս յերկուս բնութիւնս: Արդ` զատո' զխաւարն ի լուսոյն, որ յԵգիպտոս կամ զարիւնն ի ջրոյն: Ահա մեծասքանչ հրաշք. նոյն խաւար` Իսրայէլի լոյս [եւ] Եգիպտացոց խաւար, եւ նոյն ջուր` Իսրայէլի ջուր եւ նոցա արիւն: Արդ` զսոսա իմացիր եւ բաժանեայ ի միմեանց, եւ ապա սկիզբն արա քննել եւ զատուցանել յերկուս զմի բնութիւնն Քրիստոսի:

Նորին.
Թէ Աստուած խոստովանիս զմարմինն, այլազգ չէ հնար, բայց թէ մի' յԵրրորդութենէն ասես զի մի չորրորդութիւն լինիցի եւ եթէ մի յԵրրորդութենէն, ապա մարմինն Բան է եւ Բանն մարմին. եւ թէ երկուք են եւ մարմինն Աստուած է, ապա չորք եղեն աստուածք, իսկ հարկ է զմինն ի բաց բառնալ:

Նորին.
Արիստոտէլ եւ Եռիպիդէս եւ այլք բազումք յարտաքնոցն տասն եւ մի բնութիւն ասացին զմարդն, եւ պարզ աստուածութիւնն ` մի, որ լինի երկոտասան բնութիւն Քրիստոսի, ըստ խորհրդոյ երկաբնակացն: Արդ` ինքեանք գիտեն, որչափ եւ կամին բաժանեսցեն: Իսկ Պաւղոս մի Տէր Յիսուս Քրիստոս քարոզէ. ի Նիկիա` Հաւատամք ի մի Տէր Յիսուս Քրիստոս, ասացին եւ ոչ երկուս. Կոստանդնուպոլսին եւ Եփեսոսին` նզովեցին զասացողսն երկուս բնութիւնս:

Ի թղթոյ հաւատոյ Կոմիտասայ Հայոց կաթուղիկոսի.
Ի վերջին ժամանակս Աստուածորդին կամաւք Հաւր եւ Սուրբ Հոգոյն վասն մերոյ փրկութեան ծնաւ աստուածավայելչաբար ի սրբոյ Կուսէն, ի վերայ երկրի երեւեցաւ եւ ընդ մարդկան շրջեցաւ միաւորութեամբ տնաւրէնութեանն, քաղցեաւ եւ ծարաւեցաւ ոչ սոսկ մարդոյն բնութեամբ տնաւրէնութեանն աստուածավայելչաբար:

Խոստովանութիւն Մանազկերտա[յ] ժողովոյն.
Որ ոչ խոստովանի զմարմնացեալ Բանն Աստուած մի բնութիւն յետ անճառ միաւորութեանն որ յԱստուածութենէն եւ ի մարդկութենէն անշփոթ եւ անքակ միութիւն, նզովեալ եղիցի:

Ի գրոց, որ Կրաւնաւոր կոչի, ընդդէմ Նեստորի.
Աստուած մարդացեալ ասեմ, խառնեալ եւ մի լեալ ասեմ, ա'ռ մարմին եւ անքակտելի միացոյց: Հայր ձայնէ. Դա է Որդի իմ սիրելի զոր տեսանէք: ՅԱստուած թքին Հրէայքն, զԱստուած սպանին, եւ Աստուած էր որ եդաւ ի գերեզմանին:

Ի հաւատոյ թղթէն Մաթուսաղայի Սիւնեաց եպիսկոպոսի, զոր գրեաց հրամանաւ Եզրի Հայոց կաթողիկոսի եւ այլ եպիսկոպոսացն առ Հերակլ արքայն Յունաց.

Քանզի որ ոչ խոստովանի Աստուած խաչեալ` ո'չ խոստովանի Աստուած ի Կուսէ ծնեալ, ըստ Նեստորի . քանզի ո'չ` ա'յլ ոմն Յիսուս Քրիստոս եւ ա'յլ ոմն Աստուած Բանն, այլ մի եւ նոյն Աստուած ծնիցեալ ի Կուսէն, նո'յն անչարչարելի եւ նո'յն չարչարելի իւրով մարմնովն, նոյն անմահ եւ նո'յն մեռեալ:

Նոցին` յետ սակաւուց.
Որպէս աղքատացաւ մեծատունն վասն մեր, ասասցեն մեզ որք բաժանեն զմարդն յԱստուծոյ Բանէն, եւ զմիացեալսն որոշեն որոշութեամբ բնութեանցն, եւ երկուս ոմանս ասեն զՔրիստոս, քանզի Բանն ի Հաւրէ ծնեալ յառաջ քան զյաւիտեանս մարդ եղեւ ըստ Յոհանու եւ բնակեաց ի մեզ, ի խանձարուրս պատեցաւ, ի մսուր եդաւ, ի գիրկս Մաւր գգուեցաւ, կաթն արատացաւ անապական, խաչեցաւ եւ թաղեցաւ եւ յարեաւ անապական որպէս յառաջն էր:

Ի հաւատոյ թղթէն Սամուէլի Հայոց կաթուղիկոսի, զոր գրեաց պատասխանի Թէոդորոսի Մելիտենոյ պատրիարգի.

Արդ, թէպէտ եւ հարքն առաջինք յիշեցին միայն հետս բնութեան վասն հաստատելոյ զտնաւրէնութիւնն թէ ճշմարտապէս մարդ եղեւ, եւ ոչ կարծեաւք, եւ մարմնով իւրով կրեաց զամենայնըն վասն մեր, այլ ոչ ուրեք սահման հաւատոյ բնութիւնսն հաստատեցին:

Նորին` յետ սակաւուց.
Քանզի որպէս լոյս ճրագի ի լոյս արեգական միացեալ ոչ կարէ գործել զիւր ճառագայթիցն զաւրութիւն, այսպէս մարդկային էութիւնն ընդ աստուածային խառնեալ եւ միացեալ անիբաց բառնալի ոչինչ առանձնապէս զիւրն ներգործէ զաւրութիւն, քանզի յամենայնի յաղթէ զաւրաւորն տկարագունին:

Ի հաւատոյ թղթէն Սամուէլի Հայոց վարդապետի, զոր գրեաց ընդդէմ երկաբնակացն ի խնդրոյ իշխանին, որ մականունՈսկեձեռն կոչիւր.

Ո~վ վսեմականդ, հա'րց ընդ երկաբնակսն, թէ ո՞ր բնութեանցն մեռաւ վասն մեր, Աստուծո՞յն, թէ մարդոյն: Իսկ թէ ասեն` Աստուծոյ բնութիւնն մեռաւ, ասա ցնոսա. Ո՞րպէս հնար է Աստուծոյ մեռանել. զի թէ զԱստուծոյ բնութիւնն մեռեալ ասէք` գտանիք աստուածաչարչար եւ աստուածասպանք, եւ լինիք հաղորդ Սոփոնացոց եւ Պանտուրացոց, որք յեղյեղեալ ասացին զաստուածային բնութիւնն յոսկր եւ ի մարմին շրջեալ եւ բեւեռիլ եւ խոցիլ եւ մեռանիլ: Ապա թէ ասիցեն` Մարդոյն բնութիւնն մեռաւ, ասա ցնոսա, թէ Մարդոյ արեամբ փրկեցայք, եւ ոչ Աստուծոյ, եւ այն հանդիպեցաւ ձեզ, զոր ասէ մարգարէն, թէ Սուտ է փրկութիւն մարդոյ: Եւ դարձեալ հարց ցնոսա, թէ Մոգքն Աստուծոյ բնութեա՞նն երկիր պագին, թէ մարդոյն, եւ թէ ասեն` Աստուծոյ բնութեանն երկիր պագին, ասա ցնոսա. Կարող էին առնել զայդ եւ յաշխարհն իւրեանց. եւ թէ ասեն` Մարդոյն բնութեանն երկրպագին, ասա ցնոսա, թէ այդ կարի անտեղի է յայնքան հեռաւոր յաշխարհէ մեծաւ տառապանաւք վասն մարդոյ աշխատեալ եւ գալ:

Նորին` յետ սակաւուց.
Դարձեալ հարցից ցքեզ, երկաբնակ, որ սահմանես ի Քրիստոս երկու բնութիւն: Արդ` ասա ինձ. Երկոքեա՞նն երկրպագելիք են, թէ ոչ. թէ երկուց բնութեանցն երկրպագանես` հանդիպի քեզ Երրորդութիւնն` լինել չորրորդութիւն. իսկ թէ յատուկ մի բնութեանն երկրպագես` մինն արհամարհեալ լինի ի քէն, քանզի բնութիւնքն զոր խոստովանեցար ի Քրիստոս զմիւսն արհամարհեցեր եւ զմիւսն պատուեցեր: Դարձեալ հարցանեմ ցքեզ, որ երկու բնութիւն ասես: Ասա ինձ. Յո՞ր բնութիւն մկրտիս, յաստուածայի՞նն, թէ ի մարդկայինն: Թէ աստուածային բնութիւնն ասես մկրտիլ` կայ քեզ հակառակ սուրբ առաքեալն, որ ասէ, թէ Որ ի Քրիստոս մկրտեցաք ի մահ անդր նորա մկրտեցաք , ապա զԱստուծոյ բնութիւնն ընդ մահուամբ արկանես եւ լինիս կցորդ հերձուածոյն Սոփոնացւոց եւ Պանտուրացոց, որպէս նախ ասացաք: Իսկ թէ ի մարդոյն բնութիւնն ասես մկրտիլ, ապա ի զուր եւ ի տարապարտուց մկրտիս եւ ոչ յԱստուած, որ տայ կեանս եւ անմահութիւն:

Եւ դարձեալ թէ ասէք, որ Քրիստոսի երկու բնութիւն է եւ երկու կամք եւ Քրիստոս մի ի Սրբոյ Երրորդութենէ, ապա Երրորդութեանն երկու բնութիւն է եւ երկու կամք. եւ այս սկիզբն է հակառակութեան ի Սուրբ Երրորդութիւնն. զի որ Քրիստոսի երկու բնութիւն ասէ, եւ զգործսն զոր արար Քրիստոս` բաժանէ զոմն մարդո'յն ասելով, եւ զոմն Աստուծո'յ, ի հարկէ երկու կամք ասէ Քրիստոսի:

Նորին.
Եւ մեք որ ասեմք, թէ Քրիստոս Աստուած է եւ մարդ, արդ շաղկապն, որ ի միջին է, որ է «եւնե, ոչ է ցուցակ բնութեանց որպէս յորժամ ասեմք հոգի եւ մարմին, եւ մարդս ոչ է երկու բնութիւն, այլ մի'. քանզի եւն ոչ ցուցանէ երկուս բնութիւնս Աստուծոյ որ մարդացաւ վասն մեր, այլ բառիցն շաղկապ է` ի միմեանց զատանելով:

Դարձեալ եւ ասի այս ի վերայ միոյ պարզ եւ փիւռ անձին որպէս այն որ ասէ գիր` «Աստուած անսկիզբն եւ անժամանակե եւ արդ որպէս այս եւս ոչ ցուցանէ Աստուծոյ երկու բնութիւն, նոյնպէս յորժամ ասեմք թէ Քրիստոս Աստուած է եւ մարդ. «եւնե որ ի մէջն է, երկու բնութիւն ոչ ցուցանէ:

Եւ դարձեալ զարմանալի է նոր վարդապետութիւնդ ձեր, զի անճառելի խոստովանիք զանձանցն միաւորութիւն անշփոթ, եւ զբնութեանցն միաւորութիւնն ոչ ասէք անճառելի եւ ոչ ընդունիք, եւ շփոթեալ ասէք, յորժամ մեք մի խոստովանիմք բնութիւն:

Արդ, անձն գոյութիւն է եւ բնութիւնն ի գոյութենէն. եւ անձն յայտնի է եւ պարաբառնայ զբնութիւն, իսկ բնութիւնն նուրբ է եւ անաւսր եւ անտեսանելի, եւ ոչ պարաբառնայ զգոյութիւնն, որ է անձն, քանզի նախ գոյութիւնն է եւ ապա` բնութիւնն ի նմանէ: Զի ոչ կարես բնութիւնն ինչ իմանալ կամ գտանել ուրեք, զի ոչ լինի, եթէ գոյաւոր անձն ոչ իցէ, զի նախ է գոյութիւն եւ ապա բնութիւն` ի գոյութենէ: Եւ քանզի գրեալ է, թէ Կերպարանն Հաւր զծառայի կերպ: Իսկ թէ բաժանես զբնութիւնսն զի մի' շփոթեսցին, նախ բաժանեա դու զանձինսն եւ զդէմսն, զի մի' շփոթեսցէ կամ ի բաց բարձցէ ծառային կերպ զԱստուծոյ կերպն, զի առաքեալ կերպ եւ կերպ ասաց: Իսկ թէ դու հաւատով խոստովանիս մի անձն եւ մի դէմ անշփոթ, նոնպէս եւ ես հաւատով խոստովանիմ մի բնութիւն անշփոթ, զի դիւրագոյն է բնութեանցն միանալ եւ մնալ անշփոթ, զի անաւսր են, քան զանձանցն, զի անձինքն գոյաւորք են եւ յայտնիք. զի թէ կատարեալ եւ գոյաւոր անձինքն Աստուծոյն եւ մարդոյս յարգանդի Կուսին եդեն մի անձն եւ մի դէմ, եւ ոչ շփոթեցան, եւ ոչ եբարձ մինն եւ զմիւսն, ապա եւս առաւել բնութիւնքն միացան յարգանդի Կուսին, աստուածայինն եւ մարդկայինն, եւ մնացին անշփոթ եւ անբաժանելի, զի անաւսրունք են քան զանձինսն: Բայց դարձեալ գիտացիր, երկաբնակ, զի երկու բնութիւնն զոր սահմանես ի վերայ Քրիստոսին քո, երկու դէմք եւ երկու անձինք լինին ի հարկէ. զի թէ բնութիւնքն երկուք են որիշք ի միմեանց, հարկ է եւ անձանցն լինել երկուք ի միմեանց որոշեալք, զի բնութիւնքն յանձանցն են, եւ բնութիւնն ոչ է եւ ոչ երեւի, թէ գոյաւոր անձն ոչ իցէ որ զբնութիւնն յայտնի երեւեցուցանէ: Խոստովանիս երկու բնութիւն ի Քրիստոսն քո բաժանեալ կամաւքն հանդերձ. ի հարկէ եղեւ, ըստ քո մտացդ, երկու որդիքն զոր ասացին Նեստոր եւ Լեւոն նախնի վարդապետքն քո:

Ի հաւատոյ թղթէն Տիրանոյ Հայոց վարդապետից, զոր գրեաց առ Սինաքերեմ.
Զկնի երկու բնութեանն ասողի անէծք վասն այնր է, զի երկու բնութիւնն երկու կամք են, եւ երկու խորհուրդք, եւ երկու տեարք: Թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն` աւերի, զի բնութիւն բնութեան հակառակ` մարտակիցք են միմեանց, եւ կամ մինն տէր եւ միւսն ծառայ. եւ թէ երկու բնութիւն է` ապա Աստուած ի մարմնի իւրում կռիւ ունի իբրեւ ընկեր առ ընկեր, եւ զիա՞րդ կարէ նա այլում տալ խաղաղութիւն, զոր ինքն ոչ ունի:

Նորին` յետ սակաւուց .
Արդ, մեք մի բնութիւն ասեմք Բանին եւ մարմնոյն` ճշմարիտ Աստուած եւ ստուգապէս մարդ, մի բնութիւն մի թիւ, ի սրբոյ Երրորդութեանէն:

Նորին.
Արդ, անմահ է Աստուած, բայց մարմնով իւրով մեռանի, զի մահն եւ արիւնն Աստուծոյ ասի` որպէս հոգի անմահ է, բայց ի չարչարելի մարմնոյն վտանգի այն, որ ոչ վտանգի:

Ի հաւատոյ թղթէն Սահակայ Հայոց վարդապետի որ առ զաւրս.
Ասաց Տէրն. «Որպէս առաքեաց զիս կենդանին Հայր, եւ' ես կենդանի եմ վասն Հաւրե եւ «որ ուտէ զիս, եւ' նա կեցցէե: Արդ ի Հաւրէ առաքեալ` Բանն է, եւ կերեալ յերկրի` մարմինն, իսկ եթէ բաժանեալ են բնութիւնքն, որպէս ասէք, յայտ է թէ ճաշակողքն զԲանն ուտեն զկենդանին` զառաքեալն ի Հաւրէ, ըստ որում ասաց թէ «Որ ուտէ զիսե զոր սարսափելի է իմանալն. իսկ թէ զմարմինն ուտեն եւ մարմինն կենդանարար է, յայտ է թէ միաւորեալ է ընդ առաքելոյ, ի Հաւրէ անբաժանելի: Բայց մեք ոչ ասեմք խառնումն ապականութեան ի վերայ Քրիստոսի բնութեանցն` որպէս ջուր ընդ գինի խառնեալ եւ ի միմեանց ապականեալք, կամ որպէս ոսկի եւ արծաթք խառնեալք եւ հրով հալեալք եւ ի միմեանց շփոթեալք. այլ խոստովանիմք զխառնումն Բանին Աստուծոյ ընդ մարմնոյն` որպէս լոյս ընդ աւդ եւ հուր ընդ երկաթ եւ հոգի ընդ մարմին, որք են անփոփոխք եւ անշփոթք, եւ ոչ այլայլին ի միմեանց, թէպէտ եւ ժամանակաւ է սոցա խառնումն եւ միութիւնն:

Ի հաւատոյ թղթէն Խոսրովու Հայոց հռետորէ.
Մարգարիտ առանց լուսոյ` ոչ ասի մարգարիտ, եւ տէրունական մարմինն ոչ ասի Քրիստոս Փրկիչ` առանց Աստուծոյ Բանին, զի ծնունդն Հաւր` եղեւ ծնունդ Կուսին:

Նորին` յետ սակաւուց.
Զի թէ մարդկայինքն աստուածայինքն ոչ ասին ի Քրիստոս կիրք եւ ներգործութիւնք, եւ աստուածայինքն` մարդկայինք, ապա միաւորութիւնն բարձեալ լինի ի միջոյ: Արդ` ընդէ՞ր լինիք ի միտս ձեր սուտք եւ ասէք` Միածին. քանզի որոյ բնութիւնն անհասանելի է, նորա եւ միաւորութիւնն անքննելի է:

Նորին.
Որք ի մարմին Բանին հաւատացին, ծանոյց նոցա զԱստուածութիւնն . եւ որք ասացին թէ մարմինն մարդոյ է եւ ոչ Աստուծոյ, նոքա ընդ ուրացողսն ելցեն ի խաւարն արտաքին:

Եղիշէի Հայոց վարդապետի.
Աստուած միայն մարդասէր, եւ մարդ միայն աստուածասէր. Աստուած` մարդոյ եւ մարդ` Աստուծոյ. վասն մարդոյ Աստուած մարդացեալ եւ վասն Աստուծոյ մարդ աստուածացեալ:

Ի հաւատոյ թղթոյն Յեսուայ Խորխոռունեաց եպիսկոպոսի.
Հայրունակ գծաւորութիւն մերունակ գծաւորեալ բնութիւն եզակի շարամանեալ տնաւրինաբար ներգործութեամբ մարմին անապական հաւրածինն անժամանակ, երիկածինն յԱստուածածին Կուսին Աստուած գոլով:

Ի հաւատոյ բանէն Դըվնա[յ] ժողովոյն.
Է՞ր աղագաւ ասէք մարդացեալ, եթէ ոչ է` միաւորեալ ի մարմնի Բանն Աստուած, զի մարդացեալն ի մարմնի խառնեալն է, զի խառնումն զբաժանումն բառնայ, որպէս գրէ Կիւրեղ առ Նեստոր, թէ ոչ կրկնապատիկ Քրիստոս, թէպէտ եւ յերկուց զանազանից ի միասին հաւաքեալ անբաժանաբար:

Նորին` յետ սակաւուց.
Արդ` որպէս մարդս ի հոգոյ եւ ի մարմնոյ բաղկացեալ եւ է մի բնութիւն յերկուցն, այսպէս եւ Աստուած Բանն իւր մարմնովն մի դէմ, մի կամք, մի բնութիւն, մի ներգործութիւն:

Ի հաւատոյ թղթէն միջնոյ Ներսէսի Հայոց կաթուղիկոսի, զոր գրեաց ի խնդրոյ Մուշեղայ Բագրատունոյ.

Ո~վ դուք, երկաբնակք , յորժամ դաւանեաց Պետրոս զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս Որդի Աստուծոյ կենդանոյ , ընդէ՞ր ոչ սաստեաց նմա Տէրն, թէ Ես զՈրդոյ Մարդոյ հարցանեմ եւ դու զՈրդոյ Աստուծոյ պատասխանես, այլ վասն ուղիղ դաւանութեանն, որ ոչ բաժանեաց զԲանն ի մարմնոյն, երանեցաւ եւ վէմ հաւատոյ եդաւ ի հիմն եկեղեցոյ:

Ի հաւատոյ թղթէն Յոհանու Հայոց կաթուղիկոսի.
Ոչ որոշեմք զԲանն Աստուած յիւրմէ մարմնոյն յերկուս դէմս կամ երկուս բնութիւնս կամ երկուս ներգործութիւնս, կամ տալով զբարձրագոյնսն Աստուծոյ, զնուաստագոյնսն մարդոյն ըստ Նեստորի եւ Լեւոնի, այլ մի անձն եւ մի բնութիւն խոստովանիմք մարմնացելոյ Բանին Աստուծոյ, ամենայն ուղղափառ վարդապետացն հետեւելով:

Ի հաւատոյ թղթէն Ներշապհոյ Մամիկոնէից եպիսկոպոսի եւ Գրիգորի Արծրունեաց եպիսկոպոսի.

Իսկ թէ երկու բնութիւն էր Քրիստոս ըստ Լեւոնի եւ Սամուստացոյն նախ քան զխաչն եւ մարդկային բնութեամբն կրեաց զամենայնն եւ թաղեցաւ, եւ ապա աստուածային բնութեամբն յարեաւ: Այս ըստ նոցա խորհելոյն ցուցանէ, թէ գերեզմանն է աստուածածին փոխանակ Կուսին Մարիամայ. ապա թէ ամբարշտութիւն է զայս ասել, ուրեմն յայտ է, թէ մի բնութիւն էր Քրիստոս նախ քան զխաչն` յետ անշփոթ միութեանն: Քանզի խառնմամբ Բանին յարգանդի Կուսին եղեւ մարդկային բնութիւնն աստուածային, քանզի հաւասարեալ ասացին սուրբ հարքն զմարմինն միութեամբ Բանին` իսկական բնութեանն Հաւր անվրէպ նմանութեամբ:

Նոցին` յետ սակաւուց.
Արդ, եթէ երկու բնութիւն էր Քրիստոս ըստ կարծեաց երկաբնակացն, ընդէ՞ր ասաց կուրին, թէ Տեսէր զՈրդի Աստուծոյ. պարտէր ասել, թէ յիս է Որդին Աստուծոյ, եւ ոչ խաբել զկոյրն եւ ասել, թէ զոր տեսէր` դա' է Որդին Աստուծոյ:

Նորին.
Ոչ եթող զմարմինն ըստ իւր տկար եւ անզաւր բնութեան ի միանալն ի նա Աստուած Բանն, այլ անճառելի արագութեամբ զհողեղէնն հրեղէն եւ զմարմնեղէնն աստուածեղէն արար, զծառայականն` տէր եւ ազատիչ եւ քաւիչ ամենայնի:

Ի հաւատոյ թղթէն Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի, որ առ Գերմանոս.
Ամենայն ուրեք աստուածայնոց գրոց ի սուրբ Կուսէն ասէն առեալ զմարմինն Բանին Աստուծոյ, յորմէ մի լեալ ի բաց բարձեալ երկուց հատմանցն:

Նորին` յետ սակաւուց.
Արդ` մի գոլ հաւատամք զՈրդոյ բնութիւն, զի ահաւասիկ զաստուածագործ զաւրութեանցն եւ զմարդկագոյնսն միոյ եւ նորին մարմնացելոյ Բանին Աստուծոյ ասեն զներգործութիւնսն գիրք սրբոցն որք Հոգովն Աստուծոյ խաւսեցան:

Նորին` յերկրորդ թղթէն, զոր գրեաց Վասն հաւատոյ պատասխանի Անտիոքայ պատրիարգին.
Բանն Հաւր որ յառաջ քան զյաւիտեանս ծնեալ ի Հաւրէ, աւետեաւք հրեշտակապետին եկեալ ի Կոյսն մարմնանայ ի նմանէ ճշմարտապէս, եւ որպէս էր ճշմարիտ Աստուած, նոյնպէս եւ ճշմարիտ մարդ, մինն յերկուց բնութեանց անշփոթ եւ անբաժանելի, թէպէտ եւ մարմնացաւ, այլ ի Հաւրէ անբաժանելի էր:

Ի հաւատոյ թղթէն Աբրահամու եպիսկոպոսի.
Քանզի որք ի Քաղկեդոն ժողովեցան` երկաբնակք կոչին, վասն զի որոշեն միում բնութեանն զքաղցն եւ զնուաստագոյն կիրսն արտաքոյ է այս վարդապետութեան սրբոց առաքելոցն, զի զմիւսն մարդ լոկ, իսկ զմիւսն Բան անուանեն, եւ Պաւղոս զՈրդին Աստուծոյ ասէ վասն մեր զմահ ճաշակեալ. Հաշտեցաք, ասէ, ընդ Աստուծոյ մահուամբ Որդոյ նորա:

Ի թղթէն Եզնկայ որ առ Մաշտոց.
Բանն Աստուած ի վախճան ժամանակաց եդեալ վասն մեր մարդ առանց յեղաշրջելոյ յիւրմէ Աստուածութենէն, եւ ոչ բաժանի Էմանուէլն յերկուս առաջս, եւ ոչ մարդ ոք եղեւ Աստուած յաւելուած Երրորդութեանն, այլ Էն Աստուած եւ Որդի Աստուծոյ արժանի արար լինել մարդ անփոփոխելի, եւ անդստին յորովայնէ Կուսին յետ միաւորութեան Բանին ընդ մարմնոյն ոչ ասի մարմին մարդոյ, այլ մարմին Աստուծոյ:

Այլ հաւաքումն բանից ի Հայոց վարդապետացն.
Արդ, Կիւրեղ եւ Յուլիայ, Եփրեմ եւ այլ զաւրաւոր վարդապետք եկեղեցոյ զմարդ մի բնութիւն ասացին, թէպէտ եւ յերկուց է միացեալ: Այսպէս եւ Բանն Աստուած խառնեալ ի մարմնի միացաւ ընդ նմա եւ եղեւ մի բնութիւն: Երեմիա ասէ. Սա է Աստուած մեր, որում ոչ ոք համեմետի. յետ այսորիկ յերկրի երեւեցաւ եւ ընդ մարդկան շրջեցաւ: Յայտ [է], եթէ զմարմնով երեւեալն նորա ասէ, եւ նա է անհամեմատ: Եւ Դանիէլ ասէ. Տեսանէի եւ ահա գայր Որդի մարդոյ եւ հասանէր մինչեւ ի հին աւուրցն: Արդ, մի՞թէ զմերկ Բանէն ասէ գալ եւ հասանել առ Հայր. քաւ լիցի, քանզի Բանն յաւիտենից անսկզբնութեամբ ունէր զհասումն առ Հայր. այսր յայտ է զմարմնոյն ասէ մարգարէն գալ եւ հասանել առ Հայր, համեմատել եւ հաւասարել զմարմինն Հաւր, քանզի յորժամ ասացաւ Կուսին` Տէր ընդ քեզ, ի նմին ժամու եղեւ Բանն ի Կոյսն, եւ մարմինն զոր Բանն առ ի մերմէ բնութենէս, իսկ եւ իսկ հաւասարեաց իսկական բնութեանն Հաւր միաւորութեամբ Բանին բնութեամբ եւ Աստուածութեամբ, փառաւք եւ զաւրութեամբ:

Եւ արդ, ի Ծննդենէն ցՀամբարձումն ոչ ի վերայ սոսկ մարդոյ ասեմք եւ ոչ ի վերայ մերկ Աստուածն Բանի, զի մերկ Աստուած ոչ տեսանի եւ ոչ շաւշափի, եւ սոսկ մարդ ոչ կարէ ասել, թէ Յառաջ քան զլինելն Աբրահամու Եմ ես. եւ թէ Զփառսն զոր ունէի յառաջ քան զլինելն աշխարհի, այլ ասեմք զայս ի վերայ Բանին մարմնացելոյ, որով հետեւին նմա երկու նշանակութիւնք, այսինքն Աստուած կատարեալ եւ մարդ կատարեալ միով բնութեամբ անշփոթ խառնեալ, եւ ոչ որոշին կիրքն եւ ներգործութիւնքն երկուց բնութեանցն. զի թէ որոշեմք զբնութիւնսն, գնան ընդ նոսա եւ երկաքանչիւր յատուկքն բնաւորաբար ըստ Նեստորի եւ Լեւոնի եւ Պաւղեայ Սամուստացոյն եւ Թիոդորի Տարսոնի եւ Դիոդորոս Կիւրիս քաղաքի եւ Թիոդորի Մամուստիայ: Արդ` ուր երկու բնութիւն կամի եւ ներգործէ, բարձեալ է անտի միաւորութիւնն:

Ներսէսի վերջնոյ իմաստասիրի Հայոց կաթողիկոսի ի թղթէն, որ առ Մանիլ թագաւորն.
Այլ եւ խառնի ընդ մարմնոյ անմարմին Բանն, եւ միացուցանէ ընդ ինքեան զմարդկային բնութիւնս` աստուածացուցանելով զնա խառնմամբն եւ միաւորութեամբն, ո'չ փոփոխումն կամ այլայլութիւն ունելով ի միաւորութեանն, ըստ որում եւ ո'չ հոգի եւ մարմին մարդկային:

Նորին` յերկրորդ թղթէն.
Է' մարմին եւ է' անմարմին. մարմին` ըստ մարդկութեանն զոր առ, եւ անմարմին` ըստ Աստուածութեանն զոր ունէր: Եւ նոյն տեսանելի եւ անտեսանելի: Ոչ ոմն եւ ոմն, այլ մի էութիւն եւ անձնաւորութիւն` յերկուց բնութեանց ի մի Քրիստոս միացելոց` անշփոթելի եւ անբաժանելի միաւորութեամբ:

Նորին` յերրորդ թղթէն.
Միացաւ ընդ մերս բնութիւն անբաժանելի, եւ ոչ լուծումն կամ փոփոխումն ընկալաւ Աստուածութեանն ի մարդկութիւնն, եւ ոչ մարդկութեանն` յԱստուածութիւնն, այլ մնաց անորոշելի եւ անշփոթելի:

Նորին.
Արդ, եթէ մի բնութիւն վասն անքակտելի միաւորութեանն ասի եւ ոչ վասն շփոթման, եւ երկու բնութիւն` վասն անշփոթ եւ անայլայլելի մնալոյ, եւ ո'չ վասն բաժանման եւ բնութեանցն զյատուկսն տալոյ, երկոքեանս ի սահման ուղղափառութեանն :

Եւ ես` ողորմելիս Վարդան, որ հաւաքեցի զայս աստուածային եւ լուսափայլ մարգարիտս հաւատոյ, մեծաւ ցանկութեամբ յուսոյ եւ սիրոյ, հետեւելով աստուածազան եւ բարեփառ հարցն ուղիղ դաւանութեան` Հաւատով խոստովանիմ անթերի մտաւք զհամագոյ եւ զԱմենասուրբ Երրորդութեանն անբաժանելի, յամենայնի կատարեալ: Հաւատով խոստովանիմ ուղիղ խորհրդով զանսկզբնակից, զէակից եւ զփառակից Բանն Աստուծոյ` զծոցածին Որդին Հաւր լուսոյ, նորին կամաւք, եւ գործակցութեամբ Հոգոյն Սրբոյ, ի վերջին աւուրս ծնեալ մարդ կատարեալ յամենայնի, առանց մեղաց, յերանելի եւ յամենագովելի Սրբոյ Կուսէն Մարիամայ Աստուածածնէ ` յարեանառուէն Ադամայ, զիմս առեալ կատարելապէս զհոգի, զմիտս եւ զմարմին, զի զիս բոլոր աստուածագործեսցէ, անճառ եւ անպատումն հրաշիւք յորովայնի Կուսին խառնեալ միացաւ ընդ մարմնոյն եւ եղեւ մի բնութիւն, ո'չ ապականագործ միաւորութիւն շփոթեալք կամ այլայլեալք, այլ որպէս հոգի եւ մարմին, աւդ եւ լոյս, հուր եւ երկաթ, որ թէպէտ եւ ժամանակաւ է սոցա խառնումն, բայց անշփոթ մնան, նոյնպէս ի մի եկեալ երկու աւտար յոյժ եւ զատական բնութիւնք Աստուծոյն եւ մարդոյ, եւ խառնեալ եւ անշփոթ մնացեալ, գերազանցեալ քան զաւրինակս եւ զմիտս եղականաց, որ ինքեան Աստուծոյ միայն է գիտելի, որ եւ յետ անճառ եւ զարմանագործ միաւորութեանն ո'չ է եւ ո'չ ասի երկուք, այլ մի բնութիւն, մի կամք եւ ներգործութիւն, մի դէմ եւ մի անձնաւորութիւն. սորին վասն եւ խոստովանիմք զծնողն` Աստուածածին, Մայր, եւ յետ ծննդեանն մնացեալ Կոյս սուրբ եւ անապական եւ անխախտելի, եւ մաքուր եւ պայծառ քան զոր յառաջն էր, եւ զծնեալն` Աստուած անապական մարմնով, զատեալ յամենայն հեշտաքարշ մտածմանց տեսակաց մեղաց, եւ հեռացեալ յանգոսնելի կրից` ի կերակրոց եւ յըմպելեաց յախտաբար հոսմանց: Քանզի որոյ ծնունդն անախտ էր ի Հոգոյն Սրբոյ եւ ի մաքուր Կուսէ, նմա ո'չ վայելէր ի ներքոյ լինել այսպիսի ակամա[յ] եւ անգոսնելի կրիցս, որ բռնութեամբ եւ ակամայ ի մեզ ներգործի: Ըստ որում եւ մեծն Դիոնեսիոս ասէ. Մարդ Յիսուս, ո'չ մարդ Յիսուս. մարդ Յիսուս, ըստ որում անթերի մարդ եղեւ մեզ հաւասար. ո'չ մարդ Յիսուս, այլ ի վեր քան զմարդ, զի մեկնեալ էր յամենայն որոմանց չարին, զի ծնունդն ի մաքուր Կուսէ եւ ի Հաւրէն լուսոյ եղեւ, հաւասարեցաւ մարմինն Հաւր` յորովայնի Կուսին ի միանալն ընդ Բանին Աստուծոյ, եւ եղեւ անբաժանելի ի Բանէն յորովայնէ ցխաչն, եւ յաւիտեանս յաւիտենից: Վասն որոյ եւ խաչն Աստուծոյ զենարան, եւ աթոռ եւ սեղան, եւ գերեզմանն` Աստուծոյ գերեզման եւ հանգստարան: Քանզի Բանն ի'ւր համարէր զամենայն կիրս եւ զչարչարանս մարմնոյն վասն անճառ խառնմանն, թէպէտ եւ ինքն գեր ի վերոյ մնայր քան զամենայն կիրս, բայց զի ի'ւր էր մարմինն եւ յորժամ կամէր թոյլ տայր կրել զկիրս մարդկայինս բայց ի մեղաց, եւ ոչ բռնադատել ի կրից մարմնոյն գունակ մեզ: Քանզի այս գիտելի է ամենեցուն, որ յամենայնի վեհագոյնն յաղթեսցէ, վասն որոյ կամք Բանի'ն միայն էր եւ բարձեալ էր ի մարմնոյն ամենայն կարիք եւ կիրք եւ կամք մարդկայինք, եւ թոյլ տալով Բանին կրէր ոչ զանգոսնելի կիրս, այլ զվաստակելն եւ զարտասուելն եւ զայլն, որք գրեալ են ի սրբոց Աւետարանչացն, յայն սակս զի մարդեղութիւն Բանին ճշմարիտ ծանուցեալ լինի եւ ոչ կարծեաւք: Վասն որոյ Աստուծով եւ աստուածախառն մարմնով եղեւ փրկութիւնս մեր, եւ ոչ սոսկ մարդով. եւ համարձակութեամբ խոստովանիմք զմարմինն Աստուծոյ եւ Աստուած ճշմարիտ եւ հաւասար Հաւր, երկրպագեալ յաթոռ փառաց յամենայն եղականաց. եւ անյաւելուած մնաց Երրորդութիւնն վասն անճառ եւ անբաժանելի միութեամբ Բանին եւ մարմնոյն. եւ նոյն որ ծնաւ ի սրբոյ Կուսէն Աստուած Բանն` մարդ եղեալ անապական մարմնով նոյն չարչարելի եւ նոյն անչարչարելի, նա անմահ եւ նա մեռեալ վասն մեր, եւ նոյն մինն անմահ ի մեռանելն եւ անչարչարելի ի չարչարելն, որում ամենայն ինչ դիւրին է եւ նա է Տէր տէրանց եւ Թագաւոր թագաւորաց եւ Արարիչ ամենայնի, եւ նոյն մինն որ ի խաչին պրկեցաւ հեղուսեալ բեւեռաւք եւ ընկալաւ ի կողն զխոցումն տիգին, գալոց է ընդ ամպս երկնից` ի հողոյ յարուցանելով եւ ի մահահանգիստ քնոյ զարթուցանելով է զամենայն ծնունդս Ադամայ, ատեան ահագին կազմէ եւ դատաստան անաչառ ուղղէ, տիեզերական հրապարակ գումարէ, եւ ի քթթելական ի մի վայր պարփակէ զերկնայինս եւ բազմի հայրական փառաւք յաթոռ յանճառ եւ ի զարմանագործ ի մէջ երկրի ի տես տիեզերաց դատաւոր ահագնահայեաց եւ հատուցանէ ի սարսափելի ժամուն ամենեցուն ըստ իւրաքանչիւր գործոցն արժանաւորութեան, եւ նոյնժամայն սոսկալի գոչմամբ ձայնիւ աւրհնեալ փառաբանի եւ գովեալ երկրպագի ի հրեղինաց եւ ի հողեղինաց վասն արդարակորով դատաստանին եւ իրաւանցն զոր առնէ, որ է աւրհնեալ այժմ եւ անսպառ յաւիտեանսն որ գալոց է:

Արդ, մեծաւ հոգաբարձութեամբ եւ ըղձալի սիրով հաւատոյ արարաք հաւաքումն բազում բանից յամենայն ուղղափառ հայրապետացն խաւսից եւ վարդապետաց եկեղեցոյ ի մերոց Հայաստանեաց եւ յամենայն ազգաց առեալ միայն զվկայութիւնս սակաւ բանիւ վկայ մերոյ ճշմարիտ եւ ուղղափառ հաւատոյս ընդդէմ երկաբնակաց եւ Արիանոսաց եւ ընդդէմ նոցա որք ապականացու ասացին զանապական մարմին Աստուծոյ Բանին, եւ անգոսնելի կիրք ետուն նմա:

Դարձեալ եկ, բաղձալի, եւ բեր զմիտս քո զխնամակալութեամբ Հոգոյն Աստուծոյ հաւաքեսցուք եւ այլ վկայութիւնս, որ կարի եւս պիտանացու է մերս եկեղեցւոյ կարգաց եւ աւրինաց որք են խորհրդածութիւնք հաւատո[յ] ամենայն ազգաց սուրբ առաջնորդաց եւ ի մերոց Հայաստանեաց եւ լցցուք զայս աստուածաբնակ տառս իբրեւ զդրախտ մի լցեալ զանազան ծաղկաւք եւ պտղաւք աստուածային հոգեխառն բանիւք եւ իբրեւ զքաղաք մի լցեալ ամենայն մեծութեամբ եւ աստուածական անհամեմատ գանձիւ, եւ արասցուք զսա պարիսպ եկեղեցոյ ուղղափառաց ազգաց ազգս, որով հերքեալ հալածին ամենայն հերձուածողք եւ պապանձեսցին շատաբան եւ անդուռն բերանք նոցա: Եւ արդ, սկիզբն արասցուք ուստի սկսանել արժան է, նախ Ծննդեան Տեառն եւ Մկրտութեանն եւ վասն Սուրբ պատարագին եւ Խաչեցարին, եւ զելի եւ մատղի զատկի, եւ ննջեցելոց, եւ վասն գառինն զի եկեր Տէրն երեկոյին հինգշաբթին, վասն աղի: