Մեկնութիւն քերականի

[ԲԱՆ]

«Յաւդ է մասն բանի հոլովական նախադասեալ <եւ ստորադասեալ> ներխոնարհութեան անուանցն»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Յաւդն «կցումն» եւ «միաւորութիւն» կոչի. որպէս ջիլք եւ կապք մարմնոյն, այսպէս եւ յաւդ` բանի: Բայց ասելն «հոլովական նախադասեալ»` ըստ յունին առաւել բանի, քան մեզ, զի հոլովեն արական բառովն նախադասելով` ո'վ Գրիգորիոս, ո'վ Գէորգիոս, որպէս եւ ասէ.

[ԲԱՆ]

«Նախադասական է այս, որգոն` ո. եւ ստորադասական է այս, որզան` որ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Յունացն բացարձակ մէկ գիր է` w, որ զարականն նշանակեն. իսկ մեք չառնեմք փոյթ. եւ դիւրին է մեզ ասել զնոյնն` ո'վ Տրդատիոս, ո'վ Սմբատ: Երբ միաւոր է` ո նախադասական է, երբ որ է` ստորադասական է. զի որ երկու գիր է, եւ մէկն ի ստորեւ է դասեալ եւ իգական կարեմք ասել` ո' Մանի ո' Նունի, զի ո ասելն փաղաքշական է. մանկական է` տղայական: Այլ մեք զյաւդն առաւել յաւարտն ունիմք քան ի սկիզբնն, որպէս` երկնային, երկրային, ծովային, ցամաքային, - այսպիսիքս հոլովական յաւդք են, եւ այս յառատութենէ լեզուիս է, զի չկարաւտանամք բռնադատել ի նախադասականն եւ յառաջն դնել զյաւդն, այլ միշտ եւ յաճախ ի վճարն:

[ԲԱՆ]

«Եւ յարեւին սմա այսք` սերք, թիւք, հոլովք:
Եւ են սերք, որգոն` արարաւղ, արարած, արարուած:
Թիւք` երեք. եզական` այս, այդ, այն.
Երկուորական` այսու, այդու, այնու.
Յոքնականք` այսք, այդք, այնք:
Եւ հոլովք` այսոյ, այսր, այսմ, այսու, զայսով»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Ասացաւ, թէ հայք չունին զնախադասականն յաճախ յաւդդ` որպէս յոյնք եւ իսմայելացիք, եւ չէ' պակասութիւն, զի որ չգիտէ ասել երկոտասան` ի՞նչ պակաս է ի յասելն տասնեւերկու:

Իսկ «յարեւանալն» զհետ հետեւիլն է:

«Սերք» ոչ է սեռն, այլ արուեստին կամ առնաւղքն, որպէս ասէ` արարաւղ` բանին առնաւղն է, եւ արարած` արուեստն, եւ արարուած` արուեստն, եւ արուեստիւն արարեալ` բանն եւ գործն:

Եւ եզական թիւն երեք` այս, այդ, այն, որպէս երեք միակ ասեմք ի վերայ աստուծոյ. մի, եւ մի, եւ մի:

Եւ եզական թիւն երեք` այս, այդ, այն, որպէս երեք միակ ասեմք շրջեցեր. եւ այսմ` ի մենին տապալեցեր այսու` ի վերայ հիւնին բերեր, եւ զայսովդ յայտնեցեր:

Ե'ւ երկուորականն, ե'ւ յոքնականն` եւ ա'յլ եւս ասին, զի մերս ի վախճանին գայ նշանաւոր յաւդդ, իբր թէ` ձին եւ ձիդ եւ ձիս, զի թէ ասես ձիակն` ոչ նշանակեցեր, թէ ինչ ասացեր, իսկ դնելով զյաւդն եւ ասիցես ձին` անդէն նշանակեցեր, զի յաւդն է, որ նշանակէ զյաւդն զիրին թէ' յառաջն եւ թէ' ի յետն. զի թէ այլք դնեն ի սկիզբնն, մեք` ի վերջն. այսպէս` կոյսն յղասցի, հովիւն քաջ, գիտութիւն էակացն, կիլիկեցին, եւ գիտեմք անդէն զնշանակեալն նուիւն կու յարակայանայ յաւդն: