Պատմագրութիւն

Ի թուին ՌՃ եւ Գ յօգոստոսի Բ[2]` յաւուր Դ[4]շի Աստուածածնի բարեկենդանին էի ես ՚ի մայրաքաղաքն Պարսից ՚ի Թաւրէզ, եւ ՚ի Էերրորդ ժամու աւուրն խաւարեցաւ արեգակն, եւ եղեւ տիւն որպէս ամպով ծածկեալ գիշեր, եւ խաւար կալաւ զտիեզերս, եւ աստեղքն ճառագայթեալ երեւէին այլակերպ. եւ ամենայն արուեստաւորք եւ վաճառականք աղխեցին զդրունս խանութից եւ կրպակաց իւրեանց. վասնզի ՚ի նոյն ժամու բազմացան գողք: Եւ թռչունքն` որք կային ՚ի քաղաքն` սասանեցան, եւ ահ եւ երկիւղ անկաւ ՚ի վերայ ամենայն մարդոյ: Եւ մնաց այնպէս խաւար ՚ի չափ կէս ժամու. եւ ապա ծագեաց զլոյսն: Իսկ իշխան քաղաքին` որոյ անուն էր Բէճան բէկ` ժողովեաց զամենայն գիտունս Պարսից, զի քննեսցեն` թէ զէ՞նչ էր պատճառ խաւարման արեգականն: Ոմանք ասացին` թէ թագաւոր մեռանի: Ոմանք ասացին` պատերազմ լինի եւ հեղումն արեան: Ոմանք ասացին` մահ անկանի: Եւ այլք` այսպէս եւ այնպէս: Իսկ իշխանն ոչ հաւատաց ասացելոց նոցա. այլ առաքեաց յեկեղեցին Հայոց, զի քահանայք նոցա քննեսցեն: Եւ էր անդ վարդապետ մի` Զաքարիա անուն` ՚ի գեղջէն Աստապատու, եւ մեք եւս ընդ նմա, եւ քննեցաք տօմարական արհեստիւ` եւ գտաք` զի լուսինն Լ[30] օր ոչ կատարէ զգնացս իւր, այլ ԻԹ օր եւ կէս ընթանայ, եւ այն մնացեալ կէս օրն ընծայումն առնու. եւ ա'յն է` որ յորժամ Հայոց տօմարի Կիսակ առնեն, ԻԹ եւ կէս երթան յերեսնիցն, եւ մնայ կէս, եւ ա'յն է կիսակ ամսոյն: Նոյն յայս խաւարմանս ԻԹ լուսնին կատարեալ էր զընթացս իւր, եւ ՚ի կիսոյ աւուրն ԻԹ եւ կէս առնոյր լուսինն ընծայումն յայնմ գօտւոջ, որ ունէր եւ արեգակն, եւ ՚ի նոյն գօտում ՚ի ներքոյ արեգականն` ընծայումն էառ լուսինն եւ եկաց ընդդէմ արեգականն եւ խաւարեցոյց զնա: Եւ զի մնաց խաւար կէս ժամ, ա'յն կէսն երեսնիցն պակասն էր, զի անցեալ լուսնի պակասն էր եւ նոր լուսնի սկիզբն որպէս ՚ի մտանել, արեգական ցերեկին` աւարտ լինի եւ գիշերին սկիզբն: Այսպէս եւ յայն կէս ժամուն` որ լուսինն ընծայումն առնու` ոչ կատարեալ Լէ եւ ոչ ԻԹ, այլ կէս ժամ. այս կէս ժամքս եւ կէս աւուրքս ժողովին, եւ առնէ Բ. Գ տարին` ԳԺ լուսին: Եւ այս խաւարումս պատահեցաւ ՚ի ԳԺ լուսնին` ՚ի սկիզբն ընծայմանն լուսնի: Զայս պատմեցաք մեք ծառայից իշխանին, թէ ոչ գոյ վնաս ՚ի խաւարմանէ արեգականն. քանզի լուսինն ՚ի ներքոյ կալով` խաւարեցոյց զնա: Եւ գնացեալ նոցա` պատմեցին իշխանին, զոր եւ լուան ՚ի մէնջ. եւ նա սրտապնդեալ ճշմարտեաց զմեզ, եւ զմօլնայսն իւրեանց ստեաց եւ արհամարհեաց. եւ առաքեաց մեզ բազում միրգ եւ չամիչ: