Պատմագրութիւն

Սա այս Երանելի Հայրս մեր եւ պատուական Հայրապետս Յակոբ էր յԱսպահանայ` ՚ի գիւղաքաղաքէն Ջուղայու, որդի բարեպաշտի, եւ աշակերտեցաւ Խաչատուր վարդապետին Կեսարացւոյ, որ էր Առաջնորդ Ջուղայու, եւ ուսաւ ՚ի նմանէ զամենայն վարս առաքինութեան` եւ զամենայն գիտութիւնս Աստուածային գրոց. եւ եղեւ կուսակրօն քահանայ: Եւ յետ մահուան վարդապետին Խաչատրոյ եկն ՚ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին, եւ Կաթուղիկոսն Փիլիպպոս ետ նմա իշխանութիւն վարդապետութեան, եւ առաքեաց յաշխարհն Յունաց ՚ի նուիրակութիւն: Եւ դարձաւ անտի` եւ եկն ՚ի սուրբ Էջմիածին: Եւ կացոյց զնա Կաթուղիկոսն Աթոռակալ եւ Հրամանատու. եւ կացեալ բազում ժամանակս ՚ի գործն այն` բարւոք կառավարելով զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր կարգաւորութիւնսն: Եւ յետ բազում ժամանակաց մնալոյ նորա ՚ի սուրբ Էջմիածինն` գնաց ՚ի սուրբ Նախավկայի վանքն` որ է ՚ի Շամբի-ձորգեղ. եւ քակեալ զհին եւ խարխալեալ եկեղեցին, եւ շինեաց գեղեցիկ յօրինմամբ. զպարիսպն` զխոհանոցն` եւ զխցերն շինեալ աւարտեաց: Եւ մինչ էր նա անդ ՚ի սուրբ Նախավկայի վանքն, մեռաւ Փիլիպպոս Կաթուղիկոսն ՚ի սուրբ Էջմիածին ՚ի ՌՃԴ թուին: Եւ առաքեցին սուրհանդակ, եւ բերեալ զնա` եւ օրհնեցին Կաթուղիկոս ՚ի Ծաղկազարդի կիւրակէն: Եւ նա այնուհետեւ սկիզբն արար բարեգործութեան. եւ բազմացոյց զմիաբանս սուրբ Աթոռոյն: Աւարտեաց եւ զշինութիւն Զանգակատանն: Շրջէր եւ ՚ի վանօրայսն, եւ զոր ինչ պակասութիւն տեսանէր վանիցն` թէ' հոգեւոր եւ թէ' մարմնաւոր կարիս լցուցանէր: Հաստատեաց` զի յամենայն տարի տացեն ամենայն վանից Ժ լիտր ձէթ վասն եկեղեցւոյն լուցանելոյ. եւս Ի լիտր գինի ՚ի պէտս երթեւեկողացն: Եւ ապա գնաց յԱսպահան ՚ի տեսութիւն փոքր Շահ-Աբասին, զի առցէ հրաման վասն Կաթուղիկոսութեան իւրոյ: Նախ ետես Իշխանաց Իշխանն, զոր Էհտիմալ-Դօլուաթ ասեն, եւ ծանոյց նմա զխորհուրդ իւր: Եւ ասաց իշխանն, յորում աւուր ազդ արարից քեզ, եկեսցես: Եւ գնացեալ պատրաստեաց պատշաճաւոր աղերս եւ Յ ոսկի ըստ սահմանի առաջին Կաթուղիկոսացն: Գրեաց եւ գիրս մաղթանաց, որ է արզայ: Եւ կայր զգուշութեամբ` մեծաւ յուսով աղօթելով առ Աստուած վասն աջողելոյ գործոյն: Եւ յաւուր միում Դշաբաթի` եկն հրաւիրակ նմա գնալ ՚ի կոչն արքունի: Եւ կոչեալ առաջի նորա, եւ ընծայեաց զաղերսն: Եւ հայեցեալ ՚ի նա արքայն` ասէ, դու տաճի՞կ ես` թէ կռապաշտ: Ասէ Կաթողիկոսն, Աստուած մի' արասցէ, ոչ եմ կռապաշտ, սակայն եւ տաճիկ եւս չեմ: Ասէ Շահն, ապա զի՞նչ ես: Ասէ Կաթուղիկոսն, քրիստոնեայ եմ: Ասէ Շահն, դուք Քրիստոսի զի՞նչ ասէք: Ասէ Կաթուղիկոսն, զի'նչ որ գրեալ են մարգարէքն, մեք նոցա բանիւն կամք, թէ բարի է, նոքա վարձս առցեն. եւ թէ չար է, նոքա պատժեսցին: Ասէ Շահն, դուք Աստուա՞ծ ասէք Քրիստոսի: Ասէ Կաթուղիկոսն, այո': Իսկ տաճիկքն ակն ունէին` թէ` ահա պատառ պատառ առնէ զնա: Քանզի որպէս ասէ Սողոմոն, թէ սիրտք թագաւորաց ՚ի ձեռին Աստուծոյ են: Եւ ինքն Շահ դարձոյց զերեսն առ մեծամեծսն` եւ ասէ Պարսիկ բարբառով, թէ մեք եւս ասեմք նմա Աստուած` զի՞նչ վնաս իցէ. եւ ապա հրամայեաց Կաթուղիկոսին` եւ ասէ, նի'ստ Խալիֆայ: Եւ զի գիտէր լեզու Պարսից, յորժամ լուաւ զբարբառ Շահին, ուրախ եղեւ կարի առաւել: Ասէ Շահն ցԿաթուղիկոսն, ասա' զվկայութիւնս մարգարէիցն` որ վասն Քրիստոսի: Եւ ապա սկսաւ Կաթուղիկոսն ասել, սկսեալ ՚ի Մովսէսի մինչեւ ցՔրիստոս մեկնել զամենայն. եւ լսէին մեծամեծքն զոր ինչ Կաթուղիկոսն ասէր: Եւ յաւարտելն ասէ Շահն, ահա սա վկայ բերէ զմարգարէսն, առ այս դուք զի՞նչ պատասխանէք: Եւ ՚ի բազմելոցն ոչ ոք ասաց ինչ: Դարձեալ ասէ Շահն, արդ զի՞նչ է կամք քո` գրեա' արզ, եւ ես կատարեցից զխնդիրս քո: Եւ երկիրպագեալ արքային` ելեալ գնաց. եւ գրեաց թուղթ առ նա, թէ հզօր եւ մեծ թագաւորի ոտաց հողէն յայտ լիցի, զի հրամայեցեր` թէ թղթով ծանո' մեզ զխնդիրն քո. եւ ծառայ քո ոչ խնդրէ վասն իւր ինչս, այլ խնդրէ յիշատակ ՚ի տէրութենէ քումմէ մնալ յաւիտեան յաղագս կենաց քոց եւ զաւակացդ ազգէ յազգ, այսինքն զտասանորդս գեղին Էջմիածնի շնորհել վանիցն. վասնզի ՚ի բնէ վանիցն լեալ է, եւ ՚ի թուլութենէ Առաջնորդացն մերոց` խաներն յափշտակեալ են` առանց գիտելոյ թագաւորաց` ինքեանք վայելեն: Իսկ թագաւորն իբրեւ ընթերցաւ զգիրն, հրամայեաց որոնել զտաւթարն. եւ քննեալ զտաւթարն` եւ ոչ գոյր, եւ ծանուցին Շահին: Եւ հրամայեաց արքայն գրել արքունական հրամանաւ Նօմոս` որ է ռազամ, եւ տալ նմա, զի թէ կոյր պառաւ մի եւս նստցի յԷջմիածին, տիրեսցէ նմա, եւ ոչ ոք յիշխանաց կամ ՚ի թագաւորաց մի' իշխեսցեն հպիլ կամ մերձենալ տասանորդացն այնմիկ (այնոցիկ). եւ ո'վ ոք հակառակի` թշնամի է Շխ-Սաֆու օճաղին: Եւ գրեալ զայս եւ զռաղամ հրամանաց Կաթուղիկոսութեանն, եւ կնքեալ ետուն ցնա: Զոր եւ առեալ եկն ՚ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին. եւ սկսաւ բուռն հարկանել բարեգործութեան: Նախ զտասանորդ գեղորէիցն գնել, այսինքն զՔասախուն` որ է ՚ի Նիգ գաւառ, զԹեղնեացն, զՍանտոյն, զՍեւաւեր, զՆորք, զՆորագեղ, զԲադռինճ, զԲիւրական, եւ այլ բազում տեղաց, որ է այժմ ընդ իշխանութեամբ սուրբ Էջմիածնի: Այլեւ ՚ի ներքոյ երկրի նաղմ արարեալ` յԲ տեղւոջ է հանեալ ջուր, մինն հեռի ՚ի գեղջէն Էջմիածնայ` տարեալ յանդաստանս ՚ի յոռոգանել զարտորայսն. եւ մինն բերեալ ՚ի գիւղն, զի ՚ի ձմերանի արբցեն անասունք: Եւ ՚ի վերայ այսմ ջրոյ շինեաց ջրաղացս եւ բրնծահանս. եւ արար ծով` եւ ելից ձկամբ: Տնկեաց եւ տունկս առ ափամբ ծովակին. եւ սերմանէին բազում սերմանս, եւ այլ բարութիւնս բազումս: Զի՞նչ ասացից եւ վասն հոգեւոր գործոյն` եւ բազմացուցանելոյ միաբանիցն: Եւ այլ բազում են բարութիւնք սորա, եւ մեք ոչ գրեցաք, զի մի' գայթակղեսջիք. եւ զմնացորդս բանիցն եւ զմահն նորա գրեսցուք ՚ի տեղի իւրում: