Պատմագրութիւն

Եթէ զչարութիւն սորա զամենայն պատմեմք, բազում են, եւ լսողքն գայթակղին, եւ մեք Ժ նէն զմինն գրեմք համառօտ: Էր նա յԵրեւան քաղաքէ. մինչ մանուկ էր, հայրն նորա Խաչիկ տարեալ զնա ՚ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին, եւ ետուն ՚ի դպրատունն: Եւ իբրեւ զարգացաւ, ըստ կախարդական բարուցն` խոնարհութիւն ցուցանէր` մինչ պատրել զամենեսեան. եւ հրամանաւ Փիլիպպոս Կաթուղիկոսին արարին զնա աբեղայ, եւ առաքեցին ՚ի Սեւան կղզին` լինել Հայր անապատին: Եւ կացեալ ժամանակ ինչ, եւ դարձաւ ՚ի սուրբ Էջմիածին. եւ կեղծաւորեալ զինքն ցուցանէր որպէս թէ զմի ոք ՚ի կատարելոցն, մինչեւ հաւանիլ Յակոբ Կաթուղիկոսին, եւ ետ նմա իշխանութիւն վարդապետական, եւ առաքեաց զնա ՚ի Նուիրակութիւն ՚ի քաղաքն Տիգրանակերտ: Եւ գնացեալ անդ` եւ եցոյց զինքն առաքինի եւ պարկեշտ, մինչզի գողացաւ զսիրտս ամենեցուն, եւ հաւանեցոյց զնոսա խնդրել զինքն Առաջնորդ ինքեանց: Եւ ժողովեալ նուիրակն այն, եւ առեալ քահանայս եւ զոմանս ՚ի պատուաւոր արանց, եւ եկին ՚ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին. եւ ցուցին զթուղթն Յամթեցւոց` եւ զխնդիրս նոցա: Իսկ մեծ Կաթուղիկոսն Յակոբ թէպէտ գիտէր զանզգամութիւն նորա, այլ վասն խնդրոյ նոցա արար զնա Եպիսկոպոս, եւ ետ եւ գաւազան մեծ, եւ կոնդակաւ առաքեաց զնա ընդ խնդրականացն: Եւ նորա գնացեալ ՚ի Յամիթ, եւ խնդրեաց ՚ի քաղաքացեացն բերել նօմոս արքունի: Եւ նոքա գնացեալ բերին: Իսկ նա այնուհետեւ յայտնեաց զչարութիւնն իւր ըստ գրեցելոյն, անհնար է օձի թողուլ զթոյնն, եւ Եթովպացւոց` զթխպութիւնն, եւ կարճի` զխայթոցն: Ըստ նոյն սարասի ունէր եւ սա մթերեալ զչարութիւնն ՚ի սրտի իւրում. եւ ժայթքեաց ՚ի գարշ սրտէ իւրոյ զպիղծ մաղձ իւր: Եւ առեալ թուղթ բազում եւ կցեաց ընդ իրեար, եւ գրեաց առ սուրբ Աթոռն Էջմիածին, եւ առ Կաթուղիկոսն Յակոբ` եւ առ միաբանք Աթոռոյն` եւ առ ամենայն վանորայս` եւ առ Առաջնորդս նոցա` բազում հայհոյանս, եւ զխօսս անարգս, բարբանջմունս եւ ղօղանջումն սուտ եւ զուր, վայրապար հաչմունս որպէս շուն կատաղեալ ընդ Տեառն իւրոյ: Եւ յաւարտ հաչմանն գրեալ էր, թէ ես զձեր գործն գրեցի յայսմ թղթի, եւ թողի եւս տեղի թուղթ գրելոյ, զի դուք գրեցէք առ իս ՚ի վերայ այդմ թղթի` զոր ինչ եւ գիտէք յինէն: Եւ առաքեաց զթուղթն ՚ի սուրբ Էջմիածին. եւ ընթերցեալ զթուղթն, եւ լուան զհաչմունս նորա, եւ եդին ՚ի գրատուն ՚ի պահ, զի գիտացին որ ՚ի կորուստ անձին իւրոյ գրեաց զայն: Եւ ապա սկսաւ ընդ քաղաքացիսն հաչել, եւ առնել անզգամութիւն, զոմանս հայհոյելով, զոմանս անիծանելով, ոմանց զուր ասելով, զոմանս ընդ իրեարս ձգելով քսմսական բանիւ: Այլեւ ունէր գործս զազիր եւ գարշ. եւ վիրաւորեալ տաղտկացոյց քաղաքացիսն ամենայն. վասնորոյ կամեցան մատնել զնա ՚ի ձեռս իշխանին: Եւ իմացեալ ծանեաւ` զի չարիք գալոց էր ՚ի վերայ իւր, եւ ՚ի գիշերի գաղտ ելեալ փախեաւ հեծեալ ՚ի ջորի, եւ ճամբար իւր եդեալ յաւանդ. եւ այսպէս ճողոպրեալ ՚ի նոցանէ` գնալով եհաս մինչ ՚ի սուրբ Էջմիածին. եւ էր յաւուրս Յինանցն Զատկի. եւ վասն հպարտութեան իւրոյ` ոչ գնաց յողջոյն Կաթուղիկոսին, այլ յերեկոյին կացեալ անդէն, եւ ՚ի գիշերին կամեցաւ գաղտ փախչիլ, եւ գնալ յԵրեւան. զոր եւ իմացեալ Միաբանիցն` ազդ արարին Կաթուղիկոսին. եւ առաքեաց զկնի նորա արս, եւ հասին նմա ՚ի գիւղն Կաւակերտ. եւ կամէր զերծանիլ ՚ի նոցանէ, եւ ելեալ ջորւով ՚ի տանիս մի, եւ բլաւ տունն, եւ անկաւ ինքն եւ ջորին ՚ի տունն. եւ գնացեալ կալան զնա եւ կապեցին. եւ նստուցին ՚ի վերայ ջորոյն, եւ առեալ տարան ՚ի սուրբ Էջմիածին` եւ արկին ՚ի բանտ: Եւ գրեաց Կաթուղիկոսն թուղթ ՚ի վերայ ամենայն Առաջնորդաց վանորէից` գալ ՚ի դատաստան դատապարտելոյն Օնոփրիոսի. եւ եկին ամենեքեան հանդերձ իշխանաշուք արամբք: Էր անդ եւ Կաթուղիկոսն Աղուանից Տէր Պետրոսն` եւ արք փառաւորք Ջուղայեցիք. եւ յետ երից աւուրց հանին ՚ի բանտէն զչարագործն Օնոփրիոս շղթայեալ, եւ կացուցին ՚ի մէջ բազմութեանց. եւ բերին զգարշելի գիրն` որ գրեալ էր ՚ի Յամթոյ, եւ ետուն ՚ի ձեռն վարդապետի միոյ ընթեռնուլ ՚ի լուր ամենեցուն: Եւ ՚ի ծագիլ արեգական մինչեւ ցերրորդ ժամ աւուրն ընթերցան, եւ ոչ աւարտեցաւ վայրահաչութիւն նորա: Եւ ասէ Պետրոս Կաթուղիկոսն, այլ զի՞նչ պիտոյ են ընթեռնուլդ եւ լսել գարշելի եւ աղտեղի խօսս, ահա լուաք ամենեքեան զհայհոյութիւն եւ զաղտեղի զրոյցս դորա, եւ մնացեալն թղթին իբրեւ զնոյն իմացարո'ւք, եւ թէ ունիք դատաստան ինչ` արարէ'ք: Եւ ապա ասէ Խաչատուր վարդապետն` որ էր առաջնորդ Գողթան գաւառի, ո'վ լիրբ եւ անզգամ` յորո՞ւմ ժամանակի տեսեր այդպիսի գործ ՚ի Միաբանիցս, որ այդպիսի աղբ թափեցեր ՚ի հոտեալ ռխէդ: Եւ էր անդ այր մի Ջուղայեցի, որ ունէր հերձուած ինչ, որում ասէին Սեաւ-Պետրոս, ասէ, յորժամ եկն Փիլիպպոս Կաթուղիկոսն յԱսպահան, եւ սա Սարկաւագ էր նմա. յաւուր միում երթայր դերձակն Թումիկ ՚ի քաղաքն, եւ սա զկնի նորա բացագոյն երթայր եւ հայհոյէր. եւ ես զկնի սորա գնայի` եւ ասացի սմա, ընդ ո՞ւմ խօսիս սարկաւա'գ: Եւ սա ասէ, ո՞վ է սա որ գնայ առաջի մեր: Ասացի, ուսթա Թումիկն է: Ասէ, սա՞ է հերձուածօղ Թումիկն: Ասացի, այո': Եւ ասէ, ահա տեսանեմ, զի հրեշտակ բարձր ՚ի վեր քան զգլուխն կայ, եւ Բ դեւ ՚ի վերայ երկուց ուսոյն նստեալ են, եւ դա խօսի ընդ նոսա: Եւ դարձաւ առ նա` եւ ասէ, որ յայնմ աւուր տեսեր զհրեշտակս եւ զդեւս, այսօր ընդէ՞ր ոչ տեսեր` թէ զի՞նչ էր գալոց ՚ի գլուխ քո: Եւ զայս լուեալ ծիծաղեցան ամենեքեան: Եւ ասէ Պետրոս Կաթուղիկոսն, զի՞նչ ասես, տո'ւր պատասխանի: Ասէ Օնոփրիոսն, թէ այսպէս եւ թէ այնպէս` եկեալ եմ առ ոտս ձեր, մեղայ: Ասէ Խաչատուր վարդապետն, զիա՞րդ իցէ դա մեղայ. զի յայնմ աւուր` յորում եկիր այսր, ընդէ՞ր ոչ գնացեր յողջոյն Կաթուղիկոսին, այլ ՚ի գիշերի փախստական եղեալ, քակեցեր եւս զտուն ողորմելի քրիստոնէին. եւ այժմ պատիր բանիւ կամի՞ս զերծանիլ ՚ի պատժոց. այր անօրէն չարիք իւր որսան ՚ի կորուստ: Եւ ելեալ Կաթուղիկոսն` առեալ մկրատ եւ խուզեաց զգանգուրն` եւ ասէ, ձեռս այս` որ եդի ՚ի գլուխ քո, սա պատժեսցէ զքեզ. բերանս` որ բացաւ ՚ի վերայ քո, սա անիծեսցէ եւ նզովեսցէ զքեզ: Զայս արարեալ առաքեցին զնա եւ եդին ՚ի մահահոտ եւ խաւարային բուրգ մի: Եւ կարգեցին ծառայ, զի հաց տացէ նմա, եւ կացցէ անդ` եւ աղօթեսցէ վասն մեղաց իւրոց: Եւ կացեալ անդ աւուրս ինչ, եւ վասն գարշահոտ լինելոյ բանտին` տկարացաւ, եւ ծանուցին Կաթուղիկոսին. եւ հրամայեաց հանել զնա անտի` եւ դնել ՚ի վերնատուն ցամաք: Եւ առաքեաց յԵրեւան` եւ բերին զքոյր նորա Մուղում` եւ պատանի մի ընդ նմա, զի ծառայեսցէ եղբօր իւրոյ: Եւ կացեալ անդ մինչեւ ողջացաւ: Բայց յորժամ գայր ոք առ նա, եւ նա մտանէր ՚ի ներքոյ մահճի, եւ վոչայր. եւ յորժամ ելանէին, նա նստէր յուտել եւ ըմպել: Եւ յաւուր միում առաքեաց զքոյրն յԵրեւան, եւ ասէ, յայս ինչ աւուր առաքեա' զջորի իմ յայս ինչ տուն ՚ի գիւղն Էջմիածին, եւ այս ինչ այր ընդ նմա: Եւ ինքն ունէր բարեկամս ՚ի սուրբ Աթոռն, եւ աղաչանօք միաբանեցոյց ընդ ինքեան. եւ ՚ի գիշերի միում ընդ խաղաղանալ ժամուն` կախեցին զինքն ընդ պարիսպն, եւ պատանին ընդ նմա. եւ էր ջորին պատրաստ, եւ նստաւ ՚ի վերայ նորա, եւ ՚ի գիշերին այնմիկ գնաց յԵրեւան. բայց կայր երկիւղիւ: Եւ ոչ կարաց կալ անդէն, այլ կալեալ վարձկանս, եւ գնաց մինչ ՚ի Նախիջեւան, եւ անտի ՚ի Թաւրէզ եւ ՚ի Ղազուին, եւ գնաց մինչեւ յԱսպահան: Եւ գնացեալ ՚ի տուն խօճայ Վարդանին, եւ բազում միջնորդութեամբ բազմաց հաշտեցաւ ընդ Կաթուղիկոսին: Եւ եկեալ ՚ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին, եւ շրջէր այսր եւ անդր` խորհելով չարիս: