Պատմագրութիւն

Մեծ հայրապետն Յակոբ յորժամ դարձաւ ՚ի Ղազբնոյ` եւ եկն յաթոռն իւր ՚ի սուրբ Էջմիածին, եւ խանն եւս եկն յԵրեւան, եւ ընթերցան զռաղամ խանին. զի գրեալ ՚ի նմա, թէ` առանց Կաթուղիկոսին մի' ինչ արասցես. եւ դժուարին թուեցան նմա, եւ ակամբ հայէր: Այլ եւ պարտատուքն` որ դրամ էին տուեալ փոխ Կարկտին, եւ թասկինակ էին առեալ յանուն սուրբ Էջմիածնին, նոքա գային եւ խնդրէին զպարտսն: Իսկ Կաթուղիկոսն ձանձրացաւ ՚ի բազում պարտատուացն. վասնորոյ առանց գիտելոյ խանին` ելեալ գնաց ՚ի Տփխիս քաղաք Վրաց, թերեւս կարասցէ ժողովել զդրամս, զի օգնութիւն լիցի պարտուցն: Իսկ խանն իբրեւ գիտաց զերթալն նորա, երկեաւ` թէ մի' գուցէ երթիցէ առ Շահն` եւ գանգատեսցէ յինէն: Վասնորոյ առաքեաց նմա հրաւիրակ Հաթամ բէկ անուն. եւ գնացեալ ՚ի Թիֆլիզ, եւ բազում աղաչանօք աղերսէր դառնալ: Եւ Կաթուղիկոսն ասէր, ես ահա ունիմ բազում պարտս, եւ եկի աստ` գոնեա' հնարեցից զերծանիլ. այլ դու դարձի'ր` եւ ողջոյն մատո' յինէն նմա: Եւ կացեալ անդէն աւուրս ինչ, եւ սակաւ ինչ վճարեաց ՚ի պարտուցն: Եւ ապա ելեալ գնաց ՚ի ծովեզերն. եւ նստեալ ՚ի նաւ, եւ գնաց ՚ի Բիւզանդիայ. եւ անդ եւս վճարեաց ՚ի պարտուցն փոքր ինչ: Եւ տկարացաւ, եւ վախճանեալ հանգեաւ ՚ի Տէր յայնմ ամի ՚ի թուին ՌՃԻԹ յօգոստոսի Բ. եւ տարան զնա ՚ի քաղաքն Ղալաթայ` ՚ի հասարակաց գերեզմանն` ՚ի տեղին` որ կոչի Բէկօղլի. եւ Գ. տակ Աթոռ հաստատեցին ՚ի վերայ. եւ առնէ սքանչելիս եւ բժշկութիւնս. զոր մի ՚ի բազմացն պատմեցից, զոր տեսի աչօք իմովք: Քանզի յաւուր` յորում հանգուցեալ են զնա ՚ի տապանի, Բշաբաթի պատահեալ, վասնորոյ յամենայն Բ շաբաթի առնեն պատարագ քահանայքն Ղալաթու, եւ գնան ՚ի գերեզմանն Հայրապետին, զի ժողովուրդք գան յուխտ, եւ օրհնեն զգերեզմանն, եւ տան Խաչհամբոյր: Նոյնպէս եւ ես գնացի անդ, եւ ետու պատարագ առնել. եւ յետ պատարագին առի երեց մի Յակոբ անուն` որ էր աշակերտն իմ, եւ գնացի ՚ի գերեզման սրբոյն Յակովբայ, եւ ասացի քահանայիցն առնել պաշտօն. եւ էր տաղաւար մի շինեալ հանդէպ գերեզմանի նորա` երեսբաց, եւ գծուծ այր մի եբեր զշուրջառն` աւետարանն եւ բուրվառն, եւ խօսէր տաճկերէն: Եւ ես կարծեցի զնա հոռոմ գոլ, կամ ասորի, եւ կամ թէ հայ` որ ոչ գիտէ խօսել հայերէն: Եւ յետ օրհնելոյ գերեզմանին ետու դրամ Յակոբ երիցուն` զի բաժանեսցէ քահանայիցն: Ետ եւ գծուծ առն քանի մի ստակ. եւ նա տարեալ ետ ցքւոյ. եւ բերեալ ետ ըմպել երիցանցն: Եւ մինչեւ կամէի հարցանել զո'վն եւ զուստին գծուծ առնն, ահա եկն փառաւոր տաճիկ մի` եւ Գ կին ընդ նմա: Եւ բերին վասն գծուծ առնն ձիթապտուղ, եւ քացախ, եւ հաց իւղով` որ ասի սիմիթ, եւ խաշեալ բակլա, եւ սիսեռն, եւ պանիր, եւ պնակաւ գարէջուր` որ է բօղայ, եւ եդ ՚ի տաղաւարն, եւ ինքեանք վառեցին բազում մոմս ՚ի վերայ գերեզմանին, եւ շուրջ գային զգերեզմանաւն աղաչելով: Եւ ես հարցի Յակոբ երիցուն, թէ ո՞վ են սոքա: Ասէ երէցն, դոքա տաճիկ են. եւ է փառաւոր երիտասարդն որդի աղքատին. այս մին կինն` կին սորա է, մինն` նո'յն է սորա եւ կին որդւոյն, մինն դուստր սորա է, եւ մատամբ եցոյց ինձ: Իսկ գծուծս այս էր իշխան մեծ առաջի Վազրին. եւ յանկարծակի տկարացաւ սա, եւ եղեւ անդամալոյծ, եւ ոտքն կցան ընդ ծունկն ՚ի ներքոյ նստոյ տեղին. եւ բազում բժիշկ եկեալ ո'չ կարացին բժշկել զդա: Եւ է տուն դորա մերձ ՚ի ծովն իՍտամպօլ քաղաք: Յաւուր միում տեսանէ դա, զի բազում արք եւ կանայք մտեալ ՚ի նաւ` անցանեն յայն կողմն ծովուն, եւ հարցանէ դա` թէ ո՞ւր երթան նոքա. եւ ասեն, յԱճամստանայ Պատրի մի եկեալ եւ վախճանեալ է աստ, եւ դոքա գնան յուխտ ՚ի գերեզման նորա: Իսկ դա ասացեալ է ազդմամբն Աստուծոյ, արդ առեալ տարէ'ք զիս ՚ի գերեզման նորա, եւ յուսամ առ Աստուած` որ աղօթիւք նորա ողջանամ, եւ այլ ոչ մեկնիմ ես ՚ի տապանէ նորա: Եւ ստիպեաց զորդին իւր, որ առեալ եդին ՚ի կուր, եւ անցուցին յայս կողմն. եւ եդին ՚ի շալակ համալի, եւ բերին աստ. եւ ՚ի գալն պաղատանօք բողոքէր առ Աստուած. եւ յորժամ իջուցին` եդին մերձ առ գերեզմանն. եւ լալով ասէր, փի'ր Եաղո'ւպ` յուսով եւ հաւատքով դիմեալ եկի առ քեզ. կամ տո'ւր մահ, եւ կամ բժշկեա' զիս, երկուցն զմինն շնորհեա' ինձ: Զայս ասաց պաղատանօք, եւ ՚ի վերայ նստոյ տեղին շուրջ եկն զգերեզմանաւն: Եւ ահա ողորմութեամբն Աստուծոյ պարզեցան ոտքն, եւ ապա նստաւ ՚ի վերայ ծնկացն, եւ շրջեցաւ դարձեալ զգերեզմանաւն. եւ ահա կանգնեցաւ յոտին, լայր եւ պաղատէր. եւ կալեալ զվերին քար գերեզմանին, եւ ՚ի վերայ ոտին շուրջ եկն դարձեալ. եւ ահա արձակեցան ամենայն յօդուածքն, շրջէր ուղիղ որպէս էրն առաջագոյն: Եւ ապա անկեալ ՚ի ներքոյ տապանին, եւ ա'յնքան եհար զճակատն ՚ի քարն` մինչեւ այտուցեալ ճակատն` եւ բարձրացաւ քան զգլուխն. ահա յա'յն օրէ մինչեւ ցայսօր ոչ մեկնի դա աստի, տիւ եւ գիշեր աստ է. եւ շինեաց զտաղաւարդ այդ, եւ բնակի ՚ի դմա. ոչ ուտէ միս եւ ոչ ըմպելի ինչ. եւ կերակուր դորա այդ է` զոր եւ տեսանես: Եւ լուաւ թագաւորն զդմանէ, առաքեաց առ դա` թէ ընդէ՞ր ծառայես գիսաւորի գերեզմանին, զի դու մուսրման ես: Իսկ սա պատասխանի արար, թէ սա բժշկեաց զիս, վասն այն ծառայեմ սմա, եւ զհաւատս իմ պահեմ: Եւ ետուն թոյլ` եւ ասեն, որպէս եւ կամի` կացցէ, եւ զհաւատն իւր պահեսցէ. եւ ահա այս պատմութիւն նորա` զոր լուայ եւ տեսի: Բայց յորժամ դարձայ ես յերկիրս մեր, լուայ թէ ՚ի ներքոյ հարկի եդեալ են զգերեզման նորա: Յետ այնորիկ եկեալ են դեսպանք ՚ի Ֆռանգաց, եւ խօսիւք յանդիմանեալ զթագաւորն, թէ դուք ՚ի մեռելոց հարկս առնուք. յայսմ պատճառ է թողեալ են հարկն: Այսքա'ն եւ այսպէս եղեւ մահ Տեառն Յակոբայ: