Պատմագրութիւն

Կոյսս այս էր ՚ի գաւառէն Գողթանայ ՚ի գեղջէն Շաղկերտոյ, եւ էր անուն նորա Թամամ, որ է կատարեալ` կամ լցեալ, դուստր առն միոյ անզգամի` Մալխաս անուն, եւ էր տանուտէր Շաղկերտոյ: Իսկ գեղականքն ասացին ցնա, ե'կ տո'ւր զհամար տանուտէրութեան քո. եւ ետ զհամարն, եւ մնաց ՚ի վերայ նորա բազում եւս, եւ խնդրէին ճնշիւ: Իսկ նա պատրեաց զնոսա` եւ ասէ, թոյլ տո'ւք ինձ աւուրս երիս, եւ ես հատուցից: Եւ նա ելեալ փախստեամբ` եւ գնաց յԱսպահան առ իշխանն Նախչուանու Մահմատ-ռզայ-խան` եւ ասէ, դուստր իմ տաց որդւոյ քում, եւ դու զերծո' զիս ՚ի գեղականաց անտի: Իսկ իշխանն արար ըստ կամաց նորա. գրեաց առ շինականսն Շաղկերտոյ, թէ ես առի զհամար դորա, եւ ինձ եհաս զամենայն. եւ դուք չունիք հրաման խօսել ընդ դմա: Եւ որդին իւր Մուրթուզայ-ղուլի էր յԵրեւան նստեալ Տեղապահ յետ Զալին. գրեաց առ նա, թէ առաքեա' ՚ի Շաղկերտ` եւ բե'ր առ քեզ զդուստր տանուտէր Մալխասին: Եւ լուեալ զայս ՚ի հօրէն, առաքեաց զարս հանդերձ կնաւ տաճկի` ածել զկոյսն Թամամ: Եւ գնացին հրաւիրակքն, մատուցին զչար աւետիքն: Եւ մինչեւ ցայժմ ոչ էին լուեալ զայս աղջիկն եւ մայրն. յորժամ լուան, աղաղակէին, ճանկէին զերեսս, ճողէին զհերս, լային եւ հառաչէին: Իսկ տաճիկքն կալեալ զերանելի կոյսն Կատարեալ, մերթ ՚ի քարշ, մերթ ՚ի յոտին, եւ տարեալ մուծին ՚ի ժանուարն: Իսկ պիղծն Մալխաս պատուէր առաքեաց առ Մուրթուզայն` եւ ասէ, ա'յնքան մի' խօսեսցիս ընդ դստեր իմոյ, մինչեւ ես եկեալ արարից զհարսանիսն: Եւ առեալ տարին զնա յԵրեւան` եւ ցուցին Մուրթուզայ-ղուլուն: Եւ տեսեալ զգեղեցկութիւն նորա, զարդարեաց զնա ոսկւով, եւ արծաթով, եւ դիպակով, եւ այլ եւս զարդուք պճնեցոյց, եւ մնայր գալստեան հօր նորա, զի արասցէ զհարսանիս: Իսկ երանելի կոյսն Կատարեալ ո'չ ուրախանայր, ո'չ ուտէր, եւ ո'չ ըմպէր: Այլ միշտ զմտաւ ածէր, թէ որո՞վ հնարիւք կարիցէ զերծանել: Եւ նստէր հանդէպ ձորոյն. եւ ՚ի գլուխս բարձր քարանցն զննէր` գոնեա'յ խոնարհ տեղի ինչ գտցէ, զի իջեալ փախիցէ. եւ ոչ եգիտ ցած տեղի: Եւ ապա ՚ի գիշերի միում խորհեցաւ ՚ի միտս իւր, թէ անկայց ՚ի քարանցս ՚ի վայր, բարուոք է իմով կամաւ եւ Քրիստոսի հաւատովն մեռանել, քան ուրացութեամբ մնալով կենդանի: Եւ կնքեալ խաչ զերեսն, անկաւ ՚ի բարձր քարանցն ՚ի վայր, եւ ուշաթափ եղեւ սակաւ մի. եւ ապա յարուցեալ հայի ընդ կամուրջն` որ ՚ի վերայ Հուրաստան գետոյն, եւ անցեալ ընդ նոյն` ուղղէ զինքն գնալ ՚ի Կարբի: Եւ ահա պատահեաց տաճիկ մի, եւ աղաչեաց առ նա կոյսն. եւ ետ նմա ապազի մի` եւ ասէ, ցո'յց ինձ զճանապարհ Կարբւոյ. եւ նա եցոյց նմա` եւ ասէ, պատեա' զայգեստանաւդ եւ մո'ւտ ՚ի Նորագեղ, եւ անդ ցուցանեն քեզ ճանապարհ: Եւ նա գնացեալ էանց զգիւղն, եւ առապար ճանապարհաւ երթայր` եւ ո'չ գիտէր թէ ո'ւր գնայր. եւ հայեցեալ տեսանէ` զի առաջի իւր գնան բազմութիւն տաճկաց` արք եւ կանայք` բեռնակիր անասնօք` հանդէպ լերինն Արայի լեռնանալ: Եւ փութացեալ եհաս նոցա, զմտաւ ածեալ` թէ ՚ի շէն ինչ երթան նոքա: Ո'չ նոքա հարցին ցնա` թէ ո՞վ ես, կամ ո՞ւր երթաս, եւ ո'չ նա եհարց ցնոսա ինչ, եւ անմռունչ գնայր ընդ նոսա զկնի նոցա: Եւ գնացեալ հասին հանդէպ գեղջին Եղավարդայ: Եւ սուրբ կոյսն եհարց տաճկացն վասն գեղջն. եւ նոքա ասացին, գեղ է Հայոց` եւ կոչի Եղավարդ: Եւ ապա մեկնեցաւ ՚ի նոցանէ, եւ ուղղեաց զինքն դէպ ՚ի գիւղն. եւ եմուտ ՚ի տուն քրիստոնէի միոյ, եւ ասաց զամենայն` զոր ինչ վասն իւր. եւ աղաչէր նոցա` կոչել քահանայ մի, զի հաղորդեսցէ զիս, գիտեմ` զի ահա սպանանեն զիս: Եւ նոքա գնացեալ բերին այրի երէց մի` Մկրտիչ անուն, եւ խոստովանեցաւ եւ պատմեաց նմա զամենայն վարս ՚ի ծննդենէ մինչեւ ցօրն` յորում էր, եւ հաղորդեցաւ մարմնոյ եւ արեանն Քրիստոսի: Եւ տէր գեղջին տաճիկ Ուղարլու, ասաց արձակել զնա` ուր եւ կամի` գնասցէ: Իսկ ոմն պիղծ` Սահակ անուն, որ էր տանուտէր գեղջին Եղավարդայ, ասաց, ես երկնչիմ յիշխանէն, զի մի' վտանգ ինչ կրեցից սակս դորա: Եւ գնացեալ պատմեաց իշխանին: Եւ ասէ իշխանն, ես փոյթ ինչ արարի վասն նորա. որովհետեւ այդպէս է, գնացեալ մերկացուցէ'ք զնա, եւ կորուսէ'ք զինքն: Եւ եդ երկու տաճիկ ընդ պղծոյն Սահակայ. որ գնացեալ կապեցին զերանելին, եւ հեռացուցին ՚ի գեղջէն, եւ մերկացուցին ՚ի զարդուցն. եւ արձակեցին զանկապան ոտիցն իւրեանց, որ չաշուրբաղի, եւ ետուն ցՍահակ. եւ նա խեղդեաց զսուրբ կոյսն Թամամ` կատարեալն բարի մահուամբ եւ ուղիղ հաւատով, մաքուր մտօք եւ ճշմարիտ սիրովն Քրիստոսի: Եւ կուտեցին զքարինս ՚ի վերայ նորա, եւ թողեալ գնացին: Եւ ՚ի վաղիւն եկն պիղծ հայր սրբոյն` եւ ասէ ցիշխանն, ցո'յց ինչ զդուստրն իմ: Ասէ իշխանն, դուստրն քո զկեանս իւր քեզ շնորհեաց. եւ պատմեաց նմա զամենայն: Ասէ այրն, դու ոչ կարացեր պահել կին մի, արդ ընդէ՞ր սպաներ, տո'ւր զմարմին նորա. եւ ետ նմա զնոյն Սահակն, եւ գնացեալ եհան ՚ի ներքոյ քարանցն, եւ տարեալ ՚ի գիւղն Եղավարդ, եւ ժողովեցան քահանայք եւ ժողովուրդք բազում, եւ թաղեցին ՚ի ներքոյ որմոյն եկեղեցւոյ հարաւոյ. եւ եմուտ արեգակն, եւ մտին յեկեղեցին պաշտել զերեկոյեան ժամն. եւ յաւարտ ժամուն` գնացին ոմանք` զի համբուրեսցեն զգերեզման նորա. եւ տեսին որպէս մանր կայծ հրոյ ՚ի վերայ գերեզմանին, եւ գրոհ տուեալ միմեանց` գնացեալ տեսին լոյսն ՚ի վերայ գերեզմանին. եւ ա'յնքանք մնացին անդ` մինչեւ նուազեցաւ լոյսն: Եւ իմ լուեալ` գնացեալ իմացայ հաւաստեաւ ՚ի Մկրտիչ երիցոյն. եւ գրեցի զանուն ՚ի վերայ տապանին եւ զթուականն ՌՃԽ: