Պատմագրութիւն

Իսկ Կաթուղիկոսն Նահապետ կայր յիւրում գործս ՚ի սուրբ Էջմիածին, եւ յաւելոյր շինութիւնս ՚ի սուրբ աթոռն Էջմիածին եւ յամենայն վանորայք. բայց կարի սաստիկ էր ՚ի վերայ յանցաւորաց. եւ եթէ ոք պակասութիւն ինչ գործէր, սա կալեալ հրապարակաւ կախէր` եւ գանալից առնէր, եւ տուգանէր մարմնաւոր իշխանութեամբ. հարէր զմօրուսն եւ գանգուրն, եւ արկանէր ՚ի բանտ` եւ շղթայէր: Եւ այսպէս ահարկութեամբ կայր ՚ի վերայ ամենայն եկեղեցականաց եւ քահանայից: Եւ վասն այսմ գործոյ վիրաւորեցան ոմանք ՚ի սեւագլխոց ՚ի մերումս յաշխարհէ, եւ գրովք միաբանեցան ընդ եպիսկոպոսացն Նախչուանայ եւ Գողթանայ: Եւ գրեցին առ Ստեփաննոս վարդապետն` որ էր Առաջնորդ Ասպահանայ եւ Ջուղայու, թէ կաթուղիկոսս այս խանգարեաց ամենայն կարգ եւ օրէնք` զոր սահմանեալ էին նախնիքն մեր, եւ ինքն զոր ինչ եւ կամի` այնպէս վարէ առանց կանոնաց եւ վկայութեանց գրոց: Եւ այլ բազում ամբաստանութիւնս սուտ գրեցին առ նա, եւ ասացին, դու ե'կ եւ լե'ր մեզ Կաթուղիկոս. եւ մեք լիցուք հնազանդ հրամանաց քոց. թերեւս ուղղեսցի կարգ մեր եւ կրօնք: Զայս գրեցին` եւ կնքեալ ետուն ՚ի վարդապետ մի Մատթէոս անուն Կարբեցի` մականուն Բատրադեն: Եւ առեալ զթուղթն, եւ գնացեալ յԱսպահան, եւ ետ ցՍտեփաննոսն զգիրն: Եւ ընթերցեալ ծանեաւ զամենայն, կարծեաց հաւատի եւ ճշմարիտ լինիլ: Բայց զկատարածն ոչ իմացաւ, եւ ոչ զասացեալն ՚ի մարգարէէն. եթէ ո'չ տէր շինէ զտուն, ՚ի նանիր: Եւ ՚ի պատիր բանիցս նոցա խաբեցաւ մեծ ճգնաւորն Ստեփաննոս, եւ հետեւեցաւ սնափառութեան: Եւ բազում գանձս ծախեալ յարքունիս, բազում միջնորդաւ էառ արքունուստ տոմս` որ է ռաղամ Կաթուղիկոսութեան` գալ ՚ի Սուրբ Էջմիածին: Եւ առաջագոյն առաքեաց զաշակերտն իւր Աղէքսանդրոս վարդապետն` գնալ եւ առաքել զՆահապետն ՚ի վանքն Տաթեւու, եւ ինքն նստիլ Տեղապահ մինչեւ ցգալն իւր: Իսկ Նահապետն ելեալ ՚ի սուրբ Էջմիածնայ, եւ ո'չ գնաց ՚ի Տաթեւ, այլ գնացեալ ՚ի Թաւրէզ` եմուտ յարքունիսն, զոր ինքեանք ասեն Շահ-օճաղի, եւ ո'վ ոք մտանէ անդ, եւ թէեւ մահապարտ իցէ, ո'չ ոք ասէ նմա ինչ: Եւ ապա եկն եւ Ստեփաննոսն ընդ Ֆարզալի խանին, եւ իմիասին գնացին յԵրեւան: Եւ Նահապետն եւս գնաց զկնի նոցա, եւ նստաւ ՚ի Խնկելոյ - Ձորգեղ` որ է Ձորագեղ: Եւ Ստեփաննոսն օրհնեցաւ Կաթուղիկոս, բայց ոչ կարաց վարել զիշխանութիւն Կաթուղիկոսութեան: Քանզի Նահապետին բազումք կային բարեկամք թէ ՚ի մերում յաշխարհիս` եւ թէ' յԱսպահան. որք ոչ կամէին զԿաթուղիկոսութիւն Ստեփաննոսին. որպէս եւ Աւետիս ոմն ՚ի Ջուղայոյ, որ երբեմն լեալ էր իշխան Ջուղայու, որ ասի Քալանթար. սա ՚ի հարկելոյ թագաւորին` ուրացաւ զՔրիստոս, եւ երկոքին դստերքն իւր աղերսեաց նմա, եւ եղեւ ինքնիշխան մեծ ՚ի վեր քան զյոգունս, եւ էր բարեկամ Նահապետին. որ եմուտ առ թագաւորն Շահ-Հիւսէին, եւ մեղմով ծանոյց նմա, թէ օրէնք է Հայոց, մինչեւ Կաթուղիկոսն նոցա կենդանի իցէ, այլ ոք ոչ լինի Կաթուղիկոս. եթէ մեռանի, եւ կամ կամաւ իւրով հրաժարի, եւ ապա այլ վոմն կացուցանեն Կաթուղիկոս ընտրութեամբ ամենայն ազգին: Իսկ Ստեփաննոսս այս թարց ընտրողութեան ազգին` ինքնագլուխ եղեալ է Կաթուղիկոս. եւ ահա առաջին Կաթուղիկոսն կենդանի է: Եւ իբրեւ լուաւ Շահն, եւ բարկացեալ յոյժ` գրեաց առ իշխանն Երեւանայ Ֆարզալի խան` առնուլ ՚ի Ստեփաննոսէն Ռ թուման տուգանս, եւ ինքն համախոհօքն դնել ՚ի բանտի. եւ արար այնպէս: Եւ էին համախոհք նորա` Պետրոս վարդապետ Վայոց-ձորոյ, որ է Աթոռակալ Սուրբ Էջմիածնի. Գրիգոր վարդապետ ՚ի Մուղնոյ վանից. Յովհաննէս վարդապետ ՚ի Ծաղկունոց-ձորոյ. որք ընդ նմա եդան ՚ի բանտի ընդարձակ, եւ ետուն տուգանս նոքա` եւ արձակեցան: Իսկ Ստեփաննոսն հանին ՚ի թեթեւ բանտէն, եւ եդին ՚ի մթին եւ գարշահոտ զնտան, եւ ոտքն ՚ի ծնգացն եդին ՚ի կոճեղս` որ է տօմրուղ, եւ ՚ի ներքոյ թիկանցն քար ողորկ. եւ ՚ի զազրութենէ հոտոյն` եւ յաճմանէ հերացն` եւ ՚ի բազմանալոյ որդանցն վշտացեալ` մեռաւ անդէն. եւ ըստ կտակաց նորին տարեալ ՚ի Խոր-վիրապն` եւ թաղեցին անդ ՚ի թուին ՌՃԽԷ եւ ՚ի յունվար Դ: