ՈՒՐՈՒԱԿԱՆՔ
ՎԻՔԹՈՐ
ՀԻՒԿՕՅԻ
Ա.
Քանի՞ս,
աւա՜ղ,
տեսի
ես
աղջկունս
անժամ
կենազրաւ.
Ճակատագրին
են
օրէնք,
հա՛րկ
է
մահուան
իւր
աւար.
Հարկ
է
խոտոյ
անկանիլ
ընդ
սայրասուր
մանգաղաւ,
Հարկ
է
պարուց
ի
հանդէս
զըւարճ
կայթից
սըրավար՝
Կոխել
ըզփունջըս
վարդից:
Հարկ
ուղխից
ըսպառիլ
յընթանալոյն
ի
ծործոր.
Հարկ
է
ցոլալ
փայլակին,
՚ւ
ի
նոյն
հապճեպ
առնուլ
վերջ.
Հարկ
է
Ապրիլ
նախանձոտ
դիցէ
պաղիւ
ի
տոչոր
Ըզգեղանին
խընձորի
աստղափըթիթ
ծաղկամբ
պերճ,
Անուշաբոյր
ձի՜ւն
գարնան։
Զի
ա՛յս
են
կեանք,
յետ
լուսոյ՝
երիթամած
գայ
գիշեր,
Յետ
ամէնի՝
զարթնութիւն
ի
վիհ
դժոխոց
կամ
յերկին.
Աշխարհախումբն
ի
խրախճան
անյագ
ակումբըն
բազմէր,
Սակայն
քանի՜
բազմական
լըքեալ
պարապ
զիւր
տեղին
Եւ
ել
գընաց
տարաժամ։
Բ.
Քանի՜ս
տեսի
կենազրաւ.
մին
վարդագոյն
եւ
ճերմակ,
Միւսըն
թըւէր
ականջել
երկնախօսիկ
նըւագաց.
Այլ
ոք,
կըթոտ,
ըզմի
թեւ
դընէր
ճակտին
իւր
խեչակ,
Եւ
զերթ
թռչուն
հոլաթեւ
թեքէ
ըզճիւղն
յիւրն
ի
սլաց,
Հոգեակն
եբեկ
զիւր
մարմին։
Մին
ի
նոսա
շրջմոլիկ,
ցընորակոծ,
դալկահար,
Հեծէր
յուշիկ
անուն
մի,
զոր
ածէ
ո՛չ
ոք
ի
միտ.
Այլ
ոք
անկեալ՝
թալանայր
հանգոյն
երգոց
ի
քընար.
Եւ
այլն
ի
շունչ
օրհասին
ունէր
զանոյշըն
ժըմիտ
Յերկնից
նորեկ
հրեշտակին։
Համայնք
ծաղկո՛ւնք
վաղանցիկք,
եւ
կեանք,
աւա՜ղ,
կարճատեւ.
Աղկիովնեա՛յք
ծովասոյզ՝
հանդերձ
բընկօքն
երերուն,
Աղու
տատրակք
զոյս
երկինք
տըւեալ
երկրիս
էր
պարգեւ,
Ոյք
շընորհօք
ե՛ւ
սիրով,
ե՛ւ
մանկութեամբ
զարդարուն,
Զամսըն
գարնամբք
հաշուէին։
Զիա՛րդ,
ո՞չ
եւս
են
նոքա,
այդպ՛էս
կանուխ
հողեցան.
Այդքա՜ն
չըքնաղ
աղջըկունք
աներեւա՜կ
ու
անխօս.
Շիջելափառ
այդքա՛ն
ջահք,
այդքա՛ն
ծաղկունք
ցիր
ու
ցան.
Ա՜հ,
թոյլ
տո՛ւք
ինձ
առաթուր
կոխեալ
ըզդէզ
թերթից
գօս,
Գընալ
յանտառըս
մոլար։
Անո՛յշ
ուրուք,
անդ
ի
մութ
մինչ
մըտախոհ
կամ
դեգեր,
Նոքա
անձնիւր
գան,
խօսիմ,
խօսին
ընդ
իս
նոքա
այլ։
Բեկբեկ
ի
լոյս
մերթ
ի
յայտ
գան,
մերթ
ծածկին
ի
յըստուեր,
Եւ
ի
միջոյ
կողերաց
եւ
սաղարթուցըն
մըռայլ
Դիտեմ
զաչս
նոցին
ցոլս։
Քոյր
է
հոգիս
գեղաղէշ
ուրուատեսիկ
այն
ոգւոց.
Եւ
մեք
վազեմք
զօրինօք
գերեզմանին
եւ
կենաց.
Մերթ
զուգաճեմ
եւ
մերթ
բուռն
հարում
նոցին
ըզթեւոց,
Անճա՛ռ
տեսիլ,
ուր
ես
եմ
նոցա
նըման
մահացած,
Այնք
կենդանի
ինձ
նըման։
Ըզձեւս
իւրեանց
ընծայեն
իմ
խորհըրդոցըս
բոլոր.
Դիտեմ,
դիտեմ
ըզնոսա,
եւ
ասեն
ինձ՝
ե՛կ
առ
մեզ,
Ձեռն
ի
ձեռին
կայթեն
շուրջ
յետոյ
զշիրմաւ
պարաւոր,
Յետոյ
տակաւ
սուզանին
անհետ
ի
մութն
ասպարէզ,
Եւ
ես
խորհիմ
եւ
յիշեմ…։
Դ.
Մի՛ն
մանաւանդ.
-
հրեշտա՛կ
մի,
պատանուհի
ըՍպանիկ.
Ունէր
թաթիկ
ձիւնաթոյր,
ուռնոյր
ի
հեծ
լանջքն
յանմեղ,
Աչք
սեւորակ,
յոր
շողան
գաղթածընի
ակնարկիք.
Եւ
անծանօթն
այն
հըրապոյր,
եւ
այն
պըսակ
լուսագեղ՝
Զարդ
ճակատուց
նորատի։
Եւ
մեռա՜ւ
նա,
ոչ
առ
սէր,
զի
ի
ճակատն
այն
անամբ
Հաճոյք
սիրոյ
եւ
մըրցմունք
դեռ
ո՛չ
էին
ազդեցիկ.
Զայնըր
ամէն
դիմեցմունս
վանէր
սըրտիկն
ապստամբ.
Ի
տես
նորին
մինչ
համայնք
գոչէին՝
զի՜
գեղեցիկ,
Չասէր
ոք
զայն
յունկանէ։
Նա
յոյժ
սիրող
էր
պարուց,
ա՛յս
է
մահուն
իւր
պատճառ.
Սիրող
պարուց
հանդիսին՝
ակնախթտիղ
եւ
ցընծուն.
Դեռ
խըլըրտի
աճիւն
իւր
եւ
դողդոջէ
մեղմաբար,
Մինչ
ըզվըճիտ
գիշերաւ
ճերմակ
ամպիկ
մի
փայլուն
Պարէ
զերկինիցն
մահկաւ։
Նա
յոյժ
սիրող
էր
պարուց.
մինչ
տօնախումբ
գայր
ի
խինդ,
Յայն
մըտածուփ
կայր
ըզտիւս,
այն
գիշերացն
էր
երազ։
Ե՛ւ
երաժիշտք,
ե՛ւ
բամբիշք
ե՛ւ
պարանցիկք
յահուր
թինդ,
Աղմըկելով
ըզքուն
իւր
եւ
ըզգըլխովն
առեալ
վաղ,
Բառնան
քրքիջ
եւ
շըշուկ։
Յետոյ
գոհար
եւ
մանեակ
աչացն
հանդէպ
շողշողէր,
Գօտի
կամար
բեհեզեայ
կոհակակերպ
ծըփալով,
Եւ
անկուածոյք
նըրբաթել,
քան
ըզմեղուացըն
թեւեր,
[1]
Դրասանգք
եւ
ծոպք
հոյլ
ի
հոյլ,
որովք
լընոյր
բիւր
կողով,
Տեղատարա՛փ
եւ
ծաղկանց։
Յըսկըսանիլ
հանդիսին,
ծիծաղադէմ
ընդ
իւր
քորս
Գայր
խոպալով,
՚ւ
ի
մատունս
իւրն
հովահար
ծածանէր,
Յետոյ
նըստէր
մետաքսեայ
փաղփուն
ձորձոցըն
յոլորս
Եւ
սիրտ
զըւարթ
զերդ
բամբիռս
ի
ծոց
խընդայր
եւ
վազէր
Ընդ
բիւրաձայն
կընդընդոցս։
Էր
տեսանել
զաղջիկն
այն
ի
կայթ
ոտին
սուրարշաւ։
Ոսկիանիշ
իւր
քըղանցք
տան
ի
շարժ
փայլ
ըզփայլի,
Եւ
թոյրաթուխ
մեծ
աչկունք
ցոլան
ընդ
սեւ
կերպասեաւ,
Որպէս
գիշերց
ի
ճակատ
աստեղաց
զոյգ
մի
վառի
Ի
ծոպս
ամպոցըն
մըռայլ։
Եւ
խընդամո՛լ
էր
աղջիկն,
համայն
խնծիղ
եւ
կայտիռ.
Թուէ՛ր
մանուկ.
հիացումն
էր
մեր
ժամուց
տըխրազբօս,
Զի
ո՛չ
պարուց
յակըմբին
սիրտ
բողբոջէ
ցընծալիր.
Ո՜հ,
անդ
փոշիք
մըրըրկեալ
ընդ
ծիրանիս
տան
հըրոս
Եւ
սեաւ
տաղտուկք
ընդ
հաճոյս։
Սակայն
կայթից
ի
դոփիւն
նա
սըրաթռիչ
պարառաջ՝
Հոլաթեւէր
դարձադարձ
չառնէր
շընչոյ
տուրեւառ,
Եւ
արբենայր՝
մըրմընջով
աղեբախից
քաղցրաւաչ,
Ծաղկամբ
մոգիչ
հանդիսին
՚ւ
ոսկի
ջահիւք
բոցավառ,
Ձայնից
՚ւ
ոտից
աղմըկաւ։
Զի՜
հեշտալի
ի
յամբոխն
յապշոպ
ընդոստ
սըլանալ,
Ըզգալ
զի
պարն
յաւելու
ըզկիրս
հոգւոյդ
բիւրաւոր,
Եւ
չըգիտել,
թէ
արդեօք
գընա՛ս
ընդ
ամպն
ի
թաւալ
Թէ
խոյս
յերկրէն
տաս
խուճապ,
թէ
ընդ
ոտիւք
պարաւոր
Կոխես
զալիս
պըտոյտքեալ։
Սակայն
աւա՜ղ,
զի
հարկ
էր
ի
գալ
շողից
այգածին
Մեկնիլ
ի
բաց
եւ
առ
սեամըս
մընալ
լօդկին
սընդուսոյ,
Եւ
էր
յայնժամ,
զի
յաճախ
այն
կաքաւիչ
աղաւնին
Ըզգայր
ի
դող
զոփալով
ի
վայր
մերկիկ
ի
յուսոյ
Սողալ
այգուց
շընչոյն
զով։
Զի՜
վաղորդայնն
է
տըխուր՝
կայթատօնից
հրճուական.
Ողջա՛մբ
մընայք
դուք
զարդեր,
պարք
եւ
ծիծաղք
մանկունակ,
Հազն
անողոք
յաջորդէ
դաշնակութեանցըն
փոխան,
Եւ
վարդադէմ
եւ
դալար
հաճոյից՝
տե՛նդ
կապուտակ,
Աչկունք
շողշող
նըւաղին։
Դ.
Մեռա՛ւ
կենացն
ի
գարուն,
աղւո՛ր,
գըգուեա՛լ,
երանեա՛կ,
Մեռա՛ւ,
ելեալ
ի
պարուց
որ
զմեզ
ի
թուխս
համակեաց,
Մեռա՛ւ,
աւա՜ղ,
՚ւ
ի
ծոցոյ
խելայեղ
մօրն
անուշակ,
Իւր
ամենայն
զարդերով
ցուրտ
մահ
ըզնա
թօթափեաց՝
Դընել
ի
քուն
ի
դագաղ։
Դեռ
շատ
կայտռիս
հարկանել
յակումբ
պարուց
պատրաստ
էր,
Մահ
այդքա՛ն
բուռն
հապճեպով
էառ
զչըքնաղ
իւր
մարմին,
Եւ
առօրեայ
այն
ծաղկունք,
որովք
գըլուխ
իւր
պըճնէր,
Որ
դեռ
յերէկ
յերախանս
ամենաբոյր
փըթթէին,
Ի
հող
շիրմին
խամրեցան։
Ե.
Վա՜հ,
եղկելի՛
իւր
մայրիկ,
որ
անգիտակ
իւր
բաղդին
Այնքան
ի
սէր
կաթոգնէր
ի
դիւրաբեկն
յայն
ծըղօտ,
Մինչ
տըղայն
էր
եւ
հիւանդ,
տըքնէր
ի
գլուխ
իւր
բարձին,
Եւ
զլալագին
իւր
մանուկ
այնքան
գիշեր՝
խընամոտ՝
Հանգուցանէր
յորորան։
Զո՛ւր
մայրենի
գորովանք.
արդ՝
այն
աղջիկ
վաղամեռ,
Ընդ
կապարեաւ
դագաղին՝
կապուտակեալ,
որդնահար
Նընջէ,
՚ւ
ի
փոս
դամբանին,
ուր
զնա
եդին
ձեռըն
մեր,
Մեռելական
յինչ
հանդէս,
եթէ
զարթնու
սառնահար
Ձըմրան
չըքնաղ
գիշերով։
Դառնաժըպիտ
հրէշ
ճիւաղ
գայ
մունջ
ըզնա
զարդարել,
Փոխանակ
մօրըն
քընքուշ,
ասէ՝
ե՛լ,
ժամն
է
ահա՛,
-
Եւ
սառնամած
մի
համբոյր՝
տըւեալ
շըրթանցն
աներեր,
[2]
Խաղայ
մատամբք՝
աճառուտ
սողեալք
ձեռացն
յոսկորեայ
Երկայն
ծըփուն
իւր
հերովք։
Յետոյ
ածէ
դողդոջուն
ըզնա
ի
պար
դիւթաճեմ,
Յակըմբահոյլ
օդային,
որ
ի
խաւար
ճախրասլաց.
Եւ
թըլփայորդ
կայ
յոլորտս
լուսին
տըժգոյն
լայնադէմ,
Եւ
շափիւղեայ
ներկեն
շողք
ծիածանին
գիշերաց
Ամպոց
ըզծոպս
արծաթեայ։
Զ.
Դո՛ւք,
զոյս
ի
խաղս
իւր
կոչէ
պարահանդէսն
եռանդուն,
Զըսպանուհին
յուշ
ածէք,
որոյ
շիջաւ
կենաց
լոյս.
Ծաղկահասա՛կ
աղջըկունք,
նա
գիրգ
ձեռամբ
զըւարթուն
Կենաց
ըզվարդըս
հընձէր,
ըզմանկութիւն,
ըզհաճոյս,
Ըզգեղ
փափուկ
եւ
ըզսէր։
Թըշուառ
մանուկըն
տօնից
ի
տօնըս
յար
դիմեցիկ,
Զարմանազան
յօրինէր
զերփնիս
սիրուն
այն
փընջին,
Այլ
խիստ
բախտին
հարուածով
զիա՜րդ
եղեւ
վաղանցիկ,
Զերթ
Ոփելիա
ի
յալեաց
յափըշտակեալ
գետակին՝
Մեռա՜ւ
ծաղկունս
քաղելով։
[1]
Ա(1870)
Դրասանգ
ի
ծոպք
հոյլ
ի
հոյլ
որովք
լընոյր
բիւր
կողով,
[2]
Ա(1870)
Խաղայ
մատամբքն
աճառուտ
սողեալք
ձեռացն
յոսկորեայ