Գրոց ու բրոց եւ Սասունցի Դաւիթ կամ Մհերի դուռ

Հեղինակ

Բաժին

Western Armenian And Diaspora Literature

Թեմա

Ը
       Մէկ ժամանակ յինք ընցաւ. ինն ամիս, ինն օր, ինն սըհաթ որ թըմաւ, Աստուած ուրանց տղէ մի տուեց։
       Դաւիթն ասեց Խանդուդ խանըմին.
       -Թէ որ ըդ տղէն ընձնից է, ուր վրէն նշան մի, զօրութեն մի տ՚եղնի։
       Բերեցին զտըղէն խօնդախ էրեցին ու բերեցին զգութնի զընջիլ պընդի տեղ փաթթեցին վըր տըղին։ Տըղէն էր, յեբոր լաց ու ճմլտկաց մէջ ճղօրին, ըդուր վրաւու փաթուկ զընջիլ կտոր-կտոր եղաւ։ Ջուղաբ գնաց Դաւիթին, թէ.
       -Տղէն լաւ տըղայ է. զզընջիլ կտրտեց. ըմա ուր մէկ ձեռք սաղատ է, խփուկ է, ու մարդ չկռնայ բանայ զուր ձեռք։
       Էկաւ Դաւիթ նստաւ ու զմանուկի ձեռք մաժեց ու բացեց։ Տեսաւ, որ ղուլանթ մի արուն ուր ձեռվու մէջն էր, ասեց.
       -Հա՜յ, հա՜յ… զաշխարք արեր է կաթ մի արուն, դրեր է ուր ձեռվու մէջ։ Թ՚որ ըդի մնաց, ըդուր մօտէն զարմանալի բան տ՚եղնի։
       Բերեցին զտըղէն լէ կնքեցին ու զանուն դրեցին Մհեր։
       Մնաց ժուկ մ՚ ու ժամանակ մի, տըղէն մեծցաւ։ Դաւիթ էլաւ զտըղէն թողեց ի Գաղզուան մօտ ուր մեծ պապ ու ճոչիկ, ու առաւ զԽանդուդ խանըմն ու խըստ էրեց ի Սասուն։ Խլաթցիք լէ ազգար ժողվեցին ու պատան կապեցին ուր դէմ, ու սէլերով մադարիս շինեցին, կռիւ կցեցին։ Խանդուդ խանըմ զմըզրըղի սուրուղը կը զարկէր, զպատան կը քակէր ու զսէլեր կը թալէր երկու սհաթուան ճամբայ։ Դաւիթ լէ կը ջարդէր զազգար ու կ՚երթէր։ Դարձաւ Դաւիթն ասեց.
       -Խլաթցի՛ք, դուք ի՛նչ բէնամուս մարդ էք, որ արզի դէմ կռիւ կ՚էնէք։ Թողէք զիմ արզ տանիմ Սասուն ու հըպամ՚ լէ իգամ՝ կռուինք։
       Ու ըդունք չհաւտըցան.
       -Որ հմալ է, - ասեցին, - դէ երդըվցի քո ծոցի սուրբ Նշան, որ աւտանք։
       Դաւիթ լէ ձեռք զարկեց վըր սանդրին, որ ուր խելքով զսանդր տ՚երդուէր, ձեռք առ սուրբ Նշանին։ Ու սուրբ Նշանի հունար լէ էն էր, որ զինք պիտի չերդուընէր։
       Ու Դաւիթ առաւ զԽանդուդ ու տարաւ ի Սասնու բերդ։
       Ձեռք մտուց ի ծոցք, տեսաւ, որ սուրբ Նշան էր ընկի ըն թարաֆի ծոցք, ու ինք զէն էր երդուըցե։ Ասեց.
       -Է՜լ իմ բան բաթալ է, երթամ լէ բօշ, չերթամ լէ։ Ըմա ախըր տ՚երթամ։
       Զարկեց էկաւ ի կռիւ, ու խըլաթցիք զըդի նեղ լծեցին։ Ձին լօրխաւ ի Չըղուրայ շամբ, մէջ տըլին. վար հասըլ ըդ տլի միջէն խըլսաւ, էկաւ Լօխօրայ ջրի վրէն։
       Ըն վախտին, որ Աբամէլիք սաղ էր, Աբամէլիք էկեր էր Իբրահիմ աղի տուն ու զօրով գացեր էր էդ աղի կնկայ մօտ, ու էդ կնկայ անուն լէ Շըմշըմ խանըմ էր. ու ըդուր մօտէն եղեր էր աղջիկ մի, որ էն լէ ըդունց ազգէն էր։ Էդ լէ շատ հունարով էր։ Հա՛ ըդ աղջիկն էր առեր մէկ նետ ու աղեղ, էկեր էր ըդ տեղու փըլերու մէջ թափըլտուեր էր։ Դաւիթ ըդ Լօխօրայ ջրի մէջ կը լողգնէր։ Ըդ աղջիկ գողտուկ նետ մի զարկեց Դաւիթի պառեկ. Դաւիթ էլաւ կայնաւ ու բօռաց. որ բօռաց, ձէն գնաց ի Սասուն։ Ձէնով Ովան, Խորգուսան, քեռի Թորոս, Ճնճղափոքրիկ ու Ցռանվէգին ժողվին զիրար։ Ձէնով Ովան լէ Սասնու բօռաց.
       -Դաւի՜թ, մընք էկանք։
       Ու էկան Դաւիթի հաւարին։ Դաւիթ լէ ըդ ջրի մէջ զուր աղբօր ձէն լսեց։ Ըդունք լէ էկան էդ ջրի խեչ, հասան Դաւթին։ Դաւիթն ասեց.
       -Ձէնով Ովա՛ն, մենք որ բօռացեր ենք, ըդի ահու հըմկայ չորցեր է։ Գաշէք զըդի գտէք։
       Գաշեցին գտան, որ մէկ չինի աչքեր աղջիկ մի։ Բռնեց Դաւիթ, զոտք դրեց վըր մէկ ոտվուն ու քաշեց ճըւտեց, թալե՛ց սարու տըկու գեղ։ Ու զըդ գեղի անուն դրեց Ճըւտիս ճապկիս։ Ու էդ գեղ լէ յար հմկայ յանգէ Չըղուրայ բերան, ու անուն լէ՝ Ճապկիս։
       Ու ըդունք առին զԴաւիթ, էլան ի Սասուն։ Չորս աւուր լըման, Դաւիթ մեռաւ։
       Էլան ըդոր աղբրտանք շէվր էրեցին, որ դլըմընի իտան Խանդուդին ու ընդուր սաղութեն ասեցին։ Խանըմ լէ ասեց.
       -Հը՜յ հո՜ւ… Դաւիթից ետ ես տ՚եղնիմ իդոնց հաւջայ…։
       Ճնճղափոքրիկն ասեց.
       -Խանդուդ խանըմ, բը մըշ, բը մըշ,
       Դաւիթ մըր, սարէմըն խօշ։
       Իդա անգամ Խանդուդն էլաւ բերդի գլխուն ու յոնգցայ զինք թալեց։ Ուր գլուխն առաւ վըր քարին, ուր գլուխ ծակեց զքար, ու գլխու տեղ՝ Սասնու կէս շնիկ (չափ) կորեկ կը լլեն յինք ու ծեծեն, սանդի տեղ։ Ուր եօթ ճիւղ ծամի տեղ լէ՝ հմկայ կ՚երեւայ, ու մկայ լէ ըդ սանդ յանդ է բերդի առէջ։