Եւ
յորժամ
հասանք
ի
տեղի
բանակին,
եւ
իջաւ
ի
վրանն
իւր,
խնդիր
արար
ինձ:
Եւ
փութացան
խնդրակքն
մինն
զհետ
միոյ՝
շեշտիւ
եւ
ստիպով:
Քանզի
այսպէս
սովորութիւն
ունին
զամենայն
գործս
իւրեանց
ծառայական
շտապով
եւ
շուտափոյթութեամբ
կատարել:
Եւ
առժամայն
փութացուցին
զիս
եւ
հասուցին
ի
վրանն
խանին
որ
եւ
հրաւիրեալ
զիս
ի
ճաշ
ի
սեղան
իւր:
Եւ
այսպէս
զաւուրս
երիս
ընդ
իւր
ունելով
ի
բանակին,
մինչեւ
եկեալ
հասանք
ի
Դողս
գիւղն:
Եւ
ապա
հրաման
ետ
ինձ
գնալ
յԷջմիածին:
Յորմէ
վստահացեալ
հրաւիրեցի
եւ
եւս
զնա
գալ
ի
վանքն՝
թամաշայ
եւ
զիարաթ:
Եւ
խոստացաւ
գալ:
Որ
եւ
շաբաթ
օր
մայիսի
ԼԱ
(31)
եկեալ
բանակեցաւ
մերձ
քանքանին՝
եզերս
գեղին,
ի
հանտն:
Որ
եւ
զցորեանն
եւ
զգարին
իսպառ
կերցուցին
երիվարացն
եւ
արաթուր
կոխեցին:
Զի
ժամանակ
էր
հնձոց,
եւ
չեւ
եւս
էր
հնձեալ,
եւ
իսպառ
հատուցին
ի
դաշտէ
անտի:
Իսկ
ես
ակն
ունէի,
թէ՝
ինձ
խապար
լինի
ի
նմանէ,
եւ
կիրակի
ոչ
գնացի:
Բայց
երկուշաբթի
առաքեցի
զաթոռակալ
Աղէկսանդր
վարդապետն
ի
բանակն
որ
զրոյց
բերցէ
զորպէս
կամիլն
իւրեանց:
Եւ
իսկոյն
դարձաւ
առ
իս
աթոռակալն
տրտմեալ
երեսօք
եւ
թախանձեալ
լքեալ
սրտիւ՝
որպէս
կիսամեռ:
Որ
եւ
ի
տեսանելն
իմ
զնա
այնպէս
տխուր
եւ
իմացեալ
զպատճառն՝
որ
բարկացեալ
էր
խանն,
թէ՝
«Վասն
էր
ոչ
եկին
առաջի
իմ,
յորժամ
եկի
ի
յօթեւանս
եւ
անտի
առեալ
տանէր
զիս
Էջմիածին»:
Արդ
ես
ոչ
գիտացի,
եւ
այլք՝
քան
զիս
անբանացեալք,
ոչ
ուսուցին
զիս
զծէսս
պարսից
եւ
զսովորութիւնն
երկրին:
Վասն
որոյ
ահիւ
պակեայ
եւ
ի
կենցաղս
յուսահատեցայ:
Եւ
սկսայ
այնուհետեւ
զյետին
եւ
զհրաժարական
զողջոյնն
տալ
եւ
ներումն
եւ
զաղօթս
խնդրել
ամենեցունց:
Եւ
մտեալ
ի
սուրբ
տաճարն
անկեալ
առաջի
սուրբ
իջման
տեղւոյն
լալով,
հառաչանօք
եւ
դառն
արտասւօք
յանձնելով
զհոգի
իմ
յԱստուծոյ,
եւ
այսպէս
պաշարեալ
երկիւղիւ
եւ
լքեալ
սրտիւ
գնացի
ի
բանակն
կիսամեռ:
Եւ
մինչ
ակն
ունէի
տանջանաց
եւ
մահու
եհարց
Խանն,
թէ՝
«Խալիֆայ
նիչին
օ
չաղ
քի
կէլտըմ
սան
կէլմատըն
ղարշուլամաղայ
պիզի,
ինտի
քի
նե
չուն
թաքլիֆ
էյլատուն
Ուչքիլիսայէ»:
Իսկ
ես
լալով
եւ
դողալով
պատասխանեցի.
«Խանըմ,
պէն
Ուռումտէն
գէլմիշէմ,
քի
մալում
տուր,
պու
էրն
էտէթին
պիլմէմ:
Քիմսանն
սուչի
եօքտուր,
սուչ
պէնումտուր:
Օլտուրսան
պէնի
օլտուր»:
Քանզի
բարկացեալ
էր
ի
վերա
միրզայ
Մեհթուն,
թէ
«Վասն
էր
ոչ
ազդեցեր
Խալիֆային
զի
նա
օտար
երկրէ
է
եւ
ոչ
գիտէե:
Եւ
առժամայն
ողորմածն
Աստուած
յեղաշրջեաց
զսիրտն
ի
քաղցրութիւն:
Եւ
խանդաղատեցաւ
նշդեհութեանս
իմում
եւ
ասաց.
«Ճշմարիտ
է
խօսքն
Խալիֆային
եւ
ոչ
գիտէ
զորպիսութիւն
երկրին:
Բայց
մեզ
պարտ
է
Խալիֆային
խիլաթ
տալ»:
Եւ
զի
առաջի
նուագին՝
որ
գնացի
ի
տես,
շնորհեալ
էր
ինձ
զկաթողիկոսութեան
րախամն
եւ
այլ
Գ
(3)
րախամ
եւս:
Որ
էր
մինն
վասն
աւանդիցն,
զոր
շահի
եկած
տարին
զայնոսիկ,
զոր
քշեց
շահն
եւ
տարաւ
ընդ
իւր,
տուեալ
էին
ի
պահեստ
սուրբ
Էջմիածնայ
եւ
այլոց
վանորէից
եւ
գիւղորէից:
Եւ
յետոյ
լուեալ
օսմանցօցն
յափշտակեցին
զայն:
Մի
կարասցեն
յետս
պահանջել:
Եւ
երկրորդ.
զի
թուրքացողքն
ի
հայրենեացն
զրկեսցին:
Իսկ
երրորդն.
մի
ոք
գայցէ
ի
վանքս
եւ
նեղացուսցէ
առանց
հրամանաց
Խանին:
Եւ
առժամայն
հրամայեաց
Խանն,
եւ
բերին
զխիլայն
եւ
արկին
ի
վերա
իմ,
որ
էր
քէթիպի
զարպաֆ
սամուր
գրապանաւ:
Եւ
այսպէս,
մինչ
մահու
սպասէի,
խիլայեաց
զիս:
Եւ
ով
ոք
ոչ
զարմասցի:
Փա՜ռքԱստուծոյ
հրաշագործութեանն:
Մեծ
են
գործք
քո
Տէր
եւ
յոյժ
խոր
են
խորհուրդք
քո:
Վասն
որոյ
համարձակութիւն
գտեալ
ասացի:
«Խանըմ,
եթէ
հրաման
տաս,
գնամ
բերեմ
զմիաբանքն
ուխտին
մեր
զինաթով,
եւ
անկեալ
առաջի
խանիս
տարցուք
զհրամանքդ
ի
վանքն»:
Եւ
ասաց.
«Բարի
է:
Այդպէս
արարէք»:
Եւ
առժամայն
դարձայ
ի
վանքն:
Եւ
մինչ
ակն
ունէին
ի
դագաղի
տեսանել
զիս,
տեսին
կենդանի
եւ
խիլայեալ:
Որով
զարմացեալ
եւ
հիացեալ
փառս
ետուն
Աստուծոյ
բոլոր
միաբանքն:
Եւ
ուրախացեալ
ամենեցուն
տօն
մեծ
կատարեցին:
Եւ
վաղվաղակի
զգեստաւորեցայ:
Եւ
միաբանքն
ամենայն
շուրջառով,
եւ
մանկունքն
շապկով,
եւ
խաչալամով,
իւղաբերից
մոմերով,
թափօրական
պատրաստութեամբ
գնացեալ
առ
նա
եւ
առեալ
մեծաւ
փառօք
բերաք
ի
սուրբ
աթոռն:
Եւ
մտեալ
ի
սուրբ
տաճարն
առաջի
սուրբ
իջման
տեղւոյն
կանգնեցաւ
եւ
եհարց,
թէ՝
«Զի՞նչ
տեղ
է,
եւ
վասն
է՞ր՝
կաթողիկէս»:
Նոյնպէս
եւ՝
վասն
պատկերացն,
եւ
վասն
մեծ
կաթողիկէին,
եւ
շինմանն
եւ
շինողացն:
Եւ
ըստ
պատշաճի
տուաք
զպատասխանին:
Եւ
եդեալ
առաջի
աւագ
խորանին
աթոռ
եւ
խալիչայ
եւ
հրաւիրեցի
անդ
նստիլ:
Որ
եւ
նստաւ
վաղվաղակի
եւ
հրամայեաց
ժամ
ասել:
Եւ
ասացաք
զերեկոյեան
ժամն,
զի
էր
ի
տօնի
սրբոց
Հռիփսիմեանց
եւ
օրն
երկուշաբթի:
Եւ
ինքն
նստեալ
հայէր
եւ
ուրախանայր:
Եւ
առժամայն
զիս
յորդորեալ
ծերագոյնքն
ի
միաբանից
կանգնեցուցին
ի
կաթողիկոսարանի
զգեստով
իմով:
Եւ
յետ
ասելոյն
զերեկոյան
ժամն
կրկին
յորդորեցին
զիս
ծերագոյնքն,
թէ՝
«Ծանուցումն
եւ
շնորհակալութիւն
արա՛
եւ
օրհնեայ»,
որպէս
եւ
արարի
իսկ:
Եւ
վասն
զի
այլազգեաց
լեզուով
խնդրեաց
Խանն,
եւ
ես
այնպէս
խօսեցայ
առաջի
իւր:
Յորմէ
ուրախացեալ
եւ
յետ
արձակմանն
ելեալ
արտաքս
եկեղեցւոյն,
եւ
ետուր
ձեռամբ
միրզին
իւրոյ
ԳՃ
(300)
փլօրի
ողորմութիւն
եւ
գնաց:
Գնացի
եւ
ես
մինչ
ի
միջի
դուռն,
եւ
յետս
դարձոյց
զիս:
Եւ
ինքն
գնաց
ի
բանակն: