Պատմութիւն Հայոց

ՎԱՐԴԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ Ս ԳՐԻԳՈՐԻ
       ԻԳ Ինքնագոյ Աստուածութիւն միասնական սուրբ Երրորդութեան արարչութիւն երկնի եւ երկրի։
       ԻԴ Արարչութիւն հրեշտակաց եւ առաջին մարդոյն։ Աստուածակերպ նմանութիւն եւ անձնիշխանական պատիւ մարդոյն։
       ԻԵ Անկանելն Ադամայ ի դրախտէն պատրանաւք դիւին։
       ԻԶ Ծնունդ որդւոցն Ադամայ եւ առաջին նահապետաց։
       ԻԷ Շինութիւն տապանին Նոյի եւ ջնջելն ջրհեղեղին զտիեզերս։ Շինութիւն բաբելոնեան աշտարակին եւ բաժանումն լեզուաց։
       ԻԸ Կոչումն Աբրահամու ի հաւատս երեւելն Աստուծոյ եւ խոստումն պարգեւական զաւակին։ Տեսանելն Յակոբայ զՏէր եւ երթալ նորա սովոյն պատճառաւ յԵգիպտոս առ որդին իւր Յովսէփ։
       ԻԹ Չարաչար տանջանք որդւոցն Յակոբայ յԵգիպտոս եւ ելանելն նոցա ձեռամբ Մովսեսի յանապատ։
       Լ Մտանել որդւոցն Յակոբայ յերկիրն Աւետեաց իշխանութիւն դատաւորացն եւ թագաւորութիւն Դաւթի։
       ԼԱ Երեւումն Աստուծոյ առ մարգարէս զանազան տեսլեամբ եւ կարգելն զհրեշտակս ի պահպանութիւն մարդկան։
       ԼԲ Երեւի Աստուած զանազան նմանութեամբ՝ վասն ընդելացուցանելոյ զմարդիկ։
       ԼԳ Ազատութիւն որդւոցն Իսրայելի ի ծառայութենէ Եգիպտոսի եւ պաշտել նոցա զկուռս ազգաց երկրին Աւետեաց։
       ԼԴ Գերութիւն որդւոցն Իսրայելի ի Բաբելովն ազատութիւն նոցա յետ ամացն եաւթանասնից եւ նորոգութիւն տաճարին։
       ԼԵ Գուշակութիւնք մարգարէից վասն գալստեանն Քրիստոսի յաշխարհ հալածանք եւ կոտորումն նոցա։
       ԼԶ Պատճառ յամելոյ գալստեանն Քրիստոսի յաշխարհ։ Անտեսութիւն բնութեանն Աստուծոյ եւ երեւումն նորա արդարոց եւ մարգարէից զանազան կերպարանաւք վասն տկարութեան մարդկան։
       ԼԷ Դաւանութիւն ուղղափառ հաւատոյ յամենասուրբ Երրորդութիւնն եւ ի մի Աստուածութիւն։
       ԼԸ Գալուստ միածնին յաշխարհ եւ մարդեղութիւն նորա ի սրբոյ Կուսէն Մարիամայ։
       ԼԹ Կատարումն գուշակութեան նահապետաց եւ մարգարէից գալստեամբն Քրիստոսի։
       Խ Դաւանութիւն ուղղափառ հաւատոյ ի մարդեղութիւնն Քրիստոսի։
       ԽԱ Առաքումն Հոգւոյն սրբոյ ի կոյսն Մարիամ։
       ԽԲ Ծնունդ Յիսուսի Քրիստոսի ի սրբոյ Կուսէն եւ յաւիտենական թագաւորութիւն նորա։
       ԽԳ Գուշակութիւնք մարգարէից վասն ծննդեանն Քրիստոսի։
       ԽԴ Թլփատութիւն Քրիստոսի եւ փախուստ նորա յԵգիպտոս ըստ գուշակութեան մարգարէից։
       ԽԵ Գալուստ Քրիստոսի յԵգիպտոսէ ի Նազարէթ սքանչելի վարդապետութիւն նորա յԵրուսաղէմ՝ յերկոտասանամեայ հասակին։
       ԽԶ Մկրտութիւն Քրիստոսի ի Յովհաննէ եւ հաստատութիւն խորհրդոյ մկրտութեան նորոյ աւրինաց։
       ԽԷ Իջումն Հոգւոյն սրբոյ ի նմանութիւն աղաւնւոյ եւ վկայութիւն Հաւր Աստուծոյ ի մկրտութեանն Քրիստոսի։
       ԽԸ Յովհաննէս տայ զքահանայութիւնն զաւծութիւնն զմարգարէութիւնն եւ զթագաւորութիւնն ցՏէր մեր Յիսուս Քրիստոս։
       ԽԹ Վկայութիւն Յովհաննու վասն Յիսուսի թէ նա է Քրիստոսն։ Վկայութիւնք մարգարէից թէ Քրիստոս է տէր հովիւ եւ դատաւոր ամենայնի։
       Ծ Կոչումն յառաքելութիւն Պետրոսի եւ Անդրէի եւ Յակոբայ եւ Յովհաննու աստուածագործ նշանք եւ սքանչելիք Քրիստոսի։
       ԾԱ Պատուիրան խորհրդոյ մկրտութեան նորոյ աւրինիս փրկութիւն հաւատացելոցն ի Քրիստոս եւ դատապարտութիւն անհաւատից։
       ԾԲ Ժողովելն Քրիստոսի զերկոտասան եւ զեաւթանասուն եւ երկու աշակերտսն եւ տալ նոցա զաւետիս գալստեան Հոգւոյն սրբոյ։
       ԾԳ Նախազեկոյց ազդարարութիւն Քրիստոսի վասն չարչարանաց մահու եւ յարութեան իւրոյ գալն ի լեառն Ձիթենեաց եւ կալ նորա յաղաւթս առ Հայր։
       ԾԴ Դաւանելն Պետրոսի զՅիսուս՝ Քրիստոս տուչութիւն փականացն արքայութեան ի ձեռս առաքելոցն գալուստ Քսի ի կատարածի աշխարհիս։
       ԾԵ Կամաւոր չարչարանք Քրիստոսի եւ փրկագործ խաչելութիւն նորա։
       ԾԶ Թաղել Քրիստոսի ի գերեզմանի եւ փառաւոր յարութիւն նորա։
       ԾԷ Երեւումն Քրիստոսի աշակերտացն իւրոց դրաւքն փակելովք ի վերնատանն։
       ԾԸ Երեւումն Քրիստոսի աշակերտացն իւրոց առ Տիբերական ծովուն եւ վերանալ նորա յերկինս առ Հայր։
       ԾԹ Համբարձումն Քրիստոսի յերկինս եւ գալուստ Հոգւոյն սրբոյ ի դասս առաքելոց։
       Կ Կանխասացութիւնք մարգարէից վասն գալստեան Հոգւոյն սրբոյ եւ խորհրդածութիւն հրակերպ երեւման շնորհաձիր լեզուաց ի սուրբ վերնատանն։
       ԿԱ Խոստմունք հոգեձիր պարգեւաց հաւատացելոց եւ սպառնալիք պատժոց անհաւատից։
       ԿԲ Հատուցումն վարձուց եւ պատժոց ըստ իւրաքանչիւր գործոց։
       ԿԳ Ունայնութիւն պաշտաման սնոտի կռոց եւ մշտնջենաւոր դատապարտութիւն հեթանոսաց։
       ԿԴ Յաւիտենական փառք հաւատացելոց ի Քրիստոս ի յարութեան մարմնոց։
       ԿԵ Գտանել զթողութիւն զղջացելոցն յաստի կեանս եւ աններելի պատուհասն անզղջից։
       ԿԶ Միահամուռ ամբարշտութիւն Սոդոմայեցւոց եւ հրդեհակէզ պատուհաս նոցա։
       ԿԷ Յուսադրութիւն ներողութեան առ անգիտութեամբ սպանանելոյ զսուրբ կուսանսն եւ յորդոր ապաստանելոյ յողորմութիւնն Աստուծոյ։
       ԿԸ Սիւնն անձրեւաձիր եւ հրացայտ՝ աւրինակ գթութեանն Աստուծոյ առ զղջացեալսն եւ բարկութեանն՝ առ անզեղջսն։
       ԿԹ Երեւումն Աստուծոյ ամպով լուսատեսիլ եւ հրաբորբոք՝ ի նշանակ լուսաւորելոյ զարդարս եւ այրելոյ զմեղաւորս։
       Հ Պատիժն ամբարշտաց յառաջին դարուն ի զգաստութիւն ապագայիցս։
       ՀԱ Երանական փառք սրբոց Հռիփսիմեանց եւ հաշտարար բարեխաւսութիւն նոցա։
       ՀԲ Խոնարհել բանին Աստուծոյ յերկիր՝ ի լուսաւորել զհաւատացողսն եւ ի կիզուլ զանհաւանսն։
       ՀԳ Առատ մարդասիրութիւնն Քրիստոսի ի կոչել զմեղաւորս յարքայութիւնն երկնից։
       ՀԴ Շինութիւն վաղափուլ աշտարակին եւ բաժանումն լեզուաց։
       ՀԵ Պնդութիւն հաւատոց առաքելոցն Քրիստոսի եւ սրբոց վկայից եւ յորդոր հաստատելոյ ի նոյն հաւատս ճշմարտութեան։ Կատարել Քրիստոսի զկամս Հաւր՝ զփրկութիւն ազգի մարդկան եւ տալ իշխանութիւն սրբոց՝ որդիս Աստուծոյ լինել։
       ՀԶ Հարկաւորութիւն մարդեղութեանն Քրիստոսի ի փրկել զաշխարհ։
       ՀԷ Բնակել Հոգւոյն Աստուծոյ յոսկերս սրբոց վկայիցն որք յանձն առին զտանջանս եւ զմահ վասն անուան նորա։
       ՀԸ Մեկնութիւն բանից Տեառն մերոյ՝ Լինել խորագէտ իբրեւ զաւձ եւ միամիտ իբրեւ զաղաւնի։
       ՀԹ Աղաւնակերպ վերանալն արդարոց յերկինս եւ դատողական իշխանութիւն առաքելոց ի կատարածի։
       Ձ Խորհրդածութիւն վասն իջանելոյն Հոգւոյն սրբոյ հրեղէն լեզուաւք ի դասս առաքելոց յաւուր պենտեկոստէին։
       ՁԱ Բաժանումն լեզուաց ի Բաբելոնի՝ վասն ամբարշտութեան մարդկան։ Խորհրդաւոր երեւումն ամենասուրբ Երրորդութեան ի հնումն եւ յայտնապէս ի նորումս։
       ՁԲ Համեմատութիւն Բաբելոնեան աշտարակին ընդ կենարար խաչին Քրիստոսի։
       ՁԳ Համբերել առաքելոց տանջանաց եւ մահու՝ վասն ապրեցուցանելոյ զմարդիկ ի յաւիտենական մահուանէն։
       ՁԴ Նմանել առաքելոց կռածոյ փողոյ ի քարոզել տիեզերաց զբանն կենաց։
       ՁԵ Բողբոջել ծառոց եւ բուսոց ի գարուն եղանակի աւրինակ ընդհանուր յարութեան մարմնոց ի կատարածի։
       ՁԶ Բուսանել ծաղկանց եւ փշոց իւրաքանչիւր բնութեամբ՝ աւրինակ յարութեան արդարոց եւ մեղաւորաց իւրաքանչիւր գործովք։
       Ձէ Գաւսանալ անպտուղ թզենւոյն յանիծից Քրիստոսի՝ աւրինակ դատապարտութեան մեղաւորաց յաւուրն դատաստանի։
       ՁԸ Աղաղակ թռչնոց ի ժամանել գարնան՝ ազդարարութիւն կոչման փողոյն յարութեան։
       ՁԹ Յաճախութիւն հոգեձիր շնորհաց եւ գիտութեան առաքելոցն Քրիստոսի եւ տիեզերաքարոզ վարդապետութիւն նոցա ըստ կանխասացութեան մարգարէից։
       Ղ Խորհրդածութիւն վեցաթիւ աւուրց արարչագործութեան աշխարհի եւ եաւթներորդի աւուրն հանգստեան։
       ՂԱ Հեղումն շնորհաց Հոգւոյն Աստուծոյ ի մարդիկ ի յետին ժամանակս՝ ըստ նախագուշակութեան մարգարէից։
       ՂԲ Նշանագործ զաւրութիւն առաքելոց ի լուսաւորել զտիեզերս աստուածեղէն շնորհաւք եւ վարդապետութեամբ։
       ՂԳ Բարձրագոյն իշխանութիւն առաքելոցն Քրիստոսի համբերութիւն նոցա ի հալածանս հակառակորդաց որով աւարեցին զազգս ամենայն։
       ՂԴ Սփռելն առաքելոց ընդ ամենայն ազգս՝ աւետարանել զբանն կենաց։
       ՂԵ Արուեստ քարոզութեան առաքելոցն ի բարբարոսական կողմանսն։
       ՂԶ Գրաւոր աւանդութիւն աւետարանական քարոզութեանն ազդմամբ Հոգւոյն սրբոյ։
       ՂԷ Գիտելն առաքելոց զմիասնական սուրբ Երրորդութիւնն եւ զԱստուածութիւնն Քրիստոսի ի յայտնութենէ Հոգւոյն Աստուծոյ։
       ՂԸ Համաձայնութիւն առաքելոց ի վարդապետութիւնս հաւատոյ ի նշանակ առնլոյ նոցա զպարգեւս շնորհաց միեւնոյն Հոգւոյ։
       ԴԱՐՁ ՓՐԿՈՒԹԵԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻՍ ՀԱՅԱՍՏԱՆ
       ՂԹ Յորդորումն ս Գրիգորի ի շինել զվկայարանս ս Հռիփսիմեանց։
       Ճ Քարոզելն ս Գրիգորի զաւուրս վաթսուն եւ հինգ՝ առ ի հաստատել զժողովուրդն ի հաւատս Քրիստոսի։
       ՃԱ Աղաչանք թագաւորին Տրդատայ եւ նախարարացն առ ս Գրիգոր՝ բժշկել զհարուածեալսն ի դիւաբաղխ պատուհասէն։
       ՃԲ Տեսիլ սրբոյն Գրիգորի եւ մեկնութիւն տեսլեանն։
       ՃԳ Շինութիւն վկայարանաց ս Հռիփսիմեանց ըստ աւրինակին որ ցուցաւ ս Գրիգորի ի տեսլեանն։
       ՃԴ Զետեղումն նշխարաց ս Հռիփսիմեանց յիւրաքանչիւր արկեղ հանդերձիւք իւրեանց։
       ՃԵ Բժշկութիւն ձեռաց եւ ոտից թագաւորին Տրդատայ աղաւթիւք ս Գրիգորի։
       ՃԶ Ամփոփումն նշխարաց ս Հռիփսիմեանց իւրաքանչիւր արկեղաւք ի վկայարանս իւրեանց։ Որոշումն տեղւոյ լուսանկար սրբոյ Էջմիածնի շրջապատ որմով։
       ՃԷ Բժշկել Տրդատայ ի խոզատեսիլ կերպարանացն եւ բազմութեան մարդկանն՝ յիւրաքանչիւր ախտից եւ ի հարուածոց։
       ՃԸ Աւերումն երազամոյն մեհենին Տրի դից փախուստ եւ պատերազմ դիւաց։ Կործանումն Անահտական մեհենին նշանաւ խաչին աղաղակ եւ փախուստ դիւաց ի կողմանս Կաւկասու։
       ՃԹ Աւերումն մեհենին սպիտակափառ դիցն Բարշամինայ եւ փախուստ դիւաց ի կողմանս Խաղտեաց։ Կործանումն բագնին Արամազդայ հաւրն անուանեալ դիցն ամենայնի պատերազմն դիւաց եւ խորտակումն ոսկի պատկերին Անահտական կանացի դիցն։ Աւերումն Նանէական մեհենին դստերն Արամազդայ։
       ՃԺ Բարձումն բագնաց ի բազում տեղեաց։ Աւերումն Մհրական մեհենին որդւոյն Արամազդայ։
       ՃԺԱ Խորհուրդ թագաւորին Տրդատայ եւ մեծամեծացն՝ վասն քահանայապետութեան սրբոյն Գրիգորի հրաժարումն նորա եւ ապա յանձնառութիւն յաստուածային յայտնութենէ։
       ՃԺԲ Գումարումն նախարարաց եւ իշխանաց տանել զս Գրիգոր ի Կեսարիա՝ առնուլ զպատիւ քահանայապետութեան։ Պատճէն հրովարտակին Տրդատայ առ արքեպիսկոպոսն Ղեւոնդիոս։
       ՃԺԳ Գնալն ս Գրիգորի ի Կեսարիա ձեռնադրութիւն նորա յարքեպիսկոպոսէն Ղեւոնդեայ եւ դարձն յաշխարհն Հայոց։
       ՃԺԴ Աւերումն Վահեվանեան մեհենին բագնին Ոսկեմաւր Ոսկեծին դից եւ մեհենին Աստղկան դից որ է Ափրոդիտէս։ Ամփոփումն նշխարաց Յովհաննու կարապետին եւ Աթանագինեայ վկային մաւտ ի գետն Եփրատ։
       ՃԺԵ Կործանումն բագնաց նշանագործ հողմով խաչին Քրիստոսի։ Սկիզբն շինութեան եկեղեցեաց աշխարհին Հայոց ի տեղի մեհենիցն մկրտութիւն ինն եւ տասն բիւր մարդկան։ Յիշատակ սրբոցն յեաւթն ամսոյն սահմի։
       ՃԺԶ Երթալն Տրդատայ ընդ առաջ Գրիգորի։ Պատճէն թղթոյն արքեպիսկոպոսին Ղեւոնդեայ առ Տրդատ։
       ՃԺԷ Յորդորել ս Գրիգորի զՏրդատ եւ զաշխարհախումբ բազմութիւնն՝ ամսաւրեայ ժամանակաւ ի պահս եւ յաղաւթս յամել առ ի լինել արժանի սրբոյ մկրտութեան։
       ՃԺԸ Մկրտութիւն թագաւորին Տրդատայ եւ ընտանեաց նորա եւ մեծամեծաց եւ արքունական զաւրաց՝ աւելի քան զհնգետասան բիւր մարդկան եւ նշանք սքանչելեաց որ երեւեցան ի մկրտութեան նոցին։
       ՃԺԹ Մկրտութիւն չորեքհարիւր բիւր մարդկան կարգումն տաւնի սրբոցն Յովհաննու կարապետի եւ Աթանագինեայ վկայի՝ յաւուր տաւնի Հիւրընկալ դիցն Վանատրի։ Շինութիւն եկեղեցեաց եւ գրելն Տրդատայ չորս չորս հողս երդոց յագարակ տեղիս եւ եաւթն եաւթն հողս յաւանսն՝ ի ծառայութիւն քահանայութեանն։
       ՃԻ Շինութիւն դպրոցաց եւ ժողովումն մանկանց մանաւանդ որդւոցն քրմաց ի հրահանգս ասորի եւ հելլէն դպրութեան։ Տարածումն քարոզութեան աւետարանին ընդ ամենայն երկիրն Հայոց ի ծագաց մինչեւ ի ծագս։
       ՃԻԱ Հաստատութիւն վանականաց ի շէնս եւ յանշէնս։ Անուանք երկոտասան եպիսկոպոսաց որք ընտրեցան յորդւոցն քրմաց։ Հանդէս խաչակիր ճգնութեան սրբոյն Գրիգորի յանապատ տեղիս յայրս եւ ի փապարս լերանց։
       ՃԻԲ Իջանելն ս Գրիգորի յանապատէ լերանց մերթ ընդ մերթ՝ յայցելութիւն եկեղեցեաց եւ ամենայն հաւտին։
       ՃԻԳ Ձեռնադրելն ս Գրիգորի աւելի քան զչորեք հարիւր եպիսկոպոսս հրաման թագաւորին առ մարդիկ աշխարհին՝ հաստատուն կալ ի հաւատս Քրիստոսի։ Հանապազորդ բնակութիւն ս Գրիգորի յանապատ տեղիս։ Տեղեկանալն Տրդատայ զՎրթանիսէ եւ զԱրիստակեայ որդւոցն Գրիգորի առաքումն երից աւագ իշխանաց ի Կեսարիա ածել զնոսա յաշխարհն Հայոց։
       ՃԻԴ Հասանելն Վրթանիսի եւ Արիստակեայ առ Տրդատ արքայ ձեռնադրութիւն Արիստակեայ ի սրբոյն Գրիգորէ։ Հանդէս բարեպաշտութեան արքային Տրդատայ։ Նախածանաւթ հմտութիւն նորա հելլենախաւս գիտութեան ոգւով չափ սատարութիւն քրիստոսական հաւատոց։
       ՃԻԵ Հաւատալն ի Քրիստոս կայսերն Կոստանդիանոսի հրամանահան լինել նորա ընդ ամենայն տիեզերս՝ հնազանդել հաւատոցն Քրիստոսի։
       ՃԻԶ Երթալն Տրդատայ եւ ս Գրիգորի առ կայսրն Կոստանդիանոս պատուասիրութիւն կայսերն եւ հայրապետին Եւսեբեայ դաշինք սիրոյ զոր հաստատեցին ընդ միմեանս թագաւորքն երկոքին։
       ՃԻԷ Երթալն հայրապետին Արիստակեայ ի ժողովն Նիկիոյ յաւրինելն սրբոյն Գրիգորի ճառս յաճախապատումս։
       Դաւանութիւն ուղիղ հաւատոյ յառաջ բերեալ յանստերիւր վարդապետութենէ սրբոյն Գրիգորի։