Անգիտաց Անպէտ

Բայց յիշենք զհամերն, որ ինքն ինն է բաժնած. առաջին՝ եղլի, եւ երկրորդ՝ քաղցր, երրորդ՝ աղի, չորրորդ՝ լեղի, հինգերորդ՝ սուր, վեցերորդ՝ թըթու, եօթներորդ՝ կապող, որ զխռչակն կու բռնէ. ութերորդ՝ տըտիպ, որ համն ի գղթորի համն կու նմանի. եւ իններորդ՝ այն է, որ անհամ է: Եւ այլ գիտացիր որ յայս համերս կա՛մ տաք կու լինի, եւ կա՛մ հով, եւ կա՛մ մուհթատիլ, եւ կա՛մ լերկ կու լինի, եւ կա՛մ նուրբ կու լինի, եւ կա՛մ միջակ կու լինի. զայսոնք կերպ մըն արարաք, վասն հեշտութեան համար:

տաք է
նուրբ որ է սուր
լերկ որ է լեղի
երկուքին մէջն աղին է
հով է
նուրբ որ է թըթու
լերկ որ է տըտիպ
երկուքին մէջն կապողն է
միջակ ընդ տաք եւ հով
իուրբ որ է լեղի
լերկ որ է քաղցր
երկուքին մէջն անհամն է

Բայց քաղցրն եւ եղլին՝ ի տաքութիւն եւ ի հովութիւն մուհթատիլ է, եւ ի նրբութիւն եւ ի լերկութիւն՝ ներհակ են մէկ մէկի. եւ այլ սուրն եւ աղին՝ ի տաքութիւն ընկերք են, եւ ի նրբութիւն եւ ի լերկութիւն՝ ներհակ են, հանցգուն որ քաղցրն եւ լեղին ընկերք են բայց ի լերկութիւն, բայց ի տաքութիւն եւ ի հովութիւն՝ ներհակ են: Եւ այս համերս ցեղ մըն այլ հակառակութիւն ունի յաւելն եւ ի պակասն, պինտն եւ ի վատուժն: Ասացին թէ թթուին կապողութենէն՝ հովութիւնն յաւելի է. եւ ոմանք ասացին թէ կապողն հով է քան զթթուն. եւ ոմանք ասացել են թէ երկուքն այլ մէկ է հովութեամբ. բայց ի յայն կու նմանի որ թթուն կապող է եւ հով. այնոր համար՝ նուրբ է. բայց տըտիպն քան զնոքա այլ հով է. եւ այլ սուրն քան զլեղին տաք է. եւ այլ լեղուն տաքութիւնն քան զաղին աւելի է. բայց աղուն տաքութիւնն քան զքաղցրն յաւելի է. եւ հենց են գրեր:

Եւ այլ գիտացիր, որ բաժանեմք զհամերն ի վերայ չորս նիւթի. տըտիպն ուին ստուգ զհողին բնութիւնն. ի չորս նիւթէն զհողին բնութիւնն յաւելի ունի. թթուին բնութիւնն ջրային է. եւ եղլին՝ աւդային է. եւ սուրն՝ կրակային է. եւ կապողն ունի զհողին եւ զջրին բնութիւնն. եւ քաղցրն ունի զհովն եւ զաւդն. եւ լեղին ունի զհողն եւ զկրակն. եւ աղին ունի զհողն, եւ զջուրն, եւ զկրակն. բայց համերուն, որ մէկ մէկին չորս բնութիւնն է. տըտիպն, թթուն, եղլին, սուրն: Եւ այն որ խառնուած է մէկ մէկի, ան ալ չորս է. քաղցր, լեղի, կապող, աղի: Բայց քաղցրն ունի մասն ի տըտիպէն եւ ի եղլիէն. եւ լեղին ունի մասն ի տըտիպէն եւ ի սուրէն. եւ կապողն ունի մասն ի տըտիպէն եւ ի թթուէն. եւ աղին ունի մասն ի սրէն եւ ի լեղիէն: Բայց գիտացիր, որ կու լինի որ ի մէկ դեղն երկու համ կու գտնուի, կամ այլ աւելի. հանց որ մեղրն ունի քաղցրութիւն եւ սրութիւն. եւ հենց որ սերկեւիլն ունի կապողութիւն եւ թթուութիւն. եւ հենց որղարիղոնն որ ունի լեղութիւն եւ քաղցրութիւն: Եւ այլ կայ որ ունի մէկ դեղ մըն զէութիւն երկուց իրաց, որ մէկն հով լինի, եւ մէկն տաք եւ անուշահամ լինի. խառնուած բնութենէ է այս: Թէ լեղի լինի, բայց հով լինի. եւ բայց այս տաքութիւնս հիմմյ այս ճաւհարն անուշահամ, բայց զլեղութիւնն չի խափանել. եւ բայց գործն եւ ուժն այն հով ճաւհարին կու լինայ, որ համ չունի. հանց ի աֆիոնն, որ ունի զլեղութիւն խիստ, լեղութեան համար. բայց լեղին զտաքութիւնն գուշակէ. բայց տաքութիւնն պակաս լինալուն համար՝ ուժն եւ գործն հովութենէն է:

Եւ քան զայս՝ ա՛յլ պայծառ աւրինակ մի բերեմ քեզ, որ հասկանաս. որ թէ զքիչ սապռն ի շատ կաթն խառնես, զկաթն կու լեղեցնէ եւ զբնութիւնն չի խափանել. եւ թէ զմէկ դրամ աւշինդրն ի մէկ տիկ քաղցուն խառնես՝ զհամն փոխէ, եւ զբնութիւնն չի փոխէ եւ չի խափանի:

Բայց համերուն ուժն եւ գործն այսպէս է, որ քաղցրն թուլացնող է, եւ քիչ տաքութենով եփող. եւ լեղին ճլէ տուող է եւ կտրող. եւ տաքութիւնն այլ խիստ շատ տաք ալ չէ. բայց խիստ յիստակ կու առնէ: Եւ աղին ճլէ կու տայ, եւ տաք է. եւ իր տաքութիւնն այլ խիստ յաւելի չէ. եւ զխառնուածն չի տըտպել. զբորբոսութիւնն կու տանի: Եւ սուրն կրակային է, եւ տաքութիւնն խիստ է. նուրբ այնող է, եւ լուացող. եւ հալող է, եւ այրող. անոր համար որ՝ տաքութիւնն շատ է, եւ ինքն նուրբ ճոհար է: Եւ թթուն կապող է, եւ հովացնող, եւ չորացնող. եւ զլեզուն կու տըտպէ եւ կամ ոլորէ. եւ զկալուածն կու բանայ, եւ զաղեց ճանփանին կու բանայ եւ կու լուանայ: Եւ կապողն հովցնող է, եւ չորացնող է: Եւ տըտիպն հովցնող է եւ թանծրացնող է: Եւ անհամն գիճացնող է եւ կակղացնող եւ թուլացնող է: Եւ կերակրոցն եւ դեղերուն գործն եւ բնութիւնն եւ զաւրութիւնն այսոնք են. եւ այս բառերն որ ճլէ տուող, եւ հալող եւ կտրող որ կու ասենք, յետաւ պատմենք, թէ Աստուած կամենայ. եւ փառք տէրութեան նորա: