Անգիտաց Անպէտ

0694

ԶԱՃ

(Vitriol).

որ հ. բառով արջասպ. եւ ինքն Ե ազգ է. լաւն այն է որ կանանչ լինի, եւ ի Կիպրոսու կու գայ. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ կապող եւ այրող է. թէ զզաճն հինայով ի վերայ գլխուն խոցին դնես՝ աւգտէ. եւ թէ սոխի ջրով ակռային փտած ծակն դնես՝ աւգտէ. եւ ակնջին խոցին այլ աւգտէ. եւ զքթին արունն կտրէ. եւ գէճ խոց որ ի գլուխն լինի՝ աւգտէ. եւ զսունկն կու չորացնէ. եւ զհայզն կու կտրէ յուժովն. եւ կանաց որ մէջքն որ խախտի եւ արուն գայ՝ կտրէ. եւ աւգտէ նասուրին: Իպն ասէ. Բ դրամ մեղրով խառնես եւ տաս՝ զտափակ ճիճին հանէ ի փորուն, եւ փսխել տայ. եւ թէ տրորեն, եւ թէպուրով քիթն կաթեցնեն, զըղեղն յիստկէ. եւ աւգտէ աչից. եւ թէ քուռաթի ջրով խառնեն եւ կանայքն ի գործ արկանեն՝ զարունն կտրէ. եւ զքթին արունն այլ կտրէ. եւ թէ զչորն ծեծես եւ աւծես ակռային տկերուն՝ աւգտէ եւ ամրացնէ. եւ թէ շաֆ այնեն եւ դնեն ի նստատեղն՝ զսունկն ձգէ. եւ թէ զարտալուին ջուրն խառնես եւ զնստայտեղն լուանաս՝ ամրացնէ եւ չի թողուր որ ի դուրս գայ. եւ թէ ի բորին դեղերն խառնես՝ շատ աւգտէ: Ասէ Պտին թէ զաճն շատ ազգեր է. սպիտակ, եւ կարմիր, եւ կանանչ. եւ այն որ ՍՊԻՏԱԿ է՝ զաճի սպէտա ասեն, եւ ղալղատիս ասեն, եւ շողար այլ ասեն, եւ Հոռոմն՝ հալղիս ասէ. եւ այն որ ԿԱՐՄԻՐ է՝ սուրխիս կասեն. եւ այն որ ԿԱՆԱՆՉ է՝ ղալիս եւ ղալխանդ կասեն. եւ ղալղատար այն զաճն է՝ որ ԴԵՂԻՆ լինի, եւ պ. զաճի շթուրտանտան կասեն. եւ լաւն այն է որ Մսրի լինի եւ փայլուն, որպէս զռնեխի պատախշի. եւ յորժամ՝ ձեռաւքդ փշրես՝ շուտ փշրի. եւ լաւն այն է որ յիստակ լինի, եւ հին չի լինի. եւ ցեղ մըն այլ կայ, որ այնոր՝ ԶԱՃԻ ՍՈՒՐԻ կասեն, եւ պ. բաբուճկրերու զաճ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ զաղի սիահ կասեն, եւ հոռմերէն մալիտարնա եւ լիտարնա կասեն: Եւ Գս կասէ թէ յորժամ ղալղատարն հին լինի՝ զաճ դառնայ. եւ ինքն մուհթատիլ զաճերուն է. եւ կարմիր եւ կանանչ եւ դեղին է. եւ ամէնուն ուժերն մէկ ի մէկ կու նմանի. բայց հակառակութիւն իրենց նրբութիւնն եւ ի լերկութիւնն. քան զամէնն նուրբ՝ սպիտակն է, եւ քան զամէնն ուժով՝ կանանչն է, եւ քան զամէնն թանծր՝ կարմիրն է. եւ ղալղատարն միջակ եւ բարի է քան զամէնն, ե՛ւ ի նրբութիւն ե՛ւ ի լերկութիւն. եւ զաճ մըն այլ կայ, որ հռ. ՄԱՍԻՂ կասէ. լաւն այն է որ ի Կիպրոսու գայ. եւ իր գունն նման է ոսկու գունի. եւ բնութիւնն ղալղատարին՝ տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ ամէն զաճերու բնութիւնն մէկ մէկի մաւտ է:

0695

ԶԱՄԽ

(Gomme).

որ է սամխն. յիշած է:

0696

ԶԱՆ

(ChՍne).

ինքն ծառ մըն է որ իրենն մարան կասեն. յիշած է ի վերայ մենին իր համարն:

0697

ԶԱՊԱՏ ԸԼ ՊԱՀՐ

(Alcyonium).

որ է ծովու փրփուրն. եւ ինքն Ե ցեղ է. լաւն այն է որ թեթեւ ու սպիտակ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. ճլէ տուող է. եւ թէ քացխով աւծես հայուսայլապին՝ աւգտէ, եւ զմազն կու բուսցնէ. եւ զակռանին փայլուն առնէ. եւ զաչաց սպիտակն տանի եւ ճլէ տայ. եւ ւգտէ խանազիրին ուռէցնուն. եւ խոցերուն տեղերն սրբէ եւ յիստկէ. եւ զարցունքն եւ զճիպռն յաչիցն սրբէ. եւ թէ եղով աւծես՝ աւգտէ արծուոց եւ գանձակայ ցաւի. եւ բշտին եւ իրիկամացն այլ աւգտէ. եւ կանաց արունն յորդորէ. եւ ասած է, թէ որ կնիկ ի տղայ բերելն դժարութեամբ ծնանի, թէ մէկ մեծ կտոր մի ի յոտքն կապեն նա՝ հեշտութեամբ բերէ զտղան. եւ աւգտէ մանին եւ բորին եւ հերքունին. եւ այն խոցերուն տեղն որ չէ գնացել՝ աւգտէ եւ սրբէ զտեղն. եւ թէ վարդի ձիթով խառնես եւ աւծես նկրիսին՝ աւգտէ. եւ թէ թուրնճի թթուով աւծես՝ մազ բուսցնէ. եւ ինքս ի աչից դեղերն ի բան կու մտէ. եւ իր տալուն չաքն մէկ տանկ է. բայց գլխուն զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն պորան է որ ի Հայոց գայ: Եւ Իպի ասէ, թէ աւգտէ քարին որ ի բուշտն լինի. եւ զաւազն յիստկէ. եւ արծուոց եւ փայծղանցաւի. եւ թէ խառնես աղով եւ աւծես ի վերայ մանին՝ աւգտէ: Ասէ Գրոցս շինողն թէ այս Ե ցեղ կու լինի. Ա ցեղն՝ կերպն ի ասֆանճ կու նմանի. գէր է եւ թանծր. եւ յիրմէն ձկան հոտ կու գայ. եւ ի ծովեզերքն շատ կու գտուի. եւ Բ ցեղն՝ նման է ըղընկան որ ի յաչքն լինի. եւ կամ ասֆանճ որ թեթեւ լինի խիստ. եւ հոտն նման է տահլապին հոտին, որ ի վերայ փայտին կու լինի. եւ Գ ցեղն՝ որդու կերպ է, այնոր տիսուն կու ասեն, եւ ի Շիրազ քիրմիայըուպ կասեն. եւ Դ ցեղն՝ ի պեղծ զուֆ կու նմանի, եւ խիստ թեթեւ է. եւ ինքն ասֆանճն է որ յիշել ենք. եւ Ե ցեղն՝ ի մանիթար կու նմանի, եւ իսկի հոտ չունի, եւ մէջն չոր զերդ կեղեւ, եւ դուսի դեհն կոկ. եւ լաւն այն է որ դեղնութիւն քշտէ. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաան. թէ մում ըռուղանով յերեսն աւծես՝ սրբէ եւ յիստկէ. եւ Գ. ում ցեղն որ յիշած է՝ աւգտէ քարին որ ի յիրիկամն լինի. ամենայն ազգն ասոր՝ զմազն ածիլէ եւ բուսցնէ. եւ զպուատն որ գրել եմ, թէ ուզես որ լուանաս՝ զերդ ղլէմիա լուա. եւ ցեղ մըն այլ այրելն այս կերպիւն է, որ մէկ եղջիւրի մէջ դիր եւ զբերանն բռնէ եւ ի փուռն դիր եւ այրէ. եւ այս է:

0698

(ԶՕՖ ՄՈՒՀԱՅԵԱՐ

(Laine).

յիշած է ի վերայ սէին, սուֆ. գիտ եւ կարդա: )

0699

ԶԱՊԱՏ ԸԼ ՂԱՄԱՐ

(Sռlռnite).

որ է հաճար ըլ ղամարն. յիշած է ի վերայ հոյին իր համարն:

0700

ԶԱՊԱՏ ԸԼ ՊԱՎՐԱԽ

(Aphronitre).

որ է ինքն ի պորանուն ցեղերուն. յիշած է ի վերայ պէին:

0701

ԶԱՊԱՏ ԸԼ ՂԱՎԱՐԻՐՐ

(Scories de verre).

որ է մասհուղունիան. եւ յիշած է ի վերայ մենին իր համարն:

0702

ԶԱՎԱԽ

(Mercure,

յ. Զիյբաք). որ է զէպախն, որ է սնդիկն, որ ժիվան. եւ յիշած է ի վերայ զային:

0703

ԶԱՊԱՐՃԱԹ

(Topaze).

ինքն զմրութին ցեղերուն է. եւ բնութիւնն հով է Բ տարաճան, եւ չոր է Ա տարաճան. եւ աչաց զլուսն յաւելցնէ. եւ իր այլ պաղի աւգտութիւնն ի զմրութին համարն յիշած է:

0704

ԶԱՃՄՈՒԼ

(Cuscute,

յ. Զահմուք). տան այլ կասեն, որ է քշութն. եւ յիշած է ի վերայ քէին:

0705

ԶԱՏՎԱՐ

(Zռdoaire).

որ է ճատվարն, որ է մահուփարվինին. յիշած է իւր համարն:

0706

ԶԱՐՐԻՆ ՏՐԱԽՏ.

կասեն թէ թուրնջին ծառն է. եւ ասեր է Պտին թէ ինքն ի Պարսից երկիրն եւ ի Արզրում շատ կու լինի. եւ տերեւ նման է ձիթենու տերեւին. եւ ծաղիկն բոլոր զերդ ոսկի հայելի է. եւ ի խաղողին ատենն կու ճղքի. եւ տերեւն կանանչ կու լինի. եւ թէ ծեծեն եւ զջուրն քամեն եւ խառնեն ի մայըի փուխթաճն եւ խմէ՝ յէրղնիսային եւ գոզարգելին (աւգտէ), եւ զտամսն բանայ, եւ զկապած արունն ի բշտէն բանայ, եւ աւգտէ օձահարին եւ կարճահարին. բայց բշտին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի հապըլասն եւ պալլուտն. եւ իր փոխանն բարակ ղանդարիոնն է:

0707

ԶԱՐՂԱԹԱՃ.

ինքն խոտ մըն է որ ի Չինն՝ տաստայ պասթա կասեն, եւ հուլպայի Չինի կասեն. եւ տերեւն նման է սազապի տերեւին. եւ իր խասիաթն այն է որ չորութենով զմուշքին խափանէ. բնութիւնն հով եւ գէճ է:

0708

ԶԱՐԹԱՔ

(Suc de Carthame).

որ է զարտապի խուշքն. եւ յիշած է իր կերպն ի ասֆուրին համարն:

0709

ԶԱՐԻՐԱ

(Pourpier).

որ է պախայիլինա, որ է պախլաթ ըլ մուպարաք. եւ յիշած է ի վերայ պէին:

0710

ԶԱՐՂՈՒՐԻ

(Lotus ornithopodioides).

որ է ըռիճլիլ ղուռապն. յիշած է իւր համարն, Աստուծով:

0711

ԶԱՐՔՈՒԼԱ

(Lepidium).

շէյթարաճ. յիշած է:

0712

ԶԱՐՆԻԼԱՃ

(RibՌs).

որ է ըռիպասն, որ է գաբծիլն. եւ յիշած է իւր համարն:

0713

ԻՐ

(Curcuma).

ինքն բուս է եւ վարդ է, որ ի լերունքն կու բուսնի. եւ Շիրազ այնոր՝ ասպարակ կասեն, եւ ի Հոռոմոց երկիրն եւ հ. ՝ ըսպորաք ասեն. եւ ներկրարնին իրմով դեղին կու ներկեն. եւ ինքն յայտնի է:

0714

ԶԱՐԱՂԱ

(Mamelle,

յ. Զարա). ինքն կենդանի է, որ իրենն շէր կու ասեն. եւ ի Խավասի Հայըվանաթն զիր զաւրութիւնն կու յիշէ. եւ միսն թանծր է եւ սավտա ընձայէ:

0715

ԶԱՐՈՒՐԻ ՃԱՊԱԼԻ

(Azerole).

որ է վայրի խնծորն, որ է ալուճն, որ է հ. բառով սինճն. լաւն այն է որ հասուն լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. եւ կապող է. եւ թէ եփեն եւ զջուրն մազմատա այնեն՝ զակռին զմսերն ամրացնէ, եւ զարունն այլ կտրէ. եւ թէ ծեծես եւ ի վերայ սպեղանի առնեն՝ զկաթն կու պակսեցնէ. եւ այն ուռէցն որ ի ծիծն կաթն յաւելնալուն լինի՝ կու կտրէ եւ չի թողուր որ ուռի. եւ զփորն կապէ. եւ զամենայն քայլեցող իրուին կու կապէ. եւ զսաֆրան կու կտրէ. եւ զտաք լերդն եւ զստամոքն յուժովցնէ. թէ զինքն ուտեն՝ ազգի ազգի ջերմեր չի ընձայել այլ կասեն. եւ զջերմերուն զչարութիւնն կու տանի. եւ զտակին կեղեւն թրջեն. եւ իր առնելուն չաքն Ե դրամ է. բայց խուլնճին տիրոջն զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն ղուպայրան է, որ է փշատն:

0716

ԶԱՐՈՒՐԻ ՊՕՍԹԱՆԻ

(NՌfle).

որ թ. մուշմուլայ ասէ. (թուր(ք)երէն տանկալ կասեն. ) եւ մէջն Գ զռէն, եւ գունն կարմիր. եւ ի Շիրազ՝ քէլի սուրխ ասեն. լաւն այն է որ հասուն լինայ. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է. եւ ասած է թէ պնլղամ ընձայէ, եւ իրիկամաց զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ըռիզանն:

0717

ԶԱՂԻՐ

(Marum,

յ. Զաղբէր. ) որ է սպիտակ մարվն. յիշած է իւր համարն ի վերայ մենին:

0718

ԶԱՄԱԸՌԱՅԻ

(Alisma plantago,

Զաարէթ էր-րա ի). որ է մզմարի ըռայի. յիշա է իւր համարն ի վերայ մենին:

0719

ԶԱՆՃԱՊԻԼ

(Gingembre).

որ է հ. կոճ պղպեղ ասեն. Բ ազգ է. Ա՝ Չինի, եւ Ա՝ Հնդի. տաք է Գ տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ այնող է. եւ ֆալիճին եւ լակուային եւ ըխտաւորին աւգտէ. եւ ամենայն ցաւու որ ի պալղամէ լինի եւ ի հովութենէ՝ աւգտէ, եւ զմիտքն սրացնէ, եւ զլեզուին ծանտրութիւնն տանի. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զմթնալն տանի. եւ զթանծր գիճութիւնն ի փողիցն կու տանի. եւ զքամին կու հալէ. եւ զկերակուրն մարսել կուտայ. եւ զստամոքն եւ լերդն կու տաքցնէ. եւ զպեղծ գիճութիւնն որ ի ստամոքն է՝ հալէ եւ կու յիստկէ. եւ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ եւ զհամն այլ կանուշցնէ, յորժամ կանայք մեղրով վերցնեն. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. բայց տաք բնութեան զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քաֆուրին կուրսն. եւ իր փոխանն պղպեղն է:

0720

ԶԱՆՃԱՊԻԼԻ ՅԱՃՄ

(Racine de Silphion).

որ է ուշթարղարն. յիշած է իւր համարն ի վերայ ոյին:

0721

ԶԱՆՃԱՊԻԼԻ ՇԱՄԻ

(Hռlռnium).

որ է ըռասանն, որ է անտուզն, որ է հայ բառով կղմուխն. յիշած է իւր համարն:

0722

ԶԱՆՃԱՊԻԼ ԸԼ ՔԱԼՊ

(Persicaire).

որ է շան զանճապիլն. եւ տերեւ նման է սուրխանի տերեւին. բայց դեղնուկ կու լինի. եւ թէ շունն ուտէ՝ կու մեռնի. եւ թէ դալար հնդովն ծեծեն եւ աւծեն՝ զհին բորն տան եւ զտեղն այլ չերեւցնէ. թէ զտերեւն ծեծես եւ զջուրն քամես եւ ուտելուն խառնես եւ ուտեն՝ զքամին յանձնէն ցրուէ. եւ թէ զհունդն եւ զտերեւն ծեծես եւ դնես ի վերայ ուռէցին՝ աւգտէ:

0723

ԶԱՖՐԱՆ

(Safran).

ինքն ցեղ մըն է. լաւն այն է որ կարմիր լինի. տաք է Բ տարաճան, եւ չոր է Ա տարաճան. եւ անուշահոտ լինի. հալող եւ եփող է. զգլուխն ծանտրացնէ եւ քուն բերէ. որոյ աչքն որ շիղայ լինի՝ ճլէ կու տայ. եւ զսիրտն ուժովցնէ եւ խնդացնէ, եւ հենց որ ի առաւել խնդալուն՝ սպաննէ, յորժամ Ա մխթալ ուտեն. եւ շնչին դեղերուն խիստ լաւ է. եւ զգոզն յորդորէ. եւ զմերձաւորութիւնն շարժէ. եւ զտղան հեշտութեամբ հանէ ի փորուն. եւ զլերդն յուժովցնէ. եւ աւգտէ արծուոց. եւ թէ կանայք վերցնեն՝ պատեղւորութիւն կու ընկերէ. եւ թէ ի գոզին ճանփան իրք լինի՝ խափանէ. եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ. եւ զդեղերուն ուժն ի հեռու տեղուանք տանի հասցնէ. եւ զպինտ ուռէցնին հալէ, եւ զշտերն բուսցնէ եւ աղէկցնէ. թէ հաւկթի դեղնուցով խառնես եւ աւծես ի անձն՝ զխրըզմային հոտն այլ տանի. եւ իր տալուն չաքն Ա կուտ է. եւ զիր չարութիւնն տանի սերկեւլին ճուվարիշն. եւ իր փոխանն՝ իր չքաւքն՝ տարչինին է, եւ իր կիսուն չաքն՝ սալիխան. եւ այլք ասեն՝ զարտաշաւպն է: Եւ Իպն ասէ թէ աւծեն ի նստայտեղն, զմերձաւորութիւնն շարժէ. եւ թէ Բ դրամ կանայք խմեն՝ զտղան ձգէ: Ասեր է Պտին թէ աֆրանն՝ որ է հաւի, եւ հ. հախան կասէ, եւ հաւի, որ է հասատ, որ է ըռի հաղան, որ է քուրքումն, որ է շայուր ըլ սաղալիա, եւ խուլուխ այլ կասեն. լաւն այն է որ ի Խորասանու գայ. եւ այլ լաւն Հոռմցի լինի եւ Ֆրանկի եւ Մսրցի. եւ թէ ի գինին խառնես եւ խմես՝ շուտ հարբեցնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամէ մինչեւ ի Ա դրամնն. եւ Զահրաւին յիր գիրքն հանց է գրել, թէ ի այն տուն զաֆրան կենայ նա՝ ի այն տունն սամըլապռաշ չի մտնուլ իսկի:

0724

ԶԱՖՐԱՆ ԸԼ ՀԱՏԻՏ

(Safran de Mars).

որ է սատայ ըլ հատիտն, որ է «ժանկառ ըլ հատիտն, եւ ի Շիրազե ժանկառի ահին կասեն. զինքն յերկթի կու առնուն: Ա՛ռ կտոր մի երկաթ, եւ տափկցու, եւ հութ տեղ դիր մինչեւ չորնայ, եւ ծեծեն մինչեւ զաֆրան դառնայ. եւ իր գործն շատ ազգ է. եւ այն ազգն որ հեշտ է՝ յիշեցաք. բնութիւնն հով եւ կակուղ է. եւ յորժամ հին լինի՝ տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ թէ կանայք զինքն վերցնեն՝ արունն որ ի արգանտէն գայ, արգիլէ. եւ թէ խմեն՝ չի պատեղւորի. եւ թէ քացխով խառնեն եւ աւծեն հումրային եւ պսուրնուն՝ աւգտէ. եւ այն ցաւուն աւգտէ՝ որ տախիս ասեն. եւ ըղնկան ցաւուն այլ աւգտէ. եւ զակռային միսն ամրացնէ՝ աւծելով. եւ տայուսայլապին այլ աւգտէ:

0725

(ԶԷՊԷՐՃԷԹ

(Topaze).

Զաքարիային Որդ(ի)ն ասէ թէ ծեծեն եւ ի յաչքն քաշեն, զմթնալն տանի, զտեսութիւնն սրացնէ, եւ զկոպերն ամրացնէ, եւ զպնտութիւնն հալէ, եւ պայծառ առնէ զաչքն խիստ: )

0726

ԶԱՆՊԱԽ

(Lis).

ինքն սպիտակ ծաղիկ է. ճեղքած է. եւ մէջն դեղին է. եւ թելեր ունի. եւ բարձրութիւնն Ա կանկուն է. եւ այլ աւելի եւ այլ պակաս այլ կու լինի. ի յամէն ճղերն Դ կամ Ե ծաղիկ ունի եւ կամ Ժ ծաղիկ ունի. եւ անուշահոտ է. եւ ուժով է. եւ տերեւն նման է մրտին տերեւին, որ ի ճուղն լինի. եւ տակին տերեւն այլ խոշոր է, եւ քասնու տերեւ կու նմանի, բայց կանանչ է. եւ Մինհաճին տէրն կու ասէ, թէ զանպախն սպիտակ սուսանն է. եւ Գրոցս շինողն կու ասէ, թէ ըռազղին՝ զամպախն է. եւ չէ ստուգ. եւ սպիտակ սուսանն է ըռազղին. եւ բնութիւնն տաք է ի Ա տարաճան. եւ մուհթատիլ է բնութեամբ:

0727

ԶԱՊԱՏ

(Civette).

որ է ղալիայ մուշքն. եւ թէ ի շտերն աւծես, չորացնէ եւ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ զուքամն հոտվրայ՝ խիստ աւգտէ. եւ թէ Ա դրամ իր չքաւքն զաֆրանով ի գէր հաւուն շուրվան խառնես եւ կնկտիքին խմեն, զտղան շուտձգէ. եւ թէ զԱ կուտն ԺԲ դրամ գինով խառնես եւ խմես՝ աւգտէ խաֆաղանին, եւ զսիրտն ուժովցնէ: Եւ ասէր է Գրոցս շինողն թէ զապատն կատու մի է, որ քրտինքն որ ի Բ ոտացն ի մէջն կու լինի. եւ այս կատուին գլուխն փոքր է. Եւ բնութիւնն տաք եւ չոր յԳ տարաճան. եւ մուհթատիլ է ի չորութիւն եւ ի գիճութիւն. օգտէ գլխուն ցաւուն որ ի հովութենէ լինի:

0728

ԶԱՊԻՊ

(Raisin sec).

որ է չամիչն. ինքն շատ ցեղ է. լաւն այն է որ խոշոր եւ մսլ լինի. տաք եւ գէճ է յառաջի տարաճան. կակղացնող է եւ եփող. եւ թէ զչամիչն ակրկարհայով ծամեն՝ աւգտէ ակռացաւութեան. եւ քացխով եւ խարտլով աւգտէ հով գլխուն ցաւուն, եւ զփորն եւ զկուրծքն կակղացնէ, եւ աւգտէ հով հազին. եւ կուտն աւգտէ արուն թքնողին. եւ չամիչն աւգտէ ամենայն աղեցաւութեան եւ իրիկամացաւուն. եւ բշտին այլ աւգտէ. եւ ի լուծման դեղերն շատ ընկերութիւն ունի. եւ կուտն զլուծումն կու կապէ. եւ թէ զչամիչն չամնով ծեծեն եւ դնեն ի վերայ հով ուռէցին՝ աւգտէ. եւ ուտելուն չաքն Ժ դրամ է. եւ իր վնասն այն է որ զարունն եռցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի հազազն, եւ խաղուարտն. եւ իր փոխանն յուննապն է: Եւ ասցալ է Պտին թէ ստամոքին լերդին լաւ է. եւ զիր չարութիւնն տանի խիարշանպարն. եւ տաք բնութեան զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սքնճուպինն եւ թթու մրգերուն ջուրն, որ յետեւ այնոր խմեն: Ասէ Դս թէ աւգտէ թոքին եւ հազին. եւ թէ զչամչին միսն խառնես պղպեղով, եւ կորեկին ալուրովն տապկես, եւ մեղրով խառնես եւ ուտես, զպլղամն ի բերնէն ի դուս քաշէ. եւ թէ խառնեն ի բակլայի ալուրն եւ քամոնն, եւ տիմէտ առնես, զի՛նչ որ կաշին ընձայի, թէ՛ ճատարի, թէ՛ շտեր, թէ՛ բոր, թէ՛ քորեւ ոսկրացաւութիւն եւ սարատան, աւգտէ. եւ թէ սպեղանի առնեն ճավշիրով՝ աւգտէ նկրիսին. թէ ըղունկն որ շարժի նա՝ կպցնէ եւ շուտ ողջացնէ. եւ չամիչն աղէկ կերակրէ զանձն քան զխաղողն եւ քան զթուզն. եւ աղէկ ճլէ տայ անձինն. եւ չամչին լուծումն պակաս է քան զթզին լուծումն. եւ չամիչն լաւ է քան զչոր թուզն. եւ զստամոքն շինէ. եւ աւգտէ սավտային ցաւերուն:

0729

ԶԱՊԻՊ ԸԼ ՃԱՊԱԼ

(Staphisaigre).

որ է մավիզաճն. գրած է ի վերայ մենին իր համարն:

0730

ԶԱՅԹՈՒՆ ԵՒ ԶԱՅԹ

(Olives et Huile d'Olives).

տաք եւ չոր է առաջի տարաճան. եւ զայթն, որ հոռոմ ձէթն, գիճութիւն ունի. եւ զայթունին ջուրն աւգտէ ակնջին. եւ իր տերեւն որ եփի՝ աւգտէ որոյ մազն ի վայր գայ. եւ հոռոմ ձէթն աւգտէ ջղացաւութեան եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զաչից մթնալն տանի. եւ իր ծաղիկն զմազն կու ներկէ. եւ թէ ըռուպուին համար զսեւ հոռոմ ձէթն ծխես՝ աւգտէ. եւ զմարսելութեան ուժն կաւելցնէ. եւ զստամոքն կուժուորցնէ եւ կուրախացնէ. եւ զբերանին հոտն կու կտրէ. եւ իր ծառին մազմզուկն՝ զխամ պալղամն կու լուծէ. եւ թէ ի հոռոմ ձէթն տաք ջուր խառնես եւ խմես՝ զսիրտն կու խառնակէ եւ փսխել կու տայ, եւ զքրտինքն կու խափանէ: Եւ յիշենք քիչ մի բան որ ասեր է Պտին վասն ձիթապտղին. եւ այն որ հասունն է՝ խիստ մուհթատիլ է եւ այն որ խակ է, որ չէ հասել, հով է եւ չոր է, եւ կապող է. եւ այն որ կանանչն է՝ լաւ է քան զամէն ազգն. հով եւ չոր է. եւ այն որ սեւն է՝ յուժն եւ կերակրութիւնն աւելի է քան զկանանչն. եւ բնութիւնն տաք է եւ չոր է, եւ շուտ հալի քան զկանանչն. եւ թէ կտովն ուտես՝ աւգտէ ամենայն ցաւոցն որ ի թոքն լինի. եւ իր ուտելն՝ տքնութիւն բերէ, եւ զքուն լինիլն խափանէ, եւ զգլուխն կու ցաւցնէ եւ սավտայի խլտեր կու ընձայէ. եւ լաւն այն է որ ի մէջ կերակրին ուտեն. զստամոքն ուժովցնէ. ե՛ւ զմերձաւորութիւնն այլ, ե՛ւ զծածուկ մարմինն այլ: Եւ այն որ վայրի ձիթապտուղն է, տաք եւ չոր է. այնոր՝ յաթմ կասեն. եւ այն որ հասունն է՝ մուհթատիլն է ի տաքութիւն եւ ի չորութիւն. եւ զկերակուրն մարսել կու տայ. եւ յորժամ քացխով լինի, տրորեն եւ օծեն պեղծ խոցերուն՝ յիստկէ. եւ այն որ կանանչն է՝ զբնութիւնն կապէ, եւ զստամոքն ամրացնէ, եւ զկերակուրն մարսել տայ. եւ այն որ աղլի է՝ յուշ հալի եւ պեղծ կերակուր լինի. եւ այն որ քացխին մէջն լինի դրած՝ շուտ մարսէ եւ զփորն աղէկ կապէ. եւ թէ յորժամ Ե դրամ ի ջրէն խմես՝ աւգտէ լեղի սաֆրային. եւ ասցած է թէ թոքին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ թէ զձիթապտղին քամուքսն կանայքն վերցնեն, կտրէ զարգանտին արունն. եւ թէ զիր կուտն եւ զմիսն ծեծես եւ աւծես ըղընկան, որ աւիրել լինի ձեռացն եւ ոտիցն ըղունկն, աւգտէ. եւ թէ ձիթապտղին զջուրն՝ որ զինքն ի մէջն է սնուցած՝ թէ ակռային մազմատայ առնես, աւգտէ ակռային տակին, եւ զմիսն ամրացնէ եւ պնդէ. եւ այն որ դալար լինի եւ եաղութին գունովն լինի՝ ստամոքին խիստ աղէկ է. եւ այն որ սեւն է եւ հասուն՝ զստամոքն աւիրէ. եւ այն որ աղով եւ ջրով է դրած՝ լաւ է քան զայն որ լոկ ջրով է դրած:

0731

ԶԱՅԹՈՒՆ ԸԼ ՀԱՇԻՇ

(Olivier d'Abyssinie,

յ. Զ. էլ-Հաբէշ). զայթուն ըլ քալպայ, որ է վայրի զայթունն. յիշած է:

0732

ԶԱՅԹՈՒՆ ԸԼ ՅԱՐԶ

(Mռzռrռum).

որ է մազարիոնն. յիշած է իւր համարն ի վերայ մենին:

0733

ԶԱՅԹ

(Huile d'Olives).

որ է պ. ըռուղանի զայթ. եւ այն որ քաղցր է՝ ի հասած պտղէ է. եւ բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ այն որ վայրի է՝ մուհթատիլ է. եւ այն որ ի կարմիր պտղէ է՝ միջակ է, ի հասունին եւ ի խակին մէջն է. եւ այն որ խակ պտղէ է, այնոր զայթի ինֆախ կու ասեն. եւ այնոր բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ ի յինքն գիճութիւն կայ. եւ աւգտէ ստամոքին. եւ այն որ ի վայրի պտղէ առած է՝ ինքն նման է վարդին ձիթին. եւ լինի շատ ատեն որ աւգտէ հումրային, եւ շարային, եւ ճարապին, եւ ղուպային եւ գլխուն ցաւուն. եւ թեփուկին որ ի գլուխն լինի՝ ամէն աւր ի մազն աւծեն, ամրացնէ եւ սպիտակ առնէ. եւ այն որ հին ձէթ է՝ ուժն տիզկանէփտին պէս է. եւ այն որ թաժայ է՝ մուհթատիլ է, եւ գիճութիւնն յաւելի լինի. եւ թէ լուանան՝ մուհթատիլ լինի ի չորութիւն եւ ի գիճութիւն: Եւ իր լուանալուն արուեստն այս է. որ քաղցր ջուր խառնեն, եւ ձեռաւքն աճռեն հեղ մըն, եւ թողուն որ յիստկէ. եւ յետեւ ի գործ արկանեն: Գս ասէ թէ տաք է Բ տարաճան. եւ թէ զհինն ի յաչքն կաթեցնեն՝ զաչից մթնալն տանի. եւ թէ նկրիսին աւծես՝ աւգտէ. եւ այն որ լուացած է, աւգտէ ջղաց եւ յէրղնիսային. յորժամ գարէջրով խառնեն Ժ դրամ յիրմէն, լուծումն առնէ. եւ տաք ջրով՝ վերայբերութիւն այլ առնէ. եւ զմահացու դեղոց զչարութիւնն խափանէ: Եւ զայթի ինֆախն, որ է զայթի ասհայ. եւ լաւն այն է որ քաղցր եւ թաժայ լինի աւգտէ ստամոքին. եւ զակռային տկին զմիսն ամրացնէ. եւ յորժամ ի բերանդ լինայ՝ զքրտնիլն խափանէ. եւ յորժամ ի պղնձէ աման դնես եւ եռցնես՝ հանց որ թանծրանայ, զերդ մեղր. եւ իր ուժն զերդ հազազին ուժն լինի: Եւ ամենայն հոռոմ ձէթ զցուրտն խափանէ, այնոր համար որ շուտ ի մարմինն անցնի ուժն. եւ զբնութիւնն կակղացնէ. եւ աւգտէ խուլնջին, որ ի պատճառն աղեցն ուռենալուն լինի. թէ այնով հուկնայ առնեն՝ աւգտէ. եւ ոմանք որ ի յաչքն քամի եւ կամ սապալ լինի, եւ կամ ի կոպն գիճութիւն լինի, թանծր եւ չոր ու հով, եւ յորժամ զհին հոռոմ ձէթն ի յաչքն քաշեն, շատ աւգտէ եւ սրացնէ, եւ զտեսութիւնն եւ զլոյսն յաւելցնէ. եւ հոռոմ ձէթն յորժամ Ա տարո լինի, հին լինի. եւ քանի որ այլ հին լինի՝ զաւրութիւնն եւ աւգտութիւնն աւելի լինի. եւ թէ կարճահարին տաք տաք աւծեն՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ ասցած է թէ հին հոռոմ ձէթին փոխանն տիզկանեփտին ձէթն է. եւ այլ ասած է թէ բողկին ձէթն է. եւ ի մահու դեղերն՝ զապատ ըլ պահրն է:

0734

ԶԱՅԹ ԸԼ ՍԱՎԱՏԱՆ

(Huile d'Arganier,

յ. Զ. ըլ-Սուդան). որ ինքն զայթ ըլ հարճանն է, եւ Մաղրիպու ազգն՝ ավզայի արճան կասէ. եւ իր ծառն Բ ցեղ է. եւ Ա ցեղն մեծ է եւ փուշ ունի. եւ պտուղն նման է փոքր նշի. եւ զձէթն անկից կու հանեն. եւ այսոր ի Շիրազ՝ վար արճին կու ասեն. եւ Ա ցեղ մըն այլ կայ որ ինքն վայրի նուշն է, եւ իր Շիրազ՝ պախրաք կու ասեն. եւ ասած է թէ զայթի սավտանն է. եւ այն ցեղն որ հարճանն է՝ այն ձէթ մըն է, որ ի Հարճանու կու գայ. եւ Հարճան՝ քաղաք մըն է Պարսից. եւ աւգտէ ամենայն հով ցաւոց. եւ զաւգտութիւնն ի վայրի նշին համարն յիշած է:

0735

ԶԱՅԹԻ ԸՌԻՔԱՊԻ

(Omphacine).

որ է զայթի անֆախն, եւ ի Յերախու երկիրն՝ զայթու ըռիքապի ասեն. եւ այն պատճառին համար, որ շատն ի Շամու կուգայ. եւ Մսըրցին՝ ֆլըստին կասէ. եւ յիշած է զային վերայ:

0736

ԶԱՅԹ ՎԱՅՐԻ

(Huile de Phillyea).

որ է վայրի զայթունին ձէթն. եւ ուժն եւ զաւրութիւնն պակաս է քան զտանոյ ձէթն:

0737

ԶԱՀՐԱԹ ԸԼ ՆՈՒՀԱՍ

(Vert-de-gris).

այս ան իրքն է, յորժամ զպղինձն կու հալեն եւ կու լնուն ի տեղ մըն, եւ ջուր կու լնուն ի վերայ որ պաղի եւ կապի եւ ժողուի, եւ յերեսն փրփուր գայ որպէս աղ. եւ ա՛յն է որ զահրաթ ըլ նուհաս ասեն. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի. եւ ինքն ուտող է, եւ լազիզ է, եւ կապող. եւ զաւելի միսն կուտէ, եւ զհին բորն կու տանի. եւ թէ տրորեն եւ ի յականջն լնուն՝ զդեղին ջուրն լուծէ. եւ զսունկն չորացնէ, եւ զուռէցն հալէ, եւ զպեղծ խոցերն եւ զքորն տանի. եւ թէ գինով խմես՝ զպուսուրնին տանի:

0738

ԶԱՀՐԱԹ ԸԼ ՄԼՀԻ

(Carbonate de soude impur).

որ թ. խոզու ծաղիկ կասէ. այն իրքն է որ ի Նիլէ կու ելանէ, եւ ի փոս տեղեր որ ջուր կայ՝ ի հաւն կու բուսնի. եւ գունն ի զաֆրան կու նմանէ. եւ հոտն ի ձկան հոտ կու նմանի. եւ թէ աւծես պեղծ խոցերու եւ աքիլայի՝ շատ աւգտէ. եւ զան գիճութիւնն որ ի ակընջէն կու իջնու՝ կտրէ. եւ զաչքն պայծառ առնէ. եւ թէ գինով եւ ջրով խառնեն եւ խմեն՝ լուծումն առնէ. բայց ստամոքին զեն կառնէ. եւ թէ ի հոռոմ ձէթն խառնես եւ յանձն աւծես՝ զթուլութիւնն տանի:

0739

ԶԱՀԱՐԱՅ

(Baccharis).

ինքն խոտ մըն է որ աղէկ եւ անուշ հոտ ունի, եւ ի կիպարու ծառին ներքեւն կու բուսնի, եւ խոշոր տերեւնի կունենայ, նման է մանուշկի տերեւին. եւ ծիրանի ծաղիկ ունի, որ ի սպիտակութիւն կու քշտէ. եւ յերկանութիւնն մէկ մէկ կանկուն կու լինայ. եւ ոմանք այսոր՝ վայրի ղարանֆուլ կու ասեն. եւ տակեր կունենայ զերդ սեւ խարպախ. եւ հոտն նման է տարչինու. եւ թէ զտակն ջրով եփեն եւ զջուրն խմեն՝ աւգտէ հազին, եւ հին զխնաֆասին, եւ որոյ գոզն բռնուի. եւ զհայզին արունն բանայ. եւ զտղան ի փորուն ձգէ. եւ թէ գինով խմեն՝ աւգտէ գազանահարին. եւ թէ ի տակերուն զմէկն որ թաժայ լինի՝ կանայքն վերցնեն, զմեռած տղան ձգէ:

0740

ԶԱՐՆԱՊ

(Flacourtia cataphracta).

յաճապ աղաճի (որ հայրէն մորեխիստվի ասեն): Ասէ Սինէայ Որդին, թէ ինքն ծառ մըն է որ տերեւնին ուռու տերեւի պէս է. երեսն կանանչ եւ յետեւն սպիտակ. եւ մանտրութիւնն ստուխօտոսին տերեւին չաք է. եւ հոտն նման է թուրինջի հոտի. եւ գտայ զինքն ի Կոստանդինուպաւլիս. յածուենիքն կու բուսնի. եւ ի վերայ քարերուն այլ կու բուսնի. եւ թէ տեկովն հանես ի յայլ տեղ անկես՝ չի բուսնիլ. եւ թէ զճուղն կտրես եւ տնկես՝ բուսնի. եւ Հոռոմն այսոր՝ անդրուլիսնոյ ասէ, եւ Հելենացիքն այս խոտիս՝ լիվանատիս կու ասեն. եւ լաւն այն է որ հոտն անուշ լինի: Ասեր է Իպն, թէ հոտն նման է թուրնջի հոտին. եւ յ. ըռիճ ըլ ճարատ ասէ. եւ տերեւն նման է մօշու տերեւին. եւ դեղնուկ ծաղիկ ունի: Ասէ Պտին թէ ինքն ըռիճ ըլ ճարատն է. եւ այս անունս այնոր համար է, որ տերեւն ի մորեխին ոտքն կու նմանի. եւ Հնդիքն թապրահ ասեն, եւ պ. սուրու թուրքի ասեն, եւ սուրու թուրքիստանի. եւ ծաղիկն դեղին է. եւ հունտն դեղին եւ տափակ է. եւ տակն ի մաղտանոսի տակ կու նմանի, բայց այլ սուր է եւ տաք է եւ հաստ է:

0741

ԶԱՄԱՉ

(Faucon,

յ. Զումմէջ). որ է բազայ, եւ թ. աթմաճայ (լpervier) ասէ. եւ թէվզմիսն ուտեն՝ աւգտէ խաֆաղանին եւ սրտին վատուժութեան եւ թէ զլեղին ի ծարուրն խառնես եւ յաչքն քաշես՝ զաչիցն զբալն տանի, եւ զմթնալն այլ տանի. եւ թէ զծիրտն ի մանն քսես՝ աւգտէ եւ սրբէ զերեսն:

0742

ԶԱՌՆԻԽ

(Arsenic).

որ հ. զառիկ ասեն. Գ ազգ է. կարմիր, դեղին, եւ սպիտակ. եւ լաւն այն է որ դեղին եւ պսպղուն լինի. եւ ինքն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. աւգտէ տայուսայլապին եւ գլխուն խոցերուն. եւ թէ հոռոմ ձիթով աւծես ի գլուխն եւ ի յանձն՝ զոջիլն կու սպանանէ. եւ զաչաց պավասիրին եւ կծին աւգտէ. եւ որոյ կոպն որ թանծրացել լինի՝ աւգտէ. եւ թէ ճրագ եղով օծես՝աւգտէ թոքին խոցերուն. եւ այլ հին հազին որ գէճ լինայ աւգտէ. եւ թէ վարդի ձիթով աւծես՝ աւգտէ սնկանն եւ պարասին եւ բորին. եւ Բ ազգ պիսակին աւգտէ, որ աւծեն. եւ զաւիրած ըղունկի հանէ. եւ չուտուիր. կու սպանն է. եւ զիր չարութիւնն տանի եղն եւ տաք ջուրն: Իպն ասէ, թէ զկարմիրն եւ զդեղինն ի Ա պտուկ մի դնես եւ զբերանն ծեփես եւ դնես ի կրակն որ եփի, մինչեւ պտուկն սպիտակ լինի, եւ հանեն ի այն մոխրէն, եւ ի հալած պղինձն խառնեն, եւ քիչ մըն պորայ խառնէ եւ հալէ, զպղինձն խիստ սպիտակ առնէ, եւ հոտն անուշ լինի. եւ թէ զայրած ըռաթինաճն խառնես եւ աւծես՝ աւգտէ տայուսայլապին. եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ զառիկն շատ ազգ է. դեղին, եւ կարմիր, եւ կանանչ, եւ մթնգուն, եւ տիզաճ, եւ սպիտակ. եւ լաւն այն է որ դեղին լինի, եւ փայլուն եւ տախտակ լինի որպէս տալխ, եւ յիրմէն ծծումի հոտ գայ. այսոր պ. զռնեխ պատաշխի կու ասեն. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. այրող է. եւ զռնեխն Գ ցեղ է. դեղին, եւ կարմիր, եւ սպիտակ. եւ սպիտակն սպաննող է. եւ կարմիրն ի ֆալթաֆիոնն լաւ է քան զդեղինն. եւ դեղինն աւգտէ ո՛ր տեղ որ մեռած արուն լինի. եւ զտեղն յիստկէ եւ սրբէ: Ասէ Սահակն թէ զդեղին զառիկն տրորես, եւ ի կաթն խառնես, որ ճանճ ընկնի ի յայն կաթն՝ մեռնի շուտ. եւ թէ զերկու ցեղ ըկարմիրնդալար աղվէշբկի քամուքսով քամես եւ աւծես ի յանթտակն՝ զմազն հանէ եւ այլ չի բուսնի: Ասէ Դս, թէ կարմիր զառիկին ուժն որպէս դեղին զառիկին ուժն է. եւ թէ զինքն ուտեն՝ որպէս մկընդեղ է. եւ սպիտակ զառիկն ի քէմիայքրերն ի խէչ ասցել են թէ զիր չարութիւնն տանի շրիկ ձէթն. եւ ասցել է ԸՌազին, թէ կարմիր զառեկին փոխանն դեղին զառիկն է. եւ ասեր է Թախվիմին տէրն, թէ դեղին զառիկն մութայյաֆին առնողն է. եւ զիր չարութիւնն տանի դեղին հալիլան:

0743

(ԶԱՐԻԽԻ ԽՈՐԱՍԱՆԻ

(Arsenic).

որ է սէմ ըլ ֆէրն):

0744

ԶԱՆՃԱՐ

(Verdet).

որ է ժանճար. Բ ազգ է. Ա՝ սուգծու է, եւ Ա՝ ի քանէ ելանէ. տաք եւ չոր է ի Դ տարաճան. սուր է եւ ուտող. աւգտէ կոպին թանծրութեան. եւ թէ քացխով խառնես եւ դնես ի վերայ տզրկին՝ ձգէ. եւ թէ մեղրով խառնես՝ աւգտէ ակնջին խոցերուն եւ սնկան. շաֆերն ի բան կու մտէ. զաւելի միսն կուտէ. եւ զպեղծ խոցերն կու սրբէ. եւ ինքն չուտուիր. եւ զիր չարութիւնն տանի վարդին եղն. եւ իր փոխանն տահնաճն է եւ ըռաստուխն: Եւ ասեր է Պտին թէ հելինացոց բառովն՝ ղիսիտուս կասեն. լաւն այն է որ մատանի լինի եւ ի պղնձին ի մուտն ելնէ. եւ իր զաւրութիւնն որպէս այրած պղնձին զաւրութիւնն է. եւ ժանկառն այլ ուժով լինի. եւ յորժամ ի քիթն փչեն՝ զքթին հոտիլն կտրէ. բայց հենց պիտի որ փոշին ի խռչակն չերթայ. եւ զիր չարութիւնն տանի թաժայ կաթն եւ արդար եղն. եւ ինքն մահացու դեղերուն է. եւ փսխելով զինքն խափանէն. եւ տաք ջուրն եւ ճուլապն շատ աւգտէ. եւ նշի ձէթն եւ ամենայն լուապնին եւ եղ ի շուրուանին. եւ իր փոխանն աղլէմիան եւ զինճֆրն է:

0745

ԶԱՂԻ ԸՍԿԱՆՏԱՐԻՈՆ

«Զ. ըսկանտարանիե. եւ հռ. զաֆինի ասէ. ինքն խոտ մըն է որ տերեւն մրտենու տերեւ կու նմանի. եւ միրգն ի տերեւին մէջն կու լինի, եւ կանանչ կու լինի. եւ թ. տալուճայ (Ivraie) ասէ. պտուղն սիսռան չաք է. եւ թ. ըսկանդար տանիլ ասէ. աղէկ եւ անուշահամ է. եւ ոմանք այսոր՝ շախաղուլ (Tordylium secacul) ասեն. ի լերունքն կու բուսնի. եւ թէ իր տակէն Զ դրամ խմե այն կանայքն որ չեն ցիկնիլ, շուտ ցկնին. եւ զգոզին կաթնիլն եւ զարուն շռելն կտրէ, եւ զհայզին արունն կտրէ. եւ թէ զտերեւն մանտր ծեծես եւ սպեղանի առնես եւ ի գլուխն դնես՝ զտաքութիւնն տանի. եւ թէ գինով խմեն՝ զփորցաւութիւնն տանի: Գս ասէ, թէ խիստ տաք է. եւ համն լեղի է. փորձած է զգոզն եւ զհայզն բանալն. շատ աւգտութիւն կու առնէ:

0746

ԶԱՖԻՆՈՒՆՏԱՍ

(ի Կոստանդինուպօլիս շատ լինի). եւ ոմանք ասոր մազարիոն կասեն. Ա կանկուն յերկանութիւն կու լինի. եւ բարձուկ ճղեր ունի. եւ կիսէն ի վեր տերեւ կու լինի. նման է մրտենու տերեւին. եւ երբ միրգն հասնի՝ սեւուկ կու լինի. եւ ի լերունքն կու բուսնի. եւ թէ զտերեւն՝ թէ դալար թէ չոր՝ խմեն, զպալղամն լուծէ եւ փսխել տայ, եւ զհայզն բանայ. եւ թէ ծամես՝ զպալղամն քաշէ. եւ թէ ի հատէն ԺԵ հատ ուտեն՝ լուծումն առնէ խիստ:

0747

(ԶԱՒՂԱԼ

(Cornouiller).

ղատին վերայ՝ ղարանիայ: )

0748

ԶԱՐՂ ԸԼ ԽԱՏԱՏԻՖ

(Fiente d'Hirondelle).

որ է ծծռնկին ծիրտն. եւ աւգտէ աչից սպիտակին:

0749

ԶԱՖԱՐԱՅ

(Hieracium pilosella ?).

որ է վայրի սազապն (Rue sauvage). որ թէ զտերեւն ծեծեն եւ խմեն՝ զփորցաւութիւնն տանի եւ զըռիպ ջերմն տանի. եւ զլերդացաւութիւնն այլ տանի:

0750

ԶԱՐԱՐԷՀ

(Cantharides).

որ հ. կոլ կասեն, եւ թ. մամբալ ղուրտի ասէ. ինքն ազգի ազգի է. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ տայուսայլապին, եւ մազ կու բուսցնէ. եւ այրող է. եւ զտղան ի փորուն կու ձգէ. եւ զգոզն եւ զկանաց արունն կու յորդորէ. եւ զքարն ի բշտէն կու հալէ. եւ աւգտէ սնկան. եւ զշտկըներն կու լաւցնէ. եւ զպեղծ ըղունկն կու հանէ. եւ աւգտէ պիսակին, եւ հերքունին, եւ բորին. եւ զան ուռէցն որ սարատան ասեն՝ հալէ. եւ թէ աւծեն՝ աւգտէ յէրղնիսային. եւ զիր չարութիւնն տանի կաթն եւ վարդի ձէթն. եւ իւր փոխանն պալատուրն է: Իպն ասէ թէ խաղխով խառնեն եւ ի յանձն օծեն՝ զոջիլն սպաննէ. եւ թէ հոռոմ ձիթով խառնեն, եւ զան հոռւմ ձէթն՝ աւծեն տայուսայլապին, աւգտէ, մազ բուսցնէ. եւ աւգտէ պարասին. եւ թէ ի ձէթն ձգեն, եւ Ա շաբաթ յրեւն դնեն, եւ յետեւ ի յականջն կաթեցնեն որ ցաւ ունի, աւգտէ եւ զցաւն տանի. եւ զխլութիւնն այլ տանի. եւ թէ պախրու մսին ի շուրվան խառնեն եւ տան ան մարդուն՝ որ կատղած շուն լինի խածել, որ խմէ՝ աւգտէ (եւ թէ Զ կուտ տաս շան խածածին՝ ազատի, Աստուծով. Ա դրամն կու մահացնէ զմարդն). եւ այսոր կերպն այս է, որ ինքն սեւ գլուխ որդկներ է, որ վերեւն կարմիր եւ մէջն սեւ լինի. եւ զան ի հոռոմ ձէթն դնեն, եւ ի յարեւն կախեն, Զ ամիս կենայ, եւ զան եղն քալ գլխուն աւծեն՝ աւգտէ. եւ թէ զան մէկալն այն մադն խմէ որ ի բուշտն ցաւ ունի՝ աւգտէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սամթին ջուրն եւ արդար եղն, որ ի վերայ խմեն, աւգտէ: Ասէ Պտին, թէ ինքն կենդանի է, եւ ճանճէն մեծ է. մեղուի չաք կայ. եւ կարմիր եւ բարակ է. սեւ կէտեր կայ ի վերայ. եւ ինքն սպաննող է. եւ ի Համատանայ բոլորն շուտ կու լինի. ամէն մէկն քան մեծ մեղու մըն է. եւ ի շիպրիմին վերայ կու նստի. եւ իր կերակուրն շիպրիմն է. եւ յանապատն, ի դաշտերն շատ կու լինի. եւ թէ ուզես որ ի գործ արկանես՝ դիր զինքն ի նոր պտուկ մի, եւ զբերանն կապէ քթան լաթով, եւ զքացխին շոգին յինքն բռնէ որ մտնու ի մէջն, եւ զխռչակն բռնէ. եւ հապա ի գործ արկ. եւ լաւն այն է որ ոսկէգուն լինայ. տաք եւ չոր է:

0751

ԶԱՐՏԱՉԱՒՊ

(Curcuma).

որ է յէրղիսֆր. յիշած է ի վերայ յիին: (Վեվին վերայ՝ ՎԱՐՍ այլ յիշած է. ՅՈՒՐՈՒՂԻ ՍԱՊՊԱՂԻ. յիշած է ի վերայ յիին, կատարեալ: )

0752

ԶԱՆԱՊ ԸԼ ՖԱՐ

(Plantain).

որ է լիսան ըլ համալն. յիշած է. եւ զայս անունս անոր համար ունի, որ իր որձան ի մկան ագի կու նմանի. եւ ողկոյզն այլ կու նմանի:

0753

ԶԱՆԱՊ ԸԼ ԽԱՅԼ

(Equisetum).

ինքն խոտ մըն է որ երբ կատարեալ բուսնի, ձիու ագի կու նմանի. եւ ինքն ցեղ մըն է. եւ լաւն այն է որ կատարեալ հասնի. հով եւ չոր է յառաջի տարաճան. եւ ասած է թէ չոր է Բ տարաճան. եւ աւգտէ ակռային մսերուն որ թուլացել է, ամրացնէ եւ ուժովցնէ. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. եւ ստամոքին եւ լերդին ուռէցնուն աւգտէ. եւ զփորն կու կապէ. եւ զկանաց արունն կարգիլէ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ հեշտութեամբ զխոցերն կու չորացնէ. եւ թէ սպեղանի առնես յունսուլով՝ աւգտէ թաշանուճին. եւ տալուն չաքն ի Բ դրամ է. բայց փողեցն զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի դաղձն. եւ իր փոխանն տարասիսն է: Իպն ասէ թէ ծեծես եւ զջուրն ի քիթն կաթեցնես՝ զարունն կտրէ. եւ թէ զիր տակն ի գործ արկանես՝ աւգտէ զխնաֆասին եւ հազին. եւ թէ գինով կամ ջրով եփես՝ լերդին ուռէցնուն աւգտէ. եւ աւգտէ արծուոց:

0754

ԶԱՆԱՊ ԸԼ ՀՈՒԶԱՖԻ

(Lepidium rռsռda,

յ. Զ. էլ-խարուֆ). խոտ մըն է, որ ծաղկին համն եւ հնտին համն նման է բողկին համին եւ մաննեխին համին. եւ մանտր հունտ ունի. եւ թէ զտերեւն քամեն եւ յաչքն քաշեն՝ զսպիտակն տանի. եւ կատղած շան խածածին փորձած է, Աստուծով:

0755

ԶԱՆԱՊ ԸԼ ՅԱՂՐԱՊ

(Scorpioտde).

որ թ. կորու ագի ասէ. ինքն խոտ մըն է որ քիչ տերեւ ունի. եւ հունտն նման է կորու ագու. եւ թէ զհունտն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ կարճահարին՝ աւգտէ, Աստուծով:

0756

ԶԱՆԱՊ ԸԼ ՍԱՊՅՆ

(Circium).

ինքն ի ցաներուն մէջն կու բուսնի. եւ յերկանութիւնն Բ կանկուն է, եւ փուշ ունի. որ է կաւզուպանն. եւ ոմանք ասեր են թէ կաւզուպան կու նմանի:

0757

ԶԱՀԱՊ

(Or)

որ է ոսկին. լաւն այն է որ անպակ լինի, եւ անբեկ եւ յիստակ լինի. բնութիւնն մուհթատիլ է. եւ թէ ի բերանդ առնուս՝ աւգտէ խռչկին ցաւուն. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ ուժովցնէ. եւ աւգտէ տայուսայլապին եւ հայըային. եւ թէ աւծես եւ թէ տրորես տաս՝ աւգտէ խաֆաղանին, եւ զսիրտն ուժովցնէ. եւ թէ խարեն ոսկով ի վերայ սրտին՝ շատ աւգտէ եւ շուտ ողջանայ. եւ իր տալուն չաքն Ա կուտ է. բայց բշտին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն եւ մուշքն. եւ իր փոխանն արծաթն է: Իպն ասէ, թէ ի բերանն դնես՝ զհոտն աղէկ առնէ. եւ թէ զականջն ոսկի աեղով ծակես՝ այլ չի բուսնի. եւ թէ Ա տղականն ի վիզն ոսկի ալղայ անցնես՝ ի կանչելուն, եւ ի ճիչելուն, եւ ի յըխտաւորութենէ, եւ ումիսիպեանէ անհոգ լինի. եւ ով որ ոսկի մատնի ի ոմատն անցնէ՝ այլ կծիպ չի լինի. եւ ով որ զոսկին հետն պահէ՝ սիրտն ուրախ լինի. եւ թէ քանի շատնայ՝ զսիրտն այլ ուրախ առնէ: (Պ. թիլ ասէ: )

0758

ԶԱՊՀԱԹ Ը ՅԱՐՃԱՅ

(HyՌne,

յ. Զաբ արջա). որ է գայլջորեկն, որ թ. անտիղ ասէ. յիշած է ի վերայ գիմին՝ գայլջորեկ:

0759

ԶԱՐՈՒ

(Lentisque).

էգ եւ որձ պուտմ ասեն. լաւն այն է որ կանաչ լինայ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. կապող եւ չորցնող է. աւգտէ բերնին ցաւուն եւ ակընջին. եւ զարտեւանունքն բուսցնէ. իր ծառին մոխիրն եւ իր ձէթն՝ զիրիկամն եւ զբուշտն կու տաքցնէ. եւ զգոզն, եւ զտամսն, եւ զքարն կու հանէ. եւ իր միրգն լուծումն կու առնէ. եւ իր ձէթն աւգտէ ստամոքին եւ պինտ ուռէցին. եւ աղեցաւի աւգտէ. եւ իր ջուրն աւգտէ սնկան. եւ թէ զձէթն խմեն՝ զկռնկին զցաւն տանի, եւ ոսկրացաւութեան աւգտէէ. բայց զստամոքն վատուժցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի տապաշիրն. եւ իր փոխանն պուտմ է: Իհն ասէ թէ ի լերունքն կու բուսնի, ծառ մըն է. ի կաղնոյ ծառ կու նմանի. եւ հաստ ծառ է. եւ միրգն մանակաւշին մրգին պէս է, կուզ կուզ կու լինի. թէ աղէկ հասնի՝ տերեւն եւ միրգն այլ կարմիր լինայ. եւ թէ զմիրգն ծեծեն եւ զեղն հանեն եւ օծեն յանձն՝ զքամին ի յանձնէն հանէ. եւ թէ զծառն այրեն եւ զգործելին լոսեն եւ ի վերայ խոցին ցանեն՝ աւգտէ, Աստուծով:

0760

ԶԱՖՏԱՀ

(Grenouille).

որ է գորտն. լաւն այն է որ քաղցր ջուրն լինայ. եւ բնութիւնն ազգի ազգի է. եւ այրած միսն աւգտէ տայուսայլապին, յորժամ աւծեն. եւ իր եղն զակռան կու հանէ. եւ չի թողուր ի յաչքն մազն բուսնի. եւ իր միսն աւգտէ գազանահարի, յորժամ եղով եւ հոռոմ ձիթով եւ աղով եփեն եւ տան. եւ աւգտէ գոդութեան եւ կարճահարին, որ աւծես. զակռանին կու ձգէ, եւ գինով մազմատայ առնես. եւ իր փոխանն կրիան է: Ասէ Պտ, թէ պ. վազայ, եւ ղարաք այլ կու ասեն. եւ ի Շիրազ՝ սլաք կասեն. եւ Հելինացոց բառովն՝ պատրակք կասեն. եւ թէ այրեն եւ զմոխիրն ցանեն՝ զարունն կապէ, որ տեղ որ լինայ. եւ թէ անասունն որ ալկին մէջն զինքն ուտէ՝ ամէն ակռաքն ի վայր գայ. եւ թէ զիր արունն զմրջման հաւկիթն եւ նշատիրն յիրար խառնես, եւ այն տեղացն որ զմազն քաշես եւ աւծես՝ այլ չի բուսնի. եւ ասաց Սահակ բժիշկն, թէ մարդ մի տեսայ որ սլաք մի մտեր էր յերեսին ոսկրն, եւ մնացել. շատ դեղ արին, չի աջողաց. եւ զգորտին մորթին ի վերայ դրին Ա աւր Ա գիշեր, եւ ելաւ երկաթն ի խոցէն. եւ ունի զքաշողութեան ուժն. եւ թէ ուտեն՝ զսիրտն ուռեցնէ եւ զգոզն սեւցնէ. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինի. եւ լաւն այն է որ ուտէ եւ փսխէ տաք ջրով, եւ սքինջպին խմէ, եւ տարչինի ուտէ:

0761

ԶԱՆ

(Mouton).

որ է ոչխարն ածուն մսէն լաւ է, եւ աղէկ արուն կառնէ. եւ հով բնութիւն մարդկաց լաւ է. եւ զքամին վարէ. եւ գառին միսն գէճ է քան զոչխրին միսն. եւ թէ զգառին միսն այրեն եւ կամ ճղքեն եւ աւձահարին վերայ դնեն՝ աւգտէ. եւ թէ գինով խառնես եւ կատղած շան խածածին ի վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ իր մոխիրն աւգտէ աչից սպիտակին. եւ զսպիտակն տանի, աւծելով. եւ թէ զսպըտուրն այլ աւծես քացխով շարային եւ կոիծնուն՝ աւգտէ, եւ զաւելի՝ միսն ուտէ. եւ թէ զսպըտուրն հալած մոմով եւ վարդի ձիթով խառնես եւ աւծես կրակին այրածին՝ աւգտէ. եւ թէ ըղնկին քովն յաւելի միս լինի, աւծես՝ տանի: (Պ. կուսպանտ ասէ: )

0762

(ԶԱՐՏԱԼՈՒ

(Abricot).

մենին վերայ՝ միշմիշ: )

0763

ԶԱՐԷՀ

(Algue).

0764

ԶԱՐՅ

(Mamelle).

որ է ծիծն. եւ թէ կանայքն ուտեն՝ զկաթն յորդորէ. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է. զկաթն յաւելցնէ. եւ պիտի որ խորվեն եւ ուտեն տաք դեղերով, որ շուտ մարսէ. եւ ինքն խամ խլտեր ընձայէ եւ պալղամ. եւ ջղերուն զեն է:

0765

ԶԱՐՍ ՈՒԼ ՅԱՃՈՒԶ

(Tribulus terrestris).

որ է հասակն. յիշած է իր համարն ի վերայ հոյին:

0766

ԶԱՂՊՈՒՍ

(Asclepias?).

որ ղսայի սաղիրն է, որ է մանտր խիարն. եւ յիշած է վերայ խէին:

0767

ԶԱՂԱՆԻԱ

(Asclepias?

յ. Զաղաբիս). ինքն բուս մըն է որ իր որձան որպէս հալիոն կու ելանէ, եւ իրենն զաղանիս կասեն:

0768

ԶԱՂԱՅԻՐ ԸԼ ՃԻՆ