Անգիտաց Անպէտ

ԻՍՂԷԼՆ

(Scille).

(ԻՍՊԷՐԷՔ

(Curcuma).

յիշած է ի վերայ զային՝ զարիր: )

ԻԶԱՅԱՐԻԶԱՅ.

եւ ի տերեւն նման է մրտի տերեւին. եւ ճղերն ի տունկ կու նմանէ, եւ յերկանուկ կու լինի, եւ մէկ մէկի կու փաթուին. եւ յամէն ճուղ ծաղիկ մի կու լինի. եւ թէ զջուրն խմցնեն՝ աւգտէ լուծման եւ արունաբերի եւ գաներուն եւ արգանտին գիճութեան. եւ արուն թքնելուն այլ:

ԻԹԽԻՐ

(Schoenanthe).

որ է հ. բառով վաղմեռուկ, ֆ. սիկինանդու եւ խլալիմամուն, եւ աս. սահիլիս ասէ, եւ հռ. սանճումիս ասէ, եւ թէ իպնի մաքի այլ կասեն, եւ պ. կուրպայի տաշտի կասէ, եւ քահքամի այլ կասեն. եւ ասեր է Գրոցս ժողվողն թէ ապու ըռահանն (եւ) թէ ինքն կուրտայի տաշտին է. եւ լաւն այն է որ յորժամ ծամեն զինքն՝ համն զերդ ղարանֆուլի համն գայ, եւ մազտաքէի, որ յիրար խառնեծ լինի. եւ հոտն մանուշկի լինի. բայր իթխիրին պ. կօրկիա կասեն. եւ լաւն այն է որ յարապի լինի, եւ կարմրժեռ. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է առաջի տարաճան. եւ ի ամենայն լերունքն կու լինի, եւ ի յաղէկ՝ ամռնային բարձր տեղեր. եւ այն որ յարապի է, բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. բայց գլուխ կու ցաւցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի վարդէջուրն, եւ սանդալն, եւ կամ նիլուֆարն, եւ կամ քրտինքն. եւ իր փոխանն ղասապ ըլ ղարիրան է: Սինէայ Որդին ասէ, թէ ի սէզ կու նմնի. ի Մաքքայու կուգայ. եւ լաւն այն է որ բարակ լինի. պինտ եւ անուշահոտ. տաք եւ չոր է ի առաջի տարաճան. բացող է. աւգտէ թաշանուճին, որ ի լիութենէ լինի. եւ ակռացաւութեան, որ ի հովութենէ լինի. եւ զմիսն ամրացնէ, եւ զգիճութիւնն կտրէ, եւ զբերնին վեր տալն տանի. եւ թէ զինքն շատ հովտրաս՝ աղէկ քուն բերէ. եւ թէ զիր եղն յերեսն աւծես՝ շատ մօրուք բերէ. եւ զփորացաւութիւնն խաղեցնէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. զգոզն եւ զկանաց արունն յորդորէ. եւ զքարն հալէ. եւ զլերդն եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զկալուածն բանայ. եւ զստամոքին թթուութիւնն տանի. եւ թէ ի ստամոքն պինտ ուռէց լինի՝ տանի, եւ կերակուր տայ ուտել. եւ զմերձաւորութիւնն պակսեցնէ. եւ աւգտէ այն պինտ ուռղցնուն՝ որ մարդուն ի փորն լինի. խմելով այլ եւ աւծելով այլ աւգտէ. եւ իր ձէթն աւգտէ բորին, եւ քորին, եւ պարասին. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ զգլուխն ծանտր կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի՝ յորժամ մուրտ հոտաս. եւ իր փոխանն՝ իր չքաւքն՝ սունպուլն է. եւ Ը բաժնէն Աին չաք՝ զաֆրանն է:

(ԻԹ ՍԻՆԱԿԻ

(Marrube).

որ է ֆաասիոն. յիշած է ի վերայ ֆէին: )

(ԻԹ ՔԷՍԷՐԻ

(Bulbe comestible).

որ է պահսալ ըլ զէպն. յիշած է ի վերայ պէին: )

(ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱՑ ԿԱՒ.

որ է պատանան. որ ոսկերչերն պօթա կու շինեն: )

ԻԶԻՂՈՆ.

ինքն խոտ մըն է որ ի եղէգ կու նմանի. եւ ի ներկրարնին զինք ի գործ կարկանեն. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ տաք ուռէցին եւ պլղամի ուռէցին եւ տաք խոցերուն՝ շատ աւգտէ:

ԻՐԻՑՈՒԿ

(Camomille).

որ է պապունաճն. յիշած է, Աստուծով:

ԻՐԻԿԱՄ

(Rein).

որ է քիլեայ. յիշած է ի վերայ քէին:

ԻՍՄԻՏ

(Antimoine).

որ է ծարուրն, եւ թ. սուրմայ ասէ. ինքն Բ ցեղ է. լաւն այն է որ փայլուն լինի, եւ շուտ կոտրի. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ չորացնող է. զաչքն պայծառ կու բռնէ եւ կուժովցնէ, եւ զարցունքն կտրէ. եւ զխոցերն այլ կու չորացնէ. եւ արտեւանունքն կու բուսցնէ. եւ չի թողուր որ ծաղիկն աչաց վնաս առնէ. եւ զքթին արունն այլ կու կտրէ. եւ թէ խմելու տաս՝ զնազաֆն կտրէ. եւ թէ հաւկթի սպտկուցով ի բուրդն խառնես եւ տաս որ կանայք յարգանտն դնեն՝ զարունն արգիլէ եւ զգիճութիւնն կտրէ. եւ թէ ճրագ եղով խառնես եւ աւծես ի վերայ կրակին այրածին՝ աւգտէ. եւ զաւելի միսն ուտէ. եւ զխոցն չորացնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի թութիան. եւ իր փոխանն այրած նուռն է: Իպն ասէ, թէ այս թութիաս այրած արճիճին զգործն կառնու. եւ թէ զայս թութիաս թաժա ճրագուով խառնես եւ կրակին դիմաց աւծես, եւ թէ մոմով խառնես եւ քիչ մի սպիտաճ խառնես եւ աւծես այն խոցին որ ի կրակն այրել է, բուսցնէ. եւ թէ զինքն մանտր ծեծես եւ ոջլոտին յանձն աւծես՝ զոջիլն սպաննէ եւ ջարդէ. եւ այն աչքն որ արցուէ՝ քաշեն. բայց ծերոց յաչքն երբ դնեն՝ քիչ մի մուշք խառնեն, որ աչից շատ աւգտութիւն առնէ եւ ուժ տայ: Եւ ասէ Պտին, թէ ինքն քոհլի սիֆահանի ասեն. լաւն այն է որ աւծես պախրու եղով եւ այրես. որ ի վերեւն սեւ նաւթ կայ՝ այրի, եւ չարութիւնն այրի, եւ աղէկ լինի:

ԻՊՆԻ ՅԱՐՍ

(Belette).

որ թ. կալինճուկ ասէ, եւ պ. ըռասու ասեն, եւ հ. հարսնուկ ասեն. եւ ինքն ցեղ մըն է. լաւն այն է որ քանի մուկ մըն է, եւ այլ մեծ է. բնութիւնն տաք եւ չոր է, եւ նուրբ այնող. եւ զըղէղն եւ զմիսն քացխով եփես եւ տաս ըխտաւորին՝ աւգտէ. եւ լերդին այլ աւգտէ. եւ իր սպտուրն աւգտէ այն խուլնջին՝ որ էլայօս ասեն. եւ թէ զսիրտն Ա ատեն մըն հանեն՝ որ արեւն եւ լուսինն չերեւի, եւ կին մարդ զինքն ի հետն պահէ՝ չի պատեղւորի. եւ թէ զիր փորն գնձով եւ աղով լնուն որ չորնայ, եւ աւգտէ աւձահարին, ե կարճահարին, եւ ամենայն թունաւորացն. եւ թէ զմիսն դնեն ի վերայ ոսկրացաւութեան՝ աւգտէ. եւ յառաջ մորթե՛լ կու պիտի. եւ առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ ըղէղին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի եղերն. եւ իր փոխանն անֆահան է որ է խաղածն: Ասեն թէ զինքն այրեն ի պղնձէ աման, եւ զմոխիրն քացխով խառնեն եւ աւծեն նկրիսին՝ աւգտէ. եւ թէ զիր արունն խանազիրին աւծեն՝ աւգտէ. եւ թէ զաչքն չորացնես եւ ըխտաւորին տաս՝ աւգտէ: Եւ ոմանք ասեն թէ զկունկն հանեն յայն ժամն որ դեռ ինքն կենդանի է, եւ կանայք կապեն, այլ չի պատեղւորի: Ռազկանն Որդին ասէ, թէ Ա կերակրին մէջն որ մահացու դեղ լինի, եւ այս հարսնուկն ի յայս տեղս կապած լինի եւ տեսնու, կանչէ, եւ ճլէ, եւ մազերն կանկնի, որ յիմանան:

ԻՍԼ

(Tamarisc oriental).

որ է մաւշին, որ թ. իլղուն կասէ. եւ ի ածուենիքն կու լինի եւ ի լերունքն այլ կու բուսնի. ինքն մեծ ծառ մըն է. լաւն այն է որ նոր լինի պտուղն. հով է Բ տարաճան, եւ չոր է Գ տարաճան. եւ կապող է. եւ զակռան կու կապէ եւ կամրացնէ, եւ զմիսն կու պնդէ. եւ շտկներ որ ի բերանն լինի՝ տանի. եւ թէ եփեն եւ զջուրն առնուն, եւ այն ջրովն զգլուխն լուանան, զոջիլն սպաննէ. եւ թէ զիր փայտն ծխես՝ աւգտէ լակուվային. եւ թէ զիր պտուղն ի յայլ դեղերն խառնեն եւ տան՝ աւգտէ թոքին ցաւերուն եւ կրծոց խոցերուն. եւ զարունն կտրէ. եւ տակին կեղեւն աւգտէ արաղանին. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ փայծղան եւ լերդին ցաւուն եւ ուռէցին. եւ զտղական ստամոքն ի կաթին պղծութենէն յիստկէ եւ ուժովցնէ. եւ թէ ծխեն՝ զաւդին զչարութիւնն տանի. եւ իր ջուրն՝ կամ ծխելն՝ աւգտէ որ երբ լուանան. եւ թէ տրորեն զինք քացխով եւ աւծեն տղոց խոցերուն՝ աւգտէ. եւ թէ զտակին կեղեւն ի ջուրն թրջեն եւ տան՝ աւգտէ փայծղան. եւ տալուն չաքն Ա մխթալ է. կրծոց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի նշի ձէթն. եւ իր փոխանն ճուլինարն է: Իպն ասէ, թէ ինքն ծառ մըն է որ կանաչ ճղեր ունի, որ զերդ կարմիր կու քշտէ. եւ իր տերեւն կանանչ է, եւ ծաղիկ չունի, եւ պտուղ ունի սիսռան չաք. եւ գունն դեղնբառ է. եւ թէ աւաղ մարդիք զպտուղն եփեն եւ զջուրն խմեն՝ խիստ գիացնէ. լաւն այն է որ Է աւր՝ հետ մէկ մէկի խմէ, եւ յետ այնոր՝ Է աւր հովցնող եւ գիճացնող ղուրսերուն տան, եւ յետ այնոր՝ պախրու կաթն խմեն քանի մը աւր, եւ յետ այնոր՝ զքիթրան ծեծեն եւ մաղեն եւ իր չքաւքն շաքար խառնեն եւ Է աւր ԲԲ մխթալ տան որ ուտէ, եւ յետ այնոր՝ սիմիտ հաց ուտէ. խիստ գիրացնէ, եւ զերեսին գունն խիստ աղէկ առնէ. եւ այն մարդուն որ ի ստամոքն պեղծ խառնուած կենայ, թէ եփեն եւ կամ թրջեն, եւ զջուրն խմեցնեն, շատ աւգտէ. եւ զստամոքն յիստկէ եւ սրացնէ, եւ աւգտէ հին փորացաւութեան. եւ զարունն կտրէ. եւ զկանաց արունն այլ արգիլէ. եւ թէ զջուրն շաքրով ղիվամ բերես, եւ ամէն վաղուենի մէկ մէկ դգալ խմես տաք ջրով, աւգտէ փայծղան եւ աղեցաւութեան: Ասեր են բժշկապետքն թէ այսոր պտղին՝ պալամուտ կասեն այս ժամանակս. թէ ծեծես եւ սպեղանի առնես եւ դնես ի այն տեղացն ի վերայ որ մատտա լինի, եւ իջուաոց՝ աւգտէ. եւ թէ Գ դրամ ծեծես եւ տաս այն մարդուն որ լուծումն ունի՝ աւգտէ, եւ այն պահն խաղեցնէ. եւ թէ զայսոր փայտն ի տունն ծխես, ով որ այն տունն լինի՝ շտեր չի հանէ եւ բշտեր չի հանէ. եւ թէ զմոխիրն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերա նստատեղացն, ի դուս չհանէ. եւ իր փոխանն գխթորն է:

ԻՍՊԻՏԱՃ

(Cռruse).

որ է ասպիտաճն. յիշած է ի վերայ այբին:

ԻՍԽԻՍ

(Chamռlռon bnanc,

յ. Իշխիս). որ թ. սաղիզ տիքանի ասէ. եւ թէ զտակն ծեծես եւ սերկեւիլի շարապով խմես՝ զտափակ ճիճին հանէ. եւ թէ գինով յօրն Բ դրամ խեւցած մարդուն խմցնես՝ աւգտէ. եւ թէ եռցնես եւ զջուրն գոզարգելին խմցնես՝ շուտ մի՛ բանայ. եւ թէ աւձահարն եւ կարճահարն խմէ՝ աւգտէ. եւ թէ ալուրով խառնես, եւ ջրով եւ հոռոմ ձիթով, շներն եւ խոզն եւ մուկն ուտէ՝ մեռնի. եւ այն մարդն որ արծուիք ունենայ՝ խմէ, աւգտէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ ի վերայ ձգես՝ աւգտէ հերքունին. եւ պիսակին այլ աւգտէ. եւ այն շտերն որ միսն կերուի՝ աւգտէ. եւ թէ եռցնես եւ զջուրն մազմատա առնես՝ զակռային զցաւն տանի. եւ թէ քկուրդ խառնես եւ երեսն օծես՝ զմազն տանի:

ԻՍԼԻԽ

(Rռsռda).

որ է արսատն, որ է սիսթանն, որ է սանկուսապուեա, որ է շանճուշապուեան, որ է հապ ըլ ֆաղթն. եւ յայտնին այն է որ պանդաֆիլոն է, որ է Ե տերեւն. այս ամէն անուանքս՝ փանճանկուշտ ասէ, եւ պ. վայրի պղպեղ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ տիլաշուպի հունտ կասեն:

ԻՒԱԶ

(Oie).

ինքն խիստ տաքցնող է, եւ ուշ մարսէ. եւ քան զսագուն միսն այլ լաւ է, եւ շուտ մարսէ:

ԻՍԹԻԱԼԱՊՐԱ

(Aspalathe).

որ է տարշիշանն. յիշած է:

ԻԽՏԻ

(Sureau).

որ է խամանն. եւ ինքն Բ ցեղ է. մեծ եւ փոքր է. եւ այն որ մեծ խամանն է՝ աշպուղայ կասեն, եւ այն որ փոքրն է՝ խամայ իխտի կասեն. եւ յիշած է:

ԻՇՈՒ ԽԻԱՐ

(Elaterium).

որ է ղսսայ ըլ հիմարն. յիշած է ի վերայ ղատին:

ԻԿՏԱՅ

(Chalef).

հ. փշատի, ֆարսին սանճատ ասէ, ղուպայրայ. գիտ ի վերայ ղատին:

ԻՇԱՔԵՂ

(Alyssum).

որ է վառվռուկն, որ է ալուսանն. եւ ինքս յիշած է ի գրքին յառաջն ի վերայ այբին:

ԻՇԽՈՒՊԱԶ

(Guimauve).

որ է մեծ խուպազին. յիշած է ի վերայ խէին իր համարն: