Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ
ԱՄԻՐԴՈՎԼԱԹ ԱՄԱՍԻԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Առողջապահութիւն  
Դիտել

 

ԼԱՏԱՆ

 (Ladanum).

ինքն մանանայ է. եւ խոտ մի կայ՝ղայըսուս անուն, այնոր ծառին վերայ կու անկանի. լաւն այն է որ եղլի լինայ, եւ ի մէջն հող չի կենայ. տաք է Ա տարաճան, եւ գէճ է Բ տարաճան. նուրբ այնող է եւ եփող է. եւ աւգտէ զուքամին. եւ զմազն ուժովցնէ, եւ չի թողուր որ թափի. եւ սուլահին աւգտէ. եւ զունաց մազն բուսցնէ. եւ թէ տիմէտ առնես՝ զխանազիրն հալէ. եւ զակնջին ցաւն խաղեցնէ. եւ հին հազին աւգտէ. եւ թէ գինով դնես ծծին ուռէցին՝ հալէ. եւ թէ խմեն՝ զփորն կապէ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զստամոքին եւ զլերդին զպնտութիւնն տանի եւ տաքցնէ եւ ուժովցնէ, եւ գոզ կաթնելուն աւգտէ. եւ թէ ծխեն՝ զմեռած տղան զընկերն ձգէ ի փորուն, եւ զցաւերն խաղեցնէ. եւ զթանծր գիճութիւնն կու եփէ. եւ աւգտէ ոսկրաց պնտութեան. եւ միս կու բուսցնէ. եւ զպեղծ խոցերն կու հալէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. զիր չարութիւնն տանի սանդալն եւ վարդէջուրն. եւ իր փոխանն լուպնին է: Ասէ Պտ, թէ լաւն այն է որ եղլի լինի եւ անուշահոտ, եւ գունն ի դեղնութիւն քշտէ, իսկի աւազ չունենայ, եւ թէ եղով տրորես՝ իսկի տակն իրք չիջնու. եւ ասեր են թէ իր փոխանն սնպուլն է: (Լատէնին հայրէն ծխանելիք. կու յիշատակի ի թէրքիպներն: )

 

(ԼԱԿԼԱԿ

 (Cigogne).

ֆէին վերայ՝ ֆալազուս. յիշած է: )

 

ԼԱԼԱՅ.

  

ինքն խոտ մըն է, որ ի Մաքքայու կողմանէն կու գայ. աւգտէ սնկան. թէ զմիրգն ծխես՝ աւգտէ ստամոքին ցաւուն. եւ խաղեցնէ զցաւն. ասէ Պտին, թէ քմեն՝ զարունն կեպէ. եւ տաք է բնութիւնն. եւ աւգտէ հով ցաւոցն:

 

ԼԱՆԱՃ.

  

ինքն ի չինարի ծառ կու նմանի. կանաչ պտուղ ունի, եւ քաղցր է. ամբրաւ կու նմանի. եւ գէշ իրք մըն է. աւգտէ ակռացաւութեան. եւ միրգն աւգտէ ստամոքացաւութեան. եւ թէ զտերեւն չորացնես եւ ծեծես, եւ ցանես ի այն տեղուն վերայ որ արուն գնայ, աւգտէ եւ բռնէ. եւ թէ զմիրգն ուտես՝ զփորն կապէ, եւ զստամոքն ուժովցնէ խիստ:

 

ԼԱՂՈՒԹԻՆ

 (LagՒpus de Diosc.,

հռ. յ. Լաղոբոս). որ թ. տաւշան այաղի ասէ. բնութիւնն չոր է. թէ գինով եփեն եւ խմեն՝ զփորն կապէ. թէ ջերմնոտին խմցնեն՝ զջերմն կտրէ, եւ զփորն կապէ:

 

(ՀԱՃԱՐ ԸԼ ԼԱՃՈՒԱՐՏ

 (Lapis-lazuli).

յիշած է ի վերայ հոյին: )

 

ԼԱՃՈՒԱՐՏ

 (Lapis-lazuli).

ինքն ցեղ մըն է. լաւն այն է, որ յստակ լինի. հով է Բ տարաճան, եւ չոր է Գ տարաճան. եւ հ. ասոր՝ պարտէզքար կասեն. եւ ի յինքն սուր կապողութիւն կայ. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զլուսն յաւելցնէ եւ աւգտէ մալխուլիային, եւ քապուսին, եւ սավտային ցաւերուն. լուծէ եւ հան. եւ զսրտին զարունն յիստկէ. զվախն եւ զհոգսն տանի. եւ զսավտայի ցաւերն տանի. եւ թէ լուացած լինի՝ սավտայ լուծէ. եւ թէ չի լուանան՝ փսխել կու տայ. եւ իրիկամաց ցաւին աւգտէ. եւ կոծիծկներն վաթէ. եւ զխոցերն աղէկցնէ. եւ աւգտէ կերուածին եւ տայունին. եւ աւգտէ սավտայի ջերմերուն, եւ ըռիպ ջերմանն. եւ լաւն այն է որ լուանաս եւ ապա ի գործ արկանես. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ իր փոխանն հաճարի արմէնին է:

 

ԼԱՊՍԱՆ

 (Lampsana de Diosc. ).

ոմանք այս խոտիս թէնղիճի կասեն. եւ ինքն վայրի խարտալն է. եւ թէ եփես ջրով եւ ի մէջն տղան նստի զերդ աւազան՝ շուտ քայլէ. եւ թէ զհունտն ծեծեն, կաթով շաղեն, եւ յերեսն աւծեն՝ զմանն տանի. եւ թէ շատ տարպանի աւծես՝ զերեսն պայծառ առնէ եւ յիստկէ. եւ թէ զհունտն ծեծեն եւ անաւթուց ուտեն՝ աւգտէ հին հազին. եւ թէ հին գինով խմեն՝ զքարն հալէ ի բշտէն, եւ աւգտէ ստամոքին ցաւուն:

 

ԼԱՒՊԱՅԻ ՊԱՐՊԱՐԻ

 (Colchique).

ոմանք ասեր են թէ իրք մըն է, որ ի սորնըջան կու նմանի. եւ այն որ ստուգ է՝ սորընջանն է. եւ ի Մսր՝ աքինայ կասեն. բնութիւնն տաք է Գ տարաճան. զմերձաւորութեան սերմն շարժէ. եւ այլ պաղի զայրութիւնն յիշած է ի վերայ սորընջանին: Եւ ոմանք ասեր են թէ ինքն եապրոհն է. եւ այն՝ չէ ստուգ. եւ Գրոցս շինողն ասէ, թէ ինքն տակ է, բոլոր եւ կանաչ. վասն մերձաւորութեան համար եւ գիրութեան՝ իր փոխանն կտուած ընկուզն է:

 

ԼԱՒՊԱՅԻ ՄՈՒԹԼԱԽ

 (Mandragore).

որ է ասլի եապրոհի սանամի կասեն. յիշած է:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՀԱՄԻԶ

 (Lait acide).

որ է թթու կաթն. եւ ոմանք ասեն թէ պախրու մածնին թանն է. աւգտէ այն ցաւուն՝ որ տուսանտարիայ ասեն, եւ սլին ցաւուն, եւ լերդին տաքութեան. եւ ստամոքին այլ. եւ զմահացու դեղոց զչարութիւնն տանի. եւ թէ մեղրով խառնես եւ տղոց բերանն ցաւի, աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ զթթու կաթն եւ կամ զթթու ածունն ուտեն՝ աւգտէ տաք բնութեան մարդոց, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. պախրու մածնի թթուն եւ կաթն՝ աւգտէ ստամոքին. եւ զլուծումն կտրէ. եւ կերակուր ուտել տայ. եւ զտաքութիւնն խաղեցնէ. եւ զանձն գիրացնէ. եւ թէ մարդ ուզենայ որ այսով զլուծումն կտրէ՝ պիտի որ Ա քանի աւր կովուն բրինձ ուտեցնէ, կամ կոեկ, կամ եռ ջուր ուտեցնէ. եւ զիրիկուան կաթն կթեն ԴՃ դրամ, եւ Կ դրամ թթու կաթ խառնես, եւ աման մի դնես, եւ ի վերայ՝ կարաւս եւ սազապ եւ թուռինջի կեղեւ խառնես, եւ անուխ, եւ քամոն, եւ մաղտաքէ այլ խառնես. եւ զբերանն կապես, եւ Ա գիշեր մի կենայ. եւ վաղուենէ՝ ի վերայէն զփրփուրն առնուս, եւ զջուրն քամես, եւ Լ դրամին Ա դրամ երկթի աղտ խառնես, մինչեւ Գ աւր այսպէս առնես, զլուծումն կտրէ. եւ որ սպիտակ պիսակ եւ խուլինջ ունի, եւ ոսկրացաւութիւն կռնակին, մածուն չուտէ: (Որ է մածունն: )

 

ԼԱՊԱՆ

 (Lait).

որ է կաթն. ինքն ցեղ ու ցեղ լինի. եւ լաւ կաթն այն է որ իր անասունն աւաղ չի լինի. հով եւ գէճ է բնութիւնն. զանձն աղէկ կերակրէ եւ տաքցնէ. եւ կաթն զըղեղն յաւելցնէ. եւ կնկան կաթն որ ի աչքն կաթեցնես՝ զցաւն տանի, եւ զկոպաց ծանտրութիւն այլ տանի. եւ թէ յականջն կաթեցնես՝ զտաք ուռէցն եւ զցաւն տանի. եւ թէ ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ շակիկային. եւ ածուն կաթա աւգտէ արուն թքնելուն եւ թոքին խոցերուն. եւ կանաց կաթն աւգտէ զխնաֆասին եւ սլին, որ չոր լինի եւ կամ ի չորութիենէ լինի. եւ կաթն՝ մեղրով՝ աւգտէ փորոքին խոցերուն եւ զմերձաւորութեան սերմն յաւելցնէ. եւ լաւն այն է որ ի մէջն երկաթ ձգեն. զփորն կապէ եւ զաղեց գաներն տանի. եւ թթուն զծարաւն կտրէ. եւ լուֆին կաթն աւգտէ արծուոց եւ փայծղան. եւ կաթն զգէճ բնութիւնն գիրացնէ. զբորն եւ զքորն տանի. եւ չոր բնութեան լաւ է. եւ թէ զթթուն աւծեն ծծմով՝ աւգտէ բորին եւ պահակին. Կ դրամ ի գործ արկանեն. բայց քամի ընկենու. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ ամենայն կաթներն՝ մէկ մէկի փոխանն է: Ասէ Պտ վասն կաթինն, որ է պ. շէր. եւ Մասուվիային Որդին ասէ, թէ այն որ թաժա կաթն է՝ տաք եւ գէճ է. եւ տաքութիւնն պակաս է, հանց որ յառաջի տարաճին մէջն է. եւ գիճութիւնն՝ Բ տարաճին յառաջն. եւ Գս ասեր է, թէ յիր տաքութիւնն յաւելի չէ քան զհովութիւնն. եւ տաքութիւնն՝ ի պլղամին եւ յարեանն ի մէջն է. բայց ոմանք ասեն թէ արեան մաւտ է: Մասրուճուեան ասէ, թէ տաք է եւ գէճ, յորժամ որ թանծր լինի. եւ Մինհաճին տէրն ասէ, թէ կաթն հով եւ գէճ է. եւ այն որ թաժան է՝ հովութիւնն պակաս է քան զայլն. եւ ասած է թէ մուհթատիլ է. եւ զտղական զանձն կուժովցնէ. եւ զմեծ մարդուն այլ. եւ լաւն այն է որ խիստ սպիտակ լինի, եւ ի թանծրութիւնն եւ ի նաւսրութիւնն միջակ լինի, եւ հանց որ եփի՝ որ ի վերայ ըղընկան կաթեցնես, կանկնի: Եւ քան զամենայն կաթներ՝ մարդուն կաթն լաւ է, որ մատղաշ կնկան լինի. եւ յետ այնոր՝ ա՛յն անասուն լաւ է, որ բնութիւնն մարդուն բնութեան մաւտիկ է. եւ ի մսին հոտէն կաթն կու յիմացուի, որպէս շունն եւ գայլն, եւ այն անասունքն որ միսն չուտուիլ, եւ որ մարդն յիրմէնցէ կու պժգայ, հոտն պեղծ հոտ է: Եւ լաւ կաթն՝ այն անասնուն կաթն է, որ որպէս ոչխարն, եւ ածն, եւ պախրէն, եւ խոզն, եւ ձին, եւ որ նոցին է նման. եւ լաւն այն անասնին է, որ գունն սպիտակ լինի, եւ ուժն վատուժ լինի. եւ այն որ գունն սեւ լինի նա, գունն յուժով լինի եւ յուշ մարսէ. եւ այն որ սպիտակ է՝ շուտ մարսէ. եւ գարունն՝ ամենայն կաթերուն գիճութիւնն եւ նաւսրութիւնն յաւելի է քանց այլ եղանակ. այնոր համար որ՝ զխոտն որ կուտէ, եղլի եւ թանծր է: Եւ ամառն՝ տաքութիւնն եւ չորութիւնն կաւելնայ, եւ լաւ լինի քան զայն որ ի մորին արծէ. եւ կաթ նոցա գէճ լինի եւ զփորն լուծէ: Եւ այն որ ի լեռն կու արծի՝ այն կաթն թեթեւ եւ տաք է. եւ լաւն այն է, որ իր անասունն մատղաշ եւ փոքր լինի: Եւ այն որ մեծ է տարիքն, կաթն ի չորութիւնն է: Եւ կաթին խառնուածն Գ ճոհարէ է. պանրութիւն է, եւ ջրութիւնն, եւ եղութիւնն. եւ թէ ամէնն մէկ մէկէ բաժնի՝ զատէ բնութիւն առնու ամէն մէկն: Եւ թէ զկաթն մեղրով խառնեն՝ աւգտէ փորոքին խոցերուն, որ ի թանծր խլտէ լինի, յիստկէ. եւ զխլտերն եփէ, եւ զանձն աղէկ կերակրէ, եւ զըղեղն յաւելցնէ. եւ թէ կանաց կաթն լինի՝ ա՛յլ լաւ է. շուտ կու մարսէ, եւ աղէկ արուն ընձայի յիրմէն. եւ լաւն այն է ՝ որ կաթն ուտէ, պիտի որ ի վերայ պառկի, եւ ի քուն լինայ, եւ այլ կերակուր չուտէ, մինչեւ այն հալէ. եւ աւգտէ այն բնութեան՝ որ տաք եւ չոր լինի. եւ թէ ի ստամոքն սաֆրայ չի լինի, մեղր կամ շաքար խառնեն. շուտ ընկեր է մարսելուն. եւ լաւ ատենն կաթին խմելուն՝ գարնանամտուն ի մէջն է, որ ան ատենն մուհթատիլ կու լինի, եւ պանրութիւնն յաւելի կու լինի քան զջրութիւն. եւ ձմեռն չէ պատեհ, մինչեւ Խ աւր յետեւ: Եւ կաթն զտաք բնութիւն մարդն գիրացնէ, եւ աւգտէ բորին եւ քորին, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ կաթն որ եփած լինի, երբ զքարն տաքցնեն եւ ի մէջն ձգեն որ խմէ՝ զփորն կապէ, եւ աւգտէ աղեց գաներուն: Աւ որ մահացու դեղ լինի խմել, որպէս զարարեհ, եւ ծովու լապըստակ, եւ խանիխ ըլ զէպ, եւ շաւքարանի տակ, ասոնց ամենուն թրիաքն է: Եւ քան զամէն վնասակար իրվտանք աւելի վնաս ունի այն կաթն, որ բնութիւնն աւիրել եւ դարձել է: Եւ կաթն զեն է ամենայն պլղամի ցաւերուն. եւ թէ շատ ուտեն՝ պիսակ եւ ոջլոտ առնէ: Բայց ըղտուն կաթն պիսակ պակաս առնէ: Կաթն դեղ է մոռացկոտութեան, եւ հոգս ունենալուն, եւ անդոհութեան, որ խելքն ցրուի: Եւ կաթն զեն է ակռային, եւ զաչքն մթցնէ, հաւկոյր առնէ եւ խաֆաղան, որ ի գիճութենէ եւ ի պլղամէ եւ ի յարենէ լինի. եւ իրիկամն քար ընձայէ. եւ լաւն այն է, որ յետեւ այնոր՝ մազմատա առնես գինով կամ մեղրով, եւ կամ՝ խմելուն յառաջ մեղրաջուր մազմատա առնեն, եւ յետեւ անպակ գինի խմէ եռցուցած. եւ յետ այնոր՝ ղիշմիշ չամիչ ուտեն, որ քամին պակսի: Եւ թէ փորն ի կապ լինի եւ պաղ քրտինք գայ եւ խելքն անցնէ՝ պիտի որ շուտ հուկնայ առնես, որ լուծումն առնէ, եւ լիութիւնն թերենայ, եւ պարպի անձն. եւ պիտի որի ջրախառն քացախն Ե դրամ դաղձն խառնեն որ հալէ ի պանրին մայայէն, որ է խաղածն. Ա մխթալ տան, որ վերաբերութիւնն եւ լուծումն հեշտ լինի եւ ելանէ շուտով: Եւ պ. շիր ասէ:

 

(ԼԱՓԻՍ ՓՈՒՌՈՒՆԷԼԷ

  

կասեն լաթինճէ, որ է կերպն այս. ա՛ռ գօհէրչիլէ՝ ղալղ եղած Ի դրամ, ծըծում Ա դրամ, սղկած ի պօթան թէ սայ ի տարայ. յետոյ խիստ խառնէ որ ճերմկի. լից ի յաման, եւ ջուր լից ի վերայ, որ պաղի, որ իսպիտակ շէքէր դառնայ. պիտենայ՝ մէկ կտոր տրորէ ջրով ու խմցուր. զայրեցն խափանէ, փորձած է: )

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՍԱՎՏԱՅ

 (Gomme-rռsine d'Euphorbe).

ինքն խէժ մըն է որ ի Մաղրիպու կու գայ. խիստ տաք է. եւ թէ հովտրան՝ խիստ փռնքտացնէ, եւ ի քիթէն արուն կու բերէ. եւ թէ ի պինտ ուռղցուն վերայ դնես՝ շատ աւգտութիւն առնէ:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՊԱԽԱՐ

 (Lait de Vache).

որ է պախրուն կաթն. Ըռօֆօսն ասէ, թէ այն անասնուն կաթն որ իր ծնդեանն ամիսքն քան զմարդուն յաւելի լինի կամ պակաս, չէ աղէկ. եւ լաւն այն է, որ իր ծննդեան ամիսքն հետ մարդուն Ա լինի, այն լաւ է: Եւ ասած է, թէ պախրուն կաթն նմանութիւն ունի քան զայլ պաղի անասնոց կաթն. եւ եղլութիւնն եւ թանծրութիւնն յաւելի է. եւ քան զայլ պաղի կաթներ՝ զանձն աղէկ կերակրէ, եւ գիրացնէ, եւ յուշ մարսէ. եւ աւգտէ ըռուպուին, եւ լսին, եւ նկրիսին, եւ հին ջերմերուն:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՄԱՂՐ

 (Lait de ChՌvre).

որ է ածու կաթն. մուհթատիլ է. ի պախրուն կաթին եւ յիշուն կաթին ի մէջն. աւգտէ նազլային. եւ աւգտէ փողին խոցին, եւ յէրղնիսային, որ ի չորութենէ լինի. զհազն եւ զսիլն եւ զանդոհութիւնն եւ զարուն թքնուլն կտրէ. եւ թէ յիրմէն խաղաչ առնես՝ աւգտէ փողին ուռէցին, եւ փշտին կսկծալուն: Դս ասէ, թէ ածու կաթն մարդուն փորուն զեն կառնու, այնոր համար՝ որ ինքն ի կապող տերեւնուն կու արծի, որպէս մազտաքէին, եւ կաղնուն, եւ ձիթենուն, եւ որ նման է սոցա, զա՛յն կու արծէ. եւ ինքն լաւ է ստամոքին: Ըռօֆօս ասէ, թէ ածուն կաթին լուծումն պակաս է քան զայն կաթն՝ որ պախրու է. եւ այլ պաղի աւգտութիւն այլ այսպէս է. ասեր են, թէ աւգտէ հին ջերմերուն եւ լուծման, եւ այնոր համար՝ որ այծն շատ կու քայլէ, եւ քիչ կու արծի, եւ լեղի իրվտանք կու արծէ. եւ ասած է թէ ահշային զեն է. եւ իր փոխանն պախրու կաթն է:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ԼԻՂԱՀ

 (Lait de Chamelle).

որ է ըղտուն կաթն. ասած է թէ իր պանիրն եւ եղն պակաս է, եւ խիստ նաւսր եւ ջրի է. կալուած չի առնել զերդ զայլ պաղի կաթներն. բայց կալուածն կու բանայ, եւ զլերդն կու սրբէ, եւ թաժա կառնէ. եւ աւգտէ զխնաֆասին, եւ ըռուպուին, եւ դեղին ջրին աւգտէ, եւ զաչից լուսն յաւելցնէ, եւ զփայծաղն այլ հալէ. եւ աւգտէ արծուոց: Ասէ Հունայն. արծուոց՝ որ զխի եւ լահմի է, աւգտէ. եւ զլերդին խլտերն հալէ. եւ սնկան, եւ տայու սայլապին, եւ ստամոքին աւգտէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ շաքրով խմես՝ զկանաց զերեսին գունն աղէկ առնէ եւ յիստկէ, եւ զլերդին տաքութիւնն եւ չորութիւնն տանի. եւ իր առնելուն չաքն ՃԻ դրամ է, կամ ԲՃԽ, եւ շուտ հալի ի ստամոքն, եւ զանձն քիչ կերակրէ. եւ իր փոխանն այն կաթն է՝ որ այն պահն կթեն:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՂԱՆ

(Lait de Brebis).

որ է ոչխրին կաթն. ինքն եղլի եւ թանծր է. եւ կարագն եւ պանիրն շատ է. եւ արուն թքնելուն եւ աղեց խոցին աւգտէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ ամենայն մահացու դեղոց աւգտէ. եւ աղեց խոցին աւգտէ. եւ ըռուպուին, եւ հազին եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ, եւ զըղեղն յաւելցնէ. եւ քան զածու կաթն գովելի չէ, եւ մարդու պատեհ չէ, եւ գռգռացնէ զփորն, եւ խուլինջ առնէ. մի՛ խմիր:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՈՒԹՆ

 (Lait d'Թnesse).

որ է իշու կաթն. եւ եղլիութիւնն պակաս է եւ նաւսր. եւ թէ իրմով մազմատա առնես՝ զակռանին ամրացնէ. եւ այս կաթս ամենայն կաթներուն ներհակն է. եւ աւգտէ հազին, եւ սլին, եւ արուն թքնելուն, եւ զխնաֆասին, եւ կրծոց ցաւերուն, եւ բշտին, եւ ջրին ճանփուն, յորժամ կթեն եւ տաք տաք խմեն Լ դրամ վաղուենէ. եւ իր փոխանն ածու կաթն է:

 

ԼԱՊԱԼ ԸԼ ՌԱՄ

 (Lait de Jument).

որ է ձիու կաթն. եւ յինքն պանիրն եւ կարագ եղն պակաս է, եւ շուտ հալի. եւ հայզին արունն որ կապել լինի՝ բանայ, յորժամ կանայք իրմով հուկնայ առնեն. եւ տաքցնէ զարգանտն, եւ յիստկէ ի խոցերուն. եւ թէ քմեն՝ հարբեցնէ. եւ թ. այնոր ղմըզ (Koumis) կասէ:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՆԻՍԱՅ

(Lait des femmes).

որ է կանաց կաթն. զգոզն բանայ. եւ թրիաք է ծովուն լապըստկին, եւ աչացաւուն՝ որ կթեն ի վերայ. եւ զաչաց չորութիւնն տանի, որ երբ հաւկթի սպտկուցով լինի. աւգտէ սլին որ ծըծին. բայց կինն առողջ կու լինի, եւ մուհթատիլ՝ բնութիւնն. եւ աւգտէ ակնջին ուռէցին, եւ ճիճուն՝ որ ի ականջն լինի:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ԼԱՂԻԱՅ.

  

որ է լաղիային կաթն. յիշած է ի վերայ լաղիային իր համարն:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՔՈՒՆՏՈՒՐ

 (Encens).

որ յիշած է ի վերայ քունտուրին:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ԵԷԹՈՂԱԹ

 (Gomme-rռsine des Euphorbiacռes).

որ է եէթողներուն կաթն. որպէս մազարիոնն, եւ շիպրիմն, որ նոցին նման է. տաք եւ այրող է. եւ զարիւնն աւիրէ, եւ զանձն եւ զլերդն կայրէ. եւ իր ստածումն ձնի ջուրն է, որ խիստ պաղ լինի:

 

ԼՕՔ

 (Laque).

որ է լուք. յիշած է:

 

ԼԱՊԱՆ ԸԼ ՂՈՒՐՏՈՒՄՆ

 (Lait de Carthame).

որ պ. շէրի հասակտանայ կասեն. տաք եւ չոր է. զպալղամն կու լուծէ, եւ զխուլինջն կու բանայ. եւ աւգտէ արծուոց, որ զխնի եւ լահմի լինի. եւ իր առնելուն չաքն Գ մխթալ է. եւ ծաթրին խառնէ:

 

ԼԱՀՄ

 (Viande).

որ է միսն (եւ պ. կուշտ ասէ). ամենայն միս տաք է եւ գէճ. զանձն շատ կերակրէ եւ արուն ընձայէ. եւ այս մսերս մէկ մէկէ յաւելի եւ պակաս զաւրութիւն եւ բնութիւն ունին. եւ լաւ միսն այն է , որ մէջ լինի ընդ գիրութիւն եւ աւաղութիւն. եւ լաւն այն է որ կտրած լինի քան զան որ կտրած չի լինի. եւ իր կերակուրն ուժով լինի. եւ զանձն աղէկ կերակրէ եւ շատ ի արուն դառնայ. եւ ամէն մէկի կերպն յիշած է իր տեղն:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ԽՆԾԻՐ

 (Chair de Porc).

որ է խոզին միսն (հայրէն կինճ կասեն). քրիստոնեայքն կասեն թէ ինքն լաւ է քան զամենայն մսերն. եւ իր ձագն այլ լաւ է. եւ լաւն այն է որ վայրի լինի եւ առողջ. եւ քան զեղին միսն լաւ է. զանձն աղէկ կերակրէ: Գս ասէ թէ իր բնութիւնն մաւտ է մարդուն բնութեան. եւ այն մարդն որ մարդու միս է կերել, հանց գիտացիր որ խոզուն մսին համն այլ ի ան կու նմանի, եւ չեն կարել բաժնել ի մէկ մէկէ զհամն եւ զհոտն եւ զբնութիւնն. եւ ինքն թանծր է եւ լազիճ. եւ զիր չարութիւնն տանի գինին, որ ի վերայ խմեն, հալվանի եւ շաքարնի ուտեն:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՃԱՏԱՅ

 (Chair de Chevreau).

որ է չափչին միսն. եւ իր խլտն պակաս է քան զգառինն եւ քան զհորթուն որ կաթնկեր է. եւ թէ պեղծ ծիծ եւ կաթն ծծէ՝ չէ աղէկ. եւ լաւն այն է որ սեւգուն լինի. ինքն թեթեւ է եւ մարսկան. եւ այն որ կարմիր եւ աչքն կապուտ է՝ տաքութիւնն պակաս է եւ շուտ մարսէ. եւ աւգտէ այնոց որ մկնատամնի հանեն. եւ աղէկ արուն ըիձայէ. եւ թէ խորվես՝ խուլինջ առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի հալվանին եւ ղանդ շաքարն:

 

ԼԱՀՄ Ի ՄԱՐԻԱՆԱՍ ԹԷՍ

 (Chair de ChՌvre).

ածու միս, եւ էգ ածու, եւ քաւշի. յուշ հալի, եւ պեղծ կերակրէ զանձն, եւ պեղծ արուն ընձայէ. եւ այն որ ի սեւութիւն մաւտիկ է՝ պեղծ է:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՊԱԽԱՐ

 (Chair de Boeuf).

որ է պախրու միսն. լաւն այն է որ մատղաշ լինի. եւ իր աղէկ ատենն որ ուտուի՝ գարնան եղանակն է. եւ ինքն չոր է քան զածու միսն. եւ տաքութիւնն այլ պակաս է. զանձն շատ կերակրէ. եւ զինքն սէքպաճով եփեն, եւ չթողու որ խլտ իջնու ստամոքն. եւ ինքն ճորտ եւ աշխատաւոր մարդոց կերակուրն է. յուշ մարսէ. եւ թանծր կերակուր է. եւ այն որ սեւ է՝ սավտայի ցաւեր ընձայէ, (որպէս) պիսակ, եւ բոր, եւ սարատան, եւ ղուվապա, եւ գոդութիւն, եւ տայուլֆիլ, եւ տավալի, եւ վասվաս, եւ ըռիպ ջերմ, եւ փայծղան ուռէց եւ ցաւ. եւ զիր չարութիւնն տանի տարչինին, եւ պղպեղն, եւ զանճապիլն. եւ ի եփելուն ատենն սեխի կեղեւ ձգես ի պտուկն, որ այն՝ զմիսն կեփէ եւ շուտ կու տրորէ. փորձած է:

 

ԼԱՀ ԸԼ ՅԱՃԼ

 (Chair de Veau).

որ է հորթուն միսն. լաւն այն է որ նոր ծնած լինի. եւ ինքն քան զպախրու միսն լաւ է. եւ բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ մուհթատիլ կերակուր է. եւ աղէկ արուն ընձայի յիրմէն. եւ աշխատաւոր մարդուն աղէկ կերակուր է. եւ փայծղին տիրոջ զեն է եւ զիր չարութիւնն տանի աշխատիլն եւ բաղնիս մտնելն:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ԽԱՍԱ ՄԻՆ ԱԼ ՀԱՅԸՎԱՆԱԹ

 (Chair des animaux chՉtrռs).

որ է կըտած անասնոց միսն. եւ կրտած անասնոց միսն լաւ է քան զան որ չէ կրտած. եւ այն անասնին՝ որ բնութիւնն ի չորութիւնն մաւտ է, որպէս ածու եւ ոչխրի. եւ լաւն այն է որ ոչ խիստ գէր լինի եւ ոչ խիստ աւաղ. միջակ լինի. եւ աղէկ միսն այն է որ կրտած եւ ձուն հանած լինի. շուտ մասէ եւ մուհթատիլ արուն ընձայի յիրմէն. եւ իր գէրն՝ ի գէճ բնութիւն մարդիք կակղացնէ զբնութիւնն, եւ ի չոր բնութիւն՝ զստամոքն թուլացնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի կապող մրգերուն ջրերն, եւ զինչ որ սոցին է նման:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՃԱՄՈՒՇ

 (Chair de Buffle).

որ է գոմշին միսն. ինքն թանծր մսերուն է, եւ պեղծ քայըմուս կու ընձայէ, եւ յուշ մարսէ, եւ զստամոքն ծանտրացնէ. եւ բնութիւնն հով եւ չոր է. նման է ջալամու մսին, եւ կատուի մսին. եւ եփիլն՝ հանց թանծր միսն:

 

ԼԵՀՄ ԸԼ ՂԱԶԶԱԼ

 (Chair de Gazelle).

որ է եղին հորթուն միսն. լաւն այն է որ որսան զինքն ի լերունքն եւ բռնեն. եւ կայ ի այս միսն՝ պեղծութիւն. եւ բնութիւնն տաք է եւ չոր. աւգտէ խուլնջին եւ ֆալիճին. եւ զաւելի ֆազլանին պակսեցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի եղլի իրուին, եւ թթու իրուին, եւ պարարտ իրուին:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ԱՐՆԱՊ

 (Chaire de LiՌvre).

որ է լապստկին միսն. զան զեղին միսն ի վայր է. եւ զինքն եփեն, եւ զիր ջուրն յաւազան առնեն, աւգտէ նկրիսին եւ ոսկրացաւուն. եւ մաւտ է իր բնութիւնն աղուեսին բնութեանն, ի յայս գործս. եւ թէ զիր միսն խորվես՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ զիր չարութիւնն տանի անուշահոտ եւ անուշահամ դեղերն:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ԷԼ

 (Chaire de Boeuf sauvage).

որ է վայրի պախրու միսն, որ է մեծ եղն. շուտ հալի եւ զգոզն վարէ. եւ ինքն թանծր է. ըռիպ ջերմ կու բերէ վմարդուն եւ սավտայ այնէ:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՔՈՒՊՊԱՇ

 (Chaire d Bռlier).

եւ հիմարի վահշի, որ է վայրի ոչխրին եւ յովանակին միսն. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. պեղծ կերակուր է. յուշ հալի. եւ վայրի ոչխրին միսն աւգտէ այնոր որ զարարեհ է կերել:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՂԱՆՖԻԶ

 (Chair de Hռrisson).

որ է ոզնուն միսն. ինքն յիշած է իւր համարն, Աստուծով:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ԽԱՅԼ

 (Chair de Cheval).

որ է ձիուն միսն. ինքն նման է ըղտու մսին զաւրութեան եւ բնութեան. թանծր է. յուշ հալի, եւ սավտայ ընձայէ, եւ պեղծ ցաւեր:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՏՈՒՊ

 (Chair de d'Ourse).

որ է արջուն միսն. ըղուրկոտ է, եւ յուշ հալի, եւ պեղծ կերակուր է. եւ չէ ընդունելի:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՍԱՊԱՀ ԸԼ ՏԱՎԱՊ ԸԼ ՄՈՒԽԼԱՊ

 (Chair des carnassiers).

որ է այն գազանաց միսն որ մսակերք են եւ ըղունկ ունին եւ պատռող են, որպէս գայլ եւ առիւծ. աւգտէ այսոնց մսերն աչաց վատուժութեան. եւ սրացնէ զաչքն:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՀԻՄԱՐ ԸԼ ԱՀԼԱՅ

 (Chair d'Թne domestique).

որ է այն իշուն միսն որ ի տունն է բթած. իր զաւրութիւնն պակաս լինի, եւ նման է ըղտու մսին, եւ սավտայ ընձայէ:

 

ԼԱՀՄ ԻՊՆ ՅԱՒՐՍ

 (Chair de Belette).

եւ յիշած է իւր համարն ի վերայ իպն յաւրսին, Աստուծով:

 

ԼԱՀՄԻ ՍՈՒՆՈՒՐ

 (Chair de Chat).

որ է կատուին միսն. տաք եւ գէճ է. ասեր են թէ հով է. աւգտէ սնկան, եւ տաքցնող է. աւգտ կռնակին ցաւուն. եւ ճրագուն աւգտէ՝ որոյ ձեռքն եւ ոտքն մսի:

 

ԼԱՀՄ ՍԱԽԱՆՂՈՒՐ

 (Chair de Scinque).

եւ յիշած է ի վերայ սախանղուրին:

 

ԼԱՀՄ ԸԼ ՃԱԶՈՒՐ

 (Chair de Chamelet).

որ է ըղտու կոզռան միսն. խիստ տաք է. աւգտէ յէրղնիսային. եւ ըռիպ ջերման ի վերջքն աղէկ է. եւ թանծր կերակուր է քան զամենայն մսեր. եւ սավտայ ընձայէ. եւ զիր չարութիւնն տանի զանճապիլ սնուցածն:

 

ԼԱԽԼԱԽԱՅԻ ՍՈՒԼԱՅԸՄԱՆ.

  

որ է զաֆրանին ձիթին մրուրն, որ ի տակն կիջնու, եւ այնոր՝ ղարղայ մաղմայ կասեն. յիշած է իւր համարն:

 

ԼԱՊԼԱՊ

 (Convolvulus arvenss).

որ է բաղեղն. ինքն կանաչ խոտ մըն է. տաքութիւն եւ չորութիւն կու քշտէ. կակղացնող եւ հալող է. եւ իր քամուքսն աւգտէ հին գլխացաւութեան եւ ակնջին ցաւուն եւ ակռային. եւ զտեղին խոցն այլ աղէկցնէ. թէ հոտան եւ թէ կաթեցնեն՝ աւգտէ. եւ իր կաթն աւգտէ գլխուն մազին, եւ զոջիլն սպաննէ. եւ թէ եփես՝ աւգտէ կրծոց եւ թոքին, եւ զայրած սաֆրան կու լուծէ. եւ նկրիսին խոցերուն, եւ արաղանին, եւ լերդին կալուածին (աւգտէ). եւ թէ քացխով տիմէտ առնես՝ աւգտէ փայծղան պնտութեան. թէ զտերեւն կերոտիով կրակին այրածին աւծես՝ աւգտէ. եւ լապլապին կաթն զմազն կու տանի, եւ շտերն այլ կու տանի, եւ զպնտութիւնն կակղացնէ. ա՛ռ ի յիր ջրէն Լ դրամ. այց ստամոքին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի թմրհինտին. եւ իր փոխանն շահթարաճն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն ղարպուլն է, եւ ղարպուլան կասեն, եւ ինքն էսուսին ցեղերուն է, եւ ճուլպուպ այլ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ կասհարշայ կասեն. եւ ինքն որ բուսնի՝ ի յածուենոց քովերն կու բուսնի, յինքն կու փաթուի. եւ իր տակին՝ հապըլ մասաքին կասեն. եւ բնութիւնն մուհթատիլ է. եւ իր ջրէն տուր Ա դրամ. ծեծէ եւ զջուրն հանէ. եւ եփես նա ուժն պակասի. եւ խիարշանպար խառնէ, եւ նշի ձէթ տուր, որ խմէ. աւգտէ:

 

ԼԱՅԸԽԱՏԱՍ

 (Lonchitis Diosc. =

յ. հռ. Լօնխիտիս). ինքն խոտ մըն է, որ տերեւ նման է ըսղուլուֆանտարիոնին տերեւին. եւ թէ դնես ի վերայ խոցին՝ աւգտէ. եւ թէ քացխով խմես՝ աւգտէ փայծղան. եւ թէ գինովվ խմես՝ զգոզն յորդորէ:

 

ԼԱՂԻԱՅ

  

«Ղաղիեայե. ինքն յեթողնուն է, եւ կաթն ունի. եւ լաւն այն է որ մեծ լինի եւ կակուղ. Գ տարաճին վերջքն տաք եւ չոր է. խոց այնող է. եւ իր կաթն զփտած միսն եւ զակռան կտոր կտոր կու առնէ եւ հանէ. եւ խիստ լուծում առնէ. զպալղամն եւ զսաֆրան կու լուծէ. եւ զդեղին ջուրն կու հանէ ուժով. եւ թէ զհերքունն աւծես՝ երթայ. բայց լերդին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սամխն եւ քաթիրան. եւ իր փոխանն եթողն է: Իպն ասէ թէ ի լերունքն կու բուսնի, եւ դեղին ծաղիկ ունի, եւ անուշահոտ է, եւ գարունն կու բուսնի, եւ մեղուն իր ծաղիկն շատ կու ժողվի. եւ թէ քիչ մի յայս խոտէս ի պտուկն ձգես՝ զեռալն խաղեցնէ. եւ թէ այս խոտիս կաթցնէս տաս արծուոց տիրոջն որ խմէ՝ շատ աւգտէ. եւ կաթն ուժով է քան զտերեւն: Ասէ Պտին թէ ծաղիկն սամթի ծաղիկ կու նմանի, եւ դեղին է. եւ տերեւ քշկիկ է. եւ ի լեռան տակերն կու բուսնի շատ. եւ յորժամ կու կտրեն՝ կաթ կելնէ իրմէ:

 

ԼԱՍՖ

 (Soufre).

որ է քպրիթն, որ է ծծումն, որ է քուքուրթն. յիշած է ի վերայ քէին:

 

ԼԱՍԻՖԻ

 (Cynoglosse).

ինքն բուս մըն է, որ ազանի արնապ կասեն, եւ ազան ըլ ղազզալ այլ ւասեն. եւ ինքն փոքր լիսան ըլ համալն է. յիշած է իր համարն:

 

ԼԱՒԱՊ

 (Salive).

ինքն ցեղ ու ցեղ լինի ի վերայ բնութեան մարդուն. հալող եւ կակղացնող է զպինտ ելունդնին:

 

ԼԱՄԱՅ

 (Solanum).

որ է յանապի սայլապն. յիշած է:

 

ԼԱՆՃ

 (Persռa,

յ. Լէբախ). ինքն մեծ ծառ մըն է. ի Պարսից երկիրն կու բուսնէր, եւ ի յԵգիպտոս տարան. եւ միրգն կուտուի. եւ լաւն թաժայն է եւ քաղցրն. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. չորացնող է. աւգտէ խռչկին ուռէցին եւ նուզլային. եւ թէ սպեղանի առնես եւ ի վերայ կրծոցն դնես՝ զարուն թքնուլն կտրէ. թէ խմեն եւ թէ տիմէտ առնեն՝ զարունն կտրէ. եւ զլուծումն կապող դեղերուն է. եւ ասած է, թէ տակն աւգտէ կարճահարին. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. բայց կրծոց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի եղերն. եւ իր փոխանն ղուստն է:

 

ԼԱՒԶԻ ՊԱՐՊԱՐԻ

 (Arganier).

որ է լավզի ճապալին. ինքն ճուլուզն է. յիշած է ի վերայ զայթի ըռիճանին. եւ զիր կերպն՝ ի վերայ զայթի սավատանին այլ է յիշած:

 

ԼԱՎԶ ԸԼ ՀՈՒԼՎ

 (Amande douce).

որ է պ. պատէմէ շիրին կասէ, որ է քաղցր նուշն. եւ լաւն այն է որ մեծ լինի եւ ի լի. բնութիւնն մուհթատիլ է. ի հովութիւն եւ ի տաքութիւն եւ ի գիճութիւն Բ տարաճան. եւ ասած է թէ տեք եւ գէճ է Բ տարաճան. եւ ասած է թէ ի Ա տարաճան. զանձն միջակ կերեկրէ. ի շատութիւն եւ ի գիճութիւն գիրացնող է. եւ իր կտուածն՝ աւգտէ չոր հազին, եւ արուն թքնելուն, եւ բշտին. եւ աղեցաւին աւգտէ, եւ զփորն լուծէ, եւ զկուրծքն յիստկէ, եւ զգոզին այրիլն խաղուեցնէ. եւ թէ շաքրով ուտես՝ զսերմն յաւելցնէ, եւ աւգտէ թոքին. եւ թէ թզով ուտես՝ կատղած շան խածածին աւգտէ. եւ թէ տապկես՝ աւգտէ ստամոքին. եւ յուշ կու մարսէ. եւ զնշին չարութիւնն տանի շաքարն. եւ զիր չարութիւնն տանի մրգերնուն շարապն որ թթու լինի, որպէս ազոխին շարապն, եւ կամ խնծորին, եւ ըռիպասին. եւ զայս ամէնն ի յանսուլին ստածումն յիշել եմ: Եւ թէ զդալար նուշն կեղեւով ուտես՝ որ դեռ չէ պնտացել՝ աւգտէ լնդաց եւ բերնին, եւ զտաքութիւնն խաղեցնէ. եւ հովութիւն եւ տապութիւն «տըտպութիւնե ունի նա՝ ի դուսի կեղեւն է, ի մէջն չէ:

 

ԼԱՎԶ ԸԼ ՄՈՒՌ

 (Amande amore).

որ է լեղի նուշն, եւ պ. պատէմի թալխ կասեն. եւ լաւ լեղի նուշն այն է, որ մեծ եւ եղլի լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. Մասեհն ասէ թէ տաք է Գ տարաճան. ճլէ կուտայ, եւ թանղիայ կառնէ. եւ իր խասիաթն այն է, որ զոջիլն կու սպաննէ. եւ թէ քալաֆին աւծես՝ տանի. եւ աւգտէ շարային եւ ղուպային. եւ թէ հատ գինու խառնես, եւ զգլուխն լուանաս, զթեփուկն ի գլխուն տանի. եւ թէ քան զգինի խմելն յառաջ Ե հատ լեղի նուշ ուտես՝ զհարբենալն խափանէ: Եւ ասած է թէ աղուեսն հետ կերակրին լեղի նուշ ուտէ՝ մեռնի. եւ զաչից լուսն յաւելցնէ. եւ թէ հետ նշայի խառնես եւ տաս՝ աւգտէ արուն թքիելուն. եւ զթանծր խլտերն ի կրծոցէն յիստկէ եւ սրբէ. եւ զգոզն բանայ. եւ զգոզին բռնուիլն տանի. եւ զքարն մանտրէ ի բշտէն, եւ հանէ. բայց աղեց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քաղցր նուշն, եւ նապաթն, եւ խաշխաշն. եւ ծառն ամենայն դիմօք զերդ զինք է. եւ իր եղն այլ աւգտէ ակնջին ցաւուն: (Եւ թէ զլեղի նուշն ծեծեն եւ ի գինուն կարասին մէջն ձգեն՝ խիստ յիստակ եւ պէռռախ անէ զգինին. փորձիւ է. նոյն գունակ զպղտոր ջուրն յիստկէ խիստ: )

 

ԼԷՂԱԿ

 (Indigo,

հ. Լեղակ). նիլ. յիշած է:

 

ԼԷՀԻԱԹ ՈՒԼ ՀԻՄԱՐ

 (Capillaire).

որ փարսիեավշանն. յիշած է իր համարն:

 

ԼԷՀԻԱՆԻ

 (Dipsacus).

որ է տին սաղուսն. յիշած է իր համարն:

 

ԼԷՀԻԱԹ ԸԼ ԹԷՍ

 (Tragopogon).

որ է քաւշմորուքն. ինքն խոտ մըն է, որ ի քուռաթ կու նմանէ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. կակուղ է. եւ զակռան ուժովցնէ, եւ զթուլութիւնն տանի. եւ զակնջին աղտն եւ զարուն թքնուլն տանի. եւ կրծոց եւ թոքին խոցերուն աղէկ է. եւ զստամոքն կուժովցնէ եւ զփորն կու կապէ. եւ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ արուն գոզելն եւ զնազաֆն կու կտրէ. եւ զանձին թուլութիւնն կու տանի. եւ զպեղծ խոցերն կողջացնէ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ ջղերուն. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. փայծղան զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ըռզիանն. եւ իր փոխանն տարսինն է: Ասէ Պտ թէ ինքն բուս մըն է, որ հռ. հուվաֆաստատիս կասէ. եւ ինքն ի լատանի ծառին ներքեւն կու բուսնի. եւ ի գետնէն կարմրգուն կելանէ. եւ պ. ասպալանճ կասէ, եւ յ. զանապ ըլ խայլ. եւ ի Իսպահան՝ շանաք կասեն. եւ ինքն զքթին արունն կու կտրէ. եւ իր փոխանն վարդին հունդն է, եւ կամ իր չքաւք՝ ճուլինարն:

 

ԼԻՀԱՄ ԸԼ ԶԱՀԱՊ եւ ԼԻՀԱՄ ԸԼ ՍԱՀԱ

 (Chrysocolle de Diosc. ).

եւ լաւն այն է որ Հայոց գայ, եւ մատանի լինի. եւ այն որ սուգծու է՝ ի տղաքներուն գոզէն քացխով ի հաւանն՝ որ պղնձէ է՝ կու դնեն եւ ի յարեւն կու տրորեն, որ կու պնտի եւ կու կապէ. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է, եւ սուր, եւ կապող, եւ տաքցնող է. զաւելի միսն ուտէ եւ հալէ. եւ զդժար խոցերն աղէկցնէ. եւ լիհամի զահապին՝ շանկար ասեն. չէ շանկար. եւ շանկարն յիշած է:

 

ԼԻԶԱՂ ԸԼ ԶԱՀԱՊ

 (Chrysocolle de Diosc. ).

աւշախին՝ լիզաղ ըլ զահապ այլ կասեն. եւ լիզաղ ըլ զահապն, որ է լիհամ ըլ զահապն, յիշած է իւր համարն:

 

ԼԻԶԱՂ ԸԼ ԸՌՈՒԽԱՄ, ԼԻԶԱՂ ԸԼ ՀԱՃԱՐ

 (Lithocolle).

որ է սամխի պալատն. յիշած է իր համարն:

 

ԼԻՀԱՄ ԸԼ ԶԱՀԱՊ

 (Chrysocolle de Diosc. ).

որ թ. ալթուն աւթի ասէ. աս՝ կու լինի որ մատանի է, եւ կու լինի որ սուգծու է. եւ զայս մէկ մայլ յիշել եմ. եւ իր սուգելուն կերպն այս է. Ա՛ռ աղ Ե դրամ եւ ղալիայ ԺԵ դրամ եւ նատրուն այլ նոյնչափ, եւ պախրու կաթն խառնեն, մինչեւ կաթովն ծածկուի. եւ եփեն, մինչեւ թանծրանայ եւ կապի. եւ յարեւն դնեն, եւ ի բան տանին. եւ լաւն այն է որ գունն քուռաթին գունովն լինի. եւ թէ մանտր ծեծեն եւ ցանեն ի վերայ խոցին՝ բուսցնէ, եւ զակռային միսն ամրացնէ. եւ զշիտն եւ զաւելի միսն ուտէ:

 

ԼԻՀԱՅ ըլղուզուլ

 (Asplenium Trichomanes,

յ. Լիհա էլ-ղուլ). որ թ. դէվ սախալի ասէ. որ յինքն յԳում երկիրն կու լինի. եւ ի գետնէն. զերդ մազ կու ելանէ. եւ տերեւ ու ճուղ չունի եւ թէ զինքն ըռիպ ջերմին ծխեն՝ աւգտէ. եւ թէ այն մարդիքն որ հետեւակ քայլեն՝ ի թեւն կապեն, չաւգնի:

 

ԼԻՍԱՆ

 (Langue).

որ է լեզուն (պ. զուան ասէ, որ է լեզու). շուտ մարսէ եւ հալի եւ աղէկ կերակուր է:

 

ԼԻՍԱՆ ԸԼ ՊԱՀՐ

 (Os de SՌche).

որ է սիպեայ. յիշած է իր համարն:

 

ԼԻՍԱՆ ԸԼ ՍԱՀՊ

  

(յ. Լ. էս-սէբու). որ թ. իրթիճիլար տիլի ասեն. ինքն խվտ մըն է, որ տերեւն յերկան կու լինի, եւ գետնէն Բ կանկուն ի վեր կու ելանէ. եւ գագաթն մեծ եւ բոլոր կու լինի. եւ ծաղիկն ծիրանի լինի. եւ գարնան եւ ամռան ի մէջն կու բուսնի. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խմեն՝ զքարն հալէ:

 

ԼԻՍԱՆ ԸԼ ՔԱԼՊ

 (Cynoglosse ?).

որ թ. շան լեզու ասէ. ինքն խոտ մըն է, որ տերեւ նման է գառնալեզուին տերեւին, եւ կամ ջղախոտին տերեւին. եւ յորձան յերկան է Բ կանկուն. եւ ի նա տեղերն կու լինի՝ որ ջուր քիչ լինի, եւ կամ ճռիկ աղբիւր լինի. եւ ծաղիկն կապուտ կու լինի. եւ տակն սպիտակ կու լինի. եւ թէ պեղծ խոցերու վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ թէ զջուրն խմես՝ զփայծղան պնտութիւնն տանի եւ հալէ. փորձիւ:

 

ԼԻՍԱՆ

 (Echium plantagineum).

որ է ինքն թ. պախրու ականջ կասէ. եւ ինքն ի գետինն կու ճապղի եւ կու բուսնի. եւ եզնալեզու կասեն խոտ մի կայ, ի յայն կու նմանի բայց հոտն նման է խիարի հոտին. եւ ի մեջէն Ա կանկուն որձայ կելնէ. եւ ի գագաթն ծաղիկ կունենայ. եւ թէ ծաղկովն եփես եւ ուտես՝ աւգտէ խաֆաղանին, եւ ստամոքին տաքութեան, եւ այն շտերուն՝ որ ի բերնին մէջն լինի. եւ զցաւն այլ տանի. եւ թէ ի լեզուին վերայ զերդ նռան հատ բուշտ լինի՝ աւգտէ: (Այս խոտիս արմատին՝ հավա ճիվա (orcanete) ասեն: )

 

ԼԻՍԱՆ ԸԼ ՅԱՍՖՈՒՐ

 (Fruit du FrՍne,

յ. Լ. էլ-ասաֆիր). եւ ինքն տարտարին պտուղն է. տաք է Բ տարաճան, եւ չոր է Գ տարաճան. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ իր ճղին գիճութիւնն՝ աչաց ճլէ կու տայ, աւգտէ խաֆաղանին, եւ զսիրտն յուժովցնէ, եւ զսերմն յաւելցնէ, եւ զմերձաւորութիւնն այլ. եւ իր ծառին կեղեւն՝ պալղամ կու լուծէ. եւ իր տերեւն՝ կապողութիւն կայ. եւ զխոցերուն զպեղծութիւնն չորացնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. եւ զեն է իրիկամաց. եւ զիր չարութիւնն տանի դդումն. եւ իր փոխանն ճավզն է, եւ կարմիր թուտարին է: Պտին ասէ թէ ինքն մի միրգ է, որ պ. ահր կասէ, եւ զուպանի քունճուշկ կասէ. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ իր ծառին տերեւն կապող է: Ասէ Դս, թէ իր փոխանն՝ վասն մերձաւորութեան՝ կտուած ընկուզն է. եւ իր չքաւքն կարմիր թուտարին է, եւ կարմիր պահմանն. եւ Հայերն կասեն թէ այսոր՝ ձագու լեզու կասեն, եւ ճնճղկի լեզու այլ կասեն. եւ իր ծառին՝ հացի փայտ կասեն:

 

ԼԻՍԱՆԻ ՍԷՎՐ

 (Anchusa italica).

որ է եզնալեզուն. եւ լաւն այն է որ տերեւն թանծր լինի. մուհթատիլ է. ի գիճութիւն կու քշտէ. եւ ինքն մուֆարրեհ է. եւ բերնին աւգտէ. եւ թէ զգլուխն այնոր ջրովն լուանաս՝ զհազազն ի գլխուն տանի. եւ մոխիրն աւգտէ ակնջին ցաւուն. եւ սրտին ուրախութիւն տայ եւ ուժ. եւ աւգտէ խաֆաղանին, եւ սավտայի ցաւերուն. զհազն եւ զկուրծքն յիստկէ. եւ զխոշորութիւնն տանի. եւ զսաֆրան կու լուծէ. եւ զսավտան եաւսրցնէ. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ իր փոխանն վարդն եւ ապրշումն է: Պտին ասէ թէ պ. կաւզուպան կասեն. եւ ասած է թէ ինքն ի մարվին ցեղերուն է. եւ լաւն այն է որ շամի եւ կամ խորասանի լինի, եւ տերեւն թանծր լինի, եւ ի վերայ տերեւին ծին ծին լինի. եւ բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ ասած է թէ զեն է փայծղան. եւ զիր չարութիւնն տանի կարմիր սանդալն. եւ իր փոխանն իր չքաւքն ապրշումն է, որ այրած լինի, եւ կամ՝ պատրանճպուան է, եւ կամ հնդուպան է, եւ կամ՝ հալիլայ սնուցածն է, եւ կամ՝ ամլաճ սնուցածն է:

 

ԼԻՍԱՆ ԸԼ ՀԱՄԱԼ

 (Plantain).

որ է գառնալեզուն, եւ գառնադմակիկ այլ կասեն. յիշած է:

 

ԼԻՖԹ

 (Rave).

որ է շահմն. յիշած է իր համարն:

 

ԼԻՖԹ ԸԼ ՔԱՐՄ.

  

յիշած է ի վերայ քարմին համարն:

 

ԼԻՊԱՆՈՒՏԱՍ

 (LibanՒtis de Diosc. ).

եւ յուներէն լիվանուտաս կասեն. եւ ոմանք ասեն թէ խնկին ծառն է. եւ ոմանք ասեն թէ խնկին ծառն չէ, հապա՝ կու նմանի, եւ ձութ կունենայ. եւ հռ. անդրուլիվանու կասեն. ինքն ծառ մըն է, որ ուռի ծառ կու նմանի. եւ տերեւնին նման է պիլիսկիին տերեւին. բայց կոկ է, եւ երեսն սպիտակ է, եւ Ա երեսն կանանչ է. եւ հոտն նման է խնծորին ծառին. եւ յածուենիքն կու բուսնի. եւ ի վերայ քարերուն այլ կու բուսնի. եւ թէ տակովն հանեն եւ ի տեղ մըն տնկեն՝ չի բուսնիլ. եւ թէ զճուղն կոտրեն եւ տնկեն, կու բուսնի. եւ թէ ծեծեն եւ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ նստատեղուն՝ աւգտէ սնկան ուռէցին. եւ զսնկան արունն կտրէ. եւ զան ուռէցնին որ չի կակղանալ, որպէս խանազիր, կակղացնէ. եւ թէ զտակն չորացնեն, եւ ծեծեն, եւ մեղրով շաղեն, եւ պեղծխոցերուն վերայ դնեն, աւգտէ. եւ թէ գինով խմեն՝ աւգտէ փորացաւութեան եւ գազանահարին. զգոզն եւ զհայզն բանայ. եւ թէ զդալարն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պալղամի ուռէցնուն՝ աւգտէ եւ հալէ. եւ թէ զտակն մեղրով շաղես եւ աւծես ի յաչքն՝ սրացնէ. եւ թէ պղպեղով եւ գինով խմեն՝ աւգտէ ըխտաւորութեան. եւ թէ հոռոմ ձիթով խառնես եւ ի յանձն աւծես՝ զքրտինքն յորդորէ. եւ ոմանք ասեր են թէ ծառերուն քովն կու բուսնի. եւ տերեւն նման է հազրին տերեւին. եւ թէ զտակն խմեն՝ վերաբերութիւն այնել կուտայ, եւ զլուծումն կու շարժէ. եւ թէ ջրովն զգլուխն լուանան, յաւելի խլտն՝ որ ի յաչքն իջնու՝ խափանէ:

 

ԼԻՄՕՆ

 (Limon).

լաւն այն է որ խիստ դեղին լինի եւ մեծ. եւ այն որ աղի է՝ տաք եւ չոր է. զսաֆրան կտրէ. եւ գինու խումարին աւգտէ. եւ թթուն՝ զմանն տանի. եւ թէ յաչքն քաշես՝ աչից սպիտակին ճլէ տայ. աւգտէ սաֆրային եւ կտրէ. եւ կեղեւն՝ զմորուքն շատ կու բուսցնէ. եւ աւգտէ տաք խաֆաղանին. եւ ջուրն՝ զսաֆրան եւ զծաաւն կտրէ. եւ զփսխելն այլ. եւ զստամոքն կուժովցնէ. եւ զկերակուրն մարսէ. եւ կեղեւն՝ զստամոքն եւ զլերդն տաքցնէ, եւ զքամին յանձնէն հանէ, եւ աւգտէ մաղասին. զճիճին եւ զաւձն այլ հանէ ի փորուն. եւ իր շարապն՝ աւգտէ սաֆրային ջերմերուն. եւ իր ձէթն՝ աւգտէ հով անձին, եւ տաքցնէ. եւ իր հոտն՝ աւգտէ մահացու դեղոց. եւ զիր չարութիւնն տանի շաքարն: (Իւր փոխանն նարինճն է: )

 

ԼԻՄՈՒՆԻՈՆ

 (Limonion de Diosc. ).

ինքն գառնալեզուին եւ գառնադմակիկին խոշորն է, որ թ. ղուզի ղուլաղի ասէ. եւ տերեւն նման է չքունդրի տերեւին. եւ որձան բարկուկ կու լինի. եւ տերեւն յերկան կու լինի, եւ Ժ կու լինի. տերեւն ա՛յլ աւելի այլ կու լինի. եւ թէ զմիրգն մանտր ծեծեն եւ սերկեւլի շարպով խմեն՝ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ հին լուծման. եւ արգանտին զարունն կտրէ. եւ թէ գինով խմեն՝ աւգտէ արուն թքնելուն եւ լուծելուն. փորձիւ է:

 

ԼԻՆՈՒՖԱՐ

 (Nռnuphar,

յ. Նիլուֆէր). որ է նինուֆարն. յիշած է իր համարն ի վերայ նուին:

 

ԼԻՆՈՒՖԱՐԻ ՀՆԴԻ

 (Nymphaea).

որ է աւսփետն. յիշած է յիւր համարն:

 

ԼԻՆԱՃ

 (Lapis-lazuli).

որ է աղւեմիային ցեղերուն. որ (է) լինա. ինքն ի Կիպրոսու կղզին եւ ի պղնձի քեանն կու լինի:

 

ԼԻԼԱՃ

 (Indigo).

որ է նիլաճն. յիշած է:

 

ԼՈՒՊԱՅ

 (Colostrum).

հ. դալ, եւ թ. աղուզ ասէ. եւ թէ մեղրն չի խառնես եւ ուտես՝ յուշ կու հալի եւ ուշ անցնի աղեցն եւ ստամոքէն. եւ թէ մեղրով խառնես՝ շուտ մարսէ. եւ գէճ բնութիւն մարդոց չէ աղէկ. խուլինճ կառնէ. եւ ի բուշտն քար կընձայէ. եւ ստամոքն կու ցաւցնէ եւ հեծկտուկ առնէ. եւ պեղծ կու ձգըռտացնէ. եւ կերակուր չի ոտեցնել. եւ թէ խաղած խառնած լինի ի կաթն, եւ մադ խմէ, յայն պահն՝ փողցվութիւն բերէ. եւ իր դեղն այն է որ Ա քանի հեղ քացախ խմէ. աւգտէ:

 

ԼՈՒՊՆԻ

 (Styrax).

որ է չոր զուկին (Storax). եւ լաւն այն է որ խէժ ունենայեւ անուշահոտ լինի. տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եփող եւ կակղացնող է. եւ յինքն չոր ուժովութիւն մի կայ, որ աւգտէ զուքամին եւ նազլային. եւ թէ ծխես այլ՝ այսպէս է. եւ իր ձէթն՝ զգլուխն տաքցնէ եւ ուժովցնէ, եւ հին հազին եւ լերդացաւին աւգտէ, եւ զձայնն յւստկէ. եւ թէ խմեն՝ զգոզին կաթնիլն տանի. թէ խմէ եւ թէ վերցնէ՝ զհայզն բանայ եւ պատեղւոր այնէ, եւ զբնութիւնն կակղացնէ. եւ զամենայն պնտութիւնն կակղացնէ. թէ աւծես եւ թէ խմես՝ զոսկեն կակղացնէ. եւ զպնտութիւնն տանի. եւ ըստուգ աւգտէ բորին. եւ ուտելուն չաքն կէս մխթալ է. բայց գլուխ կու ցաւցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քաֆուրն. եւ իր փոխանն լատանն է: Պտ ասէ, թէ լուպնին միան է (յիշած է ի վերայ մենին՝ մուիայ. այբին վերայ՝ աստարաք այլ յիշած է). եւ այն որ սալիլայ ասեն՝ այն է որ յասալի լուպնի ասեն. եւ ինքն մեղր կու նմանի, բայց քաղցրութիւն չունի. եւ ինքն ծառի խէժ է. ի Հռոմաց երկիրն կու լինի (եւ ի Թէքայու երկիրն շատ կու լինի, որ իր ծառն օտի տեղ կու ծախեն). եւ լաւն այն է որ սայիլ լինի, որ է զերդ մեղր լինալն. եւ անուշահոտ եւ դեղնբառ լինի, եւ սեւ չի լինի. եւ ասեր են թէ իր փոխանն կղբուձուն է եւ յէսմիկին ձէթն: (Չամ սաքըզը (Colophane): )

 

ԼՈՒՊԱՊ ԸԼ ՂԱՄՀ

 (Amidon).

որ է լուպապ ըլ հանդայ. ինքն նշայ կասուի. յիշած է ի վերայ նուին:

 

ԼՈՐ

 (Caille).

որ է սումանի. յիշած է:

 

ԼՈՒՂԱՂԻՍԱՅ

 (Leucacantha Diosc. ).

ինքն խոտ մըն է, որ տակն ի մազ կու նմանի, եւ խիստ բարակ կու լինի. եւ թէ ծամեն՝ զակռային ցաւն կու տանի. եւ թէ եփեն եւ գինով խմեն՝ զհին ճռանցաւութիւնն տանի. եւ աւգտէ յէրղնիսային եւ թաշանուճին. եւ թէ քամեն եւ զջուրն այլ խմեն՝ զայս առաջի աւգտութիւնս առնէ:

 

ԼՈՒՖՖԱՀ

 (Mandragore).

որ ինքն թաֆթն. ինքն ի պատնջան կու նմանի, եւ միրգ ունի. էգ եւ որձ է. լաւն այն է որ անուշահոտ լինի. հով եւ չոր է Գ տարաճան. թմրեցնող է. եւ թէ հոտան՝ աւգտէ տաք գլխու ցաւուն. եւ քուն բերէ. եւ զգլուխն կու ծանտրացնէ. եւ թէ զմիրգն ուտեն՝ զմազն սպիտակ առնէ. եւ տերեւն աւգտէ նամաշին եւ քալաֆին. եւ թէ հոտաս՝ զհազն կտրէ. եւ թէ զհունտն քպրթով վերցնեն՝ զարունն կտրէ. եւ զմերձաւորութիւնն այլ կտրէ. եւ իր տակն զամէն ցաւեր խաղեցնէ. եւ թէ մեղրով եւ հոռոմ ձիթով աւծես՝ աւգտէ գազանահարին. թէ ուտեն եւ թէ սպեղանի առնեն՝ ոսկրացաւին աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ իր փոխանն եապրոհն է: Պտին ասէ թէ ինքն եապրոհին միրգն է, եւ պ. սանիրայ ասէ. եւ մահնու այլ կասեն. ինքն զպատինճանին զանունն ունի. լաւն այն է որ մեծ լինի եւ սուր. եւ այն որ փոքր է՝ տերեւն փազահր է, սպաննող յանապ ըլ սայլապին. եւ այն որ տերեւն սպիտակ է՝ չէ պատեհ որ հոտան. եւ թէ ուտեն՝ փսխեցնել տայ եւ լուծումն առնէ, հանց որ սպաննէ զմարդն. եւ զարգանտն խծկէ. եւ զաչքն կարմրցնէ. եւ իր դեղն այն է որ վերաբերութիւն այնել տաս պախրու եղով եւ մեղրով. եւ յետեւ՝ անիսոն տաս. եւ ոմանք ասեր են ի բժշկապետացն թէ՝ ի պաղ ջուրն նստի. եւ իր չքաւքն կէս իր փոխանն՝ ճավզի մաթիլն է, եւ պազր ըլ պանճն, եւ ճավզ ըլ ղայըն է:

 

ԼՈՒՔ

 (Laque).

որ է դոճին խէժն. լաւն այն է որ կարմիր եւ յստակ լինի. տաք եւ չոր է Ա տարաճան. աւգտէ խաֆաղանին. բացող է. զակռան կուժովցնէ եւ զցաւն կու տանի. եւ թէ ծըծին վերայ սպեղանի առնես՝ զկաթն կտրէ. եւ լերդին ուժ տայ. եւ ամենայն ցաւու աւգտէ. արծուոց, եւ արաղանի, եւ լեդին կալուածոցն, եւ ստամոքին. եւ թէ ուտեն՝ զանձն աւաղ առնէ. եւ թէ ծեծածին եւ ընկածին խմցնեն՝ աւգտէ. հին ջերմերուն այլ. եւ առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ իր փոխանն սանդարասն է: Պտ ասէ թէ ինքն խէժ է, որ ի ծովուն դիհէն կուգայ. եւ ասեր է Գրոցս շինողն թէ պ. ըռանկի լաք կասեն, եւ ըռանկի լաքայ այլ կասեն. եւ յիրմէն գուն կու շինեն, որ կանայքն զերեսնին կու ներկեն. եւ այն որ թանծրն է, որ ի յատակն կիջնու, այնոր՝ տաւշ կասեն. եւ լուքն պիտի որ լուացած լինի. եւ իր լուանալուն կերպն այս է. Ա՛ռ յիստակ լուք, եւ ընտրէ, եւ ծեծէ. եւ ըռեւանտի ջուր ի վերայ լից. եւ զիթխիրն եփես, եւ զջուրն ի վերայ լնուս, եւ քիչ քիչ հաւնձեռովդ աճռես, եւ յետեւ՝ ապրշումէ լաթով քամես, եւ կրկին այսպէս թողուս որ յիստկի, եւ ջրին յատակն նստի. եւ զջուրն ի վերէն կամաց կամաց ի վայր վաթէ, եւ լուքն մնայ. եւ չորցու, եւ այլուի լոսէ, եւ ի բան տար. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է կամ Ա մխթալ. եւ թէ քացխով խմեն անաւթուց քանի մըն աւր Ա հետ Աի՝ աւրն Ա դրամ կամ մխթալ՝ զանձն աւաղցնէ. եւ զեն է նիհար մարդոց. եւ զեն է գլխուն. եւ զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն. եւ իր փոխանն վասն կալուածոց՝ ըռեւանդի սինին է, եւ կէս իր չքաւքն՝ ասարոնն, եւ չորսէն մէկն՝ տապաշիրն է:

 

ԼՈՒՂԱՍ

 (Leucas de Diosc. ).

ինքն ազգ մըն է ի մուռէն. թէ խմեն՝ զմահացու դեղերուն զչարութիւնն տանի:

 

ԼՈՒՍԻՄԱՃԻՈՒՍ

 (Lysimachia,

հռ. յ. Լուսիմախիոս). որ թ. ալթուն ղամիշ ասէ, որ թարգմանի՝ ոսկի եղէգ. եւ ծաղիկն նման է ոսկուն գունին. եւ տերեւն նման է ուռու տերեւին. եւ ի ջրեզերնին կու բուսնի. եւ յամէն տերեւ Ա պողունէն կու ելանէ. եւ թէ սեղանի առնես եւ դնես ի վերայ խոցին՝ բուսցնէ. եւ զքթին արունն կու կտրէ. եւ յուսկից որ արուն ելնէ՝ կտրէ. եւ թէ զտերեւն քամեն եւ զջուրն խմեն՝ զկրծոց զարուն թքնուլն կտրէ. եւ աղեց գաներուն այլ աւգտէ. եւ թէ կանայք զերդ շաֆ վերցնեն՝ զհին արունն որ ի արգանտէն գայ, կտրէ. եւ թէ ծխեն՝ ամէն սողունք թռչին եւ փախչեն, եւ զմկներն սպանանէ:

 

ԼՈՒՂԱՍ

 (Leucas de Diosc. ).

որ է բարակ ղանդարիոնն. հանց է գրել Մինհաճին տէրն. եւ յիշած է իւր համարն ի վերայ ղատին:

 

ԼՈՒՊԻԱՅ

 (Haricot).

որ է լուպիասն. որ թ. պաւկըլճայ ասեն. կարմիր եւ սպիտակ լինի. եւ լաւն այն է որ կարմիր լինի, եւ չի լուացուի. տաք եւ մուհթատիլ է Ա տարաճան. գլուխ շուրջ կածէ, եւ զերեսն պայծառ կայնէ, եւ զգունն կիստկէ, զմանն եւ զսպինն կու տանի. եւ թէ յիրմէն մալէզ եփեն՝ զկաթն յաւելցնէ. զհայզն եւ զգոզն կու յորդորէ. եւ զտղան ի փորուն կու ձգէ. եւ զկանաց արունն կու յիստկէ. եւ թէ զխիստ եփածն՝ փսխելուն կու ընկերէ. եւ գիրացնող է. եւ խոցերուն ճլէ տուող է. եւ քամի կու ընկենու. եւ զիր չարութիւնն տանի հոռոմ ձէթն, եւ մուռին է, եւ դեղերն է. եւ իր փոխանն սեւ սիսեռն է: Ասէ Պտ թէինքն ասմիրն է. եւ ինքն քան զմաշն լաւ է մա

րսելութիւնն. եւ իր քամին՝ բակլան. եւ լաւն այն է որ կարմիր լինի. եւ ի ջուրն որ զինքն եփեն՝ զհայզն բանայ. եւ զիր չարութիւնն տանի ծաթրինն եւ տարչինին:

 

(ԼՈՒՊԱՅԻ ՊԷՐՊԷՐԻ.

  

Մասրճուէն ասէ, թէ ինքն ի սուրինճան կու նմանի. ի Մաղրիպու կու գայ. բնութիւնն տաք է, եւ զսերմն յաւելցնէ, եւ զպեղծ պալղամն յանձնէն հանէ. ճռանցաւուն եւ միջացաւուն շատ աւգտէ: )

 

ԼՈՒՖ

 (Arum).

որ հ. նվիկ ասեն. եւ լաւն այն է սպիտակ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. կտրող եւ բացող է. եւ զիր տակն մեղրով աւծես՝ աւգտէ քալաֆին եւ նամաշին. ճլէ կու տայ. եւ քթին նասուրին դեղերուն է. եւ աւգտէ հին ըռուպուին. եւ զթոքն կիստիկէ. զթանծր պալղամն ի կրծոցն կու կտրէ. եւ զկալուածն կու բանայ. եւ զթանծր խլտն կու կտրէ եւ զտղան ի փորուն կու ձգէ. եւ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ. եւ թէ զտակն սնցնեն ոեղրով, եւ տան սնկան՝ աւգտէ. եւ տերեւին տմէտն՝ աւգտէ յէրղնիսային, եւ պեղծ խոցերուն. եւ աւգտէ այն շուկակին որ ի հովութենէ լինի. եւ տակն՝ պահակին ճլէ կու տայ. եւ թէ յանձն աւծես՝ աւձինք ի մօտ չի գայ. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ լերդին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քասնին. եւ իր փոխանն կապարին տակին կեղեւն է: Իպն ասէ թէ ինքն Գ ցեղ կու լինի. եւ թ. իլանղաւի ասէ, այնոր համար որ՝ որձան աւձու խորխ կու նմանի. եւ Ա ցեղին այլ՝ փեղիականջ կու ասեն: Ասէ Պտին թէ ինքն ֆիլկաւշն է. եւ ինքն Գ ցեղ կու լինի. եւ Ա ցեղին՝ հռմ. տրաղիտին կասէ, որ թարգմանի՝ լուֆ հայըայ, եւ լուֆ ալսիտ այլ կասեն, եւ լուֆի քապիր այլ կասեն. եւ Ա ցեղին այլ՝ հռ. այուրան կասէ, եւ Պարպարիքն՝ ապրաթի ասէ, եւ Անդալիսցոց լեզուաւն՝ սուրավան. եւ ինքն լուֆի սաղիրն է. եւ այնոր ճաւտ կասեն. եւ Գ ցեղն՝ հռ. արիսազան կասեն. եւ ինքն հարիսն է. եւ Եգիպտացիքն այսոր՝ տավիրա կասեն. եւ Սահակն ասէ, թէ լուֆի ըլ ճաւտն տաք է քան զլուֆի սապտն. եւ ի յինքն հողային բնութիւնն յաւելի է. եւ զթանծր խլտերն կտրէ. եւ իր տակն աւգտէ քալաֆին եւ նամաշին. յորժամ մեղրով աւծես եւ գինով աւծես՝ աւգտէ շուկակին, որ ի ցրտուն լինի եղել. եւ իր տերեւն աւգտէ հին խոցերուն. եւ թէ գինով խմես՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ զտակն ի յանձն աւծես մարդուն՝ աւձն չի խայթէ. եւ թէ յիր մրգէն Գ հատ քացխով խմես՝ զտղան ձգէ. եւ իր ուտելն պեղծ խլտ ընձայէ մարդուն:

 

ԼՈՒՂԱՆԻ

 (Moutarde blanche,

հռ. յ. Հարֆ լուքաս). որ է սպիտակ հարֆն, եւ պսայըսպանդն «սպանդայ ըպանդնե. եւ ինքն յիշած է իր համարն:

 

ԼՈՒՖԱՐՏԻՍ

 (Morochthe).

որ է հաճըր ըլ ղիպտին. յիշած է իր համարն:

 

ԼՈՒԼՈՒ

 (Perle).

որ է մարգարիտն. լաւն այն է որ յիստակ եւ պայծառ լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ այնող է. եւ աւգտէ աչից խոցերուն. եւ չորացնէ զգէճ խոցն. եւ ուժովցնէ զաչքն եւ առողջ կու պահէ, եւ զսպիտակն տանի. եւ զակռանին ամրացնէ եւ ճլէ կու տայ. եւ զսրտին արունն նուրբ կառնէ, եւ զցաւն կու տանի. եւ զարուն թքնուլն այլ. եւ աւգտէ պատեղւոր կնկան. եւ զտղան ի փորն կու պահէ. եւ թէ զմարգարիտն ժիվայով եւ նիշայտրով եւ քացխով լոսես, եւ տրորես, եւ աւծես պիսակին, աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն Բ կուտ է. բայց բշտին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի կուլանկուպինն. եւ իր փոխանն Բ իր չքաւքն՝ պուսատն է եւ սատաֆն. եւ թէ ի բերանդ պահես՝ զսիրտն ուժովցնէ:

 

ԼՈՒՖԻՈՆ

 (Lycium,

հռ. յ. Լուքիոն). որ է ֆայլայզահրաճն. յիշած է իր համարն:

 

ԼՈՒԻ ԴԵՂ

 (Athamanta peucedanum).

տուղաս. յիշած է:

 

ԼՈՒՏԱՍ

 (Lotus).

որ է հանդաղուլի պաւստանին. յիշած է այս անուամբն. եւ ոմանք ասեն թէ նիլուֆարն է. եւ իր ցեղերուն է. եւ ի յԵգիպտոս՝ ճազայիր կասեն. եւ այն ցեղն այլ նիլուֆար է. եւ յ. ի ասեն՝ լուտուս, եւ սիթրին ցեղերուն է. այս չէ ընդունելի. եւ փառք Աստուծոյ:

Ի վերայ խէին է յառաջի գիրն: