Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԽԱՂԱՑՆԻ	(Presures).	անֆահայ. յնշած է:
ԽԱՆԻՂ ԸԼ ՆԱՄՐ	(Doronicum Pardalianches).	որ թ. ղափլան աւթի ասէ, եւ պայըլախ այլ կասէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ կոծիծնուն՝ աւգտէ եւ հանէ ի տեղացն. եւ, Աստուծո¯յ համար, չի լինի՛ որ խմես. կու սպաննէ. թէ զտերեւն ծեծես ճրագ եղով, եւ հացն խառնես, եւ տաս աղուեսին, եւ շան, եւ ղաբլանին, եւ գայլուն, եւ խոզին, յա՛յն պահն կու անկնի ի վայր. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պինտ ուռէցին՝ յա՛յն պահն հալէ: Ասէ Պտին եւ պատմէ զՄինհաճին տիրոջն զխաւսքն թէ՝ խանըղ ըլ նամր, որ է խանիղ զէպն. եւ ինքն խոտ մըն է որ իր խանիղ ըլ զէպ (Aconitum napellus) կասեն. եւ թէ ուտեն՝ խղդէ զանասունքն եւ զգազանքն. զխոզն եւ զգայլքն շուտ կը սպաննէ. եւ ասեր են թէ ինքն մաղարիոնին ցեղերուն է. եւ ոմանք ասեր են թէ մկնսոխն է, կամ խարպախն. եւ ինքն չէ ստուգ. եւ իրեն հռ. աղունիտին կասէ. բնութիւնն տաք եւ չոր է Դ տարաճան. եւ հ. այս խոտիս՝ ունծի խոտ կու ասեն:
ԽԱՆԻՂԸ ԶԷՊՆ	(Aconitum napellus).	որ է ղաթըլի զէպն, որպէս խանիղի նամրն է. եւ ինքն զգայլն կու սպաննէ շուտով, որպէս խանիղըլնամրն. եւ ինքն ստուգ՝ սեւ խարպախն (Ellռbore noir) է. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ յորժամ ծեծեն եւ ի վերայ հում մսի ցանեն, եւ թէ գայլն ուտէ, շուտ մի մեռնի:
ԽԱՆԻՂ ԸԼ ՔԱԼՊ	(Apocynum Diosc. ).	որ է շուն սպանողն. եւ այս այլ զան բանն կառնէ, եւ այլ աւելի. եւ այլ շուտ կու սպաննէ. եւ ինքն ի Հնդկաց կու գայ, եւ այնոր՝ ազարիղի կասեն. յիշած է:
ԽԱԼԱՎԱՆ	(Camռlռon,	հռ. յ. Խամալավոն). որ է սեւ մազարիոնն, եւ ասատ ըլ յարզ կասեն, եւ խարպայ այլ կասեն. յիշած է իր համարն:
ԽԱԹԱՄ ԸԼ ՄՈՒԼՈՒՔ	(Terre sigillռe).	սատավրանն է. յիշած է իր համարն ի վերայ սէին:
ԽԱՖՈՒՐ	(Marum).	որ է մարվին ցեղերուն. եւ Եգիպտացիքն խարտալ (Avoine) կասեն:
ԽԱՊՊԱՅ	(Erysimum).	խուպայ, որ է պազր ըլ խումխումն. ինքն հունդ մըն է, որ ի խաշխաշի հունդ կու նմանի. եւ ոմանք կասեն թէ թուտարին է. եւ թէ մեղրով եւ կամ կաթնով կամ շաքրով խմեն, զանձն գիրացնէ եւ աղուորցնէ. եւ սավտայի բնութեան մարդոյ աղէկ է. եւ այս դեղիս՝ պզր խումխում կասեն, եւ պ. լաֆթարաք կասեն, եւ ի Սպահան՝ հաքաշ կասեն, եւ ի Թավրէզ՝ սուվարուն կասեն, եւ թ. մարաշաւ կասեն. եւ լաւն այն է որ կարմրգուն լինի եւ մանդր. եւ բնութիւնն տաք եւ գէճ է. աւգտէ հովութեան եւ սավտային տիրոջն:
ԽԱԹԱՄ ԸԼ ՄԼՈՒՔ	(Terre sigillռe).	որ է տին մախթումն, որ է մատնէհար կաւն:
ԽԱՄԱԼԱՅՈՒՆ ԼՈՒՂԻՍ	(Chamռlռon blanc).	լուղիս ասելն Հելինացոց բառովն՝ սպիտակ ասէ. եւ յ. աշխիս ասեն, եւ պարպարի բառով ատատայ կասեն. յիշած է ի վերայ այբին իւր համարն: (Մազարիոնին հետ գիտ: )
ԽԱՄԱԶԻՂԻ	(Chamaesycle,	հռ. յ. Խամասուքի). արզ ըլ յարզն է. յիշած է ի վերայ զային իւր համարն:
ԽԱՄԱԼԱՅՈՒՆ ՄԱԼԻՍ	(Chamռlռon noir).	որ է ատատաի ասվատն, եւ խամալիոնն, եւ քամալիոն ասեն, եւ խանիղ ըլ նամր այլ կասեն:
ԽԱԼԻՏՈՒԹԻՈՆ	(Chռlidoine,	հռ. յ. Խալիդոնիոն). որ է խալիտումիոնն, որ է տովայի խատատֆի, որ է յերղնսֆիրն. եւ ասած է թէ ստուգ՝ մամիրանն է. եւ այնոր համար տովայի խատտաֆի «տ. խատատիֆիե ասեն, որ խատատիֆին ձագն որ իր բնին մէջն որ կուրանայ, կերթայ մայրն եւ Բ ճուղ մամիրան կու բերէ եւ ի բունն դնէ, եւ ձագուն աչքն կու բացուի, հրամանաւն Աստուծոյ:
ԽԱՄԱՄԻՔԱՆ	(Camomille,	հռ. յ. Խամամիլոն). որ է պապունան. յիշած է իր համարն:
ԽԱՄԱՆԻՏԻՍ	(Teucrium Chamaepytis,	հռ. յ. Խամաֆիտոս). որ է պատմութիւնն հռ. բառով. սանավպար ըլ յարզն է. եւ ինքն քամաֆ(այ)իտոսն է. յիշած է իր համարն:
ԽԱՄԱՏԱՐԻՈՍ	(Teucrium Chamaedrys).	խամատարիոն ասեն եւ պատմեն հռ. բառով. պալլուտ ըլ յարզն է, որ է քամատարիոսն. յիշած է:
ԽԱՄԱՅ ԻԽՏԻ	(HiՌble).	որ պատմեն հռ. բառով. խաման ըլ յարզ. եւ այն՝ փոքր խամանն է. եւ ԻԽՏԻ՝ մեծ խամանն է:
ԽԱՄՍԱՅ	(Lepidium,	յ. Խամիշա). որ է շայըտարաճն. յիշած է իր համարն:
ԽԱՊԶԻ ՂՈՒՐԹ	(Arum).	որ է լուֆն. յիշած է:
ԽԱՊԻՍ ԸԼ ՖԶԱՅ	(Scories d'Argent).	որ իր սֆլինուղրայ կասեն. լաւն այն է որ կանանչ լինի եւ նաւսր. եւ խիստ կապող եւ չորացնող է. եւ աւգտէ ամենայն խոցերուն. եւ նասուրին զարունն կտրէ. եւ զսնկանն այլ. յորժամ ի մորհամն խառնես՝ աւգտէ:
ԽԱՊԻՍ ԸԼ ՌԻՍԱՍ	(Scories de Plomb).	եւ իր ուժն նման է այրած արճիճին. եւ իր փոխանն արճիճն է, եւ իսպիտաճն:
ԽԱՊԻՍ ԸԼ ՄԱՇԱՅԸԻԽ	(Cyclamen,	յ. Խօբզ էլ-Մ. ). որ պուխուրնի Մարիամն է. յիշած է իր համարն:
ԽԱՊԻՍ ԸԼ ՆՈՒՀԱՍ	(Scories de Cuivre).	որ իր ուժն մաւտ է երկթին աղտին եւ այրած պղնձին:
ԽԱՊԻՍ ԸԼ ՀԱՏԻՏ	(Scories de Fer).	որ է երկթի աղտն. ինքն ցեղ ու ցեղ կու լինի. եւ լաւն այն է որ ի փոլատէն առնուն. հով է Գ տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ չորացնող է. երկթին ան(տ)ն քացխով աւգտէ ակնջին ցաւուն. եւ ինքն ի մազին ներկն կու մտէ. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զարցունքն կտրէ. եւ կլայեկին աղտն աչից այրելուն աւգտէ. ասած է թէ երկթին աղտն աւգտէ կաթին որ ի ծիծն պաղած լինի. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զփորուն զաւդուածքն զամէնն ուժովցնէ եւ զվատուժութիւնն տանի. եւ որոյ գոզն կաթէ՝ աւգտէ. եւ զնազաֆն այլ կտրէ. եւ երկթին աղտն որ տապկած լինի՝ աւգտէ թուլացած խոցերուն եւ չորցնէ, եւ զպարասն ներկէ. եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ. եւ իր տալուն չաքն Ա մխթալ է. բայց կրծոց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի եղերն. եւ իր փոխանն՝ ի աչից դեղերն՝ հաւկթին կեղեւն է: Իպն ասէ թէ զերկթին աղտն առնուն, եւ ԻԴ տարպայ լուանան, եւ ի պտուկ մի դնեն, եւ ի վերայ Գ մետի չաք հոռոմ ձէթ լնուն, եւ այնչափ եփեն, որ Գ բաժնէն մէկ մնայ, եւ ի վրան ԺԲ դրամ խեցտի կտոր ծեծես եւ լնուս, եւ յամէն վաղուենէ մէկ մէկ մատ լիզէ, զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զփայծղան ուռէցն տանի, եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ, եւ զանձին յաւելի խլտերն պակսեցնէ: Ասէ Պտ թէ ինքն ըսղրունն է, եւ պ. ըռիմիահին կասեն. եւ ինքն ուժով է քան զամենայն աղտերն. եւ ֆանճանաւշ այլ կասեն. եւ լաւն այն է որ փոլատէն այնեն. եւ երկաթին մանտր եւ նաւսր կտորնի լինի. եւ զերկթին խարտուքն ուտելն՝ որպէս աղտն ուտելուն պէս է. եւ իր ստածումն այլ այսպէս է, որպէս մազարիոն ուտողին. եւ լաւն այն է որ սնուցած լինի. եւ իր կերպն այս է. Ա՛ռ զան նաւսր երկաթն, եւ ի քացախն թրջէ ԺԴ աւր եւ գիշեր, եւ յետեւ՝ չորացու, եւ աւծէ նշի ձիթով, խորվէ, եւ ի բան տար. եւ այլ ասեր են, թէ զբարակ երկթնին ի կրակն դիր եւ եռցու, եւ ի այն եռալն զինչ որ յատակն իջնու նա՝ ա՛յն է երկթին աղտն, որպէս սեւ զառիկին գունովն, եւ ծանտր է. եւ այն՝ որ ի դարբնին ի քուրայէն հանեն, ինքն թեթեւ ու պսպղուն է. չէ աղէկ. ան՝ ճուրուֆն է երկթին, որպէս այրած ապիկի
(ԽԱՐԶԱՀՐԱ	(Laurier-rose).	եւ սամ ըլ հիմար այլ կասեն, որ է դֆլան, որ թ. աղու աղաճի կու ասէ: )
(ԽԱՌՃԱՆԿ	(լcrevisse).	որ է սարատանն: )
ԽԱՐ ԸԼ ՏԷԿ ՈՒ ՏՈՒՃԱՃ	(Fiente de Coq et de Poule).	որ է հաւուն եւ խաւսողին ծիրտն, եւ ամենայն ծրտերն. տաքցնող եւ չորացնող է, եւ խուլնջին աւգտէ. եւ թէ քացխով եւ գինով խառնես եւ տաս որ խմէ՝ թրիաք եւ մանթարին չարութեանն. եւ խանիխին՝ յորժամ մեղրով խմես եւ կամ սքնճպինով խմես եւ վերաբերութիւն առնես. եւ զխաւսողին զծիրտն յործամ՝ ծեծես եւ տաս կատղած շան խածածին՝ աւգտէ, Աստուծով:
ԽԱՏԱՐՆԱԷ	(Araignռe).	որ է յանքապութն. յիշած է իր համարն:
ԽԱՌԱՏԻՆ	(Ver de terre).	որ թ. եր սուղլճանի ասէ, եւ հ. երկրմայր ասէ. եւ լաւն այն է որ կարմիր լինի. տաք եւ չոր է. եւ բարդու եղով աւծես՝ աւգտէ ակնջին ցաւուն եւ շաղայիղին եղովն՝ զմազն սեւ ներկէ. եւ յորժամ գինով խմեն՝ զկաթն յորդորէ եւ զգոզն այլ. զքարն կտրատէ. եւ աւգտէ եարաղանին. եւ քացխով՝ զճիճին եւ զաւձն հանէ. եւ թէ ի յարանքն աւծես՝ մեծ այնէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ աւծես ջղերուն, եւ թէ մեղրով աւծես՝ աւգտէ նկրիսին. եւ թէ քացխով աւծես՝ աւգտէ ճամրային. եւ թէ ուտեն՝ ստամոքին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի քասնին. եւ իր փոխանն տզրուկն է: Իպն ասէ թէ հոռոմ ձիթով եփեն, եւ յականջն կաթեցնեն. եւ այն ականջն որ կու ծաւի՝ չի կաթեցնեն, եւ ի ողջն կաթեցնեն, զցաւն տանի ցաւած ակնջին. թէ ջաղջի փոշիովն ծեծես եւ դնես ի վերայ կոծիծնուն՝ տանի. թէ զինքն լուանան եւ չորացնեն, ծեծեն եւ մաղեն, եւ շիրիկ ձէթն խառնեն, եւ յարանքն աւծեն, մեծ առնէ: Ասէ Պտ թէ ասոր ըռույամ ասեն, եւ յամյայի արզ այլ կասեն. եւ ինքն կարմիր ճիճի է, եւ գետնին ներքեւն կու լինի. եւ այն տեղրանքն կու լինի, որ հիւթ է եւ թաց է եւ կամ շողախ է. եւ այսոր հ. գետնի աղիք կասէ:
ԽԱՏԱՀԻ ԸՌԻՃԱԼ	(Fruits de Jusquiame).	որ է պազր ըլ պանճն. յիշած է, Աստուծով:
ԽԱՐՖԱ	(Pourpier,	յ. Խարքա). որ է փրփրեմն. ինքն ցեղ ու ցեղ կու լինի. եւ բնութիւնն հով եւ չոր է, եւ չորացնող. եւ թէ զինքն եփես քացխով եւ սայֆային վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ կանանչն աւգտէ ակռային, եւ ճլէ կու տայ. ինքն յիշած է ի վերայ պէին:
ԽԱՐԻՀ	(Cynara acaulos,	յ. Խիրրիա). որ ինքն յիշած է ի յասֆուրն. եւ Մինհաճին տէրն ասեր է, թէ չէ. եւ Գրոցս շինողն ասեր է թէ խարշաֆն է:
ԽԱՌՆՈՒՊԻ ՆԱՊՏԻ	(Anagyris).	որ է խառնուպի շաւքն եւ ղասմի ղուրէշ այլ կասեն, եւ պ. կուրկու ասեն, եւ Շամցին՝ խառնուպի մաղրիպի ասէ, եւ նապութ այլ ասեն. յիշած է:
ԽԱՌՆՈՒՊԻ ՄՍՐԻ	(Caroube d'լgypte).	որ է ղարազն. յիշած է:
ԽԱՌՆՈՒՊԻ ՀՆՏԻ	(Cassia fistula).	որ է խիարշանպարն. յիշած է, Աստուծով:
ԽԱՌՆՈՒՊ	(Caroubier).	որ է (քէչի պոյնուզի) եղջիւրին. լաւն այն է, որ ի լի լինի մէջն եւ գէր. տաք է առաջի տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. կապող է. եւ թէ յիր ծառէն մուսֆաք այնեն՝ զակռանին ամրացնէ. եւ թէ ծակ այլ լինի ակռան՝ աւգտէ. եւ թէ զտերեւն եփեն ջրով եւ զակռան լուանան՝ աւգտէ. եւ զմազն ամրացնէ, եւ պայծառ առնէ, եւ աւգտէ. արուն թքնելուն, եւ լուծման, եւ նգին, եւ նազաֆին աւգտէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զգոզն յորդորէ. եւ իր թաժային ջուրն յուշ հալի. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն յատպէն է: Իպն ասէ, թէ զխակն ծեծես եւ ի վերայ կոծիծնուն դնես՝ աւգտէ, փորձած է. եւ թէ եփեն, զջուրն առնուն, եւ ի ղիվամ բերեն, զփորն լուծէ: Ասէ Պտ թէ այսոր՝ խառնուպի շամի ասեն, եւ պ. կաւզրայ կասեն, եւ քապարկայի զարուն կասեն. եւ այնոր չորն լաւ է քան զդալարն:
ԽԱՐՏԱԼ	(Moutarde).	որ հ. մաննեխ ասէ. Գ ցեղ է. լաւն այն է որ նոր լինի. եւ աղէկն ի յածուենիքն կու բուսնի. տաք եւ չոր է ի Դ տարաճան. այրող է եւ ուտող է. եւ աւգտէ տայուսայլապին, եւ ֆալիճին, եւ եզուին ծանդրանալուն, մոռացկոտին, եւ ըռահշային. եւ զպալղամն կու կտրէ ի գլխուն, եւ զամենայն կալուածն կու բանայ, եւ փսխել կուտայ, եւ զերեսն պայծառ կառնէ, զճիճիքն եւ զաւձն կու սպաննէ, եւ զհայզն կու յորդորէ, եւ զմերձաւորութիւնն կաւելցնէ, եւ զկերակուրն կու մարսէ, եւ զթանծր խլտն կու եաւսրացնէ, եւ զարգանտին խծկելն կու բանայ. եւ զփայծղան պիտութիւնն կու հալէ՝ յորժամ սպեղանի առնես. եւ զիր եղն հանեն՝ աւգտէ կարճահարին, եւ յէրղնիսային, եւ պահակին, եւ պարասին, եւ հերքունին, եւ բորին. եւ թէ զերեսն քսեն՝ կարմիր առնէ. եւ իր ուտելուն չաքն կէս դրամ է. եւ ըղեղան զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի լեղի նուշն եւ քացախն. եւ իր փոխանն թառայի հունդն է: Ասէ Պտ. աղէկն այն է որ կարմիր լինի եւ գէր. եւ իր խասիաթն այն է որ երբ զինքն ի քաղցուն ձգեն, նա, քաղցուն չեռայ եւ գինի չի լինայ, եւ քաղցր մնայ. եւ թէ ծխես նա, գազանքն փախչին: Ասեր է Գրոցս շինողն, թէ ով որ հերքուն ունի, թէ դեղ առնեն՝ շատ (որ չի) աւգտէ նա, դու ա՛ռ զծեծած խարտալն, եւ զմարդն ի բաղնեցնէն հանէ եւ շփէ զան տեղն՝ կա՛մ ղֆով կա՛մ քթանով՝ շատ տարպայ, հանց որ արուն ելնէ, եւ յետեւ՝ ծեծած խարտալն աւծէ, շատ դեղին ջուր ելանէ. այս փորձած է. եւ զիր չարութիւնն տանի քացախն: (Հարֆն (Cresson alռnois) այլ մանանեխն է, որ ի ջրեզերքն բուսնի: )
ԽԱՐՏԱԼԻ ՊԱՐՐԻ	(Moutarde sauvage).	որ է լապսանն. յիշած է իր համարն:
ԽԱՐՏԱԼԻ ՖԱՐՍԻ	(Thlaspi).	որ է ինքն հարֆին ցեղերուն. եւ այն որ սպանդասպանդ ասեն՝ յիշած է իր համարն:
ԽԱՐՈՒ	(Mauve).	որ է խիրուճն, որ է խուպազին. յիշած է իր համարն:
ԽԱՐՖԱԽ	(Thlaspi).	Դէմէսկացոց բառովն. պարսի խարտալն է:
ԽԱՐ ԸԼ ՖԱՐ	(Fiente de Souris).	որ է մկան ծիրտն. տաք է բնութիւնն. եւ թէ աւծեն տայուսայլապին՝ աւգտէ. եւ լաւն այն է որ քացխով տրորես եւ աւծես. եւ թէ խնկով եւ թէ գինով խառնես եւ տաս որ խմէ՝ զքարն հալէ ի բշտին մէջն. եւ թէ յիրմէն շաֆ շինեն եւ տղոցն շալկել տան՝ զփորն լուծէ. եւ յորժամ եփես եւ զջուրն աւազան առնես՝ զգոզն բանայ. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զսպիտակն տանի. եւ զղարն ի գիճութիւնն սրբէ եւ յիստկէ:
ԽԱՐՎԱՅ	(Ricin).	որ է տիզկանեփայտն. (որ թուրքն կէնէ կէրչէկ ասէ այսոր պտղին. ) տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ հալող է. եւ զջղերն ուժովցնէ. եւ զգիճութիւնն տանի. եւ աւգտէ ֆալճին եւ լակուային. եւ իր եղն աւգտէ հով գլխու ցաւութեան. եւ ակռաին ցաւուն այլ աւգտէ. եւ իր ձէթն զմանն ի յերեսացն տանի, եւ զպալղամն լուծէ, զերկան եւ զտափակ ճիճին հանէ, եւ աւգտէ այն խուլնջին որ պալղամէ լինի. եւ աւգտէ արգանտին շրջելուն, եւ յէրղնիսային, եւ կռնակին ցաւուն, եւ զպինտ ուռէցնին կակղացնէ, եւ զբորն տանի. եւ ինքն գիրացնող դեղերուն է. եւ իր ձէթն ի բան կու մտէ. եւ թէ ուտեն՝ կէս դրամ կու պիտի. բայց թոքին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սամխն. եւ իր փոխանն բազկին հունդն է: Իպն ասէ, թէ ծեծես եւ ի վերայ կոծիծնուն դնես՝ աւգտէ. եւ այն ցաւուն որ ի գիճութիւնէ լինի՝ աւգտէ. եւ թէ շունն ուտէ՝ մեռնի. եւ յորժամ զտերեւն տաքցնեն եւ դնեն ի վերայ խռչկին՝ զուռէցն տանի. եւ թէ մինչեւ Ա շաբաթ՝ յաւրն Գ հեղ եւ գիշերն Գ հեղ դնեն՝ աւգտէ. փորձած է: Ասէ Պտ, թէ այսոր պ. պատանճիր կասեն. լաւն այն է որ ի ծովեզեր տեղուանք բուսնի:
ԽԱԼՈՒԱՆ	(Triticum spelta).	որ է ղանդարոսն. յիշած է:
ԽԱՐՊԱԽ ՍԵՒ	(Ellռbore noir).	որ է վրացի կոճն. լաւն այն է, որ ոչ խիստ պինտ՝ եւ ոչ կակուղ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. լուծող է. աւգտէ ըխտաւորին, եւ մալխուլիային, եւ խեւութեան, եւ կէս գլխացաւութեան՝ որ հին լինի, եւ տայուսայլապին. եւ զոջիլն սպաննէ. եւ զաչքն սրացնէ եւ ուժովցնէ՝ յորժամ աչքն քաշես. զսավտան եւ զպալղամն կու լուծէ. զպահաղն եւ զպարասն, եւ զհերքունն տանի. յորժամ քացխով աւծես՝ զմեռած եւ զփտած միսն ուտէ. եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց իրիկամաց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն մազարիոնն է եւ ղարիկոնն: Իպն ասէ թէ ծխես՝ աւգտէ ակռային ցաւուն. եւ թէ զխարպախն մանտր ծեծեն, թրմուսով եւ մեղրով խառնեն, եւ յերեսն աւծեն, զմանն տանի, որ ի յերեսն լինայ. եւ իր տաքութիւնն յաւելի է քան զսպիտակ խարպախին տաքութիւնն. եւ իր տերեւն նման է չինարին տերեւին. եւ քիչ մի ճեղք ունի, եւ ի սեւութիւն կու քշտէ. եւ րձան փոքր է, եւ ծաղիկն սպիտակ է, որ ի կարմրութիւն կու քշտէ. եւ պտուղն նման է տատաշին հնտին. եւ իր տակն շախ շախ է. ւ իր տակին ի բան կանցնի. եւ ինքն ի չոր տեղ կու բուսնի. եւ թէ զինքն կոտրես՝ մէջէն զերդ փոշի ելանէ. եւ փաթութնի ունի, որ մէկ ի մէկ փաթուի. եւ մէջն փուշ կու լինի. եւ գունն ի դուրսէ սեւ է զերդ զսաւտ, եւ մէջն սեւ չէ. եւ քիչ մը բարակ բարակ մազմզուկ ունի. եւ այսոր՝ խալըռանկ կասեն, եւ ըռիճլի ռայի կասեն, եւ մալունուտիոն կասեն, եւ մալինուս կասեն, որ է խարպախն. եւ ասած է թէ իրիկամաց զեն է. եւ խնախ կառնէ. Բ դրամ թաշանուճ առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի տուղտն, եւ քիթրան, եւ ֆաթրսալիոնն, եւ ծաթրինն. եւ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւքն քունտուսն է, եւ կէս իր չքաւքն՝ մազարիոնն է, եւ Դ բաժնէն Ա՝ ղարիղոնն է. եւ ասած է թէ իր փոխանն իր չքաւքն քապիքաճն է:
ԽԱՐՊԱԽ ՍՊԻՏԱԿ	(Ellռbore blanc).	(այս խոտիս գայլ ըսպաննող ասեն. ) որ է վրացի կոճն, որ ֆռ. ֆռէլէպաւրում կասէ. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. փսխել կու տայ. աւգտէ սարյին եւ ֆալիճին. եւ զոջիլն սպաննէ. եւ աւգտէ տայուսայլապին. եւ զմանն յերեսացն տանի. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ սրացնէ. զպալղամն եւ զսաֆրան փսխել տայ. եւ զթանծր քայըմուսն այլ փսխեցնէ. եւ զհերքունն կու տանի՝ աւծելով. եւ զբորն այլ. եւ աւգտէ յէրղնիսային. եւ կռնակին ցաւուն. եւ ինքն ի փսխելու դեղերն շատ ի բան կու մտէ. եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց ստամոքին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն. եւ իր փոխանն ճավզ ըլ ղայըն է: Իպն (sic!) ասէ թէ ի Պուրսա այս խոտիս ղառ չիչակի ասեն եւ թ. Թ. պաշլու կասեն, որ է տուխուզ պաշլու: Եւ ասեր են վասն սպիտակ վրացի կոճին, թէ ինքն տակ է. եւ իր կեղեւն ի բան կու մտէ. եւ նման է կապարին տակին. եւ ինքն ի լիսան ըլ համալ կու նմանի. եւ համն քան զսեւ խարպախն լեղի է. եւ իր տակն շատ մազմզուկ ունի. նման է ասարոնի. եւ Ե ցեղն՝ կոկ է, եւ մազմզուկ չունի. եւ Ա՝ տակ է, եւ խիստ պինդ է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի. եւ թ. այս խոտիս տուխուզ տափալու այլ կասէ: Ասէ Գրոցս ժողվողն. լաւն այն է որ զլեզուն խածնէ. եւ թէ ծամես՝ լուապ ունենայ. եւ թէ մուկն ուտէ՝ մեռնի, եւ թէ մարդու վնաս առնէ. յիր չարութիւնն տանի հաւուն շուրվանին:
ԽԱՐ ԸԼ ԶԱՖԱՏԷՀ	(Lentille d'eau).	որ է տահլապն. յիշած է իր համարն ի վեայ տիւնին:
ԽԱՐ ԸԼ ԶԷՊ	(Fiente de Loup).	որ է գայլուն աղբն. յիշած է ի վերայ գայլուն:
ԽԱԱՄԱՂԱՆ	(Primula montana =	Խարամաղան). ինքն բուս է. սնպուլ կու նմանի. բայց գունն ի կանանչ մաւտիկ է. եւ իր տակն ի սնպուլ կու նմանի. եւ հոտն ի սիպուլի հոտն կու նմանի. բնութիւնն եւ զաւրութիւնն ի սնպուլի մաւտ է. եւ համն քիչ մի քաղցր է. եւ սնպուլ ասածս՝ սնպուլի հնտին է:
ԽԱՐՊԱՂԱՅ	(Pourpier).	որ է պախլաթ ըլ համղա. յիշած է իւր համարն:
ԽԱՐՆԻԵԱՇ	(Marum,	յ. Խօրօնբաշ). որ է մարմահուզն. յիշած է իւր համարն:
ԽԱՐՏԱՆ	(Stellion,	յ. Հարդուն). որ է ղարտան, որ է հարտան. յիշած է ի վերայ ղատին եւ ի վերայ հոյին համարն:
ԽԱՐՏԱԼԻ.		որ է լօպայի պարպարին. յիշած է իր հմրն:
ԽԱԶԱՖ	(Tessons).	որ է քարէ պնակին կտորն. եւ թէ ծեծես եւ մաղես եւ ի ղրուտին խառնես եւ ի վերայ խանազիրին դնես՝ հալէ. եւ թէ շտերուն աւծես՝ տանի եւ աւգտէ:
ԽԱՐՄԻԱՆ	(Castorռum).	որ է ճնտիպէտէսթէրն. յիշած է:
ԽԱԶ	(Plumes d'Oie ?).	որ է պ. ղազ. լաւն այն է որ մաղրիպի լինի. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր եւ չորացնող է. եւ ինքն հագուստ է. քթան չէ, ապրշում չէ, բուրդ չէ, պրունչուկ չէ. ինքն ի ծովուն կու ելանէ. կենդանու մի վերայ կու սնի. կառնուն:
ԽԱԶՄ	(Fruit du Cucifera Thebaica).	որ է ճավզ ըլ մուղլն. յիշած է իւր համարն:
ԽԱՍՖ	(Noyer).	որ է ճավզն. յիշած է:
ԽԱՍ	(Laitue).	որ է հ. բառով հազար, եւ թ. առաւ կասէ. եւ լաւն այն է որ ի յածուենիքն լինի, եւ դեղին լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. քուն բերէ մարդուն. եւ զտքնութիւնն կու տանի. եւ ձի զրուցելուն եւ մալուխուլիային աւգտէ. եւ թէ գինով ի հետ ուտեն՝ չթողու որ շուտ հարբի. եւ իր ջուրն աւգտէ տաք գլխու ցաւութեան, որ ի տաքութենէ լինի. եւ աւգտէ այն հազին՝ որ ի տաքութենէ լինի. եւ զկանաց կաթն յաւելցնէ. եւ ստամոքին աւգտէ. եւ զթթու ձգռտալն տանի. եւ թէ զջուրն խմեն յիստակ՝ սաֆրա լուծէ. եւ զսերմն պակսեցնէ. եւ աւգտէ ամենայն տաք ուռէցին. եւ աւգտէ ճամրային եւ ջրգողութեան. եւ այն հազարն որ ի լերունքն կու բուսնի՝ իր կաթն աւգտէ կարճահարին. եւ չի թողուր որ մազ բուսնի. բայց զաչքն վատուժ առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի կարաւսն, եւ իր փոխանն քասնին է: Ին ասէ թէ ի գինու խումն թէ Ռ (=հազար) ուտեն՝ զջղացաւութիւնն տանի. եւ չէ պատեհ որ զՌն լուանան եւ ուտեն. խասիաթն կու խափանի: Եւ ասաց Գրոցս շինողն, թէ յում որ գիշերն երազափորձութիւն լինի, թէ զհազրին սերմն ուտեն՝ այլ չի լինի:
ԽԱՍ ԸԼ ՀԻՄԱՐ	(Anchusa).	որ է շիխարն, որ է հուֆիլոսն, որ ապուխալիսա կասեն. յիշած է ի վերայ այբին իր հմն:
ԽԱՍ ԸԼ ՔԱԼՊ	(Dipsacus).	որ է տինսաֆուս (=Դիֆսաքոս). յիշած է ի վերայ դային:
ԽԱՄԱՍՈՒՖԻ	(Chamaesyce,	հռ. յ. Խամէսուքի). ինքն խոտ մըն է որ ճուղ ունի. եւ յերկնութիւնն Դ մատ լինի. ի գետինն պառկման կու բուսնի. եւ տերեւն նման է ոսբան տեեւին. եւ ոմանք այսոր՝ լեռան թուզ կասեն. բայց նմանութիւն չունի այս խաւսքս. եւ թէ զայսոր կաթն ի կոծիծնին քսեն՝ աւգտէ. եւ թէ մեղրով խառնես եւ աչքն աւծես՝ զցաւն եւ զմթնալն տանի. եւ թէ ջուր իջնու՝ խափանէ. եւ թէ զճղերն ծեծեն եւ ի գինին խառնեն, եւ շաֆ առնեն, եւ կանայքն վերցնեն՝ աւգէ արգանտին ցաւուն. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պալղամի ուռէցնուն, եւ թէ եփեն եւ ուտեն՝ զփորն կակղացնէ. եւ թէ կարիճն հարէ, թէ զկաթն քսեն՝ աւգտէ. փորձած է, Աստուծով:
ԽԱԹՈՒՆ ՏՈՒԶԼՈՒՂԻ	(Berbռris).	որ է ծորն. յիշած է:
ԽԱՇԽԱՇ	(Pavot).	սեւ ու սպիտակ լինի. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. Բ տարաճան հով եւ գէճ է. ինքն քուն կու բերէ. եւ աւգտէ սարսամին. եւ կեղեւն զմազն սպիտակ կու առնէ. եւ զդալար տեեւն հոռոմ ձիթով աւծես՝ աւգտէ սայֆային. եւ զսեւին ծաղիկն՝ զխոցերուն տեղն անհայտ առնէ. եւ ի յաչից ցաւերն այլ ի բան կու մտէ. եւ աւգտէ հազին եւ արուն թքնելուն. եւ զկաթն կաւելցնէ. եւ խաշխաշն կապող է, եւ ջուն՝ լուծող է. իրիկամաց եւ բշտին խոցերուն աւգտէ. որոյ գոզին ճանփան այրի՝ զերդ կրակ՝ աւգտէ. եւ թէ մեղրով խառնես՝ զսերմն յաւելցնէ. եւ սեւն աւգտէ լերդին տաքութեան, եւ իրիկամաց ուռէցին, եւ զանձն կու գիրացնէ, եւ զմորթն կու բանայ. եւ իր քամուքսն զվատուժ զաւդուածքն կուժովցնէ. եւ թէ զսեւին տակն եփաս եւ խմես՝ աւգտէ յէրղնիսային. եւ թէ այն խաշխաշն որ ի ծովեզերքն կու բուսնի, տլէ այնես (իր) կաթովն՝ նկրիսին, աւգտէ. եւ իր հնդին տալուն չաքն Գ դրամ է. բայց փայծղան զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ըռզիանին հունդն. եւ իր փոխանն իր չքաւքն քաղցր նուշն է:
ԽԱՇԽԱՇ ՄՈՒՂԱՐՐԱՆ	(Pavot cornu,	յ. Խ. մաքրուն). այս Ա խաշխաշ մըն է, որ ի ծովեզերքն կու բուսնի. եւ ծաղիկն դեղին կու լինի. եւ ծուռ ծուռ միրգ կունենայ, որպէս հացհամեմի հունդ կու նմանի. եւ ոմանք այսոր՝ ծովու խաշխաշ կասեն. եւ թէ զտակն ջրով եփես, մինչեւ ջրին կէսն մնայ, եւ զան ջուրն խմեն՝ աւգտէ յերղնիսային, եւ լերդին ցաւուն, եւ զգոզին ճանապարհն յիստկէ. եւ թէ ի հնդէն Ա կէս դրամ մայըլղարատինով խմէ՝ զփորն լուծէ, եւ զջրի պալղամն հանէ. եւ թէ զտերեւն եւ զծաղիկն ծեծեն եւ հոռոմ ձիթով սպեղանի առնեն նա՝ զպեղծ շտերն ողջացնէ եւ աղէկ միս բուսցնէ. եւ թէ անասնոց ի աչքն քաշես՝ զխոցն ողջացնէ: (Ի Սամիսոն, ի ծովեզերն լինի: )
ԽԱՇԽԱՇԻ ԶԱՊՏԻ	(Pavot ռcumeux).	որ ինքն սպիտակ խոտ մըն է. եւ զսպիտակութիւնն ի փրփուր կու նմանի. եւ մէկ մէկ թիզ յերկնութիւն ունի. եւ մանտր տերեւ կունենայ. եւ թէ ամռան աւուրքն ժողովեն, եւ ղԱ դրամ մայըլղարատինով խմեն, փսխել տայ, զփորն յիստկէ եւ աւգտէ ըխտաւորին, եւ լուծումն առնէ:
ԽԱՏԱՏԻՖ	(Hirondelle).	որ է խատտֆն, որ է պ. փարասթաքն, որ է թ. ղարլաղուճն, որ հ. ծըծըռնուկ ասեն. եւ լաւն այն է որ ձագն լինի. տաք եւ չոր է յառաջի տարաճան. զքարն կու հալէ. եւ թէ զինքն այրեն եւ զմոխիրն առնուն՝ աւգտէ խնախին, եւ կզակին ուռէցին. եւ թէ զինքն ուտեն՝ զաչքն սրացնէ. եւ իր ծիրտն աւգտէ աչաց սպիտակին. ճլէ տայ. եւ յորժամ ծծռնիկն զառաջի ձագն հանէ, եւ զան ձագն ըխտաւորին վիզն կախեն, շատ աւգտութիւն առնէ. եւ որ զինք ուտէ՝ չի պատեղւորի. եւ իր փետուրն շատ աւգտութիւն կայ. որ զփետուրն ի ջուրն թրջեն եւ կնիկն ի յայն ջրէն քիչ մի խմէ՝ շուտով զտղան բերէ. եւ յիրմէն քիչ ուտեն. եւ յիրիկամաց զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի վարդն. եւ իր փոխանն խսայ ըլ պախարն է: Ասէ Դս, թէ զառաջի ձագն ծծռնկին՝ ի յայն ատենն որ լուսինն կու յաւելնայ, զփորն ճղքէ, եւ ի փորուն Բ կտոր քար հանէ մէկ մէկ գուն, Ա այլն՝ ցեղ ու ցեղ գուներ, եւ ա՛ռ զան քարերն, կա՛մ ի հորթու մորթի կա՛մ յեղին՝ կապէ, հանց որ դեռ ի այն մորթին փոշի չէ հասել, եւ կապէ ըխտաւորին վիզն եւ կամ ի թեւն նա, ըխտաւորութիւնն երթայ եւ փարատի, Աստուծով:
ԽԱԹՄԻ	(Guimauve).	որ է հռ. բառով տուղտն (կիւլ հաթէմ). եւ ինքն Բ ցեղ է. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. յառաջի տարաճան մուհթատիլ է եւ գէճ. կակղացնող եւ գիճացնող է. եւ թէ զմազն յիրմով լուանաս՝ կակղացնէ եւ յերկան այնէ. եւ աւգտէ գլխուն թեփուկին. եւ զիր ծաղիկն սպեղանի առնես գլխուն՝ աւգտէ սարսամին. եւ սպեղանին աւգտէ քամուն, որ ի կոպն լինի եւ իր հունդն՝ ի հազին դեղերուն է. եւ թէ զիր տակն եփեն եւ տան՝ աւգտէ գոզին ճանփան այրելուն, եւ ստամոքին, եւ լերդին ուռէցին, իրիկամաց եւ բշտին ուռէցին. եւ թէ զիր տերեւն որ եփեն ջրով, եւ կնիկն որ խմէ, զտղան հեշտութեամբ բերէ. եւ զուռէցնին եփէ եւ կակղացնէ. եւ թէ քացխով աւծես՝ աւգտէ պիսակին. եւ որ մեղուն խայթէ՝ աւգտէ. եւ փայծղան զեն է. եւ իր փոխանն մօլօխն է: Եւ այլ ասցել է, թէ լաւն այն է որ կանանչ եւ վայրի լինի, եւ ծաղիկն սպիտակ լինի. եւ այն որ ածուոց լինի՝ պրուտի ըռումանի ասեն. եւ այն որ լերանն է՝ պաշհամ ըլ մարհ ասեն, հռ. ալ(թ)եայ կասէ. եւ թէ պիսակին աւծես՝ որ յարեւն նստի, աւգտէ. եւ ինքն ի հալիմուին ցեղերուն է. եւ թէ Ա մխթալ խմես՝ աւգտէ խուլնջին: Եւ Սահակն ասէ, թէ թոքին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն խուպազին է. եւ սպիտակ խաթմուն փոխանն՝ նիլուֆարն է:
ԽԱՇԱՊ ԸԼ ՔՈՒՐՈՒՃ.		ինքն քուրուճին փայտն է. ի Հնդկաց կու գայ. եւ ճղերն նշենու ճղեր կու նմանի. եւ նաւսր կեղեւ ունի. եւ զինքն քանի որ կոտրես՝ Գ զռէն կոտրի. եւ սպիտակ եւ թեթեւ լինի. եւ քանի որ դալար լինի՝ բնութիւնն հով եւ չոր է:
ԽԱՇԱՊ ԸԼ ՔԱՏԱՐ	(Bois de Pandanus).	որ է խաշապ ըլ քատի. ինքն ի կարմիր սանտալ նմանի. բայց սեւգուն է. ի ապանաւս նմանի. յիշած է ի վերայ քէին իր համարն:
ԽԱՇԱՊ ԸԼ ՔԱՖՈՒՐ	(Bois de Camphrier).	եւ ինքն փայտ է սպիտակ, եւ թեթեւ, ու վատուժ. եւ յորժամ կոտորես՝ ի մէջէն քաֆուր ելանէ մանտր. եւ բնութիւնն մաւտ է քաֆուրին բնութեան:
ԽԱՇԱՊԻ ՇՈՆԻԶ	(Tige de Nigelle).	որ է սիսարիոնն (Siser). յիշած է ի վերայ սէին:
ԽԱՇԱՔ	(Bdellium).	որ է մուղլն. յիշած է ի վերայ մենին:
ԽԱՖՖԱՇ	(Chauve-souris).	որ է թ. եարասայ, եւ հ. մաշքաթեւ, եւ յ. վատվատ. եւ աղէկն այն է որ մեծ լինի. տաք եւ գէճ է. եւ իր ըղեղն զաչքն սրացնէ, յորժամ ի յաչքն քաշես. եւ մարդ որ զայս մաշքաթեւին սիրտն հանապազ ի հետն վերցնէ՝ քուն չի լինի. եւ թէ առնուս զգլուխն եւ զոզնուն լեղին յիրար խառնես եւ աւծես՝ մազ չի բուսնի. եւ իր ծիրտն պարասին դեղերուն է. եւ թէ զարունն խմեն՝ աւգտէ աւձահարին. եւ զիր չարութիւնն տանի խաշխաշն. եւ իր փոխանն ոզնուն ըղեղն է: Իպն ասէ, թէ մորթես եւ զարունն առնես եւ տղակներուն յաճուկն քսես՝ մազ չի բուսնի. եւ թէ զիր լեղին առնուս, եւ ան կնիկն որ տղայ չի բերել՝ յարգանտն քսես, շուտ պատեղւորի. եւ թէ զըղեղն ի յոտիցդ ներքեւն քսես՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ զինքն եփեն, որ տրորի, եւ զջուրն ի այն մարդուն արանքն քսես նա՝ զզգոզագելութիւնն բանայ եւ յան պահն շըռել տայ. եւ թէ զգլուխն՝ այն մարդն որ ի քուն լինի՝ գաղտուկ ի գլխուն ներքեւն դնես նա, քունն թռչի, եւ այլ քուն չի լինի. եւ սիրտն այլ զայս աւգտութիւնս առնէ. եւ թէ զգլուխն ի աղաւնոյ բունն թաղես՝ ան բունէն աղաւնիքն չի փաչին. եւ թէ զարուն աղջկան ծիծն քսեն՝ չմեծնայ. եւ այսոր պ. շապփար ասեն, եւ ի Շիրազ՝ մուշի քաւր կասեն այսոր:
(ՇԻՐ ԽԱՂ	(Lait de Chauve-souris).	որ է մաշկթեւին կաթն. յիշած է ի վերայ շային: )
ԽԱԼ	(Vinaigre).	որ է քացախն. լաւն այն է որ ի գինու դարձել լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. կտրող եւ հալող է. աւգտէ ամենայն տաք գլխացաւութեան. եւ աւգտէ ակնջին խոցերուն. եւ զթեփուկն ի գլխուն յիստկէ. եւ զտզրուկն հանէ. եւ աւգտէ ակռային ցաւուն. եւ զկերակուրն մարսէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զշահվան բանայ. եւ զպալղամն կտրէ. եւ աւգտէ արծուոց. եւ զծարաւն կտրէ. եւ զնազաֆն այլ. եւ զսերմն քիչ առնէ. եւ որոյ նստատեղն ի դուրս գայ՝ քացխին մէջն նստիլն աւգտէ. եւ զխոզերն չի թողուր որ ուռի. եւ զխոցերն այլ. եւ աւգտէ բորին, եւ հերքունին, եւ ոտից խոցերուն. եւ թէ զինքն շատ ի բան տանին՝ զմարդն աւաղ առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն ազոխին ջուրն է: Իպն ասէ թէ ՃԻ դրամ քացախ եւ ԺԲ դրամ ի շուքն չորցուցած մկնսոխ՝ ի քացախ դնեն, եւ Է օր ի յարեւն կենայ, եւ յետեւ՝ ամէն աւր Բ դրամ խմեն, տանի զան բերնին հոտն՝ որ ի ներքսեւէ լինի: Ասէ Պտին թէ ինքն խառնուած է Բ ճաւհարով որ մէկ մէկին ներհակն է. եւ լաւն այն է որ ի գինու լինի. եւ զիր չարութիւնն տանի նուշն եւ փանիտն:
ԽԱԶՂԱՖ.		որ է խակ ձմերուկն կամ խակ սեխն. յիշած է:
ԽԱԶԼԱՖ.		որ է ուիլն. յիշած է:
ԽԱՆԴԱՐԵԿԻ	(Chondrille,	հռ. յ. Խօնդրիլի). եւ ոմանք այսոր վայրի քասնի կասեն, եւ թ. սունաթլուճա աւթ ասէ. եւ թէ զայսոր խէժն տրորես եւ մուռով խառնես եւ ի լաթն կապես, հանց որ ձիթապտղի մի չաք լինի, եւ կանայք յառջեւէն վերցնեն յարգանտն դնեն՝ զարունն յորդորէ եւ բանայ. եւ թէ զայս խոտն տակով ծեծես, եւ մեղրով խառնես, եւ ղուրս այնես, եւ զԱ ջրով տրորես, եւ նատրուն խառնես, եւ աւծես պիսակին՝ տանի. եւ թէ Բ դրամ գինով խմեն՝ աւգտէ գազանահարին. եւ թէ զտերեւն ծեծես, եւ զջուրն քամես, եւ զջուրն աւծես սնկանն՝ աւգտէ:
ԽԱՎՃ	(Moutarde sauvage).	որ է վայրի խարտալ, որ է լապսանն. յիշած է:
ԽԱԼԼԻ ՅՈՒՆՍՈՒԼ	(Vinaigre scillitique).	որ է յունսուլին քացախն. որ աւգտէ յէրղնիսային, եւ զխնաֆասին, եւ ըռուպուին. եւ թէ մազմատա առնես՝ աւգտէ ակշային տակերուն մսին որ ամրացնէ. եւ զբերնին զհոտն տանի, յորժամ ամէն վաղուենէ Բ դրամ խմեն. եւ յորժամ ի յականջն կաթեցնես՝ զխլութիւնն տանի. եւ թէ ի մէջն խոց այլ լինի՝ ողջացնէ. եւ թէ անաւթուց ի յաչքն քաշես՝ սրացնէ. եւ զակռան ամրացնէ. եւ զձայնն յիստկէ. եւ աւգտէ ստամոքցաւին. եւ թէ զկերակուրն չմարսէ՝ աւգտէ. եւ ըխտաւորին այլ. եւ զերեսին գունն յիստկէ. եւ կերպն այս է. Ա՛ռ իսխիլ սպիտակ, յիստկէ, եւ կպրատէ փայտէ դանկով, եւ ի քըթան դերձան շարէ, եւ Խ աւր ի շուքն չորցու, եւ յետոյ՝ առ Ա լիտր սոխէն, եւ Ը լիտր քացախ խառնէ, եւ Կ աւր ի յարեւն դիր, եւ յայն ժամն դիր ի յարեւն՝ որ Արեգակն ի Խեձգետինն մտէ եւ Առիւծէն ելնէ, եւ թէ անճարակ լինիս՝ ուզենաս որ քացխովն եռցնես՝ լից ի քարէ պտուկ, եւ եփէ որ տրորի. եւ քամէ, եւ յստկէ. եւ կայ որ Ա լիտր սոխին՝ ԺԵ կամ ԺԶ քացխով խառնեն եւ յարեւն կու դնեն. զաւրաւոր կու լինի, եւ ուժն այլ աւելի լինի:
ԽԱՄԻՐ	(Levain).	որ է խմորն. լաւն այն է որ ի ցորենի ալուրէ շաղեն. տաքցնող է, եւ նուրբ այնող է. եւ զան ուռէցնին որ ի լերբանքն լինի, եւ թէ աղով խառնեն եւ դնեն ի վերայ շտերուն՝ հասցնէ, եւ զբերանն բանայ. եւ թէ զխմորն ի ջուրն թրջեն եւ Բ ամ կենայ, եւ յետեւ քամեն, եւ Ա դանկ տապաշիր, եւ Ն կուտ զաֆրան, եւ Ա դրամ շաքար, եւ ի այն ջրէն՝ ԼԶ դրամ խառնես եւ խմես, զգինուն խումարութիւնն տանի, եւ զծարաւն կտրէ. եւ թէ զխմորն ի ջուրն տրորեն, եւ այն ջրին Դ բաժնէն Աին չաք մանուշկի եղ խառնեն, եւ խաղաչ առնեն, զխռչկին ուռէցն տանի. եւ թէ ջրով տրորեն եւ քիչ մի քացախ խառնեն եւ խմեն՝ զփորն կապէ. աղէկ փորձած է:
ԽԱԼԱՆՃ	(BruyՌre).	ոմանք ասեն թէ փիճոյ փատն է. եւ չէ ստուգ. եւ այսոր հռ. ֆունտայ ասէ, եւ թ. փրան ասէ. եւ ոմանք ասեն թէ ծառ մըն է, որ մարդու մի չաք յերկանութիւն ունի. եւ տերեւն նման է մաւշու տերեւին. եւ մանտրկեկ կարմրուկ ծաղիկ ունի. եւ ի մէջն զերդ գարի իրք մի կու լինի կակղկեկ. եւ թէ զտերեւն ծեծես, եւ զծաղիկն սպեղանի առնես, եւ գազանահարին վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ թէ զծաղիկն ժողվես, եւ եղին մէջն դնես եւ սնցնես Գ շաբաթ յարեգակն, եւ յետեւ՝ զան ձէթն թուլացած զաւդուըծնուն քսես, եւ նկրիսին, եւ կռնակին ցաւուն, շատ աւգտէ:
ԽԱՄԱՀԱՆ	(Minerai de Fer).	որ թ. տամուր սանդալ կասէ. ինքն սեւ քար մըն է ջրի. եւ պայծառ եւ յստակ չի լինիր. Բ ցեղ կու լինի. Ա ցեղն՝ որձ, եւ Ա՝ էգ. որձն պինտ կու լինի, եւ էգն՝ կակուղ. եւ թէ յեսանն քսես՝ զերդ դեղին զառիկ գուն կելանէ. եւ թէ տրորեն եւ աւծեն փետրով ի վերայ ուռէցին՝ խաղեցնէ զխոստուկն. եւ զաչից խոստուկն այլ տանի, եւ զուռէցն այլ. եւ թէ տրորեն եւ խմեն՝ զփորացաւութիւնն այլ տանի. եւ ասած է թէ բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ ինքն երկթին ցեղերուն է. եւ թէ օծես ի վերայ հումրային՝ աւգտէ:
ԽԱՄՍԱԹ ԸԼ ԱՎՐԱՂ	(Vitex).	որ է փանճանկուշտն. յիշած է իր համարն:
ԽԱՆԴԱՐԻՏ	(Chondrille,	հռ. յ. Խօնդրիլի). որ է քասնիի պարրին, որ է վայրի եղրդակն. բայց խիստ լեղի կու լինի. եւ ուֆսիտ այլ կասեն. եւ իր տերեւն վայրի քասնու տերեւ կու նմանի. եւ իր պտուղն եւ որձան ի սնպուլ կու նմանի. բայց քիչ մըն փոքրկիկ է. եւ ի վերան սամխ կու լինի, ի մազտաքէ կու նմանէ, նման բակլայի. եւ իր ուժն նման է ածուենոյ եղրդակին ուժին. բայց իր լեղութեան համար ուժովկեկ է, եւ թեթեւութիւնն յաւելկեկ է եւ թէ զիր խէժն լոսեն, եւ ի մուռն խառնեն, եւ ի լաթն կապեն, եւ մեծութիւնն քան ի ձիթապտղի մի չաք լինի, եւ կանայքն վերցնեն, զհայզն բանայ. եւ թէ զինք զամէն տակովն ծեծեն, եւ մեղրով խառնեն, եւ ղուրս առնեն, եւ ջրով տրորեն, եւ նաթրուն խառնեն, եւ աւծեն պահակին, աւգտէ. եւ իր խէժն զաւելի մազն տանի, որ ի յաչքն բուսնի. եւ տակն այլ զայս աւգտութիւնս կառնէ. եւ յորժամ դալար լինի՝ գինով խմեն, աւգտէ օձահարին. եւ թէ զջուրն գինուն խառնեն եւ խմեն՝ զփորն աղէկ կապէ. եւ թէ զիր խէժն քասնու ջրով խառնես եւ տրորես եւ յաչքն քաշես՝ զսապալն որ ի յաչքն լինի, տանի. եւ թէ Ժ դրամ ասկից ի գինին խառնես եւ խմես՝ աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց եւ աւձահարին վնասին. եւ թէ զիր տերեւին ջուրն սնկանն օծես՝ աւգտէ. եւ իր կաթն զաչքն ողջացնէ. եւ սամխն այլ զայս բանս կառնէ:
ԽԱՆԴԻՂՈՆ	(OEnomel).	ինքն շարապ մըն է որ մեղրով եւ հին գինով շինեն. եւ անուշահոտ դեղեր կու խառնեն. տաք եւ չոր կու լինի բնութիւնն. աւգտէ ծերոց:
ԽԱԼԱՎԱՆ	(Lycium).	որ է հուզզն. յիշած է:
ԽԱՄԱՆ	(Sureau).	ինքն բուս մըն է որ տերեւն ընկզի տերեւ կու նմանի. եւ փայտն սպիտակ կու լինի. եւ յամէն ճուղ Գ Դ տերեւ կու լինի. եւ ծաղիկն սպիտակ կու լինի. եւ միրգն նման է մանակաւշին մրգին. եւ թէ զտերեւն եփեն եւ ուտեն, եւ կամ զջորն խմեն, զսավտան լուծէ. եւ թէ զտակն գինով խմես՝ աւգտէ արծուոց եւ գազանահարի. եւ թէ ջրով եփեն եւ կանայքն ի մէջն մտնեն նստին՝ զարգանտն կակղացնէ եւ բանայ. եւ թէ զմազն օծէն՝ սեւ առնէ. եւ թէ զդալար տերեւն գարու ալուրով խառնես, եւ սպեղանի առնես, եւ դնես ի վերայ տաք ուռէցին՝ աւգտէ. եւ թէ կրակին այրածին, եւ նասուրին, եւ շան խածածին սպեղանի առնես՝ աւգտէ. եւ թէ քաւշին ճրագուովն խառնես եւ աւծես նկրիսին՝ աւգտէ. եւ թէ զայսոր զջուրն խմեն՝ աւգտէ կոտրածին եւ ջարդածին եւ կատղած շան բռնածին: Եւ ցեղ մըն այլ կայ, որ զերդ խոտ է ծաղիկն. եւ տերեւն զերդ առաջինն է. ասոր՝ խամայ իխտի կասեն, որ թ. իիր օթ կասէ:
(ԽԱՎԻԱՐ.		յիշած է ի վերայ սէին, սահնայ: )
ԽԱՎԽ	(PՍche).	որ է շաձթալուն, որ է դեղձն. յիշած է ի վերայ դային:
ԽԱՎԽ ԸԼ ԱՂՐԱՀ	(Malabathrum).	որ է ատէճ հնդին. յիշած է:
ԽԱՎԽԻ ՂՈՒԼԻՂԱՍՆԱ	(Cardamome).	որ է ղաղուլէն, որ է հէլպուան, որ է փոքր ղաղուլէն. յիշած է:
ԽԱՎԶ	(Palme,	յ. Խավս). որ է մուղլին տերեւն. եւ նահլի նարկիլն՝ իր նմանն է:
ԽԱԹԱՄ ԸԼ ՄԼՈՒՔ	(Anchusa).	որ է ինքն պ. խիարի պատըռանկ, որ է հ. շանկիար. յիշած է:
ԽԱՂՈՂ	(Raisin).	յանապն. յիշած է:
ԽԱՉԱՓԱՅՏՆ	(Pivoine).	որ է ֆուֆանիան, որ է քահանատակն. եւ ինքն յիշած է իր համարն:
ԽԱԼԱՖԻՈՆ	(Colophane,	հռ. յ. Քալաֆոնիա). որ է փիճու խէժն. յիշած է:
ԽԱՊԱՅ		որ է կերվածն:
ԽԱՂՈՒԻՆ	(Mռlilot).	որ է աքլիլմէլիքն. յիշած է:
ԽԱՒԼՆՋԱՆ	(Galanga).	ինքն կարմիր է եւ տակ է խոտի, եւ ի զանճապիլ կու նմանի. Բ ցղ է. հաստ եւ բարակ է. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ նուրբ այնող է. եւ զբերնին համն աղէկ առնէ. եւ զերեսն պայծառ առնէ. զգինուն եւ զսոխին եւ զսխտորին զհոտն ի բերնէն տանի, եւ զստամոքն ուժովցնէ, եւ զկերակուն հալէ, եւ խուլընջին, եւ իրիկամացաւուն աւգտէ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զլերդին քամին վարէ, եւ աւգտէ սնկան, եւ յէրղնիսային, եւ ամենայն գազանահարի. թէ գինով խմեն՝ գիրացնէ. եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց սրտին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ապրշումն. եւ իր փոխանն կրֆան է: Եւ ասեր են բժշկապետքն թէ խաւլնջանին լաւն այն է, որ ի բազային բունն գտնուի. եւ թէ զան մարդ ի բերանն առնէ՝ զծածուկ մարինն շարժէ, եւ ուժովցնէ. եւ թէ յիրմէն Ա դրամ ծեծեն, եւ Կ դրամ կաթն խառնեն, եւ անաւթուց խմեն՝ զմերձաւորութիւն յաւելցնէ:
ԽԱՆԴԱՐԱՒՍ	(Triticum spelta).	ոմանք այսոր՝ կարմրուկ ցորեն կասեն. զփորն կու կապէ եւ աւգտէ ստամոքին. եւ թէ քացխով եփեն եւ դնեն ի վերայ շտերուն եւ բորին եւ էղէնկին ճղքելուն. եւ կու լինի որ կեփեն ջրով եւ հուկնայ կառնեն, աւգտէ աղեց գաներուն: Եւ ասեր է Գրոցս ժողվողն թէ այսոր խալուանկ ասեն, եւ հոռմցի ցորեն կասեն, եւ պ. քակուլ կասեն. եւ բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ քան զցորենն հով. կու կերակրէ զանձն. եւ աղէկ կերակուր է. եւ քան զբրինձն աղէկ է իր կերակուրն. բայց քամի կու ընկենու ի յանձն մարդուն. եւ թէ քացխով եփեն եւ աւծեն գէճ բորին՝ աւգտէ. եւ թէ եփեն եւ հուկնայ առնեն՝ աւգտէ աղեց գաներուն եւ փորացաւութեան:
ԽԱԼԻԱՅ	(Soude).	որ է հ. բառով կալէքարն. յիշած է:
ԽԱՐՊՈՒԷ	(Cardamome).	որ է հալպուէն, որ է հալն, որ է հիլ, որ է փոքր ղաղուլէն. յիշած է ի վերայ ղատին:
ԽԱՂՈՒԱՐՏ	(Concombre).	որ է խիեարն. յիշած է:
ԽԵՑԳԵՏԻՆ	(լcrevisse).	որ է սարատանն. յիշած է:
ԽԻԵԱՐ	(Concombre).	որ է հ. բառով խաղուարտն. լաւն այն է որ կուտն մանտր լինի. բնութիւնն հով է եւ գէճ է Գ տարաճան. եւ ինքն հովացնող եւ գիճացնող է. եւ ի ջուրն աւգտէ սարսամին, եւ տաք ուռէցին, եւ ան գլխուն ցաւութեան՝ որ ի տաքութենէ լինի. եւ թէ զջուրն ի քիթն կաթեցնես՝ զարունն կտրէ, եւ աւգտէ այն խաֆաղանին որ ի տաքութենէ լինի. եւ հոտալն աւգտէ այնոր որ տաքութենէ խելքն անցնի. եւ ի յինքն քիչ մի կապողութիւն կայ, եւ զգոզն կու յոդորէ. եւ թէ զջուրն խմես՝ զսաֆրան կու լուծէ, եւ աւգտէ ործկալուն, եւ զսերմն կու բերէ հով բնութեան. եւ թէ զիր հնդին զկաթն հանես եւ տաս՝ զծարաւն կտրէ, եւ աւգտէ ամենայն տաք ջերմերուն. եւ իր փոխանն շինկիան է. եւ թէ շատ ուտես՝ զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ճուարիշնին, որ ի մէջն նանխուհ կենայ, եւ խունկ, եւ կարմիր չամիչ. եւ թէ յիր կեղեւէն Դ դրամ ուտեն՝ կընիկն որ զտղան դժար բերէ, յայն պահն խալսի, եւ զտղան բերէ:
(ԽԻԱՐԻ ՀԻՆՏԻ.		որ է պուլն. յիշած է ի վեայ պէին: )
ԽԻԱՐ ՇԱՆՊԱՐ	(Cassia fistula).	ինքն ի Քապիլ, եւ ի Պասրա, եւ ի Հնդուստան կու լինի. լաւն այն է որ սեւ եւ հասուն լինի, եւ մեղրով լինի. բնութիւնն մուհթատիլ է. հալող եւ կակղացնող է. եւ զփորուն զուռէցնին տանի եւ կու բանայ. եւ աւգտէ խունախին եւ զապչային. եւ աւգտէ թոքին ուռէցին. եւ զբնութիւնն կու լուծէ. եւ զայրած սաֆրան եւ զպալղամն կու լուծէ. եւ պատեղւորին զեն չառնել. եւ զլերդն կու յիստկէ. եւ փորոքին զաւդուածոցն շատ աւգտէ. եւ աւգտէ եարաղանին, եւ խուլնջին. եւ թէ եղով աւծես՝ զուռէցնին հալէ. եւ առնելուն չաքն ի փողէն Ժ դրամ է. բայց զսիրտն կու խառնէ. եւ զիր վնասն տանի՝ թմրհնդէ ջուրն. եւ իր փոխանն թարանճուպինն է, եւ քիչ մի թրպուտն:
ԽԻՇՈՒՃՈՒՂ	(Graine de Coton,	յ. Խիշվուջ). որ է բամկի կուտն, եւ ղատիմ ըլ մլուք կասեն. յիշած է:
ԽԻՐՎԱ	(Mauve).	որ է պ. խարու. ինքն խուպազին է. յշծ է:
ԽԻՐՈՒԱՆ	(Houx frelon).	որ է ասի պարրին. իր կերպն ի վերայ այբին՝ ասվապուն կահիին յիշած է. ասի պարրի(ի)ն կերպն՝ մուրտ ասֆարամ ասեն, ի վերայ մենին յիշած է:
ԽԻԶԱՐԱՆ	(Houx frelon?).	ինքն ջրերուն մէջ կու բուսնի. լաւն այն է որ ի Հոռոմոց երկիրն կու բուսնի. եւ բնութիւնն չոր եւ մուհթատիլ է յառաջի տարաճան. եւ զքարն կու հալէ. եւ աւգտէ ըխտաւորին. եւ աւգտէ իրիկամացաւի. եւ զգոզն յորդորէ եւ բանայ. եւ զինքն կեփեն եւ ի բան կու տանին. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. բայց ձուոց զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ղաֆէթն. եւ իր փոխանն ուլէխին տակն է:
ԽԻՐԻ	(Giroflռe).	ինքն Զ ցեղ է. լաւն այն է որ դեղին եւ անուշահոտ լինի. տաք եւ չոր է յառաջի տարաճան. աւգտէ այն գլխուցաւութեան՝ որ ի հովութենէ լինի. եւ թէ զծաղիկն յաչքն քաշեն, ճլէ տայ աչաց. եւ թէ մեղրով յականջն կաթեցնես՝ զցաւն տանի. եւ զփայծղան պնտութիւնն տանի. յորժամ որ զջուրն աւծես, եւ թէ զեղն աւծես արգանտին ցաւուն եւ պնտութեան՝ աւգտէ, եւ զուռէցն տանի, եւ զհայզն կու բանայ, եւ զտղան ի փորուն ձգէ, եւ աւգտէ ործկալուն. եւ թէ նկրիսին տիրոջն նուտուլ այնես՝ աւգտէ. եւ այն որ կարմիր ծաղիկ ունի՝ ոսկրացաւին թրիաք է. եւ ձէթ կանեն յիրմէն. եւ տաք բնութեան զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի նինուֆարին ձէթն. եւ իր փոխանն նռճէսն է: Իպն ասէ, թէ ո՛րն սպիտակ է, ո՛րն դեղին, ո՛րն կարմիր, ո՛րն խոտ, ո՛րն ծիրանի է. լաւն այն է որ դեղին լինի. եւ թէ զայսոր զծաղկին չորն ծեծես եւ յաչքն քաշես՝ շատ աւգտութիւն առնէ. եւ թէ զջուրն խմեն՝ զհայզն յորդորէ, եւ զմեռած տղան ի փորուն հանէ, եւ զընկերն այլ ձգէ. եւ թէ ի հնդէն Բ մխթալ խմես՝ զայս աւգտութիւնս առնէ. եւ թէ զտակն քացխով ծեծես եւ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ փայծղանն՝ հալէ. եւ աւգտէ բերնին ցաւուն. փորձած է:
ԽԻԼԱԼԻ ՄԱՄՈՒՆ	(Schoenanthe).	որ է իթխիրն. յիշած է:
ԽԼԱՖ	(Saule).	որ թ. սորխուն կասէ. լաւն այն է որ դեղին ծաղիկ ունենայ. հով է եւ չոր է յառաջի տարաճան. եւ իր ջուրն աւգտէ տաք գլխուն ցաւուն. եւ ձէթն այլ զայս զօրութիւնս առնէ. եւ թէ եփես եւ զջուրն առնուս, եւ զգլուխն այն ջրովն լուանաս՝ զթեփուկն հանէ եւ տանի. եւ իր հոտն զսիրտն ուժովցնէ. եւ իր ձէթն զստամոքն ուժովցնէ. եւ թէ ի քացխին ի մէջն դնես՝ զպինդ զփայծաղն հալէ. եւ թէ զիր ջուրն սքնճուպինով խմես՝ աւգտէ լերդին, եւ զկալուածն բանայ. եւ իր մոխիրն քացխով ւծես շտերուն՝ շատ աւգտէ. եւ թէ նամլային, եւ ոսկրին խոցերուն. եւ թէ զջուրն աւազան առնես՝ աւգտէ տաք նկրիսին. եւ հով ըղեղան զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մարզանկաւշն. եւ իր ծաղկին փոխան՝ տնկին ծաղիկն է: Իպն ասէ թէ զծաղիկն հոտան՝ աւգտէ տաք բնութիւն մարդոց. եւ զըղեղն ուժովցնէ. եւ թէ զծաղիկն ժողվես, եւ շուշմայով սնցնես, եւ զեղն հանես, խիստ հով եղ լինի: Ասէ Պտ թէ այսոր տերեւին սաֆսաֆ կասեն, եւ պ. պէտկու ասէ, եւ Պալխցիքն պահրամաճ կասեն. եւ իր խէժն ի տեեւէն կելնէ. եւ լաւն այն է որ ի ջրեզերքն լինի:
ԽՆԶԻՐ.		(զոր Պարսիկքն խունք ասեն. կիւրազ այլ կու ասեն. ) որ է խոզն (Porc). եւ զիր աւգտութիւնն յիշած է ի մսերն, ի վերայ լահմին. եւ հիմի այլ յիշեմ կարճառօտ: Եւ գիտացիր որ խոզն Բ ցեղ է. Ա՝ տան պահած, եւ Ա՝ վայրի. եւ լաւն այն է որ գէր լինի. բնութիւնն մուհթատիլ է. եւ ոսկրն այրածին չորացնող է. եւ իր հին եղն աւգտէ սպիտակին որ ի յաչքն լինի, եւ զակնջին զցաւն խաղեցնէ. եւ իր գոզն աւգտէ ըխտաւորին. եւ ոսկրաց մոխիրն աւգտէ ակռային եւ սպիտաւ առնէ. եւ թէ զմիսն եփեն եւ զշուրվան տան որ խմէ՝ զգոզարգելն բանայ, եւ զգոզին կաթնիլն այլ կտրէ. եւ թէ զիր փալաբուշտն խորվես եւ տաս այնոր որ ի տեղն կու շռէ՝ աւգտէ. եւ իր գէրն լուծում այնէ. եւ թէ զոսկորն այրես եւ ցանես ի վերայ խոցերուն՝ չորացնէ. եւ աւգտէ փայծղան, եւ կարճահարին. եւ թէ զիր ճրագուն աւծես՝ աւգտէ կրակին այրածին. եւ յիր չարութիւնն տանի գինին, որ ի վերայ խմեն:
ԽՆԴՄՆԴ ՔԱՐՆ	(Aimant).	որ է մղնատիսն. յիշած է:
ԽՆԿՈՂԿԶՈՒԿ	(Teucrium Polium).	որ է ճաւտան. յշծ է:
ԽԸՆԾՈՐ	(Pomme).	որ է թուֆահն. յիշած է, Աստուծով:
ԽԸՆԴՈՒՐԷ	(Centaurռe).	որ է ղանդարիոնն. յիշած է:
ԽՆԾՈՐԽՈՏՆ	(Camomille).	որ է պապունաճն. յիշած:
(ԽՈՒԼՊԱ.		որ է ղիննա. յիշած է: )
ԽՈՒՊԱԶԻ	(Mauve).	որ է մօլօխն. որ թ. այս խոտիս յապամ կոմաճի ասէ. եւ ինքն Բ ցեղ է. յաուոց եւ վայրի. լաւն այն է որ կանաչ եւ մատղաշ լինի. հով է յառաջի տարաճան, եւ գէճ է Բ տարաճան. կակղացնող է. եւ թէ զմազն յիր ջրովն լուանան՝ զմազն պայծառ եւ փայլուն առնէ. եւ աւգտէ տաքութեան եւ թէ աղով աւծես՝ աւգտէ սւկան. եւ թէ այրես եւ զմոխիրն առնուս, աւգտէ տզրկին որ ի խռչակն կպչի. եւ զկուրծքն կակղացնէ, եւ աւգտէ չոր հազին. եւ թէ ջրովն խաղաջ առնես՝ զկաթն յաւելցնէ, եւ զփորն կակղացնէ, եւ զլերդն կու բանայ, եւ աւգտէ այն գոզերուն որ արունէ զգոզին ճանփան. եւ իրիկամաց խոցերուն, եւ բշտին. եւ իր հունտն աւգտէ փորուն գաներուն շատ, եւ աղեց խոցերուն, եւ նամլային, եւ ճամրային. եւ վարդին ձիթովն՝ աւգտէ կրակին այրածին. որ զմարդն մեղուն խայթէ, ի վերայ սպեղանի առնէ՝ աւգտէ. բայց զստամոքն վատուժցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մուռն եւ քարաւիան. եւ իր փոխանն աւլաւխիան (Corchorus olitorius L. ) է: Ասեր է Գրոցս ժողվողն, թէ խուպազին որ պ. խարու կասեն, եւ ինքն մոլոքիայ է, եւ իր դեղերուն է. որ է մոլոքիան ածուոցն. եւ ցեղ մըն այլ մոլոքիայ կայ, որ պախլաթ ըլ եահուտիայ կասեն. ասոնք ամէնն տուղտն (Guimauve) է. եւ նուրբ եւ հալող եւ կակղացնող է. եւ աւգտէ ամենայն գազանահարին:
ԽՈՒՊԱՅԶ ԸԼ ՂՈՒՐԱՊ	(Matricaire).	որ է ախհաւանն. յիշած է:
ԽՈՍՐՈՎՈՒ ՏԱՐՈՒ	(Galanga).	որ է խաւլնջանն. յիշած է. Աստուծով:
(ԽՈՍՈՎԻ ՏԱՐՈՒ.		որ է խօլնջանն. յիշած է ի վերայ խէին: )
ԽՈՒՌՍՈՒՂՈՒՄԻ	(Eryngium ? =	արսա անա). որ թ. ալթուն պաշի (Scolopendre ?) ասէ. եւ ինքն խոտ մըն է, որ յերկանութիւնն թիզ մըն է. եւ ի զուֆայ կու նմանի. եւ շքով եւ քարոտ տեղեր կու բուսնի. եւ թէ զտակն մայ ըլ յասալով եփեն եւ խմեն՝ զլերդին ցաւն տանի, եւ թոքին ուռէցնուն, եւ զհայզին զարունն յորդորէ եւ յիստկէ. խիստ աղէկ է:
ԽՈՒՌՌԱՄ	(Oeillet).	որ թ. ղարանֆուլ չիչակի ասէ. եւ ինքն խոտ մըն է, որ ի պարտիզնուն ի մէջն կու բուսնի. եւ շատ ճղեր ունի. եւ ծաղիկն նման է մանուշկին ծաղկին. եւ այլ աղէկ է. եւ թէ զտերեւն ի յափդ առնուս, եւ կամ ի ճէպդ դնես, եւ կամ ի բերանիդ ի մէջն դնես, ո՛վ որ տեսնու՝ սիրէ խիստ. եւ թէ ի ծաղկէն եւղ առնեն եւ ի գլուխն աւծեն՝ ուրախ առնէ, եւ զհոգսն տանի. եւ թէ գիշերն այս եղէն երեսն քսեն, եւ վաղուենէ լուանան զերեսն, տաքցնէ. եւ զվատուժութիւնն եւ զնենկութիւնն տանի:
ԽՈՒԶԱՄԻ	(Lavande spica).	որ է վայրի խիրին, եւ ի Շիրազ՝ արտանայ կասեն. բնութիւնն տաք եւ լատիֆ է. զըղեղն տաքցնէ, որ հովցել լինի. եւ թէ ուտեն՝ շատ աւգտէ լերդին եւ փայծղան. եւ թէ ծխես՝ զպեղծ հոտն խափանէ. եւ զարգանտն այլ տաքցնէ. եւ զգիճութիւնն տանի եւ յիստկէ. եւ թէ կանայք զինք վերցնեն՝ պատեղւորին, փորձած է. եւ թէ ծեծեն եւ մաղեն, եւ ալուրով շաղեն եւ ի վերայ խոցին դնեն՝ ողջացնէ:
ԽՈՒՍԱԹ ԸԼ ՍԱՅԼԱՊ	(Satyrion).	որ է աղվեսաձուքն «աղուեսաձուքե. եւ իր տերեւն ի քուռաթի տերեւ կու նմանի, եւ Բ տակ ունի. Ա՝ ի լի է, եւ Ա՝ դարտակ. եւ ինքն Դ ցեղ է. եւ լաւն այն է որ մէջն լինի ի լի. եւ ինքն տեք եւ գէճ է Բ տարաճան. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ ակնջին աւգտէ. եւ հանց զմերձաւորութիւնն շարժէ. որ թէ ի ձեռացդ ի Ան այլ հահես՝ յայտնի լինի գործքն. եւ զպալղամի ուռէցնին կու հալէ. եւ զնասուր խոցերն կու բանայ. եւ աւգտէ ի նայ կերուած խոցերուն որ հին է. եւ իր տալուն չաքն Զ դրամ է. բայց ստամոքին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ամլաճն. եւ իր փոխանն շախախուլն է: Իպն ասէ, թէ որ մարդ որ յամէն աւր Բ մխթալ ուտէ՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ հոռոմ ձէթն ձգեն եւ ուտեն՝ զծածուկ մարմինն ամուր առնէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ տերեւն կարմիր կու լինի. ո՛վ որ զինքն ի տեղացն հանէ նա՝ այն ձեքն կառնուի. եւ իր դեղն այն է՝ որ այլուիկ զան խոտն առնուն եւ այրեն, եւ եղով եւ մոմով տրորեն, եւ ձեռացն ի վերայ դնեն, աւգտէ եւ լաւցնէ: Եւ ասեր է Գրոցս ժողվողն, թէ լաւն այն է որ իրմէն սերման հոտ գայ. եւ ինքն զսախանղուրին զտեղն կու բռնէ, յորժամ գինով խմես. եւ իր առնելուն չաքն Բ մխթալ է. եւ իր փոխանն պուզէտանն է եւ թարպուզայի հունդն է, եւ կամ՝ պազր ճարճիրն է, եւ կամ՝ պազր անճիրան է, կամ՝ առվոտին հունդն է. եւ լաւն այն է որ ծանդր լինի եւ ամուր եւ գէր. եւ շատ զաւրութիւն առնէ:
ԽՈՒՍԱԹ ԸԼ ՔԱԼՊ	(Orchis).	որ թ. շանձուք ասէ. եւ ինքն խոտ մըն է, որ տերեւն ի գետին կու փռուի երբ կու բուսնի. եւ տերեւն նման է ձիթենու տերեին. եւ տերեւին յերկնութիւնն մէկ մէկ թիզ կու լինի. եւ տակն՝ ի այն խոտն կու նմանի, որ թ. իթ քասարի ասէ. եւ Բ ճուղ գունտկեկ մէկ մէկ ի վերայ, Ա ի լի՝ եւ Ա թերի կու լինի. եւ ծաղիկն ծիրանի լինի. եւ թէ զան ի լիքն որ մարդ ուտէ՝ մերձաւորութիւն առնէ, եւ կտրիճ տղայ լինի. եւ թէ կանայք զթերին ուտեն՝ աղջիկ բերեն. եւ թէ զիր դալարն իրիկունն կաթով խմեն՝ զմերձաւորութիւնն աւելցնէ. եւ թէ զչորն խմեն՝ կտրէ զմերձաւորութիւնն. եւ թէ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ պալղամի ուռէցնուն՝ աւգտէ եւ հալէ. բայց ասածս այն դեղն է՝ որ տերեւն ի քուռաթի տերեւ կու նմանի, եւ տակն Բ չաթալ կու լինի, եւ ձուք կու նմանի, եւ վերեւն զերդ սոսինձ ի մարդուն ձեռքն կու կպչի. եւ թէ սպեղանի առնես եւ աւծես ի մարդուն յանձն՝ զպեղծ շտերն տանի. եւ զտաք ուռէցնին այլ տանի. եւ թէ ի նստատեղն սունկ լինի, ի վերայ դնես՝ աւգտէ, եւ զսնկան բերանն բանայ. եւ թէ զչորն մանտր ծեծես, անձինն եւ բերնին շտերուն վերայ ցանես, աւգտէ. եւ թէ զայս ծեծածս ուտեն, զփորն կապէ, եւ զլուծումն կարգիլէ:
ԽՈՒՍԱԹ ԸԼ ՏԷԿ	(Testicule de Coq).	որ թ. խօսողի ձուք ասէ. սպիտակ եւ բոլրկեկ հատկներ լինայ. եւ ինքն ի կեռասին կուտն նմանի. եւ զթանծր քամեստանն ցրուէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պինտ ուռէցնուն՝ աւգտէ. եւ թէ զկէս դրամն անիսոնի ջրով խմեն՝ այլուի զայս առաջի զաւրութիւնս առնէ:
ԽՈՒՍԱԹ ԸԼ ՄԱՎԱՇԻ	(Testicules).	որ է ամենայն անասնոց ձուքն. յուշ հալի ի ստամոքն. եւ թէ զհորթուն ձուքն ծեծեն եւ խմեն՝ զմերձաւորութիւնն խիստ յաւելցնէ. եւ այլուի այնպէս զգէր խոսողին ձուքն աղով եւ ծաթրինով խմես, այլուի զառաջի ուժն տայ:
ԽՈՒՍԱՅ	(Oeuf).	որ է ձու. լաւն խոսողին ձուն է. որ գէր եւ մատղաշ լինի. զսերմն յաւելցնէ. եւ այն որ անասունն դահ լինի նա՝ ձուն պեղծ լինի. եւ ամենայն ձու յուշ հալի եւ յուշ մարսէ. եւ զիր չարութիւնն տանի դաղձն եւ ծաթրինն, եւ որ սոցին նման է:
ԽՈՒՍՍԱՅԻ ՀՈՒՐՄՈՒՍ	(Mercuriale).	որ է վալպուպն. յիշած է իւր համարն ի վերայ ճէի (որ է հապլ նիլ):
ԽՈՒՍԱԹ ԸԼ ՅԱՃԱՃԻՊԼ	(Testicules de gros chameaux).	թէ զինքն չորացնես եւ տաս որ ուտէ՝ զծածուկ մարմինն ամրացնէ եւ զմերձաւորութիւնն աւելցնէ:
ԽՈՒՍԱՅԻ ԷԼ	(Testicule de Cerf).	որ է եղին ձուքն. եւ թէ չորացնես եւ տաս որ խմէ՝ աւգտէ աւձահարին:
ԽՈՒՍԱԹ ԸԼ ՊԱՀՐ	(Castorռum).	որ է ծովուն ձուն, որ է կղբուձուն:
ԽՈՒՇԿԱՐ	(Farine grossiՌre).	որ է պակսեմատն. յիշած է:
ԽԱՅՊՆԻ?		(= Խ[որ]ասանի՞ = Armoise). շէհ. յիշած է:
ԽՈՒՇԿԱՆԿՈՒՊԻՆ	(Manne).	որ է ինքն չոր մեղրն, որ ի Պարսից ի լերունքն կու լինայ. բնութիւնն տաք եւ չոր է. տաքութիւնն եւ չորութիւնն՝ քան զմեղրն ուժով է. եւ զիր բանն՝ մէկուկէս իր չքաւքն մեղրն կառնէ:
ԽՈՒՏՐ	(Indigo).	որ է վասմայ. յիշած է:
ԽՈՒԼՊԱՅ	(Ferula de Diosc. ).	որ է ղիննայ. յիշած է:
ԽՈՒԼՏ	(Taupe).	որ է հ. խլուրդն, եւ թ. կաւզսուզ սապատ ասէ. եւ ի նա՛ արունն որ ի ագին է, յորժամ աւծես խանազիրին՝ աւգտէ. եւ թէ զգլուխն այրես եւ տրորես եւ յականջն քսես՝ զհոտն տանի. եւ թէ զվերի պռկունքն այն մարդն ի վիզն կախէ՝ ըռիպ ջերմն որ բռնել է, թողու. եւ թէ զըղեղն խառնես վարդի ձիթով՝ աւծես պահակին եւ պարասին եւ հերքունին եւ բորին եւ մանին եւ խանազիրին, աւգտէ: Ասէ Պտ թէ Պարսին մուշի քաւր ասէ, եւ ի Շիրազ՝ անկուշտ պարկաստ կասեն. ինքն կենդանի է. կուր է. ի գետնին ներքեւն կու լինի. եւ ինքն ի այն տեղացն ծակէ եւ ի դուրս ելնէ որ յայն տեղն սոխ կամ քուռաթ լինի բուսել. եւ թէ ուզենաս որ զինքն բռնես, բեր այն ծակուն վերայ սոխ կամ պռաս դիր, նա ի այն պահն դուս ելանէ. եւ ինքն ամենայն մահացու դեղոցն է. ասցել է Զահրաւին, թէ զիր ակնջին աղտն աւծեն խանազիրին վերայ՝ աւգտէ եւ հալէ. եւ թէ զգլուխն այրեն եւ խառնեն խալխատալով եւ փչեն հոտած քթին՝ զհոտն տանի:
ԽՈՒՆՖԱՍԱՅ	(Scarabռe).	որ թ. տօկուզլան ղուրտի ասէ, եւ հ. բզէզ եւ աւթիս ասէ. եւ ինքն ցեղ մըն է. եւ լաւն այն է որ միջակ լինի. ոչ մեծ եւ ոչ փոքր լինի. տաք եւ գէճ է. եւ ինքն բորբոքեցնող է. եւ թէ արդար եղով եռցնես զինքն եւ յականջն կաթեցնես՝ զցաւն տանի. եւ այրեն եւ զմոխիրն տան ըխտաւորին՝ աւգտէ. եւ զտզրուկն այլ ի խռչկնէն հանէ. եւ թէ մարդուն յանձն սեւ սեւ ծնկներ լինի նա, տանի. եւ թէ եղին մէջն եռցնես եւ աւծես յերղնիսային՝ աւգտէ. եւ լաւն այն է որ ի դրուցէ աւծեն. եւ իր առնելուն չաքն քչկիկ է. բայց լերդին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սերկեւիլն: Իպն ասէ թէ հոռոմ ձիթով աւծես եւ ի յականջն կաթեցնես՝ զցաւն տանի, եւ լնոր եղած խլութիւնն տանի. եւ զան ձէթն սնկանն աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ վարդի մէջ դնես՝ մեռնի. եւ թէ աղբի մէջ դնեն՝ նորու կենդանանայ:
ԽՈՒՆՍԱՅ	(AspfodՌle).	որ է աշրասն, որ է շրէշն. եւ տերեւն նման է կանդանայի տերեւին. եւ ի գագաթն սպիտակ ծաղիկ ունենայ. եւ տակն ի կաղնոյ պտուղ կու նմանի. բայց շատ կու լինի. եւ մուճկրերն եւ գտակկրերն զինքն ի գործ կու արկանեն. լաւն այն է որ ի լիքն լինի. տաք եւ չոր է յառաջի տարաճան. եւ ինքն պսպղացնող է, եւ ճլէ տուող է. եւ թէ աւծես տայուսայլապին՝ աւգտէ. եւ թէ զիր տակն գինով եփես եւ դնեն ի վերայ այն աչացաւութեան՝ որ սուլախ ասեն, աւգտէ. եւ կրակին այլ. եւ իր ծաղիկն եւ միրգն լուծում կառնէ. եւ զեարաղանն տանի. զգոզն եւ զկանացիկն բանայ. եւ զարունն յորդորէ. եւ թէ զիր տակն տլէ այնեն եւ կամ սպեղանի որոյ ձուքն ուռի՝ աւգտէ. եւ թէ այրեն եւ զմոխիրն աւծեն սպիտակ պահաղին՝ աւգտէ. եւ շտերուն եւ պեղծ խոցերուն աւգտէ. եւ ջղերուն հաշ ունի. եւ հերքունին այլ աւգտէ. եւ իր ծաղիկն եւ միրգն կուտուի. եւ իր տալուն չաքն Բ դրամ է. բայց փայծղան զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի եղլին եւ պարարտ իրուին եւ շուրվանին. եւ իր փոխանն մուղասն է: Ասեր է Գրոցս շինողն, թէ այս խոտիս պարվախ կասեն պարպարի լեզուաւ. եւ ինքն սուր է եւ կոկ: Ասէ Դս, թէ ով որ զայս խոտս ուտէ՝ զգոզն եւ զհայզն բանայ. եւ յորժամ Բ դրամ գինով խմես՝ աւգտէ կողացաւութեան եւ կշտացաւութեան եւ հազին. եւ թէ այրեն եւ զմոխիրն աւծեն տայուսայլապին՝ աւգտէ, եւ մազ բուսցնէ. եւ զիր տակն գինով եռցնես եւ մկնատմնուն վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ ձուոց ուռէցին այլ. եւ թէ զջուրն յաջիկ ականջն կաթեցնես՝ ձախիկ դիհու ակռացաւութիւնն տանի. եւ թէ զիր պտուղն եւ զծաղիկն տաս կարճահարին՝ աւգտէ. եւ թէ զտակն աւծես հերքունին՝ աւգտէ. եւ թէ հոռոմ ձիթով եռցնես եւ յականջն կաթեցնես՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ զինքն զամէն ծեծեն աղէկ, եւ ի մեղրն կառնեն, եւ աւծեն արծուոց, աւգտէ. եւ թէ զինքն շատ ուտեն՝ զգլուխն ի շուրջ ածէ. եււ զիր չարութիւնն տանի թմրհնտուն եւ ազոխին ջուրն:
ԽՈՒԼԼԱՐ	(Pois).	որ է ճուլպանն, եւ հարղի այլ ասեն. եւ ինքն հապ մըն է որ ի քուշնայ կու նմանի. ի Եազտ, եւ իՔրման եւ ի իր բոլորքն, եւ ի Խաւրասան շատ կուտեն, եւ հաց այլ կու այնեն. եւ զերդ բակլայի ու ոսբի նման կեփեն եւ կուտեն. եւ յորժամ դալար լինի՝ հում կուտուի. եւ զգլուխն ի շուրջ կածէ. եւ ի Սպահան՝ ասոր կարկար կասեն. եւ ի Շիրազ՝ մաշու. եւ ինքն հով եւ չոր է. եւ զանձն քիչ կերակրէ. եւ արուն որ յիրմէն ընձայի՝ սավտա յաւելցնէ. եւ ջղերուն զեն կառնէ. եւ քամի կայնէ. եւ յորժամ եփեն եւ մեղրով ուտեն՝ զպեղծ խլտն յաղեցն իստկէ եւ սրբէ, եւ զհայզն բանայ. եւ հալող եւ կակղացնող է. ի կրծոցն զաւելի խլտն կիստկէ. եւ թէ պախրէն ուտէ՝ գիրանայ, որպէս զքուշնան կւտէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ մեծկակ լինի քան զքուշնան. զան այլ եփած ուտել կու լինի եւ հում այլ. եւ այսոր անուն փիլայ կասեն. եւ այս դեղս վայրի կլինի. եւ թէ կանայք ուտեն՝ զկաթն յաւելցնէ եւ յորդորէ:
ԽՈՒՄԼ	(Colchiqe).	որ է սորնջանն. յիշած է ի վերայ սէին:
ԽՈՒՄԽՈՒՄ	(Bourrache).	որ է հումհումն. յիշած է իւր համարն:
ԽՈՒՆԻ ՍԻԱՒՈՒՇԱՆ	(Sang-dragon).	որ է տամ ըլ ախաւանն. յիշած է:
ԽՈՒԶԱՀՐԱՃ	(Laurier-rose).	որ է տֆլան. յիշած է:
ԽՈՒՊԻԼ	(Pouliot vulgaire).	որ է դաղձն. յիշած է:
ԽՈՒՆԿ	(Encens).	որ է քունտուր. յիշած է:
ԽՈՐԾԻԼ	(Rheum ribes,	հ. Խաւարծիլ). որ է գաբծիլն. յշծ է:
ԽՈՐԱՍԱՆԻ	(Armoise).	որ է հ. եղեւնափայտն, եւ յ. վահշիզաք կասէ:
ԽՈՒՆՈՒ	(Licorne ?).	ասած է թէ Բ ցեղ է. յաղրապի եւ պասալի. եւ յաղրապին լաւ է. եւ ասած է թէ պախրին ճակտին ոսկրն է. եւ այլ ասած է թէ աւձուն եղջուրն է. եւ այլ ասցել են թէ ձագ մըն է որ ի յանապատն է. եւ այն տեղն որ այն ձագուն կեցուածքն է՝ Հունայնու ի Զնկուպարու մէջն անապատ մըն է. եւ այս ձագս մեծ կու լինի խիստ, որ զմեծ փեղերն կուտէ. եւ այն ձագուն անունն ի ազն երկիրն խունու կասեն. եւ ասած է թէ միեղջիւրն է:
ԽՈՒՊԱՅԶ	(Pain).	որ է հացն. յիմացիր որ ինքն շատ ցեղ է. լաւն այն է որ խմորն եկած լինի. յառաջի տարաճան տաք է եւ մուհթատիլ. տաք հացն զաչից գարեկն տանի. եւ թէ պզր ղատուն լուապով սպեղանի առնես՝ աւգտէ աչացաւուն եւ գլխուն. եւ անխմոր հացն զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ պայեաթ հացն կապող է. եւ նոր ալրին հացն կապող է. եւ թէ զհացն ամես եւ դնես ի վերայ ուռէցնուն՝ կակղացնէ եւ բանայ. եւ թէ զմջուկն եռցնես գինով եւ դնես ի վերայ նկրիսին՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ զհացն հիւընդին տաս ջրով, լուա՛ եւ տուր. եւ իր փոխանն կաթ ու բրինձն է: Իպն ասէ թէ զսիմիտ հացն ով շատ ուտէ՝ կալուած առնէ եւ քար ընձայէ եւ լերդին եւ փայծղանն զեն կառնէ. եւ լաւն այն է որ խմորն շատ եւ պորտն շատ լինի. եւ ի վերայ սքնճուպին պուզուրի խմէ. եւ գարու հացն զանձն կու հովցնէ: Պարսիկն նան ասէ:
ԽՈԶԿԱՂԻՆ	(ChՍne).	որ թ. պալամուտ ասէ, որ է մեծկեղեւ կաղնին. յիշած է իւր համարն ի վերայ պալլուտին:
ԽՌՆՋՈՂ	(Escargots).	որ է հալիզոնն. յիշած է:
ԽԸՍԱՅ ԸԼ ՊԱԽԱՐ	(Bouse).	որ է պախրուն թրիքն. աղէկն այն է որ աղէկ կերակրէ ընձայի. տաք եւ գէճ է. մունզիճ եւ մուհալլիլ է. եւ թէ դնես ի վերայ պինտ ուռէցնուն՝ հալէ. եւ թէ այրես եւ ի քթին ծակն դնես քացխով՝ զքթին զարունն կտրէ. եւ աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց. յորժամ եռցնես, եւ տաք տաք յանձն աւծես, եւ թողուս մինչեւ չորնայ, եւ յետեւ՝ այլուի կրկին այսպէս առնես շատ հեղեր, աւգտէ. եւ թէ նկրիսին տիրոջն հոռոմ ձիթով աւծես՝ աւգտէ. որ մեղուն խայթէ, եւ որ արծուոց աւծես, խիստ աւգտէ. եւ աղէկ թրիք այն է որ մայիսին լինի. եւ թէ չորացնես եւ այրես եւ տաս արծուոց՝ խիստ աւգտէ. եւ թէ ծխես ի պատեղւորին ներքեւն՝ հեշտ բերէ զտղան. եւ զմեռածն եւ զողջն այլ ձգէ. եւ թէ սնկանն ծխես՝ աւգտէ:

Յիշեաք զան որ յառաջն ծայ է: