Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՂԱՐ	(Laurier).	որ ֆ. լայուրի ասէ, եւ հ. կասլայ ասէ, հռ. տաֆնի ասէ, եւ դարսենեկայ կասեն. (եւ պարսիկն տահմուշտ կասէ. ) եւ իր պտուղն սեւ հատկներ է. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. հալող է եւ նուրբ այնող. աւգտէ ջղացաւութեան, եւ ֆալճին, եւ լակուվային. եւ զմազն կու բուսցնէ. եւ աւգտէ տայուսայլապին. եւ զոջիլն կու սպաննէ. եւ աւգտէ զխնաֆասին. եւ զքարն հալէ. եւ աւգտէ ամենայն ցեղ բշտացաւութեան. եւ զլերդին զկալուածն բանայ. եւ զփայծաղն հալէ. եւ աւգտէ արծուոց. զճիճին եւ զաւձն սպաննէ. զհայզն բանայ եւ զպիսակն տանի. եւ զուռէցն հալէ. եւ աենայն մահացու դեղոց թրիաք է. եւ կարճահարի, եւ ոսկրացաւութեան, եւ ակռային, եւ յէրղնիսային աւգտէ. եւ առնելուն չաքն կէս դրամ է. բայց լերդին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի տապաշիրն. եւ իր փոխանն շոնիզն է: Իպն ասէ թէ զտաֆնուն տերեւն եփեն, եւ զջուրն աւազան առնեն, աւգտէ բշտին եւ արգանտին ցաւերուն. եւ թէ ծեծեն, եւ աւծեն ի այն տեղացն ի վերայ որ մեղուն է խաթել, աւգտէ. եւ թէ հացով եւ կամ ալրով սպեղանի առնես, եւ դնես ի վերայ տաք ուռէցնուն, աւգտէ. եւ թէ ծեծեն, եւ մեղրով խառնեն, եւ լիզեն զերդ լուուխ, աւգտէ թոքին խոցերւն, եւ հին հազին, եւ զխնաֆասին. եւ թէ զեղն վարդի ձիթով եւ հին դինով խառնես, եւ յականջն կաթեցնես, զցաւն տանի. եւ թէ սպեղանի առնես եւ աւծես պահակին՝ տանի. եւ թէ զտակին կեղեւն Թ կուտ ծեծեն եւ խմեն՝ զքարն ցրուէ, եւ ի փորուն զտղան սպաննէ եւ հանէ, եւ լերդին ցաւուն աւգտէ. եւ թէ ի տերեւէն Ա կտոր կտրես, եւ գետին չի ձգես, եւ յակնջին ետեւ կպցնես, քանի շատ գինի խմէ՝ չի հարբենայ մարդն. եւ թէ ի փայտէն Ա կտորիկ ի տղաքներուն որոցքն կապես՝ չի կանչէ, եւ ի քուն լինայ. եւ թէ ի մրգէն գինով խմեն՝ աւգտէ փայծղանցաւութեան, որ ի գիճութենէ լինի եւ ի պալղամէ լինի. եւ թէ ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ լակուային. եւ թէ Բ դգալ ի ջրէն խմես՝ զծարաւն կտրէ. եւ թէ ի ջուրն թրջեն եւ զայն ջուրն ի տունն ցանեն՝ ճանճերն փախչին. եւ թէ զտերեւն քացխով եփես եւ ի բերանդ առնես եւ բռնես՝ աւգտէ ակռային ցաւուն:
ՂԱԼԻՈՆ	(Galium de Diosc. ).	ինքն խո մըն է որ դեղին ծաղիկ ունի. եւ այս խոտիս թ. սուտ օթի ասէ. զարդ խաղած՝ զկաթն կու կապէ. եւ թէ զծաղիկն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ կրակին այրածին՝ աւգտէ. եւ զարուն կաթնիլն կտրէ. եւ թէ վարդի ձիթով ղրուտի առնես՝ զանձին թուլութիւնն տանի. եւ թէ զտակն ուտէ՝ զմերձաւորութեան զուժն յաւելցնէ:
ՂԱՐԻԿՈՆ	(Agaric de Diosc. ).	որ է խարիկոնն, եւ թ. ղաթրան կուպակի ասէ. էգ եւ որձ է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ կակուղ. տաք է Ա տարաճան. եւ չոր է Բ տարաճան. հալող է եւ կտրող եւ բացող է. զգլուխն կու յիստկէ. եւ զջղերուն զաւելի խառնուածն կու հանէ. եւ աւգտէ ըխտաւորին, եւ ըռուպուին, եւ զխնաֆասին. եւ զկալուածն բանայ. եւ զփայծաղն հալէ. եարաղանին եւ թթու ձգռտալուն աւգտէ. եւ արգանտին խծկելուն աւգտէ. եւ զպաղած արունն որ ի լերդն եւ ի բուշտն լինի՝ հալէ. եւ զպալղամն կու լուծէ. եւ յէրղնիսային եւ ջերմերուն՝ որ ի հովութենէ լինի՝ աւգտէ. եւ ամենայն գազանահարի, թէ՛ խմէ եւ թէ՛ աւծէ, աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. բայց իրիկամաց զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն. եւ իր փոխանն թրպութն է, եւ ստօխօտոսն է: Իպն ասէ թէ Բ դրամ խմես ջրով՝ աւգտէ լերդին ցաւուն եւ գանծակին ցաւուն եւ եարաղանին. եւ թէ Ա մխթալ սքնճպինով խմես՝ աւգտէ յէրղնիսային, եւ ոսկրացաւուն, եւ զհայզն բանայ. եւ թէ Ա դրամ գինով խմես՝ աւգտէ գազանահարի: Եւ թէ Բ դրամ խմեն՝ զըղեղն յիստկէ, եւ զջղերն ամրացնէ. եւ թէ իր չքաւքն մուտուտկի ըռապ խառնես եւ տաս՝ աւգտէ հին հազին. եւ թէ ըռեւանտով խմեն՝ զխամ պալղամն լուծէ. եւ թէ Գ դրամ խմես, եւ քիչ մի կղբուձու խառնես, աւգտէ ամենայն ցեղ ղուլնջին. եւ թէ հուկնայ առնես՝ այլուի զայս աւգտութիւնս տայ. եւ թէ իր չքաւքն ասարոն խառնես եւ Ա քանի աւր խմեն՝ աւգտէ արծուոց. եւ թէ Ա կտոր՝ մարդ զինքն ի վիզն կախէ, կոն չի խաթէ. եւ այն որ սեւ է եւ պինտ եւ ծանտր՝ չէ աղէկ. եւ այն որ սպիտակ է եւ թեթեւ է եւ կակուղ է՝ լաւն այն է. եւ չէ պատեհ որ ծեծեն. ի մազն քսեն. որ ի վայր անցնի՝ լաւ է:
ՂԱՂԱՅ	(Pouliot vulgaire).	Յոմանին մարդոց բառով ֆութանաճն է. յիշած է ի վերայ դային՝ դաղձ:
ՂԱԼԱՏՈՒԼԱՅ	(Nmphaea Nelumbo,	յ. Ղալալուտա). որ է պախլաթ ըլ ղպթին. որ ինքն յիշած է, իր համարն:
ՂԱՂՈՒԼ	(Soude,	յ. Ղասուլ). որ է ուշնանն. յիշած է:
ՂԱԼԻՍԻՆԻՍ	(Pouillet ? =	հռ. յ. Ղլիխոն). ինքն խոտ մըն է որ աղուոր ծաղիկ ունի. ի ճանփնին եւ յաւեր տեղրանք կու բուսնի. եւ ծիրանի ծաղիկ ունի. եւ տերեւն նման է ֆարասիոնի տերեւին. եւ թէ զտերեւն եւ զճուղն ծեծեն, եւ սպեղանի առնեն քացխով, եւ դնեն ի վերայ խանազիրին՝ աւգտէ. եւ սարատանին, եւ ակնջթոռքին ուռէցին՝ աւգտէ. եւ թէ աղով սպեղանի առնես եւ ի պեղծ խոցերուն վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ թէ ի վերայ կերուածին այլ դնես՝ աւգտէ:
(ՂԱԼՂԱՆ ՏԻՔԱՆԻ.		յիշած է ի վերայ շային, շուքահի: )
ՂԱՖԷԹ	(Eupatoire de Diosc. ).	որ է երեսնակն, որ թ. ղաւյին պութրաղի ասէ. (որ ի Կոսանդինուպօլիս՝ ղարէ (sic) ղաֆէս կասեն. ) եւ տերեւն նման է կանեփտին տերեւին. եւ ծաղիկն դեղին է. եւ լաւն այն է որ ի Հոմաց երկիրն բուսնի. տաք է Ա տարաճան. բացող է. եւ թէ սպեղանի առնես ճրավ եղով՝ աւգտէ. թէ ի վերայ խանազիրին դնես՝ հալէ. եւ լերդացաւութեան այլ աւգտէ. եւ զկալուածն բանայ. եւ զփայծղան պնտութիւնն հալէ. եւ աւգտէ արծուոց. եւ աղեց ցաւերուն. եւ որ հող ուտէ կամ կաւ՝ խափանէ. եւ սպեղանին աւգտէ պեղծ խոցերուն, եւ հին ջերմերուն. եւ թէ խմես՝ աւգտէ բորին եւ քորին. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. եւ ձուոց զեն կեռնէ. զիր չարութիւնն տանի վարդն. եւ իր փոխանն աւշինդրն է: Ասէ Պտ, թէ լաւն այն է որ ի Պարսից աշխարհն բուսնի, եւ ի Շիրազու բոլորքն. եւ իր ծաղկին գունն լաճվարդին գունովն լինի. եւ իր ճղերն բարակ. յերկանութիւնն՝ Ա թզէն մինչեւ ի Ա կանկունն լինի. եւ իր ծաղիկն, եւ ճուղն, եւ տերեւն, ամէնն լեղի է քան զսապռն. եւ զիր չարութիւնն տանի անիսոնն:
(ՂԱԼԻԱՅ ՄԻՍՔ.		զային վրայ՝ զապաթ (Civette): )
ՂԱԼԻԱՅ	(Galia muscaa).	զինքն ի մշքէն եւ յամպարէն եւ քաֆուրէն կու զուգեն, պանի ձիթով. եւ լաւն այն է որ անուշահոտ լինի. տաք է Բ տարաճան. եւ չոր է Ա տարաճան. եւ կակղացնող է. եւ զհով գլխացաւութիւնն տանի. եւ աւգտէ ակնջին ցաւուն. եւ թէ հոտայ՝ աւգտէ ըխտաւորին. եւ թէ քիչ մի գինին խառնես եւ սուր քացխով հոտվրաս՝ աւգտէ որոյ խելքն անցնի. եւ զշունչն յաւելցնէ, եւ զհայզն բանայ, եւ զտղան ի փորուն ձգէ, եւ արգանտին խծկելուն աւգտէ, եւ ամենայն ուռէցի՝ որ ի հովէ լինի եւ պինտ լինի՝ աւգտէ. եւ զկինն պատեղւոր կառնէ. եւ իր տալուն չաքն Ա մխթալ է. եւ տաք բնութեան՝ գլխու ցաւ կու բերէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քաֆուրն. եւ իր փոխանն լատանն է, եւ պանին ձէթն է: Եւ թէ ի գինին խառնեն եւ տան՝ շուտ հարբեցնէ. եւ զկնիկն պատեղւոր առնէ շուտով:
ՂԱՐԱՆԻՆ	(Gռranium,	յ. Ղարանիոն). ինքն խոտ մըն է որ տերեւն նման է շաղայիղ նումանին տերեւին. բայց այլ երկան կու լինի. եւ տակն բոլոր կու լինի, եւ քաղցր լինի, եւ սուր. եւ թէ ղԱ դրամ գինով խմես՝ զքամին կու վարէ. եւ թէ սպեղանի առնես, աղով եւ զաճով խառնես, եւ դնես ի վերայ կոծիծնուն, ի տեղացն հանէ եւ ձգէ:
(ՂԱՐԹԱԼ.		յիշած է ի վերայ ռային, ռուխումայ: )
ՂԱՐՂԱՏ	(Lycium).	որ է յավսաճին ցեղերուն. յիշած է:
ՂԱՐԶ	(Polygonum).	որ է յասայի ռայուն ցեղերուն. յշծ է:
ՂԱՐՊԻՊ	(Raison noir).	որ է սեւ խաղողն. յիշած է:
ՂԱՐՍԱՅ	(Aunռe).	որ է ըռասանն. յիշած է:
ՂՕՅԻՆ ՊՈՒԹՐԱՂԻ	(Eupatoire de Diosc. ).	որ է ղաֆէթն:
ՂԱՐԱԼ	(Gazelle,	յ. Ղազալ). որ է եղին հորթուկն. յշծ:
ՂԱՇԼԱՃ	(Leontica Leontopetelon,	յ. Օսլօջ). որ է յարտանիսային ցեղերուն. յիշած է:
ՂԱՇԼ	(Gimauve,	յ. Ղիսլ). որ է խաթմին. յիշած է:
ՂԱԼՈՒՂԱՆ ԹԻՔԱՆԻ.		ի վերայ շային՝ շուքահի (Onopordon arabicum ?) գրած է:
ՂԱԼ	(Datte verte,	յ. Բէլահ). որ է պալհլն. յշծ է իր հմրն:
ՂԱԼԻՃԻՆ	(Pouillet de montagne,	հռ. յ. Ղլիխոն). որ է վայրի ֆութանաճն. յիշած է իր համարն ի վերայ ֆէին:
ՂԱԼՂԱՅ	(Cynanchum ?).	որ է ղալխայ. ասեր է Գրոցս շինողն թէ ինքն խոտ է, որ ի քապար կու նմանի. եւ տեեւն եւ որձան բոլոր է. եւ ի Շիրազու բոլորն եւ դաշտն շատ կու բուսնի. եւ քան զամենայն եթողնի՝ կաթն շատ է. եւ թէ որ դանակ եւ կամ թուր՝ որ անոր կաթնովն ջեն, յո՛ւմ որ դպնու՝ սպանէ զխոցած տեղն. եւ թէ զկաթն աւծեն ղուպային՝ տանի:
ՂԱԼԻՃԻՆԱՂՐԱՅԵԱՅ	(Dictame,	հռ. յ. Ղլիխոն աղրիա). որ է մուշքտրամշէհն. յիշած է ի վերայ մենին իր համարն:
ՂԱՄԼՈՒԼ ԹԱՄԼՈՒԼ	(Dentelaire,	յ. Ղամլուլ, Թէմլուլ). որ է ղինայ պարրին. յիշած է իր համարն ի վերայ ղատին:
ՂԱՄԱՄ	(լponge).	որ է ասֆանճ վայրին, եւ կամ ասֆանճ ծովուն. յիշած է իր համարն:
ՂԱՒՇՆԱՅ եւ ՂԱՒՇԻԱՅ	(Lycoperdum,	Ղաւշանա). որ է քամահն, եւ փտր, որ է մանթարն, եւ տումալանն. եւ Իպն ասէ թէ յԵրուսաղէմայ երկիրն շատ լինայ, եւ ի հաւն՝ ակուիշայ կասեն. եւ յորժամ չորնայ՝ կապայ կու լուանան. եւ թթու կուտուի. եւ բնութիւնն հով եւ գէճ է Ա արաճան. եւ հանց հով չէ որպէս զքամահն, որ պեղծ խլտ ընձայէ զերդ զքամահն, այս. եւ աւրհնեալ է Աստուծով:
ՂԱԶԶԱԼ	(Gazelle).	որ է թ. սղին կայըկին, որ է եղին հորթն. եւ ինքն մսերուն աղէկն է. զանձն կու տաքցնէ եւ զուժն կու պահէ. եւ զաւելի գիճութիւնն կու տանի. եւ շուտ կու մարսէ. եւ այն լաւ է որ նշի ձիթով ուտեն, որ հովութիւնն քիչ լինի. եւ հով քամու եւ հով հիւանդութեան որ տան՝ թող ընկզի ձիթով տան, եւ կամ հոռոմ ձիթով, աւգտէ. եւ թէ զաղբն քացխով սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ պալղամի ուռէցնուն՝ աւգտէ:
(ՂԱՍՈՒՐ.		այն քարն է որ ի բաղնիքն զոտից կրընկին աղտն այնով լուան. ի Կեսարիա շատ կայ: )
ՂԱՎԱՔ	(Grenouille).	որ է սաֆտահն. յիշած է:
ՂԱՎԱԽՆ	(Peuplier).	ղուրպ (Saule). յիշած է:
ՂԱՐԻՐԱՅ	(Sison de Diosc. ).	զերդ ստեպղին կու բուսնի. եւ հունդ ունի, նման քարաւսին հնտին, բայց յերկան եւ սեւուկ լինայ. եւ թէ խմեն՝ աւգտէ փայծղան ցաւուն, եւ գոզին եւ հայզին բռնուելուն, եւ զկալուածն բանայ:
ՂԱՎԱՅ.		պախրուն եւ գոմշին կաշին կու բռնեն, եւ ի ջուրն կեփեն, եւ կուրս կայնեն. եւ ինքն Բ ցեղ կու լինայ. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ յստակ. տեք եւ չոր է Ա տարաճան. եւ չորացնող է. եւ գլխուն խոցերուն զուռէցն այլ տանի, եւ երեսին ճլէ տայ:
ՂԱՐԱ	(Colle).	ինքն այն սոսինձն է որ ի ջաղցաց փոշուն կու սուգուի. եւ թէ ի վերայ ուռէցնուն դնես՝ եփէ. եւ թէ մալէզ առնես եւ խմցնես՝ զարուն թքնուլն կտրէ: Եւ թէ զան սոսինձն որ ի պախրէ կաշուն կու լինի, քացխով տրորես եւ դնես ի վերայ հերքունին եւ շտերուն եւ բորին՝ աւգտէ. եւ թէ տաք ջրով տրորես եւ դնես ի վեայ խոցին կերուածին՝ աւգտէ: Եւ թէ զձկան սոսինձն տրորես, եւ ի գլխուն մորհամնին խառնես եւ շտերուն եւ բորերուն՝ աւգտէ. եւ թէ խուլնջին դեղեն խառնեն, եւ լապստկի կաշուն վերայ աւծեն, եւ դնեն ի վերայ կրակին այրածին, աւգտէ. եւ թէ ըղնկին վերայ աւծեն՝ որ ցաւի, աւգտէ:
(ՂԱՐԱՅ ԱՂԱՃ.		յշծ է ի վերայ տիունին, տարտար: )
ՂԱՂԼԻ	(Bunias Kakile).	ինքն խոտ մըն է որ սպիտակ տերեւ ունի. եւ ճուղն ի տերեւին մէջն կու ելանէ, եւ ի վերայ ծաղիկ ունի. եւ թէ զայս խոտն ի գինին թրջեն, որպէս քիթրայ թրջի, եւ լուուխ առնեն եւ կամ ծամեն՝ աւգտէ հազին, եւ փողաց խոշրութեան. եւ ի նա հատիկն որ ծաղկէն յետեւ կերեւնայ, թէ ծեծեն՝ եւ զրուտիով խառնեն եւ յերեսն աւծեն՝ աւգտէ թաշանուճին այլ. եւ թէ լուուխն ուտուի՝ աւգտէ թոքին եւ պուկին խոշրութեան. սրբէ եւ յիստկէ, եւ աւգտէ: Ազգ մըն այլ ղաղլի կայ, որ ածուոց լինի. ինքն խոտ մըն է կապող. տաք եւ չոր է Ա տարաճան. լուծում կառնէ. եւ ուժ մըն ունի որ զգոզն կու յորդորէ, զսաֆրան եւ զդեղին ջուրն կու լուծէ. եւ զսավտան այլ ի գոզին ճանբէն կու հանէ, եւ զսերմն կաւելցնէ. եւ թէ ջրէն խմեն Կ դրամ՝ փորուն զաւդուածին զեն կառնէ: Իպն ասէ թէ ինքն հիմասն է. եւ զչորն մարդ կաթով կուտէ. եւ ինքն ի շողան կու նմանի. բայց տերեւն ի կոտման տերեւ կու նմանի. եւ զործկալն կու տանի. եւ ջուրն զդեղին ջուրն կու հանէ. եւ թուլութեան շահ ունի. եւ լերդին աւգտէ. թէ Ձ դրամ ի ջրէն՝ Ժ դրամ շաքրով խմեն, զգոզն յորդորէ, եւ զսերմն յաւելցնէ խիստ:
ՂԱՏԱՆԻՂԻ	(Calananche de Diosc.,	հռ. յ. Քատանանքի). որ թ. այսոր տավշանճիլ այեաղի ասէ. թէ հապ անես եւ տաս՝ աւգտէ հազին:
ՂԱԹԻԼ ՈՒԼ ԱՊԻՀԻ	(Arbouisier).	որ է հայրըսպանն (հայր ըսպանող). լաւն այն է որ կարմիր լինի. տաք է Ա տարաճան. կապող է. եւ թէ զմիրգն ծեծեն եւ սպեղանի առնեն՝ չթողու որ ի յաչքն ջուր իջնու. եւ թէ զտեեւն սպեղանի առնես՝ աւգտէ ինթիշարին որ ի գիճութենէ լինի. եւ քացխով՝ աւգտէ մաղասին, եւ տերեւն զխոցերն կու եփէ, եւ զգլխուն խոցերն կու չորացնէ. եւ կրակին այրածին այլ աւգտէ:
ՂԱԹԻԼ ՈՒԼ ԱԽԻՀԻ	(Orchis)	(որ է եղբայրսպան). որ է խուսաթ ըլ քալպն. յիշած է. այնոր համար զայս անունովս կու յիշեն, որ ինքն Բ տակներ է, որպէս Բ ձիթապտուղ. եւ ի տարին Ա կաւաղնայ, եւ Ա գիրանայ:
ՂԱԹԸԼ ՈՒՆ ՆԱՄՐ	(Aconit).	որ է խանիղ ըլ նամրն. յիշած է ի վերայ խէին իր համարն:
ՂԱԹԻԼ ՈՒԼ ՆԱՀԼ	(Nռnuphar).	որ է մեղուին սպաննողն. ղաթիլուլ նահլն յիշած է:
ՂԱԹԻԼ ՈՒԼ ՔԱԼՊ	(Apocynum Diosc. ).	որ է ազարիղի, խանիղ ըլ քալպ այլ կասեն. յիշած է ի վերայ խէին:
ՂԱԹԻԼ ՈՒԼ ՆԱՖՍ	(Gomme ammoniaque).	ինքն յօշախին ցեղերուն է. յիշած է:
ՂԱԹԻԼ ՈՒԼ ԶԷՊ	(Aconitum napellus).	որ է խանիղ ըլ զէպն. յիշած է ի վերայ խէին:
ՂԱՐԱՆԻԱՅ	(Cornouiller).	որ հ. չում ասէ, եւ կռ այլ ասէ, եւ թ. ղզլճուխ ասէ, եւ զողալ. հ. հոն ասէ, եւ հռ. ակրանեա ասէ. ինքն զլուծումն կու կապէ. եւ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ զդալարն այրես եւ աւծես հերքունին՝ աւգտէ. եւ լաւ խաւսք այս է, որ զալուճին զաւրութիւնն ունի: Ասէ Գրոցս ժողվողն, թէ ինքն ծառ մըն է որ ի լերունքն կու բուսնի, ի հով տեղեր. եւ տերեւն ազատրախտին տերեւն կու նմանի եւ ձիթապտղի. եւ յորժամ խակ է նա՝ կանանչ է. յորժամ հասնի նա՝ կարմրի, որպէս արուն. եւ համն տտիպ է եւ կապող է:
ՂԱՂԻԱՅ	(Cachou).	որ է աղաղիան. յիշած է:
ՂԱՐՏԱԼ ՎԱՅՐԻ	(Moutarde sauvage).	որ է լապսանն. յիշած է:
ՂԱՎԱՆԴ	(Huile de Qaouand).	որ է ղիվանդն, որ պ. ղավանդին բամպակն է կասէ, եւ գեղացիքն շէրազ եւ շէրֆիլ կասեն. եւ զինքն ի Հնդկաց կու բերեն. նման է բամկի պըպլուկին. եւ բնութիւնն տաք է. աւգտէ ամենայն հով ցաւերուն. յորժամ աւծես՝ աւգտէ հազին, եւ ի հովութենէ լինի. եւ կռնակին ցաւուն, որ ի հովութանէ լինի. եւ թէ Ա դրամ յիրմէն ի մալէզն խառնես եւ տաս որ ուտէ՝ քան զաւծելն շատ աւգտէ: Ասէ Իպն, թէ զինքն ի պտղէն կառնուն եւ կու շինեն, քան ի կաղնի մի չաք է. եւ ի ջաղացքն կու աղան, եւ ձէթն կառնուն, եւ կու թողուն որ կու կենայ, եւ կու պաղի: Ասեր է Գրոցս շինողն թէ ի Թուրքիստան ձագ մի կայ, որ այնոր՝ ղավանդ կասեն. եւ այսոր ղավանղի եղ կասեն. եւ ինքն տաք է. աւգտէ ամենայն հով ցաւերուն:
(ՂԱՎԼԱՂԱՆ ԱՂԱՃԻ.		չշծ է ի վրյ տիւնին, տուլպ: )
ՂԱՏՈՒՆ.		որ է արմանիասն. յիշած է:
ՂԱՂՈՂ ՎԱՅՐԻ	(Vigne sauvage,	հ. Խաղող վայրի). քարամի. յիշած է:
ՂԱՐԱՅ.		հռ. սատայխանիսն. յիշած է:
(ՂԱՐԱԵԱՆՏԱԽ.		որ է հաճն: )
ՂԱԹ	(Luzerne).	որ է ըռատպայ ի խուշքն, որ է չոր առվոտն. յիշած է ի վերայ ռային:
ՂԱՊԱՃ	(Perdrix).	որ է հաճլն. յշծ է ի վրյ հոյին իր հմրն:
ՂԱՍԱՏ	(Astragale,	յ. Քաթադ). ինքն փուշ մըն է որ իր խէժն քաթիրա կու լինի, եւ ի Շիրեզ՝ կարմ կասեն. զիր փուշն կայրեն. եւ զիր ծառն պախրուն որ կուտէ. եւ աղէկ կերակուր է ըղտուն. եւ բնութիւնն տաք եւ գէճ է. աւգտէ հազին, եւ թոքին խոցնալուն. եւ յիշած է զինքն ի վերայ քաթիրային, կամաւքն Աստուծոյ:
ՂԱՐԻ ԵԱՄԱՆԻ.		ինքն խոտ մըն է, որ ի ծովեզերքն կու բուսնի. ի ծառերուն տակն, եւ ի քարոտ տեղեր կու բուսնի. եւ տերեւն նման է փրփրեմին տերեւին. եւ սպիտակ կու լինի. եւ ծաղիկն սպիտակ է. եւ ի տակն Գ կամ Դ երկնի, զերդ մատներ. եւ այսոր թ. կիճի կայըկ պուընի «կիչի կայիք պօյընիե կասեն. եւ յերկանութիւնն մէկ մէկ կանկուն կու լինի. եւ թէ զտերեւն, եւ զտակն, եւ զմիրգն գինով խմեն՝ աւգտէ գոզարգելին եւ եարաղանին, եւ զհայզն յորդորէ եւ բանայ:
ՂԱՂՈՒԼԷ	(Cardamome).	մեծ եւ փոքր կու լինի. եւ լաւն այն է որ մանտր լինի եւ անուշահոտ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ ըխտաւորին. եւ զբերնին հոտն անուշ առնէ. եւ ակընջին եւ ակռային ցաւուն աւգտէ. եւ զսիրտն ուժովցնէ, եւ զանձն ուրախ առնէ. զստամոքն եւ զլերդն կու տաքցնէ. զործկալն, եւ զփսխելն, եւ զսրտին խառնիլն կու տանի. եւ զկաւ ուտելն այլ կտրէ. եւ զգոզին կաթնիլն այլ կապէ. եւ զհով զօդուածքն կու տաքցնէ եւ ուժովցնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ զլերդին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի տապաշիրն. եւ իր փոխանն քապապան է եւ սնպուլն: Ասէ Պտ, թէ մեծ եւ փոքր լինի. եւ զճավզպուէ(է)ն մեծկակ է. եւ իր հապն նման է բամպկի կտին, եւ այլ մեծ. կեղեւն թանծր, եւ գունն կարմիր. սեւութիւն կու քշտէ. եւ այն որ փոքր ղաղուլէն է՝ շուշմիկէս կասեն, եւ շուշմիր. եւ ինքն Գ ցեղ է. հալիլային կտին չաք է մեծութիւնն. եւ Ա ցեղն ճավզպուէի չաք է, եւ Գ ղռէն է. եւ համն նման է մէկ մէկի. եւ Ա ցեղն հէլն է. ինքն լատիֆ է քան զմեծն. եւ այն որ մեծն է՝ որձ ասեն. եւ այն որ էգն է՝ փոքր է. եւ այլ զաւրութիւն գրած է եւ յիշած է ի վերայ այբին՝ ապլ:
ՂԱՐԱՏԱՂՎԻՈՆ	(Crataeogonon,	հռ. յ. Քրաաօղոնոն). ինքն խոտ մըն է, որ տերեւն նման է ցորենի տերեւին. եւ շատ ճղեր կունենայ. եւ տակն Ա է. եւ գետինն կու պառկի. եւ հունտն ի կորեկ կու նմանի. եւ այսոր՝ վայրի կորեկ կասեն. եւ թէ կնիկն մինչեւ Խ աւր, որ այրիկ ունի, վաղուընէ անաւթուց Գ դրամ ուտէ, որ դեռ այրիկն ի մաւտ չէ եկել, ի վերայ գաւաթ մի ջուր խմէ, եւ այրիկն այլ այսպէս առնէ, եւ զետեւ մերձաւորութիւն առնեն, կտրիճ տղայ լինի:
ՂԱՅԻԶԱՅ	(Gռsier,	յ. Քանիսա). ինքն ցեղ ու ցեղ կու լինի. այս այն է. որ ի հաւուն եւ այլ ձագուն քարճիկն կու լինի, պնդկեկ իրք մըն է. եւ թէ խմեն՝ աւգտէ ստամոքացաւուն. եւ լաւ արուն ընձայէ. բայց յուշ մարսի. եւ թէ շուտ ուտեն՝ խուլինջ առնէ. եւ թէ զխօսողն ճղքեն, եւ այն քարճիկին մջէն կաշին առնուն եւ չորացնեն, եւ ծեեն եւ խմեն, աւգտէ ստամոքին ցաւուն. եւ լուծում որ լինի. եւ աղեց ցաւերուն շատ աւգտէ:
ՂԱԶՂԱՄԱՆ	(Bois de Palmier,	յ. Քարքաման). այն ծառն է որ մուղլի հէճազին ի մէջ կու լինի. եւ թէ մանտր ծեծեն եւ ակռատկերն դնեն՝ զակռան ամուր առնէ, եւ յստկէ, եւ սրբէ:
ՂԱՐԱԶ	(Acacia catechu).	որ է աղաղիային ծառն. յիշած է ի վերայ այբին իր համարն:
ՂԱՏԱՀԻ ՄԱՐԻԱՄ	(Cotledon Umbilicus).	ինքն բուս մըն է, որ տուլտուլիտոն կասեն:
ՂԱՏԻՏ	(Filet de boeuf sռchռ et eռpicռ).	որ է չոր միսն, որ է ապուխտն. յիշած է իր համարն ի վերայ այբին:
ՂԱՏԱՅ	(Trachռe-artՌre).	որ է խռչկին փողն, որ շունչն անկից կու ելանէ. եւ թէ զմիսն ուտեն՝ աւգտէ լերդին վատուժութեան, եւ բնութեան աւիրելոյն, եւ արծուոց. բայց սավտա կու ընձայէ, եւ յուշ կու մարսէ, եւ ստամոքին զեն կառնէ. եւ շատ եղն եւ քացախն՝ զիր չարութիւնն տանի. եւ թէ զիր ոսկրնին՝ որ զերդ կռճուկ է՝ այրեն, եւ զմոխիրն աւծեն քալ գլխուն եւ տայուսայլապին՝ աւգտէ:
ՂԱՏԱՀ	(Luzerne).	որ է ռատպայ. յիշած է:
ՂԱՏՄԻԱ	(Cadmie).	որ է ղալամիայ. յիշած է:
ՂԱՍԱՏ	(Concombre).	որ է պ. խիարն. յիշած է ի վերայ խէին յիր համարն:
ՂԱՐԱՍԻԱ	(Cerise).	որ թ. կեռաս ասէ, եւ հ. բալի պտուղ ասէ. ինքն ցեղ ու ցեղ կու լինայ. եւ լաւն այն է որ քաղցր լինի եւ հասուն. քաղցրն ի տաքութիւն մաւտիկ է. եւ լուծումն կառնէ. եւ թէ զիր խէժն յաչքն քաշեն՝ աչաց ճլէ տայ. եւ տերեւն որ եփած լինի՝ զնուզլան խափանէ, որ ի փողն պիտի իջնու. եւ զուռէցն տանի. եւ իր խէժն աւգտէ հազին, եւ զխնաֆասին, եւ արուն թքնելուն, եւ թոքին խոցերուն. եւ քաղցրն՝ զփորն կու լուծէ. եւ թէ զչորն թրջեն եւ զջուրն խմեն՝ զսաֆրային սրութիւնն տանի. եւ ինքն ի ամենայն դիմաւք մալոր կու նմանի. եւ խէժն կակղացնող է. եւ զքարն կու հալէ. եւ տերեւն զբորն կակղացնէ. եւ լաւն այն է որ զչոր թրջեն, եւ զջուրն խմեն. եւ իր զենն այն է որ զոր խառնուած որ յաւելի տեսնու՝ յայն դառնայ. եւ զիր չարութիւնն տանի կուլանկուպինն. եւ իր փոխանն սալորն է: Ասէ Պտ թէ ճարասիայ ասեն. եւ ասէ Գրոցս շինողն թէ ալուի. Ապու Ալին ասէ թէ ինքն Գ ցեղ է. Ա՝ քաղցր, Ա՝ տըտիպ, Ա՝ թըթու. եւ այն որ քաղցր է՝ տաք եւ գէճ է. եւ շուտ անցնի ստամոքն. եւ զինչ որ տեսնու՝ յայն դառնայ իր բնութիւնն. եւ լուծում առնէ. եւ զծածուկ մարմինն պնտէ. եւ ինքն չէ աղէկ կերակուր. սավտայ ընձայէ. եւ այն որ տըտիպ է նա՝ քաղցրին ներհակն է. եւ այն որ թթու է՝ զծարաւն կտրէ, եւ զփորն կապէ. եւ որոց ստամոքն ի լի պալղամ լինի՝ աւգտէ, այնոր համար որ չորացնող է: Ասէ Դս, թէ այն որ դալար լինի՝ լուծում առնէ. եւ յորժամ չորացնեն՝ կապէ զփորն. եւ թէ զիր խէժն գինով եւ ջրով խառնես եւ տաս՝ զհազն կտրէ, եւ զերեսաց գունն աղէկ առնէ, եւ զաչքն. եւ թէ գինով խմես՝ զքարն որ ի բուշտն լինի, հալէ:
ՂԱՅ ՅԱՊԸԼ.		ինքն խոտ մըն է, որ տերեւն ի սուսանի տերեւ կու նմանի. եւ տակին՝ իթ քասարի կասեն թ. եւ ի յայն կու նմանէ. եւ թէ զջուրն հանեն, եւ ալուրով խառնեն, ղուրս առնեն, եւ փայծղան տիրոջն եւ ըխտաւորին (տան՝) աւգտէ:
ՂԱՐՂԱՄԱՆ	(Bois de Palmier).	փատ մըն է որ ի մուղլին մէջ կու բուսնի. եւ այն մուղլուն՝ մուղլի մաքի կասեն. բնութիւնն հով եւ չոր է. ակռային դեղերն ի բան կու մտէ. եւ զակռային մսերն ամուր կայնէ:
ՂԱՐԱՍՏԱՐԻՈՆ.		որ է սատարիոնն. յշծ է սէին վրյ:
ՂԱՐԱՍ.		որ է պապունաճն (Camomille). եւ ասցած է թէ ախհաւանն (Matricaire) է. Բ այլ յիշած է:
ՂԱՐԻԶ	(Ortie).	որ է պազր ի անճիրան. յիշած է:
ՂԱՐԱՆՖՈՒԼ	(Girofle).	ինքն հնդի եասամինն է. լաւն այն է որ անուշահոտ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. հով ըղեղան ուժ տայ. եւ զբերնին համն անուշ առնէ. եւ աւգտէ պուխարին, եւ քթին հոտին, եւ ակնջին գոռալուն. եւ զգլխուն մազն կուժովցնէ, եւ զաչքն սրացնէ, եւ զղշան եւ զսաֆրան կու տանի. եւ զստամոքն ուժովցնէ եւ տաքցնէ. եւ զործկալն եւ զփսխելն տանի. եւ զսիրտն կուժովցնէ եւ ուրախ առնէ. եւ զլերդն ուժովցնէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եվ զգոզն կու պահէ. եւ թէ կանայք ամէն ամիս զգլուխն եւ զմազն լուանան՝ չի պատեղւորին. եւ զհով բնութիւնն կու տաքցնէ եւ ուժովցնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. զիր չարութիւնն տանի ֆուֆէլն. եւ իր փոխանն ճավզպուէն է: Ասէ Պտ, թէ պ. մանճակ կասեն. եւ իր դալարն՝ որպէս ձիթապտուղ կու նմանի, եւ այլ յերկան եւ խիստ սեւ է. եւ իր խէժն՝ կու նմանի ի բեւկենու խէժն. եւ ուժն այլ. եւ լաւն այն է որ հոտն սուր լինի, եւ համն անուշ. եւ քիչ մի լեղի է. եւ զիր չարութիւնն տանի սամխ յարապին. եւ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւքն՝ ճավզպուէն է, եւ իր չքաւքն՝ տարչինին է, եւ կէս իր չքաւքն խաւլնջանն է:
ՂԱՐԱՆՖՈՒԼԻ ՊՕՍՏԱՆԻ	(Acinos Diosc. ).	որ է ֆարանճամուշքն. յիշած է ի վերայ ֆէին իր համարն:
ՂԱՐՂՐՈՒՆ	(Souchet odorant).	որ է սաւտն. յիշած է իր համարն ի վերայ սէին:
ՂԱՐՂՈՒ	(Crocus sativus,	հռ. յ. Քրոքոս). որ է զաֆրանն. յիշած է:
ՂԱՐՂՈՒՄԱՂՄԱՅ	(Crocomagma,	հռ. յ. Քրոքոմաղմա). որ իր՝ ղուրումաղմայ կասեն. ինքն զաֆրանին ձիթին մրուրն է. եւ լաւն այն է որ անուշահոտ լինի եւ սեւգուն, եւ իսկ ի մէջն փայտ չի լինի. եւ թէ ջրով հալեն, զաֆրանի գունով լինի. եւ թէ ծամեն՝ զակռան ներկէ խիստ գունով, եւ մնայ. եւ ինքն խիստ տաքցնող է եւ եփող է. եւ բնութիւնն չոր է Գ տարաճան. զգոզն բանայ, եւ զաչից մթնալն այլ տանի:
ՂԱՐՅՆ	(Citrouille).	որ է դդումն. յշծ ի վրյ դային:
ՂԱՐԱՏ	(Acacia catechu).	ծառ մըն է, որ ի պտղէն աղաղիայ կու շինեն. եւ լաւն այն է որ թանծր լինի. հով է Բ տարաճան, եւ չոր է Ա տարաճան. կապող է. զակռան կու ամրացնէ. եւ թէ զմազն այնով լուանան՝ ամրացնէ, եւ չթողու որ վաթի. զստամոքն եւ զաղիքն ուժովցնէ. եւ զլուծումն կու արգիլէ. զնազաֆն եւ զարունն կու կտրէ, թէ՛ խմեն եւ թէ՛ աւազան առնեն. եւ նստատեղուն այլ աւգտէ. եւ թէ զջուրն նուտուլ առնես՝ աւգտէ այն զաւդուածին որ վատուժ լինի. եւ կրծոց զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի դդումն եւ իր կուտն, որ կտուած լինի. եւ իւր փոխանն ճուլինարն է: Ասէ տ թէ փշով միրգ է, որ անոր զապտ կասեն. եւ յիրմէն քամուքս կառնեն, եւ ակակիայ կու շինեն. եւ իր մրգին՝ պ. կարա կասեն. եւ ինքն ի խառնուպ կու նմանի. բայց սպիտակ եւ վատուժ կու լինի. եւ ասեր է Գրոցս շինողն թէ խառնուպն Դ ցեղ կու լինի. եւ ոմանք ասեն թէ Ե ցեղ կու լինի. շամ, մսրի, հնտի, նապտի. եւ այս Բ ցեղն այլ ի խառնուպի հաշիւ կանցնի:
ՂԱԶԱՀ	(Ferula Kuma de Boiss. ).	որ է ղուզահն. եւ ինքն ազգ մըն ըռազիանէ է. եւ ի ծայրն դեղին ծաղիկ ունի. եւ մանտր միրգ ունի. եւ հունտն ի անիսոն կու նմանի. եւ մանտր ճղեր ունի. եւ տերեւն մէկ մէկէ հեռու կու լինի. եւ ի Շիրազ՝ քամայ կասեն. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. զգոզն կու յորդորէ, եւ զհով ցաւերն կու տանի, եւ զքամին կու հալէ. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խմեն՝ հարբեցնէ. եւ իրենն յալճալ (= Ալջան) կու ասեն. եւ շատ աւգտութիւն կառնէ:
ՂԱՐՀԱՆ.		որ է քամահին ցեղերուն. ինքն սպիտակ է եւ փոքր:
ՂԱՍԱՍ	(Cytise de Diosc. ).	թ. առու օթի ասէ. սպիտակ խոտ կու լինի. Բ ճուղ ունի. յերկանութիւնն մէկ մէկ կանկուն. եւ տեեւն նման է հուլպայի տերեւին. եւ թէ ծեծեն եւ ի հացն խառնեն, եւ սպեղանի առնեն, եւ դնեն ի վերայ պալղամի ուռէցնուն, աւգտէ. եւ թէ զտերեւն եփեն եւ զջուրն խմեն՝ զգոզն յորդորէ. եւ ոմանք զայս խոտս ի մեղրին փեթկին մաւտ կու ցանեն, վասն մեղու ժողվելու համար:
ՂԱՏՖ	(Arroche).	որ է սարմախն, որ է հոռմի սպանախն. եւ թէ ուտեն՝ զփորն կակղացնէ. եւ թէ զհունտն ղարատինի ջրով խմեն՝ աւգտէ արաղանին, եւ լերդին՝ որ տաքութիւն ունի. եւ ջերմնոտի. եւ թէ հռ. ձիթով եփես եւ ուտես, եւ ի վերայ տաք դեղեր ցանես, աւգտէ հով բնութեան մարդոյ. եւ թէ Բ դամ մեղրով եւ տաք ջրով խմեն, զսաֆրան տայ. եւ թէ եփեն, եւ բորոտ մարդիք զձեռն ի մէջն խաւթեն, աւգտէ. եւ թէ զհունդն՝ իր չքաւքն շաքրով ծեծեն եւ յաչքն քաշեն, զաչաց բորն տանի. եւ թէ մեղրով եւ աղով խառնեն եւ ուտեն՝ աւգտէ խռչկին ուռէցին, եւ զստամոքն յիստկէ, եւ զկուրծքն կակղացնէ. եւ թէ զհունդն մանտր ծեծեն կէս դրամ, եւ սքնճպինով խմեն, աւգտէ փորուն ուռէցնուն. եւ թէ մինչեւ Գ շաբաթ՝ աւրն Բ դրամ խմէ, աւգտէ արծուոց. եւ թէ զտերեւն ջնջխեն, եւ ի բաղնիքն ի յանձն աւծեն, զբորն տանի. եւ թէ եփեն, եւ ջրովն զապրշումէ հալաւն՝ որ աղտոտ լինի՝ լուանան, յիստկէ եւ պայծառ առնէ. եւ թէ զվայրին առնուս, եւ զհունտն ժողվես, եւ ղԶ դրամն՝ ՃԻ դրամ ջրով եռցնես մինչեւ կէսն մնայ, եւ աւազան առնես, եւ թէ կանայք ի մէջն նստին, զտղան ձգէ:
ՂԱՏՖԻ ՊԱՀՐԻ	(Atriplex halimus).	որ է մօլօխն. յիշած է ի վերայ մենին իր համարն:
ՂԱՍԱՊ	(Roseau).	որ է եղէգն. Ա՝ ֆարսի է, եւ Ա՝ նապտի. լաւն տակն է. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ թէ զիր տակն ծխես՝ աւգտէ տայու սայլապին, եւ մազ բուսցնէ. եւ աչից ճարապին աւգտէ. եւ տակն՝ քալաֆին ճլէ տայ. եւ տերեւն՝ աւգտէ պարասին եւ հնացած ցաւերուն եւ իր տակին քամուքսն՝ աւգտէ արուն թքնելուն. եւ տակն՝ զգոզն եւ զհայզն յորդորէ, եւ աւգտէ կարճահարին, եւ ծաղկանն զտեղն յիստկէ եւ ճլէ կուտայ, եւ աւգտէ ոսկրացաւուն. եւ ասած է թէ զտակին մոխիրն մուշքով խմես՝ զպարասն տանի. եւ թէ ծաղիկն ի մարդուն ականջն մտէ՝ խուլ առնէ զմարդն:
ՂԱՏԼԱՊ	(Arbouisier).	եւ ոմանք այսոր՝ կարիր հինայ ասեն. եւ ոմանք ասեն թէ այս ծառ մըն է. նման է սերկեւիլի ծառին. եւ բարկուկ տերեւնի կունենայ. եւ միրգն ի սալոր կու նմանի. եւ կուտ չունի. եւ թէ զմիրգն առնուն՝ զաֆրանին գունովն լինի, թէ տրորեն. եւ թ. այսոր՝ միր «պիրե ետում կասէ. եւ թէ զինքն ուտեն՝ աւգտէ ամենայն գազանահարի. բայց ստամոքին զեն է. եւ թէ աչքն ցանեն՝ զջուր իջնուլն խափանէ. եւ թէ զտեեւն եփեն եւ զջուրն խմեն՝ զանձինն շտերն փաատէ. եւ թէ չորացնես, եւ ծեծես բարակ, եւ ցանես ի վերայ խոցերուն, բուսցնէ. եւ դալար շտերուն այլ աւգտէ եւ կրակին այրածին այլ աւգտէ. եւ ասցած է թէ այսոր՝ ղուտլուպ այլ ասեն, եւ թ. պիր եէտում ասէ, եւ ղաթըլ ուլ ախրի ասէ յարապն:
ՂԱՍԱՅ	(Cannelle,	հռ. յ. Քասսիա). որ է սալիխան յշծ է:
ՂՕԼԱՆՍԱՅ.		ձիու յարան. յիշած է:
ՂԱՍՆԱՍԱՅ	(Erysimum).	որ է թուտարին. յիշած է:
ՂԱԶԱՏ	(Rhamnus Diosc. ).	որ է յավսաճն. յշծ հմրն:
ՂԱԶՄ	(Coton,	յ. Քասմ). որ է ղութն յաթիղն, որ է հին բամպակն. յիշած է ի համարն ղութն:
ՂԱՍՄԻ ՂՈՒՐԷՇ	(Pignons,	յ. Քազմ Քօրէյշ). որ է ղումղարիշն. ինքն ծառի մի հունդ է որ այնոր ղուղի ասեն. եւ ինքն եանպութն է. յիշած է. եւ խառնուպ կասեն: Եւ Իպն ասէ թէ հապի սանօպարի քիպարն է. եւ ի այս տեղս խաւսք կայ որ փոքր սանաւպարն է. յիշած է:
ՂԱԶԱՅԵԱԹ ԸԼ ՄՍՐԻ	(Polygonum).	ինքն յասայ ռային է. յիշած է, Աստուծով:
ՂԱՂՊԱԼ.		որ հռ. սուղրատիոն ասէ, եւ սաղարիոն այլ կասեն. ինքն բուս մըն է որ տակն նման է պասալի զէզին տակին. եւ գունն կարմրգուն կու քշտէ. եւ համն լեղի. եւ տերեւն նման է սուսանի տերեւին. եւ տակին ուժն եւ համն նման է մկսոխին համին. եւ թէ քամեն եւ զիր ջուրն առնուն եւ քուշնայի ալրով շաղեն եւ ղուռս շինեն՝ աւգտէ փայծղան, եւ խեւութեան. յորժամ տան մեղրաջրով՝ աւգտէ. եւ ոմանք զայս՝ մկնսոխին կու առնեն. բայց քան զմկնսոխն վատուժ է. եւ ասէ Մինհաճին տէրն, թէ բնութիւնն տաք եւ գէճ է Բ տարաճան:
ՂԱՖՐՆ	(Graines de Cuscute).	որ է քշուսին պտուղն. յիշած է իր համարն ի վերայ քէին:
ՂԱՍԱՊ ԸԼ ՍՈՒՔՔԱՐ	(Canne Ո sucre).	որ է այն եղէգն որ շաքարն կու բուսնի. եւ թէ ծամեն զան եղէգն ի կերակրին վերայ, եւ զջուրն ի կուլ տան, աւգտէ կրծոց եւ թոքին խոշրութեան, եւ զխռչակն կակղացնէ, եւ զգոզն յորդորէ. բայց քամի ընկենու. եւ աւգտէ հազին. եւ զստամոքին զբոցնալն տանի. եւ զբուշտն յիստկէ. եւ թէ ի վերայ շիրիկ ձէթ խմեն, եւ տաք ջուր, փսխել տայ:
ՂԱՍԱՊ ԸԼ ԶԱՐԻՐԱՅ	(Calamus aromaticus).	որ է հ. շաւառ եղէգն. լաւն այն է որ գունն եաղութին գունովն լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. աւգտէ քթին հոտին. եւ աչաց ճլէ տայ. եւ սրտին ցաւուն աւգտէ. եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ հին հազին. եւ աւգտէ լերդին, եւ ստամոքին ուռէցին, եւ գոզ կաթնելուն, եւ արծուոց, եւ արգանտացաւի. եւ թէ՛ խմես եւ թէ՛ աւազան առնես մեղրով՝ զգոզն յորդորէ, եւ զուռէցնին հալէ, եւ զկալուածն բանայ. եւ իր առնելուն չաքն Բ կուտ է. թոքին զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի յէրսուսն. եւ իր փոխանն վարդն է, եւ սնպուլն, եւ զաֆրանն: Ասէ Պտ թէ բարակ եղէգ է, որպէս գրիչ, եւ այլ բարակ. եւ ինքն Բ ցեղ է. Ա ցեղն՝ շուշմային փայտն կու նմանի. եւ այն ցեղն կարճկուկ է. եւ յերկանութիւնն Ա թիզ է, եւ այլ քիչ մի յերկան. եւ Ա ցեղն այլ՝ կոկ է, եւ յերկանութիւնն Ա կանկուն. եւ համն սուր եւ լեղի. եւ գունն մթնգուն. եւ թէ կոտրես՝ մէջն որպէս սարդուստէ կու նմանի. եւ այս ցեղս ի Քալայքօթու դիհէն կուգայ. եւ այնոր՝ պարքասիթա ասեն. աղէկն այն ցեղն է, որ ի բունն ի շուշմայի ծառն նմանի, եւ իր ճղերն եւ հունդն ի գագաթն լինի որպէս սիսեռ, որ ամնի մէջն լինի. եւ այս ցեղս՝ սրութիւն եւ լեղութիւն քիչ ունի. եւ այս ցեղս ի Հնդկաց գայ. բայց չէ աղէկ. եւ թէ չի գտուի, իր փոխանն իզֆարի տիպն է, եւ սանդալն, եւ յատաս ըլ մուռն է. եւ պ. այսոր՝ նայը նիհաւանդի ասեն:
ՂԱԼԱՆԻՇ	(Lysimachie ?).	ինքն խոտ մըն է որ Նի գետին եզերն ի գետինն կու փռուի, եւ պողուննի ունի, մէկ մէկի մաւտիկ. եւ ներկրարնին ի բան կու տանին. եւ թէ քամես եւ զջուրն խմես՝ աւգտէ կրծոց եւ արուն թքնելուն. եւ թէ շաֆ առնեն՝ զարունն կտրէ:
ՂԱՅՍՈՒՄԻՂՈՒՐԷՇ	(Pignons,	յ. Քազմ Քօրէյշ). որ է որձ սանավպարին միրգն. եւ յիշած է ի ղասմ ի ղուրէշին վերայ:
ՂԱԹՐԱՆ	(Goudron)	ինքն Դ ցեղ է. եւ լաւն այն է որ ի յարյարէն եփեն. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. կտրող եւ նուրբ այնող է. աւգտէ հով գլխացաւութեան. եւ ակռային աւգտէ. եւ զսաֆրան հանէ ի գլխուն. եւ զոջիլն սպաննէ. եւ զաչքն սրացնէ. եւ զաչից խոցերն աղէկցնէ. եւ թէ զմօրուքն այնով լուանան՝ շուտ չի ծերացնէ: Ասէ Պտ թէ ինքն աւգտէ հով գլխուն ցաւուն. եւ ակռան որ շարժի՝ ամրացնէ. եւ զճիճիքն սպաննէ. եւ թէ քան զմերձաւորութիւնն յառաջ ի ծածուկ մարմինն աւծէ եւ մերձաւորութիւն առնէ, զկնիկն չի պատեղւորցնէ. եւ աւգտէ աւձահարին, եւ որ ծովու լապստակն խածնէ. թէ ճրագ եղով հալեն եւ յանձն աւծեն՝ իսկի վնասակար կարիճ եւ գազան ի այն մարդն ի բոլոր չի գան. եւ թէ մեռածին մարմինն աւծես՝ զմիսն չի փթեցնէ, եւ ամուր պահէ որ չի բորբըսի. եւ թէ կանայք բրդով վերցնեն, զտղան ձգէ եւ սպաննէ. եւ զմուխն նման է զայթին մխին. եւ թէ զղաթրանն ի փողն աւծես՝ աւգտէ փողին ուռէցին, եւ խնախին. եւ ամենայն բորի որ ի չորքոտանիքն լինի՝ աւգտէ. եւ թէ ակռին տակն դնես՝ ամրէ կամ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ քացխով յականջն կաթեցնես՝ զակնջին ճիճին սպաննէ. եւ թէ ճրագուով եփես եւ զուֆայ խառնես եւ յականջն կաթեցնես՝ զցաւն խաղեցնէ, եւ գոռալն ակնջին տանի. եւ զկոտրած միսն ողջացնէ. եւ իր փոխանն նաֆթն է եւ ճավշիրն, գիտացիր:
ՂԱՏԱԹ	(Plongeon,	յ. Քաթա). ինքն թռչուն ձագ է փոքր, որ պ. ասֆարուտ կասէ. եւ նման է այն ձագուն՝ որ պ. քունճուշք կասեն. եւ ի գլուխն ճեղք կայ. եւ իր միսն զտաքութիւնն պակսեցնէ եւ զմորթն ամրացնէ. եւ աւգտէ այնոր որ ի լերդն կալուած ունի եւ վատուժել լինի. եւ արծուոց եւ աւիրած բնութեան աւգտէ. եւ սավտայ ընձայէ. եւ ինքն յուշ մարսի, եւ պեղծ կերակրէ զանձն. եւ ամենայն թռչուն որ միսն կարմիր է՝ պեղծ է. եւ զիր չարութիւնն տանի քացախն:
ՂԱՖՈՒՐԱՅ.		ինքն խոտ մըն է, որ անյ ձագն որ ղատաթ կասեն՝ զինքն կուտէ. եւ Մասուվիային Որդին ասէ թէ հունդն տաք է եւ չոր Գ տարաճան. եւ զգիճութիւնն կու չորացնէ, որ ի գլուխն լինի. եւ հալող է ինքն:
ՂԱՖԼՈՒՏ	(Porreau).	ինքն քուռաթի շամին ցեղերուն է. եւ յիշած է իր համարն:
ՂԱԼՍԱՏԻ ՆԱՐՏԻ	(Aspalathe,	յ. Քալսիդնարդին). եւ զինքն պատմեն աս. բառով, որ է յօտի սնպուլն. եւ ասած է թէ տարշիշյանն է ինքն. յիշած է իր համարն:
ՂԱԼՂՈՒՆԻԱՅ	(Colophane,	հռ. յ. Քուլուֆունիա). ինքն փիճուն խէժին ցեղերուն է. եւ հռ. ղուղայ կասէ. եւ ինքն յիշած ի վերայ ըռաթինաճին. եւ պ. զանկուպար կասեն:
ՂԱԼԽԱՆԴ	(Vitriol,	հռ. յ. Քալքանդ) եւ ՂԱԼՂԱՏԱՐ (Colcothar, հռ: յ. Քալքատար). ասոնք արջասբին ցեղերուն է. եւ խալխանդն կանանչ է. եւ խալխատարն դեղին . եւ Ե ցեղ է. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. այրող է եւ ուտող. եւ զքթի արունն կտրէ. եւ լեղուի ուռէցնուն, եւ բերնին խոցերուն, եւ ակնջին աւգտէ. եւ զքթին նասուրն, եւ զգլխուն խոցն, եւ զաչից ճարապն, եւ զկոպին թանծրութիւնն, եւ զակնջին որդն հանէ. եւ զնազաֆն արգիլէ. եւ թէ կանայք խմեն զինքն՝ չթողու որ պատեղւորի կինն. եւ թէ այրես՝ զխոցերն չորացնէ. եւ չայրածն աւգտէ ամենայն ուռէցի. եւ զաւելի միսն ուտէ. եւ զխոցերուն զարունն կտրէ. կրծոց եւ խռչկի զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի գէր եւ եղլի իրուանքն. իր փոխանն շիպն է: Ասէ Պտին վասն զաճին ցեղերուն համար: Յառաջն յիշենք զղալտաղարն, որ է ինքն զաճին ցեղերուն. որ պարսին՝ զաղիշթուրտանտան ասէ. եւ ինքն մսրի լինի. Եւ Գս ասէ թէ ղալղատիսն ի ղալղատար կու փոխի. եւ ինքն ի մուհթատիլ զաճերուն է. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ սուր եւ կապող է. եւ այրող է. եւ այրած խիստ չորացնող է. եւ զսահուկութեան ուժն պակաս ունի. եւ զկապողութեան ուժն լման ունի. եւ զաւելի միսն այրէ. եւ ի աչից դեղերն վասն կոպի թանծրութեան համար ի բան կու մտէ. եւ Գս ասէ թէ ամենայն զաճեր մէկ մէկի փոխան են:
ՂԱԼՂԱՏԻՍ	(Vitriol blanc).	ինքն այլ զաճին ցեղերուն է. եւ տաք է Գ տարաճան. նուրբ է եւ այրող է. եւ ուժով քան զամէնն. եւ իր կերպն յիշած է իր համարն:
ՂԱԼՂԱՆԴ	(Vitriol).	ինքն այլ ի զաճին ցեղերուն է. եւ գունն այլ ֆարֆիրի է. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է ի Դ տարաճան, եւ ոմանք ասեն Գ տարաճան. չորացնող եւ ուտող է զմիսն. նասուրին՝ որ ի քիթն լինի, աւգտէ. եւ զարունն կապէ, որ ի քթէն գայ. եւ որդն որ ի յականջն լինի՝ սպաննէ. եւ զմանիթարին զչարութիւնն տանի. բայց իր ուտելն զգիճութիւնն պակսեցնէ որ բնական է. եւ զիր չարութիւնն տանի կաթն եւ շաքարն:
ՂԱՖՐ ՈՒԼԵԱՀՈՒՏ	(Bitume de Judռe).	որ է մումիայ, որ ի մատանէն կու ելանէ. Բ ցեղ է. լաւն այն է որ ամուր լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. հալող է. եւ իր տիմէտն զխանազիրն հալէ. եւ թէ ծխես՝ զըխտաւորութիւնն յայտնէ, եւ զկուրծքն կակղացնէ, եւ զարուն թքնուլն կու կտրէ, եւ ի փորուն զպաղած արունն հանէ. եւ թէ խմես եւ կամ գարեջրով հուկնայ առնես՝ աւգտէ տուսանտարիային. եւ թէ աւծես՝ զհերքունն տանի. եւ զըղընկին սպիտակն եւ զպիսակն տանի. եւ աւգտէ յէրղնիսային եւ նկրիսին. եւ զանձն ուժովցնէ. եւ զամենայն պնտութիւն կակղացնէ. եւ զխոցերն չորացնէ. եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. եւ ըղեղան զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի վարդն. եւ իր փոխանն սեւ ձութն է: Ասէ Պտ թէ ինքն շատ ցեղ լինի. եւ Ա ցեղին յարաղի ճապալի կասեն. եւ ի Շիրազ՝ մումիայ փալուստ ասեն. եւ Ա այլ ցեղն՝ ի ջուր կու ընձայի. այնոր՝ ջրի մումիայ կասեն. եւ այլ ցեղերն որ լերին է՝ ինքն լերին քրտինքն է. կու եռցնեն եւ կու քամեն. ինքն նման է սեւ ձութի. եւ հոտն նման է կուպրին հոտին. եւ լաւն ան է որ գունն ֆարֆիրի լինի. եւ այն որ սեւ է խիստ՝ չէ աղէկ. Աստուծոյ հրամանաւն աւգտէ ծեծածին, եւ կոտրածին, եւ զմումիային զբանն կառնէ. փորձած է. եւ այսոր՝ հռ. ասֆալտիս ասէ, եւ ապուտամոն այլ կասէ, եւ քուֆր ըլ Եահուտ այլ կասեն. եւ թէ աչքն քաշեն՝ զսպիտակն տանի. եւ զգիճութիւնն այլ. եւ թէ գէճ խոցերուն մորհամ առնես՝ միս բուսցնէ. եւ զարուն թքնուլն այլ կտրէ. եւ աւգտէ կրծոց. եւ իր փոխանն կուպրն է. եւ զիր չարութիւնն տանի քաֆուրն. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է:
ՂԱԼԻԱՅ ՄՈՒՇՔ	(Galia muscata).	որ է զապատ (Civette). յիշած է:
ՂԱԼԻՆՈՒՖԻՏԻՈՆ	(Clinopodium de Diosc.,	յ. Քլինոբոդիոն). մանտր ծառկներ է, որ մէկ մէկ թիզ յերկանութիւն լինի. ի քարերուն մէջն կու բուսնի. եւ ծաղիկն նման է ֆաասիոնի ծաղկին. եւ թէ եռցնես եւ զջուրն խմես՝ աւգտէ ամենայն գազանահարին, եւ գոզ կաթնելուն, եւ զհայզն բանայ, եւ զմեռած տղան հանէ ի փորուն, եւ զկոծիծնին տանի, թէ քանի մի աւր խմեն:
ՂԱԼՊ	(Coeur).	որ է սրտին միսն. յուշ կու մարսէ. բայց աղէկ կերակրէ. եւ լաւն այն է որ չուտեն. եւ զփորն կապէ. եւ թէ հռ. ձիթով տապկեն կամ շրիկ ձիթով ուտեն՝ լաւ է. եւ աղէկն այն է որ մատղաշ լինի, եւ պղպեղով եւ քամոնով եւ ծաթրինով ուտեն, որ զեն չառնէ. խիստ եւ շուտ մարսէ:
ՂԱԼԼԻ	(Soude,	յ. Քալի). ինքն քար մըն է սուգծու. եւ լաւն այն է որ շուտ տրորի. եւ ի աւշնանէն սուգուի. եւ ինքն ներկրարնուն բանն կու մտէ. եւ շապի յասֆուր այլ կասեն. եւ ի Շիրազ՝ ղալեա կասեն, եւ ի Սպահան՝ քահլայ կասեն, եւ հ. կալէքար կասեն. բնութիւնն տաք եւ չոր է Դ տարաճան. եւ ինքն այրող է եւ ուտող. եւ քան զաղն ուժով է. աւգտէ պահակին եւ ճարապին. եւ զաւելի միսն ուտէ. եւ քալին եւ գէճ բորին յորժամ աւծես՝ աւգտէ:
ՂԱՆԱՊ	(Chanvre)	(թուրքն պէնկիլիկ (!) ասէ). որ է կանեփատն. եւ թէ ի հնդէն շատ ուտեն՝ զսերմն կտրէ. եւ թէ զհունդն որ դալար լինի՝ առնուն, եւ զջուրն քամեն, եւ յականջն կաթեցնեն, զցաւն տանի. եւ թէ զհունդն ուտեն՝ զքամին հալէ. եւ թէ ի քիթն կաթեցնես՝ զըղեղն յիստկէ. եւ թէ ուտեն՝ յուշ մարսէ, եւ զստամոքին զչարութիւնն տանի, եւ զճիճին ի փորուն հանէ, եւ զփորն կապէ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ սաֆրայ առնէ. եւ թէ տապկեն եւ ուտեն՝ զեն քիչ լինի. բայց լաւն այն է որ ի վերայ սքնճուպին խմեն. եւ թէ զտերեւն ծեծեն եւ քամեն եւ զգլուխն լուանան՝ զմազն յիստկէ եւ ամրացնէ. եւ իր դեղն այն է որ ի վերայ պաղ ջուր խմեն: Եւ վայրի կանէփատն զերդ տուղտ կու լինի, բայց կարճ կու լինի. եւ թէ զտակն եփեն եւ սպեղանի առնեն՝ աւգտէ տաք եւ պինտ ուռէցնուն, եւ կակղացնէ: Ասէ Պտին թէ կանափն Գ ցեղ կու լինի. Ա՝ ածուոց, եւ Ա՝ վայրի, եւ Ա՝ հնդի կու լինի. եւ այն որ վայրի է՝ որձան նման է տղտին որձային. եւ սեւ կու լինի խիստ. եւ հնդուն տերեւն այլ ի աթուոց կանեփտին տերեւն կու նմանի. եւ հնդուն տերեւն քիչ մի պինտ է. եւ այն որ աթուոց է՝ սեւութիւնն պակաս է, եւ սպիտակութիւնն շատ է, եւ ծաղիկն կարմիր է, եւ պտուղն ի պղպեղ կու նմանի, եւ մաւտիկ է հապի սիմինային. եւ թէ զտակն եփես եւ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ ուռէցնուն եւ հումբային՝ աւգտէ. եւ իր քամուքսն աւգտէ ցաւուն. եւ իր հնդին անունն շահտանաճ կասեն. եւ թէ շատ ուտեն՝ զսերմն կու չորացնէն եւ թէ հունդն որ դալար լինի՝ ծեծեն, եւ զջուրն հանեն, եւ յականջն կաթեցնեն, ցաւն խաղեցնէ. եւ ասէ Գս, թէ իր հունդն զքամին վարէ եւ հալէ, եւ զանձն չորացնէ. եւ թէ շատ ուտեն՝ զսերմն չորացնէ: Եւ ասէ Սինեայ Որդին, թէ յիրմէն պեղծ խլտ ընձայի. եւ զանձն քիչ կերակրէ. եւ ասցած է թէ բնութիւնն տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. զգիճութիւնն պակսեցնէ ստամոքէն. եւ զճիճին սպաննէ. եւ թէ զիր ջուրն որ ի հնդէն հանես եւ քիթն կաթեցնես՝ զըղեղն յիստկէ. եւ Սահակն ասէ թէ յուշ կու հալի ի ստամոքն, եւ զեն կառնէ. եւ զգլուխն կու ցաւցնէ. եւ զփորն կապէ. եւ զգոզն կու յորդորէ. եւ զիր չարութիւնն տանի լիմաւնին շարապն: Եւ ասէ Սահակն, թէ Սողոմոնին Որդին ասցել է թէ յորժամ զհունդն տապկեն՝ իր չարութիւնն պակաս լինի. իր չարութիւնն տանի սքնճուպինն եւ շաքարն, որ յետեւ այնոր խմեն: Բայց ասեմ, զիր տերեւն յորժամ ծեծես, եւ զջուրն հանես, եւ այն ջրովն զգլուխն լուանաս՝ զմազն յիստկէ եւ սրբէ յամենայն իրաց. եւ գլուխ կու ցաւցնէ. եւ զաչքն կու մթցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի պաղ ջուրն եւ ձունն եւ մրգին ջրերն. Գրդ ցեղն այն է՝ որ հնդի կանափն է, ի Շիրազ՝ պանկ ասեն, եւ յ. հաշիշ կասէ, եւ ոմանք ճուզվի յաղմ կասեն, եւ Գրոցս շինողն շարֆաք կասէ, եւ ոմանք՝ հաճուլ ֆախր, տանկարայ, ասրար կասեն, եւ վարաղ ուլ խայեալ կասեն. եւ ինքն զմարդն խեւ կառնէ. եւ թէ շատ ուտեն՝ կսպաննէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ մուֆարեհ է. կու խնդացնէ, եւ ուրախացնէ, եւ սուտ կերակուր ուտեցնել կու տայ, եւ սուտ մարսեցնէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ զսիրտն տրտմեցնէ, եւ ի միտքն պեղծ իրուըտանք ընձայէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ այն որ աղէկն է՝ իր ուտելուն չաքն կէս դրամէ մինչեւ Բ դրամն. թէ շատ ուտեն՝ զիր չարութիւնն տանի փսխիլն, արդար եղով եւ տաք ջրով. եւ յետեւ՝ հումազի շարապ տաս. եւ մէկ անուն ալ ասոր՝ ճուզվի խուպ կասեն:
ՂԱՄԱՇԻՐ	(Opoponax).	որ է քամաշիրն. յիշած է:
ՂԱԼԱՐԻ.		ինքն սպիտակ թզին կեղեւնուն է, որ այրեն՝ դեղին լինի. իր կերպն յիշած է:
ՂԱՄՀԱՅ	(Poudres).	սֆուֆ է, որ իրեն սֆուֆի զարիրայի ղամհայ կասեն. յիշած է իր համարն:
ՂԱՄԱՀԻ	(Froment).	որ է հանղայ, որ է ցորենն. յիշած է իր համարն ի վերայ հոյին:
ՂԱՆՆԱՊԻՏ	(Chou-fleur).	որ է ինքն կաղամբոսին ցեղերուն ազգ մըն է. եւ լաւն այն է որ դեղին լինայ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ չորացնող է. եւ չթողու որ մարդ շուտ հարբենայ. եւ որ շատ խմէ՝ զխումարն խափանէ. եւ հունդն երեսացն ճլէ տայ, եւ զմանն տանի. աւգտէ հազին, եւ զկուրծքն կակղացնէ. եւ հունդն զճիճին եւ զաւձն հանէ. բայց զաչքն մթնցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քարաւիան. եւ իր փոխանն քարնապն է: Ասէ Պտ թէ ինքն քարնապի ըռումին է, որ է հոռմցի կաղամբն. լաւն այն է որ դեղին եւ թաժայ լինայ. բնութիւնն հով է, միջակ. եւ ասցած է թէ տաք եւ չոր է Ա տարաճան. զարունն թանծրացնէ. եւ լաւն այն է որ աղէկ եփեն գէր մսով, որ զիր չարութիւնն տանի:
ՂԱՆՊԻԼ	(Mallotus ?).	մանտր հունդ է. եւ լաւն այն է որ կարմիր լինայ եւ դեղնութիւն քշտէ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. չորացնող է. եւ զճիճին ի փորուն հանէ. թէ աւծես՝ աւգտէ բորին. եւ ինքն ի լուծման դեղերն ի բան կու մտէ. եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. եւ լերդին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սամխ յարապին. եւ իր փոխանն ճավտանն է: Ասեր է Պտ թէ պազըռը ռամլն է: Եւ Իպն ասէ թէ մանանայ է. յերկնուց կիջնու ի Եամանու յանապատն: Եւ ասեր է ԸՌազին, կարմիր հող է. յորժամ տապկեն՝ դեղին լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ ոմանք ասեր են թէ առաջի տաաճան չորացնող է եւ ուժովցնող. եւ ԸՌազին ասէ թէ հով է եւ չոր. եւ ասեր են թէ աղեց զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի շէհ էրմանին. եւ իր փոխանն ըռազինային հունդն է. եւ զիր չարութիւնն տանի անիսոնն. եւ իր փոխանն թրմուսն է եւ պրինկն. եւ ասցած է թէ ստամոքին բերնին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն:
ՂԱՆԴԱՐԻՈՆ ԲԱՐԱԿ	(Petite Centaurռe)	(լաթինն ձինտավրու ասէ). որ յ. ղանդարիոնի տիղաղ ասէ. եւ ծաղիկն կարմիր է եւ տերեւն մանդր է. եւ ինքն բարակ է. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. կտրող եւ նուրբ այնող է. աւգտէ ջղացաւութեան. եւ զգլուխն ի ոջլէն կու յիստկէ. եւ աւգտէ բերնին խոցերուն եւ աչից ճարապին. եւ ուռէցին աւգտէ. եւ արուն թքնելուն եւ հով զաթ ըլ ճանբին այլ. զխակ պալղամն եւ զսաֆրան կու լուծէ եւ զկանաց արունն կու լուծէ. եւ զկանաց արունն կու յորդորէ. եւ զտղան կու ձգէ. եւ զտղան դժար բերելուն, եւ խուլնջին, եւ փայծղան կալուածոցն, եւ պնտութեան աւգտէ. եւ սնկան այլ. եւ յայտնէ զխոցերուն զնասուրնին եւ բուսցնէ. եւ աւգտէ նկրիսին եւ ոսկրացաւութեան. եւ զշտերն տանի. եւ կատղած շան խածածին. եւ ճռան ցաւուն այլ. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. եւ լերդին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քասնին. եւ իր փոխանն զրեւանդ բոլորն է: Ասէ Պտ թէ հռ. այս խոտիս՝ տուլիտուն կասէ, որ թարգմանի բարակ ղանդարիոն, եւ ոմնք այս խոտիս՝ մաղրուն կասեն, եւ ոմանք՝ մալպասիոն կասեն. եւ իր որձան բարակ լինի. եւ յերկանութիւնն Ա թիզ լինայ. եւ ծաղիկն հալող է. եւ տերեւն նման է մուշքտրամշէին տերեւին. եւ տակն փոքր լինի. իսկի աւգտութիւն չունի. եւ համն խիստ լեղի լինի. եւ աւգտութիւնն ի տերեւն է, եւ ի որձան եւ ի ծաղիկն է. եւ աւգտէ խուլնջին, որ ի պալղամէ լինի. եւ զմեռած տղան ի փորուն կու հանէ. եւ աւգտէ քուզազին եւ ըղեղանն խիստ, եւ ըխտաւորին. եւ զխամ խլտերն հանէ. եւ թէ ուտեն՝ Բ մխթալ, եւ թէ հուկնայ առնեն՝ Ե դրամ. եւ իր քամուքսն աւգտէ գլխացաւութեան որ ի արեգակնէն լինի. եւ թէ մեղրով ի գլուխն քսեն՝ զոջիլն սպաննէ. եւ իր փոխանն պուզէտանն է եւ հինային տերեւն. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն, եւ սամխ յարապին եւ քիթրան. եւ ասեր են թէ իր փոխանն լուպնին է եւ փարսիեաւշանն:
ՂԱՆԴԱՐԻՈՆ ՀԱՍՏ	(Grande Centaurռe).	որ է հաստ ղանդարիոն, որ մեծ այլ կասեն, եւ քապիր այլ կասեն. եւ տերեւն նման է ընկզի տերեւին. եւ խիստ կանաչ կու լինի. եւ զերդ սղոց ակռանի ունի յեզերն. եւ որձան ի գառնալեզու կու նմանի. եւ յերկանութիւնն Բ թիզ, Գ, եւ չորս այլ կու լինի. եւ գագաթն ի խաշխաշ կու նմանի. եւ այլ երկանուկ կու լինի. եւ ծաղիկն ի ծարուրի գուն կու նմանի. եւ միրգն ի ասփրի հունդ կու նմանի. եւ ծաղկին մէջն կու լինի հունդն. եւ տակն հաստ եւ ամուր կու լինի. եւ յերկանութիւնն Բ կանկուն կու լինի, եւ գիճութենով ի լի լինի. եւ թէ տակէն Բ դրամ կշռես, եւ ջերմնոտին՝ ջրով տաս, եւ այն որ ջերմն չունի՝ գինով տաս որ խմէ, զվատուժութիւնն տանի եւ ուժովցնէ. եւ կշտացաւութեան, եւ զխնաֆասին, եւ հազին, եւ կրծոց խոշրութեան, եւ արուն թքնելուն, եւ փորացաւութեան, եւ արգանտացաւութեան. եւ թէ ծեծես, եւ կանայք զերդ շաֆ վերցնեն՝ զհայզն բանայ եւ զտղան ձգէ. եւ թէ զջուրն քամեն եւ ի բան տանին՝ զայս աւգտութիւնս առնէ. եւ թէ զայսոր քամուքսն հազազի տեղ ի բան արկանեն, կու լինի: Ասէ Պտ թէ հռ. այս խոտիս տումաղու կասէ, որ է մեծ ղանդարիոն. եւ իր միրգն նման է հասաքթանայի, որ է ասփրին հունդն. եւ ծաղիկն եւ վարդն ի բուրդ կու նմանի եւ իր քամուքսն որպէս արուն կու նմանի. կապող է:
ՂԱՆԴ	(Sucre).	որ է շաքրին եղէգին քամուքսն. եւ յորժամ պաղի՝ խամ շաքար կասեն. եւ նորու կոտրես՝ ապլուճ ասեն, եւ յ. շաքար ասէ:
ՂԱՆՂԱՀԹԱՐ	(Sandaraque).	ինքն խէժ մըն է գիշահամ. որ ինքն Արապաց երկիրն կու լինի. եւ ասցած է թէ այս՝ սանդարաւսն է. եւ այլ ասած է թէ ինքն քար է. ի Մաղրիպու կու գայ. եւ Գրոցս շինողն ասեր է թէ ստուգ է, խէժ է պայծառ. նման է սանդարաւսին. եւ այնոր՝ լայլի մուապար կասեն. աւգտէ խոցին տեղերուն. եւ զակռացաւութիւնն տանի. եւ զաչքն պայծառ առնէ. եւ մայըլ յասալով աւգտէ ըռուպուին. եւ թէ քիչ մի սքնճպինով եւ ջրով խմեն՝ զանձն աւաղ առնէ. եւ թէ Գ աւր խմես՝ զփայծաղն հալէ. եւ ասցած է թէ ինքն սանդարաւսն է խակ:
ՂԱՍՈՒՐ	(Pierre ponce,	յ. Քիշուր). ինքն կակուղ եւ սպիտակ քար մըն է, որ թուխտն կու քսեն. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ թեթեւ, եւ ճլէ տայ, եւ լուանայ զակռաքն. եւ զաչից սպիտակն տանի, թէ աչքն քաշես. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ ծծին ուռէցին. եւ թէ ճրագուով սպեղանի առնես՝ զխոցն եւ զպեղծ ցաւերն ողջացնէ, եւ զաւելի միսն ուտէ. եւ թէ ճրագ եղով սպեղանի առնես՝ աւգտէ ըղնկան կապուտնալուն որ ի ցրտէ լինի, տանի. եւ իր փոխանն չինի պնակին կտորն է: Ասէ Պտ թէ ինքն հաճար ըլ ղայըշուրն է, եւ հաճար ըլ շայիր այլ կասեն. եւ ինքն ծովուն փրփուրին ցեղերուն է. եւ ինքն սպիտակ քար մըն է. շատ ծակտիք ունի. եւ ինքն սպիտակ մարճանին մէջն եւ ի ծովուն փրփուրին մէջն կու գտուի. եւ ի բաղնիքն զձեռքն եւ զոտքն այնով կու շփեն եւ կու լուանան. եւ խիստ պնտութիւն չունի. եւ լաւն այն է որ այրեն եւ ի գործ արկանեն. բնութիւնն տաք եւ չոր է. եւ ակռային ճլէ կուտայ. եւ թէ զինքն ի գինուն կարասն ձգեն՝ զեռն խաղեցնէ: Եւ իր այրիլն այսպէս է. որ տաքցնեն զինքն եւ ի շարապ ըռահանին ձգեն, եւ յետեւ այլուի տաքցնեն, եւ ի պաղ ջուրն ձգեն, եւ Գ հեղ կրակն ձգես եւ հանես տաք, որ պաղի. եւ յետեւ ի բան տար. եւ զակռան սպիտակ առնէ. եւ զաչից մթնալն տանի. եւ հաւկուրին աւգտէ:
ՂԱՆՏԱՐ	(Lichռnacռe).	որ է սատարվանն. յիշած է:
ՂԱՅԻՆ ԱՂԱՃԻ	(HՍtre).	հարվ (Peuplier blanc, յ. Հաուէր). յիշած է:
ՂԱՆՏԱՅ	(Sang-dragon).	որ է տամ ըլ ախավայն. յշ:
ՂԱՅԸՍՈՒՄ	(Aurone).	որ է բացվենեկն. ինքն մանտր եւ մեծ կու լինի, եւ սպիտակ եւ դեղին այլ կու լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. բացող եւ նուրբ այնող է. աւգտէ զուքամին եւ հին գլխացաւութեան. եւ մոխիրն աւգտէ տայուսայլապին, եւ մաւրուք բուսցնէ, եւ զաֆրան լուծէ, եւ զհայզն բանայ, եւ զքարն կու կտրատէ եւ կու հանէ, եւ զպաղած արունն կու հալէ, եւ ճիճին ի փորուն կու հալէ եւ կու հանէ. եւ զաւձն եւ զտղան այլ կու հանէ. եւ եղն աւգտէ գոզին կաթնելուն, եւ արգանտին բերնին. եւ թէ խմես՝ աւգտէ գազանահարին. եւ թէ նուտուլ առնես՝ աւգտէ յէրղնիսային. եւ իր ձէթն աւգտէ հին ջերմերուն. եւ թէ իր տունն ծխես՝ ամենայն գազանք եւ սողունք փախչին. եւ իր տալուն չաքն Ա մխթալ է: Ասած է թէ ինքն պարանճասիֆ ճապալուն ցեղերուն է. եւ իր ծաղիկն քան զաւշնդրին ծաղիկն լաւ է:
ՂԱՆԱՅ	(Ferula de Diosc. ).	որ է քալահն. եւ թէ զկուտն եւ զմէջն թաժա ուտեն, զարուն թքնուլն կտրէ, եւ հին լուծման աւգտէ. եւ թէ գինով խմեն՝ աւգտէ գազանահարին եւ թէ ի քիթն դնեն՝ զքթին արունն կտրէ. եւ թէ զհունդն խմեն՝ աւգտէ փորացաւութեան. եւ թէ հոռոմ ձիթով աւծես՝ զքրտինքն յորդորէ:
(ՂԱՂԻԵԱՅ.		Տես ԼԱՂԻԵԱՅ: )
(ՂԸԶԸԼՃՈՒԽ,		որ ղարանիայ ասէ յ. յիշած է ի վերայ ղատին: )
ՂԻՏՐ.		որ է ինքն ի քուռաթին ցեղերուն. եւ յայտնի է, եւ յիշած է:
ՂԻՇՄԻՇ	(Raisin de Corinthe).	պ. քիշմիշ կասեն. եւ ինքն նուրբ է քան զչամիչն. եւ իր փոխանն կտուած չամիչն է:
ՂԻՇՈՒՐԻ ՃԱՎԶ ԸԼ ԱԽԶԱՐ	(լcorce verte de Noix).	որ է կանանչ եւ թաժա ընկզին կեղեւն. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խնախին տան՝ աւգտէ:
ՂԻՇՐԻ ՃԱՎԶ ՍՈՒԼՊ	(Coquille de Noix).	որ է չոր ընկզին կեղեւն. թէ այրեն եւ զմոխիրն ի վերայ խոցին ցանեն՝ չորացնէ եւ աղէկ այնէ:
ՂԻՇՐԻ ՈՒԹՐՈՒՃ	(Ecorce de Citron).	որ է թուրնջին կեղեւն. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ թէ ծամես՝ զսխտորին հոտն տանի. եւ իր առնելուն չաքն Ժ դրամ է. շատ ուտեն՝ լերդին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն:
ՂԻՇԱՐ ՔՈՒՆՏՈՒՐ	(լcorce d'Encens).	որ է խնկին կեղեւին փոշին. տաք եւ չոր է. եւ կապող է. եւ թէ ի վերայ խոցին ցանես՝ բիս կու բուսցնէ. եւ զդժար խոցն կաղէկցնէ. եւ թէ կանայք վերցնեն՝ զգիճութիւնն կտրէ յարգանտէն. արուն գնալուն, եւ խոցին որ ի յաղիքն լինի՝ աւգտէ. թէ ուտեն եւ թէ աչից դեղն խառնեն՝ զխոցն եւ զկիծն տանի եւ ողջացնէ. եւ թէ որպէս մորհամ առնես եւ ի փորն աւծես՝ զփորն կապէ:
ՂԻՇՐԻ ԱՍԼԻ ՔԱՐԱՒՍ	(լcorce de Cռleri rave).	որ է քարօսին տակին կեղեւն. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ է, եւ հալող, եւ բացող է. զկալուածն բանայ եւ զգոզն յորդորէ. եւ այլ աւգտութիւնն ի կարաւսն յիշած է:
ՂԻՇՐԻ ԱՍԼԻ ԸՌԱԶԻԱՆԱՃ	(լcorce de racine de Fenouil).	որ է ըռազիանին տակին կեղեւն. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ իր աւգտութիւն մաւտիկ է կարաւսին աւգտութեան. եւ զիր այլ աւգտութիւնն գրած է ըռազիանային համարն:
ՂԻՇՐԻ ԱՍԼԻ ՔԱՊԱՐ	(լcorce de racine de CՉprier).	որ է ասլի քապարն. յիշած է իր համարն ի վերայ քապարին:
ՂԻՇԻ ԱՍԼԻ ՀՆՏՈՒՊԱ	(լcorce de racine de Chicoreռe).	յիշած է ի հնտուպան:
ՂԻՇՐ ԱՍԼԻ ԸՌՈՒՄԱՆ	(լcorce de racine de Grenadier douce).	որ է նռան տակին կեղեւն. յերկան եւ զտափակ ճիճին սպաննէ:
ՂԻՇՐ ԱՍԼԻ ԸՌՈՒՄԱՆԻ ՄՈՒԶ	(լcorce de racine de Grenadier acide).	որ է մուզ նռան կեղեւն, եւ թըթու նռան կեղեւն. հով եւ չոր է Բ տարաճան. եւ ասցել են թէ գէճ է. աւգտէ տաք ուռէցնուն, տիմէտ առնելով. եւ յորժամ եփեն եւ սպիտակ գարու ալուրով եւ պապունաճով հուկնայ առնեն՝ աւգտէ աղեց գաներուն եւ լուծման. եւ թէ իր ջրովն մազմատայ առնեն՝ զակռին միսն ամրացնէ. եւ աւգտէ սնկան, եւ զարունն կտրէ. եւ թէ Ժ դրամ յիրմէն սֆուֆ առնեն եւ ի վերայ տաք ջուր խմեն՝ զճիճիքն յուժով ի դուրս հանէ:
ՂԻՇՐ ԸԼ ՊԱՅԶ	(Coquille d'Oeuf).	որ է հաւկթին կեղեւն. հով եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ աչից բորին եւ քորին, յորժամ այրեն եւ լոսեն. եւ յորժամ լուանան եւ լոսն՝ զսպիտակն տանի. եւ յորժամ սեխի կտի միջով խառնես եւ աւծես՝ զսպնին տանի, եւ զմանն այլ տանի:
ՂԻՇՐ ԸԼ ԸՌՈՒԶ	(լcorce de Riz).	ինքն բրնձին կեղեւն է. եւ սպաննող դեղերուն է. եւ թէ ուտեն՝ զբերանն եւ զլեզուն ցաւցնէ եւ ուռէցնէ զպուկն, եւ զստամոքն եւ զաղիքն ուռէցնէ. եւ իր ստածումն որպէս զարարիհին ստածումն է:
ՂԻՇՐ Ի ՂԱՍԱՊ Ի ՖԱՐՍԻ	(լcorce de Canne de Perse).	որ է պարսի եղէգին կեղեւն. եւ թէ այրես՝ տաք եւ չոր է Գ տարաճան. աւգտէ տայուսյլապին. եւ զաչից սպիտակն տանի եւ աւգտէ, Աստուծով:
ՂԻՆԱՅ	(Galbanum)	(բենին վերայ՝ բարզատ). ինքն խէժ է, թաց եւ չոր. լաւն այն է ր անուշահոտ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. կակղացնող է եւ հալող. աւգտէ ըխտաւորին եւ հով գլխացաւութեան, եւ ակնջին ցաւուն, եւ խանազիրին, եւ զերդ ոսբ բշտերուն որ ի յերեսն լինի. եւ ակռային կերուածին աւգտէ. եւ հով հին հազին աւգտէ. եւ զգոզն յորդորէ. եւ զտղան ի փորուն ձգէ. թէ՛ խմես եւ թէ՛ վերցնես՝ աւգտէ արգանտին խծկելուն. եւ թէ ծխես՝ զգազանքն կու վարէ. եւ ամենայն մահացու դեղոց աւգտէ, թրիաք է. եւ թէ ձէռքն եւ ոտքն մսի՝ զհովութիւնն տանի. եւ զպնտութիւնն պահէ, եւ կու հալէ զաւելին. եւ զխոցերն կու յիստկէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ գլխուն զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի մանուշակն. եւ իր փոխանն աւշախն է: Ասէ Իպն թէ այսոր պ. պարզատ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ փազանդ կասեն. եւ ինքն թրիաքն է այն դեղած սլաքին եւ ամենայն գազանահարին. եւ զիր չարութիւնն տանի աւշախն:
ՂԻՆԱՊԱՐՐԻ	(Dentelaire).	ինքն խոտ մըն է որ ի ցորենի մէջն կու բուսնի. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինայ. եւ ինքն նման է ղանդարիոնին. բայց ծաղիկն մանտր է խիստ, եւ սպիտակ է. եւ տերեւն նման է բարակ ղանդարիոնի, եւ այլ մեծկակ. եւ յարտերուն եւ ի ցաներուն մէջն բուսնի, եւ ի այլ փլփլակ տեղեր այլ բուսնի. եւ տակն այլ ղանդարիոն կու նմանի. եւ քան զամէնն կանուխ կու բուսնի գարունն: Իպն ասէ թէ Ա փշով խոտ մըն է. եւ տերեւն նման է քասնի առաւքին տերեւին, եւ այլ մանտր. եւ ծաղիկն սպիտակ է. եւ տերեւն փուշկներ ունի, զերդ մորմենու փուշ. ի շոխոտ տեղեր կու բուսնի. եւ գարունն շատ բուսնի: Ասէ Պտ թէ այս խոտիս անունն թամլուլ, խուհալ, ղամլուլ կասեն, եւ պ. պարղաստ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ սուրա կասեն, եւ ի Սպահան՝ մուշա կասեն. եւ թէ պարասին տէրն ուտէ կամ աւծէ, կամ զեղն աւծէ, աւգտէ շուտով. եւ թէ զիր տակն ծեծեն եւ զջուրն ի քիթն կաթեցնեն՝ զըղեղն յիստկէ ի պեղծ գիճութենէ. եւ զիր չարութիւնն տանի հաիլայ քապիլին, եւ շաքարն: Եւ Սինէայ Որդին ասէ թէ տաք եւ գէճ է Ա տարաճան. ճլէ կուտայ. եւ կտրող է. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ քալաֆին. եւ զթոքին կալուածն բանայ. եւ ծծին պեղծ խոցերուն աւգտէ. զլերդին եւ զփայծղան կալուածն բանայ. եւ լուծում կառնէ. զպալղամն հանէ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ սնկան, եւ պահակին ճլէ կուտայ, եւ պարասին աւգտէ. եւ թէ՛ աւծես եւ թէ՛ ուտես՝ ամենայն գազանահարի (աւգտէ). թէ ուտես՝ աղով կուտուի. եւ սավտայի մարդոցն զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի շիրիկ ձէթն. եւ իր փոխանն կապարին կեղեւն է, իր չքաւքն:
ՂԻՂԱՀԱՆ.		ինքն սամխ մըն է, որ ի մուռ կու նմանի. եւ գէշ համ ունի. եւ թէ զԱ դրամ սէքպինաճով խմեն եւ ջրով՝ աւաղցնէ. եւ թէ փայծաղ ունեցողն եւ ըխտաւորն եւ ըռուպու լինողն խմէ՝ շատ աւգտէ. եւ թէ մեղրաջրով խմես՝ զհայզն բանայ. եւ թէ գինով տրորեն եւ յաչքն քաշեն՝ զվատուժութիւնն տանի. եւ թէ ի բերան առնեն՝ զակռատկերն ամրացնէ եւ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ ծխես՝ զհալուին զցեցն տանի, եւ ցեց չուտէ:
ՂԻՂԱՀԻՆ.		որ է ղիղամհինն, եւ այն՝ ղանղահրն է. յիշած է իր համարն:
ՂԻԼՄՈՒԵԱ	(Cadmie pierreuse,	յ. Քալիմիա). որ է տինի ղիլմունին. յիշած է:
ՂԻՆԼԱ.		որ է պախլաթուլ համղային ցեղերուն. յիշած է:
ՂԻՏԱԽՈՒՆ	(Lupin).	որ է թրուսն. յշծ է ի վրյ թոյին:
ՂԻՏԻՍ	(Myrte).	որ է ասն, որ է մուրտն յիշած իր համարն:
ՂԻՐԻՍ	(Chandelle,	հռ. Կէրի). որ է հռ. մոմն. յիշած է:
ՂԻՐ.		ինքն ղարն (Laurier) է, եւ պ. ղիլ ասեն. յիշած է իր համարն ի վերայ ղատին:
ՂԻԼ	(Poix).	որ է կակուղ սեւ ձութն. յիշած է:
ՂԻՍՈՒՍ	(Lierre).	որ ղսուս ասեն. եւ իր կերպն քիչ մի յիշած է. եւ զայլն կու յիշեմ, որ ինքն Գ ցեղ է. Ա՝ սեւ է, եւ Ա՝ սպիտակ, եւ Ա՝ կարմիր. եւ ամէնն սուր եւ կապող է. եւ իր Ա ցեղն լատանին ծառն է. եւ այլ ցեղն ամէնն հով է. եւ թէ զիր տակն գինով խմեն՝ աւգտէ ըռաթիլային հարածին. եւ իր խէժն զոջիլն եւ զլուն կու սպաննէ. եւ թէ գինով եւ մուռով խառնես եւ աւծես՝ զմազն խափանէ. եւ թէ ծխես՝ չթողու որ պատեղւոր լինի կինն. եւ թէ վերցնեն՝ զտղան ձգէ. եւ թէ զիր դալարն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ փայծղանն՝ հալէ. եւ թէ վերցնեն կանայք՝ զհայզն բանայ եւ աւգտէ:
ՂԻՎԱՆԴ (յ. Քավանդ).		որ է շահմի ղիվանդն. յիշած է ի վերայ ղավան(դ)ին եւ շահմին այլ:
ՂԻԼՈՒՏ	(Porreau,	յ. Քաֆալուտ). որ է շամցի կանդանային տերեւն. եւ յիշած է իր համարն:
ՂԻՐՈՒՏԻ	(Cռrat).	ինքն մոմ ըռուղանն է, որ զմոմն, եւ զվարդի ձէթն, եւ Բ ազգ սանդալն, եւ կարիր վարդ, եւ աքլիլ մէլիք, եւ սաֆրան, եւ քաֆուր յիրար խառնեն:
(ՂԼԻԱՆՈՍ	(Silure).	յիշած է ի վերայ ճէին՝ ճարայ: )
ՂԼԷՄԻԱՅ	(Cadmie).	որ է ախլէմիան. յիշած է:
ՂԼՄՈՒԵԱՅ	(Cadmie pierreuse).	ինքն կաւերուն է. յշծ:
(ՂՈՒԶԻ ՕԹԻ.		որ է վատան. յիշած է ի վերայ վեվին: )
ՂՈՒՆՆԱՅԻ ՊԷՐՐԻ.		որ է գազին խէժն: )
ՂՈՒՊԱՐԻ ԸՌԷԿԻ	(Rռsidu des moulins).	որ է ջաղցաց փոշին. ինքն չորացնող է. յորժամ ճակատն աւծեն՝ չթողու որ իջուածք իջնու եւ աչքն կապէ:
ՂՈՒՊԱՐԻԱՅ	(Mespilus).	որ է յանապ ըլ զէպն. յշծ է:
ՂՈՒՊԱՅԱՅ	(Sorbe).	որ հ. փշատ ասեն, եւ պ. սանճատ ասէ, թ. իկտայ ասէ. լաւն այն է որ յստակ եւ մսլի լինի. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. կապող է. եւ չի թողու որ պուխար ի գլուխն ելանէ. եւ չթողու որ խմող մարդն շուտ հարբենայ. եւ զփորն կապէ. եւ չի թողու որ փսխէ. եւ աւգտէ սաֆրային, եւ գոզին, եւ բշտին, եւ սահճին, եւ արուն գոզելուն, եւ իսթրխային. եւ զմերձաւորութիւնն կու կտրէ. եւ ծաղիկն զկանաց սերմն շարժէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ֆանիտն. եւ իր փոխանն նապղն է: Իպն ասէ թէ զծաղիկն ժողվեն, եւ յիրմէն ճուղ մի կտրէ որ ի ծայրն Ա տերեւ ունենայ, եւ զան ծաղիկն ի հոն շարեն, եւ հալղայ անեն, եւ գլուխն բանան, ի գլուխն անցնեն. զմարդն ուրախ առնէ, եւ զսիրտն խնդացնէ, եւ զհոգսն տանի:
ՂՈՒԼՈՒՖԻՐԵԱՅ	(acine de Rռglisse,	հռ. յ. Ղլուքիրիզա). որ է սուսին տակն. յիշած է:
ՂՈՒՆՂԻԼ	(Navet).	որ է շալղան, որ է շողգամն. յշծ է:
(ՂՈՒՐԹ ՊԱՂՐԻ.		յիշած է ի վերայ մենին, մաթնան: )
ՂՈՒՐՊ.		որ է ղարապ (Saule). որ է ղավախն (Peuplier), որ է բարտին. Գ ցեղ կու լինի. լաւն այն է որ թաժայ լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. չորացնող է. թէ եփեն եւ ջրովն զգլուխն լուանան՝ զթեփուկն ի գլխուն տանի. եւ քամուքսն զտզրուկն ի խռչկէն հանէ. եւ աւգտէ ականջացաւութեան որ ի տաքութենէ լինայ. եւ իր խէժն զաչքն սրացնէ. եւ կեղեւն զարուն թքնուլն կտրէ. եւ ասած է թէ զլերդին կալուան բանայ. եւ աւգտէ այլայաւսին. եւ թէ քացխով եփեն եւ փայծղան սպեղանի առնեն՝ հալէ. եւ թէ զմոխիրն աւծեն շտերուն՝ աւգտէ. եւ թէ եփեն եւ զջուրն նկրիսին վերայ լնուն՝ աւգտէ. եւ կրծոց զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ճուլապն. եւ իր փոխանն սաֆսաֆն է: Ասէ Պտ, թէ ղարապն ծառ մըն է որ միրգ չունի. եւ ոմանք ասեն թէ խէժ մըն է որ կու ճղքեն եւ կու հանեն. եւ թէ հետ պղպեղին խառնեն եւ տան որ խմէ՝ աւգտէ էլայաւսին. եւ թէ զտերեւն ջրով եփես եւ տաս որ խմէ՝ զքամին վարէ. եւ թէ զծառին տերեւն այրեն, եւ քացխով տրորեն, եւ սպեղանի առնեն, եւ աւծեն ի վերայ կոծիծնուն՝ աւգտէ. եւ զշտերն կակղացնէ. եւ թէ զդալար կեղեւն եւ կամ զտերեւն տրորեն եւ նռան կեղեւով յականջն կաթեցնեն՝ զցաւն տանի. եւ թէ եփեն եւ զջուրն յամռան աւուրք նկրիսին յոտքն աւծեն՝ աւգտէ. եւ թէ այս ջրովս գլուխն լուանան՝ զթեփուկն տանի. եւ թէ զտերեւն չորացնեն, եւ աւծեն, եւ ցանեն ի վերայ նոր խոցերուն՝ աւգտէ եւ բուսցնէ. եւ թէ զտերեւն քամեն, եւ զջուրն յականջն կաթեցնեն, զգիճութիւնն տանի. եւ թէ այն ջրէն խմես՝ զլերդին կալուածն բանայ. եւ թէ զտակին կեղեւն եռցնես ջրով եւ զմազն այնով լուանաս՝ սեւցնէ. եւ թէ զկեղեւն այրես եւ զմոխիրն սպեղանի առնես եւ աւծես կոծիծնուն՝ որ ի անձն լինի, աւգտէ: Ասէ Պտ թէ ծառ մըն է որ այնոր՝ ատայ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ տարաք ասեն, եւ պահրաթուլ փատայ կասեն:
ՂԱՐՍԱՆԱԹ	(Eryngium).	Իպն ասէ թէ այսոր թ. Իպրահիմ տիքէնի ասէ. եւ ցեղ ու ցեղ կու լինի. եւ որոյ ծաղիկն սպիտակ է, այնոր՝ ըղտու խնծոր կասեն. եւ տերեւն տափակ կու լինի. եւ հ. երնջան կասեն. եւ ինքն ի քարոտ եւ ի չոր տեղ կու բուսնի. եւ ի փշերուն ցեղէն է. եւ յորժամ ի գետնէն ելնէ՝ յառաջն տերեւն ի գետնին երեսն կու ճապղի եւ կանանչ եւ պինտ կու լինի. եւ յորժամ մեծնայ՝ փուշ կու լինի սպիտակ. եւ յերկանութիւնն Ա թիզ, եւ այլ աւելի է. եւ ծաղիկն սպիտակ լինի. եւ ծաղկին ծայրն ի կարմրութիւն քշտէ. եւ ի բոլորն Զ փուշ ունի. եւ տակն ամուր է. եւ հաստութիւնն բթի մի չաք է, եւ յերկանութիւնն ԳԴ թզի. եւ մեղուն յիր ծաղկէն կառնու, եւ մեղր կու շինէ. եւ տակն աւգտէ կրծոց ցաւին եւ գազանահարին: Եւ ասեր է Գրոցս շինողն թէ տաք է Ա տարաճան. աւգտէ ըխտաւորին, խմելով եւ ծխելով եւ ի հետն պահելով. եւ զկուրծքն կու յիստկէ ի պալղամի գիճութենէ. եւ զգոզարգելն կու բանայ. եւ իրիկամացաւու եւ արծուոց աւգտէ. եւ հին ջերմերուն այլ. եւ մահացու դեղոց զչարութիւնն տանի. եւ սպեղանին զուռէցն հանէ եւ հալէ, թէ զիր տակն եփեն. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ իրիկամաց զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քիթրան:
ՂՈՒՖԸՐ	(Bitume)	(ծովու գորտնբուրդն է). այս այն գորտնբուրթն է, որ ի ծովուն քարերուն վերայ կու լինի. եւ թէ ի վերայ խոցին ցանես՝ չթողու որ ուռի. եւ թէ ի կոպն ցանես՝ խափանէ զան յաւելի մազն, եւ չթողու որ բուսնի. թէ զերդ շաֆ վերցնեն կանայքն, եւ կամ հոտան, եւ կամ ծխեն, աւգտէ արգանդին. եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ ըխտաւորին. եւ թէ կղբուձուով եւ գինով խմեն՝ զհայզն յորդորէ. եւ հին հազին այլ աւգտէ. եւ զխնաֆասին, եւ գազանահարին, եւ յէրղնիսային, եւ կշտացաւութեան, եւ հին լուծման. եւ զպաղած արունն հալէ. եւ թէ գարեջրով հուկնայ առնես՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ ծխես՝ աւգտէ նուզլային. եւ թէ ցաւած ակռային վերայ դնես՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ զչորն ծեծես բարակ եւ մաղես, եւ գլխադրով յաչքն քաշես, աւելի միս չթողու որ բուսնի. թէ սպեղանի առնես գարու ալուրով, եւ մոմ եւ նատրուն խառնես, եւ ի վերայ նկրիսին եւ ոսկրացաւութեան դնես, աւգտէ. եւ հով ուռէցնուն այլ աւգտէ. եւ զշտերն բուսցնէ. եւ թէ որտեղ ծխեն՝ աւձն եւ կարիճն փախչի եւ զջղերն ամրացնէ. եւ սպիտակն որ ի ըղունկն լինի՝ տանի. եւ թէ ի վերայ խանազիրին աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ խմես՝ զստամոքին զթանծր քամին հալէ. եւ թոքին խոցերուն այլ աւգտէ:
ՂՈՒՐՏ	(Trifolium Alexandrinum).	ինքն ըռատպային ցեղերուն է եւ տերեւն այլ խոշոր է քան զըռատպան. եւ չորքոտանիքն կուտեն եւ կու գիրանան. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. գէճն զփորն կու լուծէ. թէ չորացնես՝ կու կապէ. աւգտէ հազին եւ կրծոց խոշրութեան. եւ պ սիտայի կասեն, եւ ի Սպահան՝ շուտարայ. եւ ի Սպահան շատ կու լինի. եւ պտղին՝ պարսին կասեն. ինքն զփորն կապէ:
ՂՈՒՐՏՈՒՄ	(Carthame).	որ է ասփրին հունդն. ածուոց եւ վայրի լինի. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. տաք եւ կակուղ է Ա տարաճան. եւ գէճ է. եփող եւ լուծող է. աւգտէ պալղամի ցաւերու, եւ ֆալիճին, եւ լակուային. եւ թէ զիր հնդին եղն ծովու փրփուրով յաչքն քաշեն՝ զսպիտակն տանի յաչիցն. եւ թէ զգլուխն այնով լուանաս՝ զոջիլն սպանանէ. եւ ասցած է վայրի ղուրտումին, ծղ մէկ մադ մի որ կարճի հարած լինի՝ ի հետն ահէ, զցաւն խափանէ. եւ յորժամ ձգէ՝ այլուի ցաւի. եւ զկաթն ի բան կու տանին. եւ զստամոքին զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն: Ասէ Պտ, թէ պ. այսոր՝ հասաքտանայ ասեն, եւ հռ. ֆինիղիս ասէ. թէ Ե դրամ յիրմէն ծեծեն եւ կաթով տրորեն եւ քամեն եւ տան որ խմէ՝ զպալղամն լուծէ, եւ զայրած խլտն հանէ, եւ աւգտէ ամենայն ցեղ քորին: Եւ Մասուվիային Որդին ասէ թէ ղրտումին խասիաթն այն է որ թէ ի Ժ դրամէն մինչեւ ի Ի դրամն ծեծեն կիսածեծ, եւ կէս լիտր ջրով եփեն, եւ ձեռաւք աճռեն եւ քամեն, եւ Ժ դրամ շաքար խառնեն եւ խմեն, աւգտէ այն արծուոցն որ զխի ասեն, եւ լահիմի ասեն. եւ ի կտուածէն շարպաթն Ե դրամ է կամ Ե մխթալ. եւ քիչ մի հնդի աղ խառնէ, վասն ալղամ լուծելուն համար. եւ քիչ մի պանրի ջուր խառնէ, մալխուլիայի համար. եւ աֆթիմոն այլ խառնէ. աւգտէ գոդութեան: Ասցել է Գրոցս ժողվողն, թէ այսոր հ. կաճկրակ «կաճկիակե ասէ, եւ պ. հասաքտանա կասէ. եւ լաւն այն է որ ածուոց լինի. եւ թէ շարապի ավմալիով խմեն՝ լուծում առնէ. եւ թէ խիարշանպար խառնես՝ աւգտէ պալղամի ջերմերուն. եւ թէ կաթէն ԲՃԽ դրամ, եւ ասփրի հունդն Ի դրամ ծեծեն եւ կաթով տրորեն եւ տան որ խմէ՝ զկուրծքն յիստկէ, եւ զձայնն բանայ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զկապած կաթն հալէ: Եւ վայրի ղուրտումն այլ ասփուր է. բայց տերեւն յերկան կու լինի, եւ գագաթն կու բուսնի մէկ մէկ կարմրուկ հատկներ կու լինի, եւծաղիկն դեղնուկ կու լինի, եւ տակն բարկուկ. եւ թէ զտերեւն եւ զգագաթն ծեեն մանտր, եւ պղպեղով եւ գինով խմեն, աւգտէ կարճահարին. եւ թէ կարճահարն ի ձեռն առնու՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ ի վայր ձգէ՝ այլուի ցաւի: Ասէ Պտ թէ պ. խասախ կասէ, եւ ի Սպահան՝ կաւիշայ կասեն, եւ ըռանկի զաֆրան կասեն. եւ ինքն Բ ցեղ է. ածուոց եւ վայրի. եւ թ. այսոր՝ ասփուր ասէ:
ՂՈՒՐՈՒԼ	(Corail,	հռ. յ. Քուրալ). եւ անոր ղուրտ ալթուն կասեն, եւ այն՝ պուստն է. յիշած է ի վերայ պէին իր համարն:
ՂՈՒՐՏԱՄԱՆ	(Cresson alռnois).	որ է հարֆն. յիշած է:
ՂՈՒՐՄԱՅ	(Datte verte).	պալահ. յիշած է:
ՂՈՒՐՆՏԱՊ	(Carvi).	որ է քարաւիան. յիշած.
ՂՈՒՐՏԱՅՄՈՒՄԱՆ	(Cardamome,	հռ. յ. Քարտամանա). որ հռ. ղրտմանայ ասէ. յիշած է իր համարն:
ՂՈՒՐՆՂԱՆ	(Carvi).	որ է այս այլ քարաւիան:
ՂՈՒՐՏՈՒՄԻ ՀՆՏԻ	(Convolvulus nil).	որ է հապ նիլն. յիշած է իր համարն:
ՂՈՒՌՈՒՄ	(Seura marina).	ծառ մըն է, որ ի չինարին ծառն կու նմանի. եւ տերեւն նման է նշենու տերեւին. եւ փուշ չունի. եւ սանավպարի պէս միրգ ունի. զտերեւն ուղտն եւ պախրէն կարծէ. եւ զփայտն ի նաւ կու դնեն եւ կու տանին ի քաղաքն, ի կրակն կու վառեն, եւ ի փուռն վառեն. եւ թէ զտերեւն լոսեն Բ դրամ եւ խմեն, յայն պահն կապէ:
ՂՈՒԼՊ	(Lithospermum)	(ի Կոստանդինուպօլիս այսոր՝ ախ տառու կասեն. գեղացիք՝ ղուշ պօնճուղի կու ասեն). որ է հապ ըլ ղալաթն, որ է մաշի հնդին, եւ թ. տաշքասան աւթ ասէ, եւ ֆ. եասպէրմաթաւ ասէ. սպիտակ հունդ ունի. արծաթ կու նմանի. եւ տերեւն նման է ձիթենոյ տերեւին. բայց յերկանուկ եւ կակուղ է. եւ տափկուկ կու լինի ի պինտ եւ ի բարձր տեղեր կու լինի. եւ ճղերն յերկան կու լինի եւ բարակ. եւ սէզի ճղի պէս յամէն ճղի մէջ մանտր տերեւնի ունի. եւ ամէն տերեւի ներքեւ ամրկեկ հունդ կու լինայ բոլոր, որպէս քար կու նմանի. եւ բնութիւնն հով է Բ տարաճան, եւ գէճ է Ա տարաճան. եւ ասցած է թէ տաք եւ չոր է. զործկալն տանի. եւ թէ ի հնդէն Բ դրամ ի սպիտակ գինով խմեն՝ զքարն հալէ, եւ զհայզն բանայ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ աւգտէ ըռուպուին, եւ ործկալուն, եւ լուծման, եւ սնկան, եւ զսերմն չորացնէ:
ՂՈՒՐՈՒՆԻ ՄԱՂԶԻԷԼ	(Cornes).	եւ ամենեւին չոր է. եւ պ. շախ ասեն, եւ հ. եղջուր ասեն. բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ թէ այրեն մինչեւ ճերմկի, եւ ծեծեն, եւ աւծեն ակռային՝ ճլէ տայ. եւ այլ պաղի զաւրութիւնն ի վերայ եչին գրած է, երթաս տեսնուս իր համարն:
ՂՈՒՐՈՒՆ ԸԼ ՊԱԽԱՐ	(Cornes de Boeuf).	որ է պախրու եղջուրն. եւ թէ խարտես եւ ջրով խմես՝ զարունն որ ի թոքէն գայ, կտրէ. թէ այրեն եւ տան՝ զարունն կտրէ:
ՂՈՒՐՈՒՆ ՍՆՊՈՒԼ	(Ergot ?).	ոմանք ասեն թէ ինքն սնպուլն է սպիտակ. եւ ինքն ըսպաննող է. եւ ինքն ի սնպուլին մէջ կու գտուի. եւ ասած է թէ խանիղ ըլ նամրին տակն է. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ սպաննող դեղերուն է. եւ ինքն մաւտիկ է պէշին. եւ թէ ուտեն՝ արուն գոզել տայ, եւ զլեզուն սեւցնէ, եւ զխելքն ցրուէ. եւ իր դեղն այն է՝ որ փսխեն, եւ յետոյ Բ մխթալ քաֆուր, եւ վարդէջուր, եւ նռան ջուր, եւ խուրֆայի հունդ, մանտր ծեծէ եւ ճուլապով տուր. եւ ղուռս քաֆուր, եւ գարէջուր, եւ խիար, եւ դդում. եւ ի քուն լինի. եւ զլերդն եւ զսիրտն հովցու, եւ հով սպեղանիք, սանտալ, քաֆուր, եւ վարդէջուր, եւ որ նման է սոցա, աւգտէ:
ՂՈՒՍՏՈՒՆ	(Cestrum de Diosc.,	հռ. յ. Քիստրոն). ինքն հով ծառ մըն է, այնոր համար որ ի հով տեղրանք կու բուսնի. եւ բարակ եւ յերկան կու լինի. եւ յերկանութիւնն Ա կանկուն կու լինի. եւ որձայ ունի. եւ տերեւն նման է կաղնու տերեւին. եւ անուշահոտ կու լինայ. եւ տերեւն գետնին մաւտիկ կու լինի, եւ խոշոր լինի. եւ ի գագաթն հունդ ունի միատեղ ժողված որպէս ծաթրինի տերեւին. եւ տակն նման է խարպախին տակին. եւ թէ ի տակէն Ա դրամ ավմալի շարպով խմեն, զպալղամն փսխել տայ. եւ թէ տերեւէն Ա դրամ ավմալիով խմեն՝ աւգտէ արգանտին ցաւուն եւ խնախին. եւ թէ ի տերեւէն Գ դրամ խմեն՝ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ. եւ թէ Ա դրամ գինով խմես՝ զմահացու դեղին զչարութիւնն տանի. եւ թէ զայս խմող մարդ ի վերայ մահացու դեղ խմէ՝ վնաս չառնէ. եւ թէ ջրով խառնեն եւ խմեն՝ զգոզն յորդորէ, եւ զփորն լուծէ. եւ թէ Ա դրամ ջրով խմես՝ աւգտէ ըխտաւորին եւ խեւութեան, եւ զլերդացաւութիւնն տանի. եւ թէ Ա դրամ քացխով խառնեն եւ մեղրով խմեն՝ զփայծղան ցաւն տանի. եւ թէ ի կերակրէն յետեւ զփրփրուն առած մեղրով բակլայի չաք ուտեն՝ զկերակուրն մարսէ, եւ թթու ձգռտալն տանի, եւ զստամոքին զչարութիւն տանի եւ զուգէ, եւ զկրծոց արուն թքնուլն տանի. եւ թէ Ա դրամ գինով խմեն՝ աւգտէ արաղանին, եւ զհայզն բանայ. եւ թէ Դ դրամ շարապի ավմալով խմեն՝ զփորն լուծէ. եւ թէ մեղրով խառնես եւ ի գործ արկանես թոքին խոցերուն եւ կրծոց խոշրութեան եւ յէրղնիսային՝ աւգտէ. եւ թէ եփեն ջրով եւ զերեսն լուանան՝ աւգտէ աչացաւութեան. եւ թէ ի ջրէն յականջն կաթեցնես՝ աւգտէ ակռային ցաւութեան. եւ թէ զջուրն եփեն եւ խմեն՝ զփսխելն կտրէ:
ՂՈՒՇՈՒՐ	(Squames minռrales).	որ է պղնձին կեղեւն (Ecailles de Cuivre), որ թուալն. թէ ծեծեն, եւ ի վերայ խոցին ցանեն, զփտած միսն ուտէ եւ զպեղծ խոցերն աղէկցնէ:
ՂՈՒՍՏՈՒՐԻՈՆ	(Castorռum,	հռ. յ. Քաստուրիուն). որ է ճնտիպէ տէսթարն. յիշած է ի վերայ ճէին:
ՂՈՒՍՏԻՐ.		որ է քիմիեա, եւ ինքն ըռիսասն (Plomb) է. յիշած է ի վերայ ռային:
ՂՈՒՍՈՒԼԻՏՈՒՍ	(Alkռkenge).	որ է քաքանաճն. յիշած է ի վերայ քէին:
ՂՈՒԶԱՊ	(Grande Pervenche).	որ թ. ծերոց գաւազանին մեծ է ասէ. եւ ոմանք ասեն ի մուրտ կու նմանի. եւ ոմանք ասեն թէ խոտ մըն է որ երբ բուսնի՝ գետինն կու ճապղի. բարկուկ եւ յերկան ճղեր ունի. ի սէզի ճուղ կու նմանի. եւ մանտր տերեւնի ունի, նման է տաֆնայի տերեւին, եւ այլ մանտր լինի. եւ թէ անկից զԱ տերեւն ճղովն ուտեն՝ զլուծումն կտրէ յաղեց գաներուն. եւ թէ ի կաթն խառնես եւ եռցնես վարդի ձիթով, եւ կանայք զերդ շաֆ վերցնեն, զարգանտին զցաւն տանի. եւ գազանահարին զչարութիւնն տանի. եւ թէ քացխով խառնեն եւ խմեն, աւգտէ վիշապին խածածին. եւ թէ գինով խմես՝ զփորն կապէ, եւ աւգտէ աղեց գանեուն. եւ թէ շաֆ առնես եւ ի նստատեղն դնես՝ զփորոքին ուռէցն տանի, եւ աւգտէ:
(ՂՈՒՐՏ ՊԱՂՐԻ	(Daphne Cnidium).	մաթնան: )
ՂՈՒՌՌԱԹ ԸԼ ՅԱՅՆ	(Ache aquatique).	որ է ջրի քարաւսն. եւ լաւն այն է որ հոտն սուր լինի. բացող է. զգոզն յորդորէ, եւ զհայզն բանայ, եւ զքարն հալէ. եւ զպաղած արունն այլ հալէ. զիրիկամն եւ զբուշտն տաքցնէ. եւ իր առնելուն չաքն Ե դրամ է. եւ իր փոխանն քարաւսն է: Ասէ Պտ թէ հռ. սէլինաւս ասէ. եւ ինքն կանկնման ջրերուն մէջ կու բուսնի. եւ ի ճղերն կպչտուկ գիճութիւն մի կայ, հանց որ ի մարդուն ձեռն կպչի. եւ ինքն անուշահոտ է. եւ տերեւն մեծ է քան զանուխին տերեւն. եւ տաքութիւն ունի քիչ մի. եւ թէ շատ ուտեն՝ զբնութիւնն տաքցնէ, հանց որ զերեսն կարմրցնէ. զպարասն տանի, եւ զգունն աղէկ այնէ:
ՂՈՒՍՏ	(Costus).	ինքն թանծր տակ է եւ անուշահոտ. քաղցր եւ լեղի է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ ի լի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. բացող է եւ քաշող. եւ ջղերուն հով ցաւուն աւգտէ. եւ ֆալիճին եւ լակուային աւգտէ. եւ զջղերն ուժովցնէ. եւ գլխուն բորին աւգտէ. եւ զքալաֆն տանի. եւ զմազն ուժովցնէ. եւ թէ զուքամին ծխես՝ աւգտէ եւ զբնութիւնն կու շարժէ. եւ զհայզն բանայ. եւ զԲ ազգ ճիճին սպաննէ. եւ զդեղին ջուրն փսխեցնէ. եւ զտղան ի փորուն հանէ. եւ զլերդին տաքութիւնն տանի. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ որ զաւդուածք ուզես որ տաքցնէ՝ կու տաքցնէ. եւ զծաղկին եւ խոցին տեղն եւ պիսակին այլ ճլէ կու տայ. եւ թէ ծխես՝ ոջլի համար եւ ամենայն գազանահարի աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. բայց իրիկամաց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի պաղր ըլ պանճն. եւ իր փոխանն իր կիսուն չաք ակրկարհան է: Ասէ Պտ թէ հռ. կօստ ասէ. եւ ինքն շատ ցեղ է. եւ Ե ցեղ լինի. Ա ցեղն՝ յարապի է. այնոր՝ ղուստի պահրի ասեն. եւ ինքն սպիտակգուն է. եւ Ա ցեղն՝ հնտի է. սեւգուն է. եւ այնոր՝ ղուստի մուռ ասեն, եւ պ. ղուստ թալխ ասեն. եւ ինքն խիստ լեղի լինի եւ թեթեւ: Իպն ասէ թէ ղուստի հնտին սեւ եւ քեղցր լինի. եւ ղուստի պահրին՝ սպիտակ եւ լեղի լինի. եւ չէ ստուգ. եւ ստուգ այն է՝ որ սեւ ղուստն լեղի է, եւ սպիտակ ղուստն քաղցր է. եւ այն որ սեւ է՝ հնտի է. եւ ցեղ մըն այլ կայ՝ որ ի սեւութեան մաւտիկ է, եւ զերդ սապռ հոտ ունի. լաւն այն է որ նոր եւ սպիտակ լինի, եւ գէր, եւ այլ սեւ, եւ թեթեւ. եւ ասեր է Գրոցս շինողն թէ՝ ղուստ հոռմցին քաղցր է. եւ սուսանին տակն իր տեղն է. սնուցած մանուշկին մէջ կու դնեն, եւ զչորեք դեհն կու կոտրեն. եւ ինքն սուգծու է. եւ լաւն այն է որ ի լի լինի, եւ թաժա, եւ զլեզուն խածնէ. եւ այն որ սուգծու ղուստն է նա՝ նտուղին տակն է. եւ ամուր եւ պինտ լինի. բայց անտուզն զլեզուն չի խածնել. անոր համար կու բաժնին մէկ մէկէ:
ՂՈՒՍՏԻ ՇԱՄԻ	(Inula Helenium).	որ է ըռասանն. յշծ:
ՂՈՒՍՏԻ ՀՆՏԻ	(Costus indien).	ի վերն յիշած իր տեղն:
ՂՈՒՏՐ «Ղուտրե	(Cuivre).	որ է նուհասն, որ է պղինձն. յիշած է իր համարն ի վերայ պէին:
ՂՈՒԼՂՈՒԼ	(Cassia Tora Forsk. ).	ինքն կանաչ ծառ է. եւ ի վերայ զերդ լուպայի պէս հատեր կու բուսնի. եւ Գ Գ տերեւ կու լինի. եւ թէ ի հատերուն ուտեն եւ քնճութ եւ մեղր խառնեն՝ զմերձաւորութիւնն կաւելցնէ. թէ շատ ուտեն՝ թուխմա անէ:
ՂԱԶՈՒԼ «ՂՈՒԶՈՒԼե.		որ է ղալաղիլ (Cassia Tora Forsk. ), եւ ղալղալան. այս անուանքս ամէն հապնիլն (Convolvulus nil) է. յշծ:
ՂՈՒՏՆ	(Coton).	որ է բամպակն. Բ ցեղ է. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. եւ իր կուտն տաք է Ա տարաճան, եւ գէճ է Բ տարաճան. կուտն կակղացնող է. աւգտէ ըխտաւորին. թէ ծխես՝ փռընքտալ տայ, եւ զակնջին հին խոցն չորացնէ. եւ կուտն աւգտէ ըռուպ հազին. եւ թէ զտերեւն քամես եւ տաս՝ տղաքներուն լուծումն բռնէ. եւ կուտն լուծում ունի. եւ զմերձաւորութիւնն կաւելցնէ. եւ եղն աւգտէ սնկան, եւ իրիկամաց հովութեան, եւ արգանտին. եւ զարանքն կու մեծցնէ. եւ բամպկէ հալաւ հագնիլն զանձն տաքցնէ եւ կակղացնէ. եւ խոշոր բամկէ կտաւն զանձն աւաղցնէ. եւ հին բամպակն զխոցերն յիստկէ եւ սրբէ. եւ կուտն զծաղկին տեղն յիստկէ եւ սրբէ. եւ կտէն տուր Բ դրամ. զիր չարութիւնն տանի յէրղսուսն. եւ իր փոխանն նուշն եւ խաշխաշն է, իր չքաւքն:
ՂՈՒԼՈՒՄԱՅԻՆ	(Clymenon de Diosc.,	հռ. յ. Քօլումանոն). ինքն խոտ մըն է որ զերդ բակլա կու բուսնի. եւ տերեւն նման է ջղախոտին. ի գագաթն ի աման ունի մէկ մէկին նման, սուսանի ծաղիկ կու նմանի, եւ կամ ի չայեանի ոտք կու նմանի. եւ թէ զջուրն քամես՝ զկրծոց զարուն թքնուլն կտրէ. եւ թէ զտերեւն ծեեն եւ դնեն ի վերայ խոցին՝ աւգտէ. եւ այս՝ Բ ցեղ կու լինի. Ա՝ ի ցամաք կու բուսնի. եւ Ա՝ ի գետեզերք. եւ ի գետին մէջն այլ կու բուսնի. եւ այն որ ի գետն կու բուսնի՝ աւգտէ գոդութեան թէ մանտր ծեծես եւ դնես ի վերայ խանազիրին՝ աւգտէ:
ՂՈՒՄԼ	(Pou).	որ է ոջիլն. թէ զգլխուն ոջիլն ի Ա բակլայի մի ծակն դնես, եւ կամ ֆիկին կամ լուպիային ծակն դնես, եւ այն մարդն որ ըռիպ ջերմ կու բռնէ, ինքն չի գիտնայ՝ ուտեցնես, շատ աւգտէ. փորձած է. չի բռնէ:
ՂՈՒԼՂԱՍ	(Arum Colocasia).	ինքն տերեւ մըն է յայտնի. ածուենիքն լինի, եւ վայրի լինի. տաք եւ գէճ է յառաջի տարաճան. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զսերմն այլ աւելցնէ, եւ զմարինն շարժէ. եւ այն որ վայրի է՝ տերեւն լուծում առնէ, եւ զդեղին ջուրն հանէ, եւ զմարդն գիրացնէ. եւ իր ջրէն Կ դրամ (տուր). եւ իր փոխանն շողգամբն է: Ասէ Պտ թէ ինքն բուս մըն է, որ ի ջրին մէջ կու բուսնի. եւ տերեւն նման է դդմի տերեւին. եւ որձայ եւ պտուղ չունի. եւ տակն նման է ութրուճին. եւ դուրսի դեհն կարմիր է քիչ մի, եւ մէջն սպիտակ է. եւ ինքն կապող է եւ տաք է. եւ թէ ջրով եփեն՝ տաքութիւնն երթայ. եւ բնութիւնն տաք եւ մուհթատիլ է. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ շատ ուտես՝ սավտայ ընձայէ. եւ ի Շիրազ՝ ղալիայ կասեն, եւ թ. այլ ղուլղաս կասէ:
ՂՈՒՆԱՅԸՐԱՅ	(Alouette,	յ. Քունբուրա). որ թ. տաւղայը, եւ հ. արտուտ. թէ խորվեն եւ ուտեն՝ եւգտէ խուլնջին. եւ թէ զշուրվան խմեն՝ լուծում առնէ. եւ միս կապող է:
ՂՈՒՆՖՈՒԶ	(Hռrisson).	որ թ. քիրփի ասէ, եւ հ. ոզնի. վայրի եւ լերան լինի. եւ լաւն այն է որ միջակ լինի. տաք եւ չոր է. ճլէ կու տայ. եւ թէ զկաշին այրեն եւ աւծեն տայուսայլապին, աւգտէ. եւ իր միսն աւգտէ թաշանուճին. եւ աչաց ճլէ կու տայ, եւ զսպիտակն տանի. եւ զմիսն աւգտէ սքնճպինով՝ արծուոց, եւ իրիկամացաւուն. եւ իր եղն չթողու որ մարդուն փորոքն վնաս լինի. եւ միսն աւգտէ գոդութեան, եւ աւձահարի. եւ զմազ բուսնիլն խափանէ լեղին. եւ աւձահարին քան զամենայն դեղեր լաւ է: Ասէ Պտ թէ իրեն պ. խարփուշտ կասեն. եւ ինքն վայրի եւ լեռնցի եւ ծովային լինի. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ վայրի է եւ մեծ. եւ այնոր՝ տալար կասեն. եւ միսն աւգտէ գոդութեան եւ խանազիրին, ուտելով: Ասէ Դս, թէ այն որ վայրի է՝ մսին համն աղէկ է եւ անուշ. զփորն կակղացնէ. եւ զգոզն բանայ. թէ զիր լեղին մոմով խառնես եւ կնիկն ուտէ՝ զտղան ձգէ. եւ թէ զլեղին ի յաչքն քաշես՝ զսպիտակն տանի: Ասէ Բտ, թէ զիր միսն յունսուլին քացխով տաս որ ուտէ՝ զգոդութիւնն եւ թաշանուճն եւ զիմթիրատն տանի:
ՂՈՒՆՏՈՒՇ	(Struthium,	յ. Քունդուս). որ է քունտուշն, որ է քունտուսն. յիշած է ի վերայ ֆէին:
ՂՈՒՏՈՒԼԻՏՈՒՐՈՒՆ	(Cotylռdon,	հռ. յ. Քուտուլիդուն). ինքն ազգ մըն է ի հայը յալամէն. եւ տեեւնին բոլոր է եւ խորուկեկ. եւ որձան կարճկուկ. եւ ի վերայ հունդկներ կու լինի. եւ տակն նման է ձիթենու. եւ թէ զտակն եւ զտերեւն քամեն եւ զջուրն ի գինին խառնեն եւ ի ծածուկ մարմնուն կաշուն վերայ աւծեն՝ զուռէցն տանի, եւ զծակն այլ լանցնէ. եւ թէ հուկնայ այնես՝ այլուի զայս աւգտութիւնս այնէ. եւ թէ զայս դեղս սպեղանի առնես եւ տաք ուռեցնուն վերայ դնես, եւ խանազիրին այլ, աւգտէ. եւ թէ զտերեւն տակովն ուտեն՝ զքարն հալէ. եւ թէ գինով խմես՝ այլուի զայս զաւրութիւնս առնէ:
ՂՈՒՍՈՒՍ	(Lierre).	Իպն ասէ թէ ինքն ի քարերուն եւ ի պատերուն մէջ կու բուսնի եւ կպչի. եւ Սինէայ Որդին ասէ թէ ինքն մեծ ծառ մըն է, սպիտակ եւ կարմիր եւ սեւ կու լինի. եւ լաւն նորն է. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. ճլէ կու տայ եւ կիստկէ. եւ թէ եփեն եւ զգլուխն ջրովն լուանան՝ զոջիլն սպաննէ, եւ զմազն չի թողու որ վաթի. եւ թէ տիմէտ առնես եւ կամ խմես՝ զփայծաղն հալէ, եւ զպնտութիւնն տանի, եւ զհայզն բանայ ուժով, եւ զտղան ի փորուն՝ թէ ողջ եւ թէ մեռած՝ հանէ. եւ թէ վերցնեն՝ չթողու որ պատեղւորի մարդն. եւ թէ սպեղանի առնես՝ զխոցն յիստկէ. եւ կրակին այրածին աւգտէ. եւ այս տակէս թէ գինով տաս՝ աւգտէ ըռաթիլային եւ այրածին: Ասեր է Պտ թէ ղուսուսն ղայըսուսն է. եւ ինքն յայտնի է. որ է՝ հապ ըլ մասաքինն. եւ ինքն մեծ լապլապն է. եւ իր տերեւին՝ քամարշա կասեն. եւ ինքս շատ ցեղեր է. Ա ցեղն՝ սպիտակ է, եւ Ա ցեղն՝ սեւ է. եւ այլ պաղի ցեղին՝ ղաս կասեն. եւ ինքն Գ ցեղ է. եւ այն որ սպիտակ է՝ միրգն այլ սպիտակ է. եւ այն որ սեւ է՝ միրգն այլ սեւ է, եւ ի սեւութիւն քշտէ, եւ գունն զաֆրանի լինի. եւ ոմանք այսոր՝ պօսիոն ասեն. եւ Գ ցեղն՝ որ այնոր շաս կասեն, ինքն թեթեւ է. իսկի միրգ չի բռնել. եւ ճղերն բարակ է. եւ տերեւն փոքր է. եւ ամենայն ցեղերն ղուսուսին սուր է եւ կակուղ. եւ այսոր ի Ե ցեղէն լատան կու լինի. եւ այն ցեղն տաք է. եւ այլ ցեղերն հով է. եւ ջղերուն զեն առնէ. թէ զիր ծաղիկն գինով խմես՝ եւգտէ այն խոցին որ ի աղիքն լինի. եւ թէ ուզես որ իրմէն ուտես՝ յաւրն Բ հեղ պիտի որ ուտես. եւ թէ ծեծես եւ հոռոմ ձիթով եւ մոմով տրորես, եւ մոմ ըռուղանի պես շինես, աւգտէ կրակին այրածին. թէ զտերեւն՝ որ դալար եւ կանաչ լինի՝ յորժամ եփես եւ ծեծես եւ դնես ի վերայ փայծղան ուռէցին, աւգտէ եւ հալէ. եւ թէ զիր տերեւն եւ զճղերուն զծայրն ծեծեն, եւ զջուրն քամեն, եւ ի ձէթն թաթխեն, եւ ի քացախն խառնեն, զհին գլխացաւութիւնն տանի. թէ հոռոմ ձէթն խառնես եւ ի յականջն կաթեցնես՝ զցաւն եւ զթարախն ակնջին խաղեցնէ. եւ թէ այս խոտիս այն ցեղն որ սեւ է՝ ի ճղերուն ծայրէն Ե ճուղ առնուս եւ ծեծես, եւ զջուրն խամես եւ նռան կեղեւով տաքցնես, եւ ձիթով ի ականջն կաթեցնես, զակռացաւն տանի. եւ թէ զիր տերեւն գինով եփես եւ սպեղանի առնես այն խոցին՝ որ ի կրակին այրածէն է եղել, աւգտէ. եւ զմանն յերեսացն տանի: Եւ այն ցեղն որ այնոր ղաս կասեն, եւ թէ զիր ճղերուն ծայրն ուտեն՝ զհայզն բանայ, եւ զտղան հեշտութեամբ բերէ. եւ թէ ծեծես եւ զջուրն առնուս եւ ի քիթն կաթեցնես՝ զպեղծ հոտն ի քթէն տանի. եւ թէ զիր տակն ծեծեն, եւ զջուրն առնուն, եւ քացխով խմեն՝ աւգտէ ըռաթիլային խաթածին: Եւ իր խէժն այն է, որ այնոր՝ տամյայի շաճար կասեն. եւ թէ իմազն աւծես՝ զոջիլն սպաննէ, եւ զմազն թանծր առնէ: Եւ ասաց Մինհաճին տէրն, թէ գինի եւ մուռ խառնես՝ զմազն ամրացնէ, եւ չթողու որ վաթի:
ՂՈՒՍԱՐ	(Bois d'Acorus calamus).	որ է վաճին փայտն. յիշած է ի վերայ վեւին:
ՂՈՒՐՍԱՄԱՆ	(Crithmum,	հռ. յ. Քիրիսմոն). որ է յաւտի պալասանն (Bois de Baumier). յիշած է ի վերայ պալասանին:
ՂՈՒՐ	(Coton).	ինքն ղուտն է, որ է բամպակն. յիշած է:
ՂՈՒՏՈՒՄԱՅ	(Phyteuma).	որ է վայրի ազարիոնն. յշծ է:
ՂՈՒՖԻ	(Cyphi de Diosc. ? =	Քուֆի). ինքն գազան է ծովային. եւ նման է ճնտպատէստարին. եւ միսն աւգտէ ըխտաւորին:
ՂԱՏՈՒԼԻՈՆ	(Cotylռdon,	հռ. յ. Քուտուլիդոն). որ է զալալիֆ ըլ մլուք, որ է հայ ըլ յալամն. եւ ասեր եւ ոմանք թէ բուս մըն է, որ զհայը յալամին զբանն կառնէ. եւ իր տերեւն եւ տակն՝ զքարն հալէ եւ զոզն յորդորէ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ տաք ուռէցնուն, եւ հումրային, եւ խանազիրին, եւ շուկակին, որ ի հովութենէ լինի, աւգտէ:
ՂՈՒՆԻԱՅ	(Lessive).	որ է հռ. մոխրին ջուրն:
ՂՈՒՍԻԱՅ	(Coton).	որ է ղութն. յիշած է՝ բամպակն:
ՂՈՒՄԻՆԻ	(Marjolaine).	որ է մարզանկաւշն. յիշած ի վերայ մենին:
ՂՈՒՄԻՆ ՄԸՆ ԱՅԼ.		ինքն խոտ մըն է, որ ի ցաներուն մէջն կու բուսնի, եւ մուսալլաս կասեն. զերդ բամբկի ընկուզ՝ ի գագաթն ընկուզնի ունի, եւ ի մէջն քաղցր հունդ կու լինի. եւ տակն այլ քաղցր է. եւ թէ ուտեն՝ զաչիցն արցունքն կտրէ, եւ զբերնին համն աղէկ առնէ խիստ:
ՂՈՒՂԱԼԻՍ	(Caucalis de Diosc. ).	եւ ոմանք ասոր զուղվայ ասեն. այս խոտ մըն է, որ յերկանութիւնն Ա թիզ է. եւ ի վերայ զաղապ կունենայ. եւ տերեւն նման է ըռզիանի տերեւին. եւ ծարերն ծուռ ծուռ զերդ եղջուր կու լինի. սպիտակ եւ անուշահոտ կու լինայ. եւ թէ հում կամ եփած ուտես՝ զգոզն եւ զկալուածն բանայ. եւ քրտնելուն ընկեր է. եւ զքամիքն ցրուէ. եւ զփորացաւութիւնն տանի. եւ զփորն կակղացնէ. եւ թէ զջուրն քամեն եւ ի բերանն բռնեն՝ զկռանին ամրացիէ: Ասէ Պտ թէ՝ զուղվայ աղիայ եւ տուղուի պարրի կասեն. եւ ինքն տուղվասն է. աւգտէ քամուն եւ միջաց ի վայր ցաւերուն. եւ զմաղասն խաղուեցնէ:
(ՂՈՒԼԱՓԱ.		մազաիոնին ցեղէն է: )
ՂՈՒՄԼԻ ՂՈՒՐԷՇ	(Pignons).	որ է ղում ղուրէշն, որ է ղասմի ղուրէշն. ամէն մէկն յիշած է յիր տեղն:
ՂՐՄԸԶ	(KermՌs).	ինքն կենդանի է, որ ի լեղի կաղնուն (Quercus Ilex) տերեւին վերայ կարմրուկ ոսբան չաք հատկներ է. եւ թէ չի ժողվեն՝ կու թռչի կերթայ, իրք մի չի մնար. եւ ներկրարնին կու ժողվեն, զապրշումն եւ զբուդն այնով կու ներկեն, եւ զպրունն այլ այսով կու ներկեն: Եւ ոմանք ասեն թէ ի նա փշերուն վերայ կու լինի, կենդանի է. եւ ի ծառի եւ խոտի մէջ կու լինի. եւ ի փշերուն վերայ ոսբան չաք, եւ մեծնալով սիսռան չաք լինի. եւ ի մէջն մանտր կենդանի կու լինի. եւ թէ ծեծեն եւ մաղեն, եւ քացխով խառնեն, եւ ի վերայ ջղին եւ զաւդուածին խոցերուն դնես՝ աւգտէ. եւ թէ կանայք մինչեւ Է աւր՝ ամէն աւր Բ դրամ՝ խմեն մեղրով, զհայզին արունն որ հանապազ երթայ՝ կտրէ. եւ թէ քացխով ի գործ արկանեն՝ զտղաբերութիւնն կտրէ. եւ թէ ի կարմիր ապրշումն աւծես եւ ջերմն բռնողին վիզն կախես՝ կտրէ: Ասէ Պտին թէ ֆաղիս կասեն, եւ ի Թուրքին երկիրն՝ կաւկազ կասեն. եւ իր բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. զբամպակն չի կարեր ներկել, գիտացի՛ր:
ՂՐՏՄԱՆԱՅ	(Cardamine).	որ է վեյրի քարաւիան. լաւն այն է որ նոր լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. լուացող է. աւգտէ ֆալիճին եւ սարյին, եւ ամենայն հով ցաւերուն, եւ ջղերուն հովութեան, եւ զկուրծքն կիստկէ ամենայն հովութենէ, եւ զհազն տանի, եւ զթոքին խոցն չորացնէ, եւ խուլնջին աւգտէ, եւ զճիճին եւ զաւձն սպաննէ, եւ արգանտին խծկելուն եւ զաւդուածին ուժ տայ, եւ իրիկամաց եւ բշտին զարունն որ պաղել է՝ հանէ եւ տաքցնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. եւ լերդին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սանդալն. եւ իր փոխանն՝ Բ իր չքաւք՝ քաաւիեան է: Ասեր է Պտ թէ ինքն քարաւիայի պարրի կասեն, եւ ի Շիրազ՝ թուխմի թասխար կու ասեն. համն լեղի է. եւ լաւն այն է որ դեղին լինի եւ գէր. եւ զիր չարութիւնն տանի անիսոնն. եւ իր փոխանն իխթիրն է եւ մուշք տրամշէհն:
ՂՐՏԱՍ	(Papier).	որ է թուղթն. լաւն այն է որ Դմշխի լինի եւ յիստակ եւ պայծառ. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. չորացնող է. իր մոխիրն զքթին արունն կտրէ. եւ թէ քացխով ի գլուխն աւծես՝ աւգտէ սայֆային, եւ թոքին խոցերուն, եւ արուն թքնելուն. թէ զմոխիրն զկապող հուկնայի խառնես՝ զարունն կտրէ, եւ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ ծածուկ մարմնոյ զխոցն չորացնէ. եւ թէ ի ծակն ցանես՝ զամենայն ազգ արուն կու կտրէ եւ չորացնէ:
ՂՐՖԱԹ ԸԼ ՂԱՐԱՆՖՈՒԼ	(լcorce aromatique).	որ է ղրֆայ անուշահոտն. եւ ասած է թէ այն ծառն է որ կեղեւն ծառին անուշահոտ լինի, եւ ուժն մաւտիկ է ղարանֆուլին. եւ ինքն թանծր կեղեւ մըն է. եւ գունն ի ղրֆայ կու նմանի, եւ համն ղարանֆուլի, եւ քաղցր զերդ տարչինի. եւ թէ քաղցր լինի քան զղարանֆուլն. վատուժ լինի. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան:
ՂՐՖԱԹ ԸԼ ՏԱՐՉԻՆԻ	(լcorce de Cannelle).	լաւն այն է որ սուր լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. մուլատտիֆ է. զբերնին համն աղէկ առնէ. եւ զպուխարն տանի. եւ սոխին եւ սխտորին զհոտն տանի. եւ ջղերուն հովութեան, եւ սրտին ուժ տայ եւ խնդացնէ. եւ հով լերդին եւ ստամոքին աւգտէ. եւ զլուծումն որ ի հովութենէ լինի՝ կտրէ. եւ զործկալն այլ կտրէ. եւ արգանտին ցաւուն, եւ զսնկանն արունն կտրէ. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ բորին եւ հերքունին. եւ աւգտէ աւդին բորբսելուն. եւ զաֆիոնին եւ զպանճին չարութիւնն տանի. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ իր զենն իրիկամացն է. եւ զիր չարութիւնն տանի տարչինին եւ ըռամաքն. եւ իր փոխանն այլ տարչինին է իր չքաւքն:
ՂՐՈՒՆ	(Cornes).	որ է եղջուրքն եւ լաւ եղջուրն այն է դեղին լինայ. հով է եւ չոր. եւ չորացնող է. եւ թէ զեղին եղջուրն այրես եւ աւծես ակռային՝ ճլէ տայ. եւ ակնջին ցաւուն եւ խոցերուն աւգտէ. եւ թէ յաչքն քաշես՝ աւգտէ. եւ թէ ծխեն՝ զըխտաւորութիւնն յայտնէ. եւ եղին եղջուրն որ այրած եւ լուացած լինի՝ զարուն թքնուլն կտրէ, եւ զթոքին խոցերն ողջացնէ. եւ որ արուն գոզէ՝ կտրէ. եւ իրիկամաց խոցին, եւ տուսանտարիային, եւ նազաֆին եւ արուն գնալուն յամենայն զաւդուածոց՝ աւգտէ. եւ սնկան այլ աւգտէ. եւ սնկան՝ ծխելն այլ աւգտէ. եւ զաչքն պայծառ առնէ. եւ թէ կնկան վիզն կախես՝ զտղան հեշտ բերէ. եւ այրան՝ զփորն կապէ. եւ աւձահարին աւգտէ, յորժամ հինայով խմես. եւ չթողու որ ոջիլ ընձայի առ ոարդն. թէ ծխես՝ զաւդն փոխէ, եւ պեղծ գաղանքն եւ զվնասակարքն ի տանէն փախցնէ. եւ զաւձն այլ: Եւ ոչխրին եղջուրն այրես եւ զմոխիրն քացխով խառնես եւ աւծես պարասին՝ աւգտէ:
ՂՍՍԱՅ ԸԼ ՀՆՄԱՐ	(լlatռrium).	որ թ. աշաք խիարի ասէ. եւ լաւն այն է որ հասուն լինայ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. լուծումն կառնէ եւ փսխել կու տայ. եւ ակռացաւութեան աւգտէ. եւ քամուքսն շակիկային աւգտէ. եւ իր ձէթն աւգտէ ակնջին ցաւուն եւ խլութեան, ւ զորդն սպաննէ. եւ զկզակին շտերուն աւգտէ. զխամ պալղամն եւ զդեղին ջուրն եւ զսավտան կու լուծէ. եւ աւգտէ արծուոց. զգոզն եւ զհայզն յորդորէ. եւ զտղան ի փորուն հանէ. եւ զճիճին եւ զաւձն ի փորուն հանէ. եւ թէ վերցնեն՝ աւգտէ սնկան. զհերքունն, եւ զպիսակն, եւ զպարասն, եւ զթուլ ուռէցնին տանի. եւ իւր ձէթն՝ զանձին թուլութիւնն տանի. եւ զհովութիւնն տաքցնէ. եւ թէ եփեն եւ հուկնայ առնեն՝ աւգտէ ոսկրացաւութեան եւ ճռանցաւութեան: Ասէ Պտ թէ ինքն խիար ի լահիսպետն է, եւ ինքն վայրի խիարն է. եւ Անդալիսցիքն՝ յալզում կասեն, եւ արտի ղսսայի կասեն. եւ հռ. ասղիրու կասէ, եւ աղրիեաւս. եւ իր քամուքսն՝ պատարիոնն է. եւ իր բուսին՝ կապար կասեն. բայց փուշ չունի. եւ գունն կանաչ է, եւ ի սեւութիւն կու քշտէ. եւ իր քամուքսն այսպէս է, որ զիր պտուղն առնուն ամռանն ի վերջի ամիսն, որ դեղնել լինի, եւ ի քթանէ կտաւով քամեն եւ յիստկեն, եւ դնեն ի յաման որ կենայ, եւ չորացնեն, որ ի յինքն չվանի, եւ ղուռս այնեն. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան, կամ Բ տարաճան. նուրբ է եւ հալող. թէ զտակն գարու ալրով սպեղանի առնես՝ աւգտէ պալղամի ուռէցնուն. եւ թէ պուտ մի սամխով ի վերայ խոցին դնես՝ զխոցն եւ զմկնատամն ողջացնէ. եւ թէ քացխով եփեն եւ ի վերայ նկրիսին դնեն՝ աւգտէ. եւ թէ զիր տակն հուկնայ առնես՝ աւգտէ յէրղնիսային. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ յորժամ չորացնես եւ աւծես պահակին եւ բորին եւ հերքունին, եւ որտեղ որ կապուտցել լինի (աւգտէ). եւ թէ կանայք զիր պտուղն վերցնեն՝ զտղան սպանանէ: Եւ թէ կաթով ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ սեւ արաղանին, եւ հին գլխացաւութեան. եւ թէ զիր քամուքսն ի յականջն կաթեցնես՝ զցաւն տանի. եւ թէ հին հոռոմ ձիթով կամ մեղրով եւ կամ պախրու լեղով աւծեն զխռչակն եւ զփողն՝ զխնախն տանի. եւ լուծում այնէ. զխակ եւ զթանծր խլտն հանէ. եւ զսավտան եւ զդեղին ջուրն. եւ կու պիտի որ՝ աղէկ դեղեր խառնես եւ տաս, որպէս սապռ, եւ ղարիղոն, եւ սորնջան, եւ պուզէտան, ղուստ, եւ մուռ, եւ զաֆրան, սնպուլ, տարչինի, սալիխայ, զրեւանդ մուտէհրէճ, անիսոն, եւ կարաւսի հունդ, եւ ֆատրսալիոն, ճավշիր, սէքպինէճ, մուղլ, թրպութ, հնդի աղ, եւ հապի պալասան. եւ զայս դեղերուս զորն որ խառնես՝ կու լինի. ոսկրացաւութեան, եւ նկրիսի, եւ լակուվայի, եւ ոտքն եւ ձեռքն թմրելուն. եւ այն ցաւոցն որ ի սավտայէ լինի՝ չէ պատեհ որ սուր դեղեր խառնեն, որպէս սակամոնին եւ շահմի հանդալն. թէ յիրմէն Դ կուտ կամ Զ կուտ ի վերայ բնութեան մարդու. եւ զեն կառնէ թոքին. զիր չարութիւնն տանի սամխ յարապին, եւ հայկաւն, եւ նշաստան. եւ թէ զղսայ ըլ հիմարն շիրիկ ձիթով եփես, եւ սունկն որ ի դու(ր)սն է՝ աւծես, աւգտէ եւ չորացնէ. եւ թէ իր ջրէն ձէթ առնես ի յարեւն եփելով կամ ի կրակն՝ աւգտէ անձին հովութեան, աւծելով. եւ ակնջին ցաւուն. թէ զիր տերեւն եփես եւ տաս՝ գոդութեան այլ աւգտէ. եւ թէ զտակն ծեծես եւ աւծես ի ակնջթոռքն՝ աւգտէ. թէ զիր քամուքսն հուկնայ առնեն՝ աւգտէ կռնակին ցաւուն. բայց սահճ կառնեն. եւ արուն կու լուծէ. եւ հուկնան վնաս է. բայց պիտի որ աղէկ դեղեր խառնես. եւ յիրմէն ի հուկնայ Ա դրամ կամ Ա մխթալ խառնէ, աւգտէ:
ՂՍՍԱՅ	(Concombre).	իղաշյար կասեն, եւ այն որ փոքր է՝ շայարիր, եւ զաղարիր կասեն, եւ պ. խիարզայ կասէին. բնութիւնն հով եւ գէճ է Գ տարաճան. զսաֆրան կու խաղեցնէ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զծարաւն կտրէ, եւ աւգտէ բշտին. եւ զինքն հոտալն աւգտէ կարճերուն եւ տաք բնութեան. եւ տերեւն աւգտէ շարային, որ ի պալղամէ լինի, աւծելով. եւ թէ ուտեն՝ աւգտէ կատղած շան խածածին. եւ ի ստամոքն պեղծ մարսէ, եւ յուֆունաթ առնէ. եւ խիստ ջերմ առնէ. եւ ստամոքին զեն է. լաւն այն է որ չամչով ուտեն կամ մեղրով, եւ կամ նանխուհով: Ասէ ԸՌազկանն Որդին թէ ինքն քան զխիարն թեթեւ է, եւ շուտ հալէ. խիարն, եւ խիարզայ, եւ դդումն, Գ այլ աւգտէ տաք բնութեան. թէ շատ ուտեն՝ քամի ընկենու ի փորն. եւ յետեւ տուր զճուվարիշ քամոնին եւ զսերկեւլին. բայց հով բնութեան խիստ զեն է. լաւն այն է որ շատ չուտեն, եւ ի վերայ գինի խմեն:
ՂՍՍԱՅ Ի ՀՆՏԻ	(Cassia).	որ է խիար շանպարն. յիշած է ի վերայ խէին:
ՂՍՍԱՅ Ի ՀՆՏԻ ՊԱՐՐԻ	(Oegle marmelos).	որ է պուլն. յիշած է, Աստուծով:
ՂՍՍԱՅ	(Concombre).	որ է ղսատ. լաւն այն է որ թաժայ լինի. հով եւ գէճ է Բ տարաճան. զգլուխն ի շուրջ կածէ. եւ հունդն երեսին ճլէ կուտայ, եւ պայծառ եւ կակուղ այնէ, եւ զմանն տանի. եւ զան հազն տանի՝ որ ի տաքութենէ լինի. եւ քուն կու բերէ. եւ զտաքութիւնն խաղեցնէ. եւ զսաֆրան տանի. եւ զգոզն յորդորէ. եւ աւգտէ իրիկամաց եւ բշտին խոցերուն. եւ թէ զիր տակն եփեն եւ զջուրն տան արծուոց՝ աւգտէ. թէ զինքն ուտեն կեղեւովն՝ աւգտէ կատղած շան խածածին. եւ թէ զտերեւն սպեղանի առնես՝ զայն գործն կու առնէ. եւ տեեւն աւգտէ շարային. եւ թէ զհնդին կաթն հանես՝ աւգտէ տաք ջերմերուն, եւ զերեսն պայծառ առնէ, եւ զջերմերն շարժէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն:
(ՂԸՃԻ	(Lampsana Diosc. ).	լիունին վերայ՝ լապսան. յշծ: )
ՂՍՍԱՅ Ի ՆԱՅՅԱՄ	(Coloquinte).	որ է հանդալն. յշծ է:
ՂԱՍԱՅ ԸԼ ՀԱՅԸԱՅ	(Aristoloche longue).	ասէ Իպն թէ զրեւանտի տավիլն է. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ փոքր հանդալն է. եւ Բն այլ յիշած:

Կատարեցաւ ղատն:
Յիշենք զան դեղերն որ առաջի գիրն ճէն է: