Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՄԱՇ	(Phaseolus Mungo).	ինքն ցեղ մըն է. լաւն այն է որ խոշոր եւ անարատ լինի. եւ հով է յառաջի տարաճան, եւ մուհթատիլ է. եւ զանձն կերակրէ. եւ այն դեղերուն է որ զմազն սպիտակ կառնէ. եւ հազին եւ կրծոց եւ թոքին ցաւուն. թէ տիմէտ առնես՝ աւգտէ ծծին ցաւուն. եւ թէ եփեն եւ զջուրն ի գլուխն լնուն. եւ սումախ կամ ազոխ խառնես՝ զփորն կապէ. եւ թէ ուտես եւ կամ տիմէտ առնես՝ աւգտէ զարկուց եւ ջղացաւութեան. եւ զմերձաւորութիւնն կտրէ. եւ իր փոխանն բակլան է: Ասէ Պտ, թէ մաճ կասեն. եւ ի Շիրազ՝ մանումաշ կասեն, եւ պանուսիահ այլ կասեն. եւ իր ճաւհրն մաւտիկ է բակլային ճաւհրին. բայց քամին պակաս է. իր ուտելուն աղէկ աւուրքն ամառն է. եւ լաւն այն է որ կանանչ եւ խոշոր լինի, եւ գէր լինի. եւ աղէկ քայըմուս ընձայէ. եւ քան զբակլան շուտ հալի. եւ լաւն այն է որ կտուած լինի. եւ թէ ուզենաս որ լուծումն առնէ եւ քիչ մի չայնէ ի փոն, զխասաքթանային զկաթն խառնէ (զոր հասակտանէ այլ ասեն ի վերայ հոյին), կամ զեղն, կամ նշի ձէթ խառնէ եւ եփէ. բայց պիտի որ եռցնես. եւ սաֆրայի ջերմն չի լինի. եւ թէ ուզենաս որ զփորն կապես՝ դու քիչ մի կեղեւովն եփէ եւ նռան կեղեւով, եւ հումազի տերեւ խառնէ, որ ածուոց լինի, եւ սումախի ջուր խառնէ, եւ նռան հետ, եւ հոռոմ ձէթ խառնէ, որ զտաքութիւնն խաղեցնէ եւ զփորն կապէ. եւ թէ հոռոմ ձէթ չի լինի՝ նշի ձէթ խառնէ, որ աւգտէ հազին. եւ լաւն այն է որ հոռոմ ձիթով լինի եփած. եւ թէ ծեծեն, եւ մրտիրով շաղեն, եւ տմէտ այնեն, եւ դնեն այն զաւդուըծին վերայ որ ծեծած լինի՝ աւգտէ. եւ զմերձաւորութեան զեն է. եւ յուշ հալի յինքն. եւ քիչ մի քամի ունի. եւ լաւն այն է որ նշի ձիթով եփեն. եւ մերզաւորութեան զեն տայ. եւ խասաքտանային կաթն զիր չարութիւնն տանի. եւ իր փոխանն իր չքաւքն կտուած բակլան է:
ՄԱՇ Ի ՀԻՆՏԻ	(Graine de Gremil ?).	որ է հապ ըլ ղուլթն. յիշած է ի վերայ ղատին իր համարն:
ՄԱՇԻԱ.		խոտ է, եւ իրեն արմաղունի կասեն յիշած է. ինքն կարմիր մամիսան (Glaucium) է:
ՄԱՄՈՒՆ.		որ է հաշա (Thym). յշծ ի վրյ հոյին իր հմրն:
ՄԱՐՈՒՆ	(Marum).	որ է մարհայհուզն. յշծ է ի վրյ մենին:
ՄԱՍՈՒՐ	(լglantier).	յուլէղ ըլ քալպ. յիշած է:
ՄԱՐՔՈՒԵԱՎԱՅ.		ինքն ծառ մըն է, որ յերկանութիւնն Ե կանկուն կու լինի, եւ շատ ճղեր ունի. ի ջրերն կու բուսնի. եւ տերեւն ի ձիթենու տերեւէն այլ մանտր է. եւ ի գարունն կարմիր մազմզուկ կունենայ. եւ կաղնի չաք միրգ ունի, եւ ի մէջն պղպեղի չաք կուտ ունի. եւ թէ զայս ծառին զկեղեւն չորացնեն եւ լոսեն բարակ, եւ ի վերայ պինտ ուռէցի ցանեն, կակղացնէ. եւ թէ զմիրգն ծխես սնկան՝ շատ աւգտէ եւ չորացնէ. եւ թէ զտերեւն եւ զճուղն եւ զմիրգն այրես, եւ զմոխիրն առնուս, եւ զառնիխով եւ ջրով խառնես եւ աւծես, զմազն ածիլէ. եւ թէ զայս մոխիրս մէկ քանի հեղ աւծես մանին՝ որ ի յերեսն լինի՝ աւգտէ, Աստուծով:
ՄԱՄԻՐԱՄ	(Chռlidoine,	յ. Մամիրան). բարակ տակեր է դեղին. ո՛րն ըղորդ է, ո՛րն ծուռ. չինի եւ խաւրասանի լինի. եւ լաւն այն է որ չինի լինի, եւ բարակ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. ճլէ տայ եւ լուանայ. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զաչքն սրացնէ եւ զաչացն սպիտակն տանի. եւ ակռացաւութեան աւգտէ. եւ յականջն կաթեցնես՝ աւգտէ ցաւին. եւ աւգտէ մաղասին եւ արաղանին. եւ զլերդին զկալուածն բանայ. եւ զգոզն յորդորէ. եւ ըղընկան սպիտակին ճլէ կուտայ. զպարասն եւ զըղնկան ճղքիլն տանի. եւ աւգտէ բորին եւ քորին՝ աւծելով եւ թէ խմեն՝ աւգտէ ոսկրացաւի. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ իր փոխանն դեղին փատն է: Ասէ Պտ թէ ինքն բարակ տակեր են, եւ դեղնուկ. եւ ինքն չինի է, եւ խորասանի է. մթնգուն է, որ ի կանաչութիւն զարնէ. եւ ինքն բարակ տակ է խոտի. եւ հանկուսնի ունի. եւ թէ քացխով տրորեն եւ աւծեն քալաֆին՝ աւգտէ: եւ իր փոխանն մուռն է: (Մամիրանին՝ տավաի խատատիֆ այլ կասեն: )
ՄԱՄԻՍԱՅ	(Glaucium).	ինքն խոտ մըն է, որ ծաղիկն նման է խաշխաշին ծաղկին. Բ տարաճան հով եւ չոր է. եւ շրջեցնող է, եւ դարձնող. աւգտէ աչացաւութեան. զաչքն ուժովցնէ եւ կու կապէ, եւ չի թողուր որ ի յաչքն իջուածք իջնու. եւ իր ծաղիկն զաչքն սրացնէ, եւ աւգտէ սաֆրային եւ բենին, որ վեր տայ. եւ զտաք գլխացաւն տանի. եւ աւգտէ մաշարային, եւ ծածուկ մարմնուն խոցերուն, եւ միջէն ի վայր խոցերուն, եւ ձուին որ բոր լինի, եւ հերքունին այլ աւգտէ. եւ որ դեղին ջուր երթայ եւ ճղքի՝ աւգտէ. եւ ամենայն տաք ուռէցնու, եւ թէ աւծես. եւ իր հունդն այն դեղերուն է՝ որ զանձն կու գիացնէ. եւ փայծղան զեն է. զիր չարութիւնն տանի մուռն. եւ իր փոխանն հայըալամն է: Եւ ասէ Պտ թէ մամշա կասեն. ինքն Բ ցեղ է. ծաղիկն կարմիր է եւ հալողի գուն. եւ Ա ցեղին գունն դեղին է. եւ լաւն այն է որ գունն դեղին լինայ. եւ յիրմէն շաֆ կու առնեն, եւ շաֆի մամիսայ կասեն. եւ տերեւն նման է խաշխշին տերեւին:
ՄԱՅ	(Eau).	որ է ջուրն. եւ ինքն ազգի ազգի է. լաւն այն է որ յստակ եւ թեթեւ լինի. հով եւ գէճ է. եւ գիճացնող է. եւ ծովուն ջուրն զոջիլն սպաննէ. եւ աղի ջուրն գէճ թաշանուճին եւ ջղերուն հով ցաւերուն աւգտէ. եւ ի բաղնիք տաք ջուրն զմազն սպիտակ կու առնէ, եւ կրծոց լաւ է. եւ քան զամէն ջուր՝ անձրեւին ջուրն լաւ է. եւ զկերակուրն կու մարսեցնէ, որ զաւդուածքն հասնի. եւ զանձինն զգիճութիւնն պահէ. եւ զանձն հանգիստ կու բռնէ. եւ աղէկ ջուրն՝ աւգտէ փորոքին եւ ահշային. եւ զպաղ ջուրն՝ տաք նկրիսին աւծես. եւ ծըծման ջուրն՝ աւգտէ պահակին. եւ զիր չարութիւնն տանի գինին:
ՄԱՅ ԸԼ ՊԱՀՐ	(Eau de Mer).	որ է ծովուն ջուրն տաք է եւ սուր. ստամոքին զեն է, եւ լուծում կառնէ. եւ զպալղամն կու հանէ. եւ թէ մարդ յանձն աւծէ՝ կու տաքցնէ. եւ զպալղամն կու հալէ. եւ զջղերուն ցաւուն, եւ այն զաւդուըծին որ ցրտուն ճղքել է՝ ծովու ջուր հասցնեն, տանի. եւ թէ հուկնայ առնեն՝ զփորոքն տաքցնեն, եւ աւգտէ փորացաւութեան. եւ աւգտէ բորին, եւ քորին, եւ հերքունին, եւ ծծին ուռէցին. որ լուանան՝ աւգտէ. եւ զմորթուն տաքութիւնն տանի. եւ աւգտէ գազանահարին, աւազան առնելով. եւ թէ մարդ Ա քանի աւր ի ծովուն ջուրն լուացուի՝ աւգտէ անձինն հին ցաւերուն. եւ ծովու ջրին շոգին աւգտէ արծուոց եւ ակնջին: Եւ բժշկապետքն ասեր են թէ ջրերուն աղէկն այն է որ աղբրի լինայ. եւ ամէն աղբրի ջուր աղէկ չէ. այն աղբրին ջուրն աղէկ է՝ որ շողախն եւ տեղն տաք լինայ. եւ քարոտ աղբուրինն լաւ է. եւ տաքութիւնն այն է որ արեւն դպնու եւ քամու դիմաց լինի. եւ ասցել են թէ վաւրեազ քամու եւ արեւմտից եւ հարաւոյ ջուրն չէ աղէկ բնաւ: Եւ այլ ասցած է թէ ջրերուն աղէկն անձրեւին ջուրն է. եւ լաւն այն է որ ամռան աւուրքն՝ կայծակով եւ ամբով լինայ. եւ այն որ քամով ամպէն չի լինի՝ չէ աղէկ. ձայնին եւ կրծոցն զեն կառնէ. եւ ձունն եւ կարկուտն չէ աղէկ. եւ կանկնման ջրերն չէ աղէկ. չի խմելն լաւ է. եւ զփայցաղն կուռեցնէ, եւ արծուիք կու առնէ, եւ խեւութիւն, եւ սունկ, եւ ուռէցնի, եւ յաղիքն գաներ կառնէ: Եւ ի նայ ջրերն որ ի քաներուն կու ելանէ, որ թ. իչմա սու կասէ, չէ աղէկ. բայր այն որ երկթին քանէն կելնէ՝ զփորոքն կուժովցնէ, եւ զստամոքին վատուժութիւնն կու տանի, եւ մերձաւորութիւն կուտայ առնել. եւ սառին ջուրն ջղացաւութիւն եւ վարամ կուտայ առնել. բայց կերակուր կուտայ ուտել, եւ զստամոքն կու ամրացնէ: Եւ պաղ ջուրն կրծոց եւ թոքի եւ գաներուն չէ աղէկ. եւ այն մարդն որ ի անձն կալուած ունի՝ չէ աղէկ. եւ ի ջղեն ցաւ ունի՝ չէ աղէկ. բայց տաք բնութեան մարդոյ աղէկ է. չորս ցեղ ուժին այլ կու ընկերէ. բայց մերձաւորութեան զեն է. զփորն կու կապէ. եւ տաք ջուրն զմարսելութեան ուժն կաւիրէ, եւ զծարաւն չի կտրել. եւ անոնց չէ աղէկ որ արծուիք ունին. եւ կամ հալ եւ աշ ջերմն ունին. եւ տաք ջուրն զսիրտն եւ զստամոքն կու վատուժցնէ. եւ կու լինի որ տաք ջուր խմելն զխուլինճն կու հալէ եւ զքամին կու վարէ. եւ ըխտաւորին եւ մալխուլիային տիրոջն, եւ որ հով գլխացաւութիւն ունի, եւ աչացաւութեան, եւ փողացաւութեան, եւ որ ի ակնջթոռքն ուռէց ունենայ, եւ նուզլային, աւգտէ. եւ որ ի կուրծքն ցաւ ունի՝ աւգտէ, եւ զհայզն եւ զգոզն կու յորդորէ, եւ զցաւերն կու խաղեցնէ. եւ աղի ջուրն զանձնէն զպալղամն կու հալէ. եւ թէ խմեն՝ բոր եւ քոր առնէ. եւ պղտոր ջուրն ի բուշտն քար կու ընձայէ, եւ կալուած կառնէ. եւ կու պիտի որ ի վերայ եղլի իրուի ուտեն. հալուա եւ քաղցր կերակուրք, եւ որ նման է սոցա. եւ այնոց որ լուծումն ունի՝ շատ աւգտէ: Եւ անձրեւին ջուրն խիստ աղէկ է, եւ զմարսելութիւն կու յաւելցնէ, եւ զգոզն կու յորդորէ. լերդին, եւ փայծղան, եւ թոքին, եւ իրիկամաց, եւ ջղերուն աւգտէ բայց զփորն խիստ չի բռնել. եւ պաղ ջուրն զմերձաւորութիւնն կու կտրէ. բայց զկերակուրն շուտ կու մարսէ. եւ այն մարդն որ շատ քրտնի, թէ խմէ եւ թէ լուացուի՝ շատ աւգտէ. եւ այն որ ի տեղն գոզէ, եւ կամ թուխմայ լինի, եւ կամ ի լուծման դեղէն շատ լուծի, եւ ի քթեն շատ արուն երթայ, եւ կամ ի խոցէն շատ արուն երթայ, եւ որ անբակ գինի խմէ եւ սիրտն այրի, եւ որ տաք հիւանդութիւն ուննայ. եւ զակռային տակին մսերն ամրացնէ. եւ զսերմն հալելուն աւգտէ. եւ բորին, եւ քորին, եւ ործկալուն, եւ բերնին հոտին, թէ՛ խմեն եւ թէ՛ լուացուին՝ աւգտէ. եւ թէ գինին խառնեն եւ խմեն՝ զքրտնաց հոտն աղէկ առնէ. եւ զպաղ ջուրն ի վերայ կերակրին խմեն, զստամոքն ուժովցնէ. բայց անաւթուց չի խմեն. եւ ասցած է թէ զպաղ ջուրն՝ որոյ ստամոքն եւ անձն վատուժ լինայ եւ աւաղ լինի, եւ կամ ի հիւանդութենէ ելնէ, եւ որ փայծաղ ունի եւ կամ եարաղան, կամ արծուիք եւ կամ սունկ, չի խմէ. զեն կառնէ: Եւ քաղցր ջուրն զանձն կու ուժովցնէ. եւ ի նա ջուրն որ լեռներուն եւ ի քարերուն ի վայր քայլէ, չի խմեն. ըռուպու եւ զխնաֆաս կու առնէ. եւ տաք ջուրն զանձն աղէկ կառնէ, եւ զփորոքին զուռէցնին կու եփէ. թէ խմեն եւ թէ հուկնայ առնեն՝ զգազանահարին զվնասն խաղեցնէ. եւ զուռէցն տանի. եւ զջղերն կակղացնէ. եւ ի սավտայէն եղած ցաւերն տանի, եւ զփորոքն տաքցնէ, եւ զստամոքն վատուժցնէ, եւ զաչքն մթնցնէ, եւ զլերդն տաքցնէ, եւ զարունն աւիրելուն կու մաւտեցնէ. բայց զքամին կու վարէ: Եւ պղնձին ջուրն դժար խուլինճ կու առնէ, եւ աղեց վնաս կու առնէ, եւ թոքին պեղծ խոցերուն կաւգտէ, եւ զբնութեան չարութիւնն կու տանի, եւ բենին եւ կզակին աւգտէ, եւ ակնջին եւ աչաց վատուժութեան աւգտէ, եւ սնկան այլ աւգտէ. բայց ողջ մարդոցն չէ աղէկ: Եւ երկթին ջուրն զստամոքն ուժովցնէ, եւ զփայծաղն հալէ, եւ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ, եւ զծածուկ մարմինն կու ամրացնէ. եւ այն ջուրն որ երկթին քանէն կու ելնէ՝ աւգտէ լերդին եւ սրտին, եւ զմադն ուժովցնէ, եւ աւգտէ խաֆաղանին, եւ զերեսն կարմրացնէ. եւ շատ քրտնելուն այլ աւգտէ. եւ թէ զգլուխն լուանան՝ զմազն ամրացնէ: Եւ արճիճին ջուրն խուլինջ կու առնէ. զփոն եւ զգոզն կու կապէ. եւ պիտի որ ըռզիան, եւ զինչ որ զգոզն քայլեցնէ՝ զայն ուտեն: Եւ այն ջուրն որ ի ոսկուն քանն հանդիպի՝ աւգտէ խաֆաղանին եւ մէն կենալ սիրող մարդուն. աւգտէ եւ մալխուլիային: Եւ այն ջուրն որ ի արծթին քանն հանդիպի՝ աւգտէ խաֆաղանին, եւ որ սոցին է նման: Եւ լեղի ջուրն զկալուածն բանայ, եւ զխլտն նուրբ առնէ. եւ շատ լուծում կայնէ. եւ կու պիտի որ շաքար, եւ կամ եղջուրի եւ կամ շաքրի եղէգ, եւ կամ յունապ խառնեն, վնաս չառնէ: Եւ շպին ջուրն զլուծումն կու կապէ, եւ զանձն կու թուլացնէ, եւ զգաղտ շնչահանքն կու բռնէ, եւ կալուած կու առնէ, եւ զմիսն կու չորացնէ, եւ ձայնին եւ շնչին զեն կառնէ: Մեղր ուտելն եւ մեղրաջուր խմելն եւ կամ շիրիկ ձէթ խմելն աւգտէ, եւ ստամոքին զսահուկութիւնն տանի, եւ զհայզին արունն կտրէ, եւ զարուն թքնուլն կտրէ, զտղայ ձգելն եւ զփսխելն կու խափանէ, եւ զսնկան արունն կտրէ. բայց տա բնութեան մարդոյ ջերմ կու առնէ, եւ աւգտէ շտերուն: Եւ արջասպին ջուրն այլ այսպէս է. թէ քանի մի աւր խմեն՝ զգոզն բռնէ, եւ զբերանն հաւտեցնէ, եւ զարունն պեղծ կու առնէ. եւ ողջ մարդոց չէ աղէկ: Եւ որ զնշատրին զջուրն խմէ՝ լուծում առնէ. թէ՛ խմէ, եւ թէ՛ աւազան առնէ, եւ թէ՛ հուկնայ, այսպէս է:
ՄԱՅ ԸԼ ՅԱՍԱԼ	(Mellite).	որ է մեղրաջուրն. աւգտէ հով ստամոքին, եւ կերակուր տայ ուտել, եւ զգոզն յորդորէ. եւ աւգտէ ամենայն հով ցաւերուն, եւ զպեղծ խլտն կու լուծէ, եւ զաղէկ խլտն պահէ. եւ զփորն կապէ, եւ կերակուր տայ ուտել. եւ թէ կանայք խմեն, որ փորն գռգռայ ի պորտն ի մաւտ՝ պատեղւոր է. եւ թէ չգռգռայ՝ չէ պատեղւոր. եւ զեն է տաք ցաւոց եւ տաք ուռէցին տիրոջն. զիր չարութիւնն տանի մրգերուն ըռուպն: Եւ իր շինելուն կերպն այս է, որ Ա բաժին մեղր, Բ բաժին քաղցր ջուր, եւ այնչափ եռցու մինչեւ Գէն Ա մնայ, եւ առ ի վայր ի կրակէն, եւ քամէ. եւ թէ ուզենաս որ տաք լինի՝ խառնէ ի մէջն մազտաքէ, եւ զաֆրան, սնպուլ, ղարանֆիլ, եւ տարիֆիլֆիլ. ծեծէ, եւ եռալու ատեն տոպրկով ի մէջն ձգէ որ եռայ եւ ուժն ելնէ. եւ այս է մեղրաջուրն:
ՄԱՅ ԸԼ ՔԱՖՈՒՐ	(Eau camphree).	լաւն այն է որ զեր պալասանի ձէթ լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ իր աւգտութիւնն այն է որ ի դուրս հանէ. եւ իր չարութիւնն այն է, որ տաք բնութեան զեն կառնէ եւ զգլուխն ցաւցնէ. եւ զիր չարութիւնն հանէ մանուշկին ձէթն. հով բնութեան եւ ծերոց՝ ձմռան աւուրքն լաւ է: Ասէ Մասուրճուէն, եւ Էհաննան, եւ ԸՌազկանն Որդին, թէ յորժամ զքաֆուրին ծառն ճղքեն՝ եւ կամ կոտրեն, եւ յիրմէն ջուր ելնէ. եւ ասցած է թէ քաֆուրն, եւ թէ զծառին կեղեւն ջնջխեն եւ եփեն, եւ զջուրն հանեն, եւ պարզեն, եւ յիրմէն ոսկէգուն ջուր ելանէ. եւ իր խասիաթն այն է որ յորժամ ի կերակուր խառնեն՝ ճանճ ի բոլորն չգայ:
ՄԱՅ ԸԼ ՃՊՆ	(Petit-lait).	որ է պանրին ջուրն. զկաթն ի նոր պտուկ մի դնեն քարէ, եւ թզենի ծառին դալար ճղով խառնեն, եւ Բ Գ տարպայ եռալուն պէս, ամէն Զ դրամի ԺԸ դրամ սքնճպին խառնէ, եւ ի կրաէն յատ առ եւ ծածկէ, մինչեւ ջուրն ի պանրէն բաժնի. եւ կու պիտի որ զԱ սունկարն ի պաղ ջուրն մխես, եւ ի պտկին եզերն քսես, որ եռն ի պտկէն չելնէ. յորժամ խմեն՝ Ղ դրամ խմեն. զփորն լուծէ. եւ աւգէ մալխուլիային, եւ ըխտաւորին, եւ բորոտին, եւ խոցոտին, եւ տայուլֆիլ ցաւուն. եւ որոյ անձն խոց ու եռք կենայ՝ աւգտէ. եւ կու պիտի որ ինչեւ ԳՃՂ դրամն խմեն. բայց ՂՂ պիտի որ խմուի. եւ ի Բ Ղին մէջն քայլեն, մինչեւ միջի խլտերն յիստկի, եւ զմանն ի յերեսէն տանի. եւ աչացն ուռէցին աւգտէ. եւ թէ քիչ մի եփեն աղով, եւ ի մէջն ծովու ջուր խառնեն եւ խմեն՝ լուծումն առնէ, եւ աւգտէ բշտին խոցերուն, եւ արծուոց, եւ հին ջերմին, եւ ան իջուածոցն՝ որ աչիցն ի կոպն իջնու, եւ կէս գլխուն ցաւութեան, եւ պեղծ հին խոցերուն, յորժամ աֆթիմոնով եւ հաշայով խմեն:
ՄԱՅ ԸԼ ՄԼՀ	(Eau salռe).	ասէ Դս, թէ աղի ջրին ուժն եւ զաւրութիւնն եւ բնութիւնն եւ աւգտութիւնն որպէս ծովու ջրին պէս է. եւ մէկ մէկի փոխան է. յիշած է. որ է ծովուն ջուրն, որ է մայի պահրն, պատմած է, Աստուծով:
ՄԵՅ ԸԼ ԼԱՀՄ	(Jus de Viande).	որ է մսին ջուրն, լաւն այն է որ գառին եւ կամ չապչի միս լինի. վասն վատուժութեան շինած է, որ զսիրտն ուժովցնէ. եւ լաւն այն է որ զինքն ղարու անպիխով (alambic ?) հանես, լաւ է եւ խիստ ուժով:
ՄԱՅ ԸԼ ՇԱՅԻՐ	(Eau d'Orge).	որ է գարէջուրն. զաւելի խլտերն կու հանէ ի տեղացն, եւ զխռչկին զխոշրութիւնն կու տանի, եւ զգոզն յորդորէ. եւ թէ ցորենի ջրով եւ զռազեանային հնտովն եփես՝ զկաթն եւ զգոզն յոդորէ. եւ գարուն հերիսան ճլէ կու տայ. եւ ստամոքին զեն է, եւ քամի կու առնէ. եւ զպալղամի ուռէցնին կեփէ, եւ ջերմերուն աւգտէ, եւ սաֆրայոտ մարդոց աւգտէ, եւ զսաֆրան պակսեցնէ. եւ այն որ հով ջերմ ունի՝ քարաւսի եւ ըռզիանի ջրով տաս որ ուտէ. եւ զգարին մատուտկով եփեն եւ տան հազին տիրոջն, շատ աւգտէ. եւ կրծոց, եւ արուն թքնելուն, եւ սլին, եւ ստամոքին այլ աւգտէ:
ՄԱՅ ԸԼ ՀԱՏԻՏ	(Eau ferrռe).	որ է տուս. յիշած է:
ՄԱԽԹ	(Malthe).	որ է խասնի (Galbanum). հլթիս (Asa foetida). յիշած է:
ՄԱՅ ԸԼ ՎԱՐՏ	(Eau de Rose).	որ է վարդէջուրն. զստամոքն եւ զըղեղն ուժովցնէ, եւ զտաք գլխացաւութիւնն տանի, եւ զսիրտն ուժովցնէ, եւ խաֆաղանին աւգտէ, եւ զսիրտն ուրախ առնէ, եւ զսգայութիւնն ուժովցնէ, թէ՛ աւծեն, եւ թէ՛ խմեն, եւ թէ՛ հոտան. զակռային տակերն ամրացնէ, որ մազմատայ առնեն. եւ տաք աչացաւութեան աւգտէ. եւ թէ խմես՝ զթալնալն տանի. եւ արուն թքնելուն աւգտէ. եւ զկուրծքն կու խոշրացնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ճուլապն. եւ թէ ի գլուխն աւծեն՝ զխումարն որ ի գինուն լինի՝ տանի. եւ գլխացաւն այլ տանի. եւ թէ շատ խմեն՝ զմաւրուքն սպիտակ առնէ. եւ թէ ի նորէն Ժ դրամ խմեն, ԺԲ հեղ բան չնէ:
(ՄԱՅ ԸԼ ՓՈՒԽՏԱՃ	(Rob de Raisin,	յ. Մէյբուխտէջ). որ է եփսիման. տիլայ այլ կասեն: )
ՄԱՅ ԸԼ ԽԻԱՐ	(Eau de Concombre).	որ է շնկիարին ջուրն. եւ թէ քաղցր խիարին ջուրն խմես՝ զսաֆրան կու լուծէ ստամոքէն եւ ի յեղէցն, եւ զկուրծքն կակղացնէ. եւ պիտի որ Կ դրամին՝ Ժ դրամ շաքար խառնես եւ խմես. եւ զջերմութեան զխոցն կու խաղեցնէ, զծարաւն այլ կտրէ, եւ փորն լուծէ:
ՄԱՅ ԸԼ ՃԱՄՄԱՅ	(Sռppia ?).	ինքն սեւ ջուր մըն է, որ ձկանն ի փորուն մէջ կու լինի եւ կու ելնէ. որ այն ձկանն անունն՝ մայըլ ճամմայ է. եւ այս ջուրս զերդ լեղի՝ ի փորն զատէ աման ունի. եւ թէ Բ կուտ կամ այլ աւելի՝ ի բարձր տեղաց ընկնողին եւ կամ թեւն կոտրողին թէ խմցնեն, այն պահն բուսցնէ եւ ողջացնէ, փորձած է: Ասէ Պտ, թէ իրենն ապ ի կամմայ կասեն: Եւ ասել է Իպն թէ՝ Ես ի վաճառականներուն լսեցի, որ այս՝ ի Հնդկաց դիհէն կուգայ. եւ անոնք այլ անճարակ են մնացել այսոր գիտութեան. եւ ի այլ աշխարհ այլ անճարակ են, չգիտեն. եւ ինքն ջուր մըն է, կրակած մոխրին գունովն է. եւ գէշ հոտ ունի. եւ յորժամ հին լինի՝ սեւնայ գունն: Ասցել է Գրոցս շինողն թէ զինքն ի ձկանն ի փորուն կառնուն. եւ այն ձկանն՝ ճամմա կասեն. եւ ինքն ի Չինու ծովն լինի. եւ թէ զայն ձուկն որպէս մախաթի պէս իրաւք մըն քշտես նա՝ ծակ լինի, եւ ի մէջն փորուն՝ որպէս քեսա մըն կայ, ի լիքն է ան ջրէն. եւ թէ Բ մխթալ խմցնեն՝ զկոտրածն բուսցնէ:
ՄԱՅԸ Ի ՆՈՒՆ	(Saumure).	որ է աղի ձկան ջուրն. թէ հուկնայ առնես ճռնցաւին, եւ յէրղնսային, եւ աղեց գաներուն, աւգտէ:
ՄԱՅ ԸԼ ՌԱՄԱՏ	(Eau de cendres).	որ է կրակած մոխրին ջուրն. եւ թէ զպեղծ խոցերն լուանան՝ զհին մսերն տանի եւ սրբէ, եւ նոր միս բուսցնէ. եւ թէ հուկնայ առնես՝ աւգտէ հին աղեց գաներուն, եւ զգիճութիւնն պակսեցնէ. եւ թէ Ը դրամ քիչ մի հռ ձիթով խառնես եւ խմես՝ որոյ ի փորն արուն պաղել լինի, հանէ. եւ ի բարձր տեղաց ընկնողին աւգտէ. եւ թէ զԺԸ դրամէն խմեն՝ զհին լուծումն կտրէ, եւ աղեց գաներուն աւգտէ. եւ թէ հռ. ձիթով խառնեն եւ ի յանձն աւծեն՝ աւգտէ քրտնաց, եւ ջղացաւութիւնն տանի, եւ ֆալճին աւգտէ. եւ թէ խմես՝ աւգտէ գազանահարին:
ՄԱՅ ԸԼ ՂԱՐԱՏԻՆ	(Mellite).	ինքն մայ ըլ յասալն է, որ հ. մեղրաջուրն. եւ իր շինելուն կերպն այս է. եւ յառաջն Ա գրել էի, եւ այժմ Ա այլ գրեմ: Առ Ճ դրամ մեղր, եւ ԲՃ դրամ անձրեւի ջուր, եռցու մինչեւ Գէն Ա մնայ. եւ ոմանք անձրեւի ջրի տեղ՝ աղբրի ջուր կու խառնեն. եւ թէ ասկից խմեն՝ աւգտէ անձին վատուժութեան, եւ տաք ուռէցնուն, եւ հազին. եւ թէ մահացու դեղ խմող մարդուն հոռոմ ձէթ խառնեն եւ տան որ խմէ՝ շատ աւգտութիւն կու առնէ, Աստուծով:
ՄԱՂԱՐ	(ChՌvre,	յ. Մաէզ). որ է ածն «այծնե. ածու միսն տաք բնութեան մարդոյ շատ աւգտէ. եւ սուր ջերմերուն՝ ի տաք աւուրքն շատ աւգտէ. եւ ճորտ մարդոյ՝ շատ աւգտէ. եւ հով բնութեան մարդոյ՝ սոխով եւ հոռոմ ձիթով եւ սիսռով եւ շողգամպով եւ ստեպղնով եւ ուտեն, եւ ի վերայ խուրմայ եւ շաքար եւ նուշ եւ հնդի ընկուզ ուտեն: Եւ ուլու միսն մուհթատիլ է, ամենայն դիմաւք. եւ ածուն ճրագուն՝ կապող է զլուծումն. եւ թէ մալէզ առնես եւ ածու ճրագու խառնես որ ուտէ, զփորն կապէ եւ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ քաւշին ճրագուովն՝ եղին եղ խառնես եւ աւծես նկրիսին, աւգտէ. եւ թէ՝ կամ նշայէ, կամ բրինձի ալուրէն մալեզ առնես եւ ածու ճրագու խառնես՝ աւգտէ հին լուծման եւ փորացաւութեան. եւ թէ զսպտուրն գարու ալուրով եւ քացխով խառնես եւ դնես ամենայն դիմաւք ուռէցին՝ աւգտէ. եւ թէ վայրի քաւշի լինի՝ ա՛յլ աւելի զաւրութիւն առնէ. եւ թէ զածու կճեղն ի կրակն ծխես՝ ո՛ր տեղ որ աւձ կենայ, փախչի. եւ թէ զվայրի քաւշին լեղին խմեն՝ աւգտէ գազանահարին, եւ մահացու դեղոց. եւ թէ զլերդն խորվեն եւ ուտեն՝ աւգտէ ըխտաւորին, եւ աչաց պայծառութիւն տայ:
ՄԱՐԱՐԱՅ	(Fiel).	որ է լեղաստանն. ցեղ ու ցեղ լինի. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ սուր է. եւ ջուր որ ի աչքն իջնուլ կամի՝ չթողու որ իջնու, խափանէ. եւ չթողու որ ինթիշար լինի. եւ թէ զգլուխն այնով լուանան՝ զթեփուկն տանի. եւ աւգտէ խնախին, եւ գլխուն ցաւին, եւ շակիկային. եւ ոչխրին լեղին թէ տլէ այնես՝ զծըծին զկաթն կարէ. եւ ամենայն լեղաստանն զփորն կու լուծէ. բնութիւնն այն է. եւ զհայզն կու բանայ. եւ զտղան կու ձգէ. եւ թէ հուկնայ առնես՝ աւգտէ ղուլնջին, զճիճին եւ զաւձն կու ըսպաննէ, եւ զսնկան զբերանքն կու բանայ. եւ թէ նատրունով գէջ բորին եւ պահակին աւծես՝ աւգտէ. եւ ուռէցին այլ. եւ քաւշին լեղին աւգտէ տայըլֆիլին, եւ տավալին, եւ տախիսին. եւ բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի զամխ յարապին. եւ իր փոխանն ակնջին աղտն է իր չքաւքն (եւ պ. թալխ ասէ):
ՄԱԶ	(Cheveux).	որ է շայիր. յիշած է:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԶԱՊԱՅ	(Fiel de Gazelle).	որ է եղին լեղին. եւ ինքն աչաց լաւ է քան զամենայն լեղեստանն. եւ աւգտակար է:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ՎԱՀՇԻ	(Fiel des animaux non domestiques).	որ է յովանակին լեղին, եւ աղվեսուն լեղին, եւ գազանաց լեղին. աւգտէ աւծելով ամենայն ուռէցնուն, եւ հալէ:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ՏՈՒՊ	(Fiel d'Ours).	որ է արջուն լեղին. աւգտէ թաշանուճին, եւ քուզազին, եւ ամենայն խոցերուն որ ի հովութենէ լինայ: Ասէ Շարիֆն, թէ զայս լեղիս մեղրով եւ պղպեղով հալեն, եւ աւծեն այն տեղացն՝ որ մազն վաթել է, աղէկ բուսցնէ զմազն. բայց Զ տարպայ աւծել կու պիտնայ. եւ թէ սքնճպինով խմես այլ՝ աւգտէ լերդին. Դս ասէ թէ այս լեղիս մաւտիկ է պախրու լեղուն. եւ աւծելով՝ աւգտէ գլխուն ցաւուն. եւ ի Խավասն գրեր է Զհրաւին, թէ որ ի աչքն քաշէ մեղրով եւ ըռազեանայի ջրով՝ զաչիցն լուսն յաւելցնէ, եւ պայծառ կու առնէ, եւ կու յիստկէ:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ՊԱԽԱՐ	(Fiel de Boeuf).	քան զամենայն լեղեստանն ուժով է պախրուն լեղին եւ ածուն. եւ յիրմով մորհամ շինուի. եւ այլ ի վայր քան զայն լեղեստանս՝ բաշով գայլուն լեղին է. եւ այլ ի վայր՝ արջուն է. եւ այլ ի վայր՝ ոչխրին է. եւ լաւն պախրուն է եւ ածուն, որ զխիստ ցաւով խոցերն ողջացնէ իր մորհամն, նատրունով եւ ղլմուեայով. եւ թէ զգլուխն իրմով լուանաս՝ զթեփուկն տանի. եւ զխնախն այլ տանի, աւծելով. եւ թէ սնկան՝ երակ բացուի, աւգտէ. եւ թրիաք է գազանահարաց. եւ իր առնելուն չաքն Ա դանկ է. եւ աւգտէ ակնջին՝ որ ձայն հանէ կամ ցաւի հովութենէ, վարդի ձիթով ականջն կաթեցու. եւ թէ մեղրով եփես՝ աւգտէ պեղծ խոցերուն, եւ արգանտին ցաւուն, եւ ծածուկ մարմնուն. եւ ձուոց կաշուն շատ աւգտէ. բայց լերդին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քաթիրան եւ մեղրն, որ վնաս չի գործէ:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԹԷՍ	(Fiel de Bouc).	որ է քաւշին լեղին. այն լաւ է որ ինքն մատղաշ լինի. եւ ի Շիրազ այսոր տուպարի կասեն. բնութիւնն տաք եւ չոր է. աւգտէ տավալի եւ տայըլֆիլ ցաւուն. եւ ինքն թրիաք է ամենայն գազանահարի. եւ առնելուն չաքն Բ դանկ է. զիր չարութիւնն տանի անիսոնն:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԽՆԶԻՐ	(Fiel de Porc).	որ է խոզուն լեղին. աւգտէ յակնջին խոցին. եւ թէ աւծեն մեղրով եւ պղպեղով նա՝ մազ բուսուցանէ, Աստուծով:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ՔԱԼԱՊ ԸԼ ՄԱՅ	(Fiel de Castor).	քալապ ըլ մայ ասելն՝ շիջրի «ջրի շունե ասել կու լինի. եւ պ. սակպ «սակպե, ասեն. որ է ինքն ջրի շան լեղին. եւ թէ մարդ յիրմէն յոսբան մի չափ ուտէ՝ Է աւրն յետեւ մեռնի. եւ թէ ուզես որ ստածումն առնես քան զԷ աւրն յառաջ՝ տուր պախրու լեղի, եւ չնդիանայ, եւ տարչինի, եւ պանրի մայեայ, որ լապստկին լինի, որ է լապստկին խաղացքն, եւ անուշահոտ եղեր, եւ նուրբ թըտպրնին. աւգտէ, Աստուծով:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԶԱՊ ԸԼ ՅԱՐՃԱՅ	(Fiel de HiՌne).	որ է գայլջորուն լեղին. եւ լւն այն է՝ գայլուն, որ մեծ լինի. եւ իր լեղին տաք է եւ չոր է. զպալղամն կու լուծէ ի գլխոյն. եւ իր տալուն չափն Զ կուտ է. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն եւ սապռն:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԱՍԱՏ	(Fiel de Lion).	լաւ լեղին այն է առիւծուն. որ ինքն մատղաշ լինի. տաք է եւ չոր է. աւգտէ աչից մթնալուն. եւ որոյ սկսնու յաչքն ջուր իջնուլ, եւ ինթիշարին. եւ լաւ դեղն այս աչացաւերուն որ հիմի ասցի՝ կաքւուն լեղին է:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԿՈՒՐԿԻ	(Fiel de Grue).	որ է տուռնին լեղին, որ հ. կռունկ ասէ. տաք է եւ նուրբ է. թէ մարզանկաւշի ջրով սուուտ առնեն ի քիթն՝ աւգտէ. լակուային աւգտէ, Աստուծով:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ՇԱՊՊՈՒԹ	(Fiel de Chabot).	որ է այն ձուկն որ ի վաճիլայի պաղատն կու լինի. եւ այս ձկանն հռ. ֆլունուեուպիս կու ասէ, եւ հ. կիֆալ կու եսէ. եւ իր լեղին աչացն մթնալուն եւ ի ջրին սկիզբն՝ շատ աւգտէ. եւ ինթիշարին այլ աւգտէ. եւ ուտելն վնաս է:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ՂՈՒՆՖՈՒԶ	(Fiel de Hռrisson).	որ է ոզնուն լեղին, եւ ի Շիրազ՝ զահրայ ի շակասայ կու ասեն. աւգտէ այն խոցերուն որ ի յաչքն լինի, տանի. եւ աւգտէ գոդութեան, յորժամ խմէ:
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԱՐՆԱՊ	(Fiel de LiՌvre).	որ է լապստկին լեղին. եւ թէ ալուրով, եւ խնկով, եւ սազապով խառնես ի գինուն ի մէջն՝ քնուն շատ աւգտէ, եւ շատ քուն բերէ մարդուն խիստ, եւ մնայ. եւ թէ ուզենաս որ զարթեցնես՝ քացախ տուր, կամ ի քիթն կաթեցու, զարթի. եւ իր փոխանն քաւշին լեղին է. գիտացիր որ չի խալտիս:
ՄԱՐԱՐԱԹ ՈՒԼ ՅԱՖՅԻ	(Fiel de VipՌre).	նամր (PanthՌre). արնապի պահրի (Lievre de mer). ամէնն տաք է եւ սպաննող է. եւ ով որ զայսոնք ուտէ՝ նշանն այն է որ բերանն լեղի լինի, եւ աչքն դեղնի, եւ ամենայն անձն դեղնի եւ մեռնի. եւ թէ Դ ժմուն յետեւ յապրի եւ ողջ մնայ, նշանն այն է որ խալսի. եւ թէ յաֆուն լեղին լինի՝ չի մնամ թէ ողջ մնայ. եւ իր դեղն թաժայ կաթն է, եւ մատնէհար կաւն, եւ աւագ թրիաքն, եւ խնծորի ըռուպն է, եւ ի քուն լինի. եւ թէ շուտ շուտ խելքն անցնի՝ հաւու մսի ջուր տուր, եւ քիչ մին գինի տուր մեղրով, եւ մշքադեղ տուր, շատ աւգտէ. եւ մսի ջուր տուր: Եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ՝ Ես տեսայ արդ մի որ աւձ կու որսար. յայն պահն որ բռնեց զնւձն՝ զլեղին այն պահն կերաւ, եւ իսկի իրք մի չեղաւ. եւ այս մարդն՝ աւձ բռնող էր. մեզի ասաց թէ՝ այս ի ժիր իմ բանն էր, եւ հանապազ (ես տեսայ որ՝ ի Մսր՝ կուտէր) կուտեմ, զեն չի այնել:
ՄԱՐԱՐԱԹ Ի ՍԱՀՐԱՅ.		որ է հանդալն (Coloquinte):
ՄԱՐԱՐԱԹ ԸԼ ԸՌԱԽՄԱՅ	(Fiel d'Aigle).	որ թուրքն ղարթալ ասէ, եւ հ. անկղ ասէ, եւ պ. մուռտառխաւր ասէ, եւ ի Շիրազ՝ խարզար ասեն, եւ ոմանք մուշմիւր ասեն. աւգտէ ակնջին ծանրութեան. թէ հռ. ձիթով յականջն կաթեցնես՝ եւ թէ մանուշկի ձիթով ի ներհակ յականջն կաթեցնես՝ աւգտէ գլխոյն եւ ակընջին եւ շակիկային. եւ թէ հով ջրով ի յաչքն կաթեցնեն՝ զսպիտակն յաչիցն տանի: Եւ ասցած է թէ զայս լեղին չորացնեն ի յապիկի աման, ի շուք տեղ, եւ ի յաչքն քաշեն ի շուք տեղ, այն մարդն որ աւձահար լինի՝ այն կողմն խալսի: Եւ ոմանք ասցել են թէ այս հանց չէ. եւ ոմանք ասցել են թէ աւգտէ աւձահարին եւ կարճահարին եւ մեղուին հարածին. շատ աւգտէ:
ՄԱԶԱՐԻՈՆ	(Daphne Mezereum).	որ թ. ղուլափայ ասէ եւ հ. տերեւատ. եւ ինքն ի եէթողներուն է. եւ տերեւն նման է զայթունի տերեւին. եւ ինքն Բ ցեղ կու լինի. մէկն՝ մեծ, եւ մէկն՝ փոքր կու լինի. լաւն այն է որ տերեւն մեծ լինի. տաք է եւ չոր է յԳ տարաճան. ճլէ տայ եւ լուանայ. եւ թէ տլէ այնես՝ աւգտէ նամաշին. եւ ճլէ տայ. եւ ակռային ցաւին եւ գլխոյն ցաւերուն. զսավտան եւ զդեղնջուրն կու հանէ. եւ աւգտէ արծուոց. եւ զաւձն եւ զճիճին կու հանէ. եւ աւգտէ սնկան. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ պահակին եւ չոր խոցերուն. եւ զամենայն գազանաց զչարութիւնն տանի. եւ իր տալուն չափն կէս դրամ է. եւ թէ ի քացախն թրջեն՝ զչարութիւնն տանի. բաց լերդին զեն կու առնէ. եւ իր փոխանն շիպրիմն է: Ասէ Պտին, թէ ինքն խամալանն է. եւ ինքն Բ ցեղ է. Ա ցեղն՝ աշխիսն է. եւ ինքն սպիտակ մազարիոնն է. յիշած է. եւ Ա ցեղն այլ՝ այն է, որ Գրոցս շինողն ասցել է թէ ի Շիրազ՝ սաստուկ ասեն, եւ պ. հաֆթպարկ. եւ իր տերեւն քան զզայթունին տերեւն փոքր է. եւ Ա այլ ցեղն՝ քան զմրտենուն տերեւն մեծ է եւ թանծր է. եւ գոյնն ի դեղնութիւն զարնէ. եւ լաւն այս ցեղն է. եւ ուժն՝ ի շիպրիմին ուժն կու նմանի. եւ ցեղ մըն այլ կայ սեւ, քան զշիպրիմն ուժով կու նմանի. եւ բնութիւնն տաք է եւ չոր է Դ տարաճան. եւ իր առնելուն չափն Բ դանկ է. եւ թտպրաս, եւ ապա ի գործ արկանես. եւ թտպիրն այս է, որ հանց ի քացախն թրջես որ սրութիւնն երթայ. եւ թտպրելուն կերպն այսպէս է. ա՛ռ զմազարիոնին զդալարն եւ զմեծն, որ տերեւն մեծ լինի, եւ ի քացախն թրջէ Բ աւր եւ Բ գիշեր. եւ նոր քացախ լից. եւ փոխէ այսպէս Դ հեղ, եւ ի շուքն չորցու. եւ թէ շուտ պիտենայ՝ յարեւն չորցու, եւ ի բան տար. եւ թէ ի քացախն թրջեն եւ ի վերայ փայծղանն դնեն՝ հալէ. բայց լերդին զեն է խիստ. զգիճութիւնն պակասեցնէ զլերդին: Եւ զամենայն ցեղ մազարիոնն յորժամ ծեծեն մանր, եւ քիչ մի քիթրայ խառնեն, եւ քաղցր նշի ձէթով աւծեն. եւ թէ ուզենաս որ զան դեղերն խառնես որ զիր չարութիւնն տանի, որ է՝ թրպուտն, եւ աֆթիմոնն, եւ դեղին հալիլան, եւ կարմիր վարդն, եւ ըռուպ սուսն, եւ քամոնի քրմանին, եւ հնդի աղն. այսոնք ամէնն աւգտակար դեղերուն է վասն սավտայի հանելուն եւ պալղամի ցաւերուն. եւ թէ ուզենաս որ դեղին ջուր հանեն, խառնէ յինք՝ այրասահ, եւ պղնձի թուվալ, եւ ասարուն, եւ մուռ, եւ սեքպինաճ, եւ հնտի աղ, եւ դեղին հալիլայ, եւ կարաւսի հունդ, եւ ղաֆէթի քամուքս, եւ աւշընդրի, եւ սնպուլ, եւ մազտաքէ խառնէ, եւ շնխաղողի եւ ըռզիանի ջրով խառնէ, եւ ծեծէ, եւ եռցու, եւ յստկէ, եւ խառնէ զդեղերն. եւ թէ բնութիւնն ամուր լինի՝ խիարշամբար խառնէ, որ զդեղին ջուրն լուծէ. եւ չէ պատեհ որ հապ կամ ղուրս այնես, այնոր համար որ՝ խիստ ուժով է. եւ վատուժն չի կաել համբերել. եւ տաք բնութիւն մարդիկն՝ ի տաք աւուրքն չէ պատեհ որ ի գործ արկանեն. վնաս է: Եւ այն որ սեւ մազարիոնն է՝ չէ աղէկ. իր Բ դրամն սպաննող է. եւ զիր լուծմանն եւ զվերաբերութեանն զչարութիւնն տանի կաթն՝ որ թաժայ լինի, խմեն. եւ կամ, սերկեւիլի ջուր, եւ ճուլապ. եւ իր աղէկ ստածումն քան զմարսիտոսն «մասրի տէտոսնե լաւ չկայ, եւ կամ կաւի թրիաքն: Եւ յորժամ ալուր եւ հռ. ձէթ եւ ջուր խառնես եւ զմազարիոնն խառնես եւ շաղես՝ զմուկն եւ զշունն եւ զխոզն սպաննէ, ուտելով. եւ իր փոխանն՝ Գ իր չքաւքն՝ այրասան է. եւ Բ դանկ իր կշռով՝ մուղլ եահուտն է:
ՄԱՈՒՏԱՆԱՅ	(Graine d'լpurge,	յ. Մահուբդանա). որ է հապ ըլ մլուքն. եւ ինքն հոռմցի շահտանաճն է. եւ ինքն ի եէթողներուն է. եւ լաւն այն է որ հասուն լինի. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. եւ փսխեցնող է. զպալղամն լուծէ. եւ թէ զիր տերեւն խաւսողով աղէկ եփես որ հալի, եւ զջուրն խմես, լուծումն առնէ. եւ արծուոց խուլնջին աւգտէ. եւ ոսկրացաւին, եւ նկրսին, եւ յէրղնիսային. եւ իր առնելուն չափն ԺԵ հատ է. եւ ստամոքին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի անիսոնն, եւ քթիրան, եւ շիպրիմն: Ասէ Պտին թէ մուհուվիտան է, եւ պ. հապ ըլ մլուք ասեն. եւ ինքն քան զմաշ խոշոր է. եւ գոյնն մթնգոյն է, եւ ի կարմրութիւն կու քշտէ. եւ յորժամ կեղեւեն՝ մէջն լինի, որպէս փոքր լուպիայի մի չաք է. եւ կեղեւին գոյնն սպիտակ է, եւ մէջն այլ սպիտակ է: Իպն ասէ թէ զայս անուանս էութիւնն որ մարդ պատմէ նա՝ չէ ստոյգ. եւ ոմանք նորա դանտ ասեն, եւ գրել եմ ի վերայ դային. եւ ստոյգն այն է որ մահուտանան է:
ՄԱՀԻ ԶԱՀԱՃ	(Menispermum Cocculus L. ).	մեծ յասայի ռային տակն է. եւ ինքն ի եէթողներուն է. լաւն այն է որ նոր լինի. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. լուծումն կու առնէ. եւ աւգտէ ջղերուն հով ցաւերուն, եւ պալղամն լուծէ, եւ աւգտէ նկրիսին, եւ ոսկրացաւուն, եւ ճռան եւ կռնակին ցաւուն: Ասէ Պտին թէ իր պատմութիւնն սամմի սամաքն է, որ թարգմանի ձկան սպաննող. եւ ինքն տակ է, եւ կեղեւ է. եւ իր բուսն նման է շիպրիմին բուսին, եւ այլ յերկան. եւ գոյնն հողին գունովն է, որ ի դեղնութիւն կու քշտէ եւ մաւտիկ է: Եւ ասցել է Գրոցս շինողն, թէ խոտիս երկայնութիւնն Ա կանկուն եւ կէս է, եւ այլ յերկան. եւ լինի որ ա՛յլ կարճ այլ կու լինի. եւ ծաղիկն դեղին է, եւ անուշահոտ է. եւ ծաղկին մէջն կարմրագոյն է քիչ մի. եւ տերեւն մթնգոյն է. եւ Մինհաճին տէրն ասաց թէ տակն մէկ է, եւ ճղեր ունի. եւ ասցած է թէ ինքն ի եէթողներուն է. եւ բնութիւնն տաք է եւ չոր է յԳ տարաճան. եւ թէ ի լուծման դեղերն խառնես՝ իր խասիաթն այն է, որ թէ զհունդն ի ջուրն ցանես՝ ձկներուն փորն ի վեր գայ. եւ իր առնելուն չափն Ա մխթալ է. եւ թէ մատպուխ լինի՝ Գ դրամ, եւ հապ առնես հետ դեղերուն՝ կէս դրամ. եւ պիտի որ նշի ձիթով աւծես, եւ ամենայն մարդու աւգտէ. ] եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց աղեց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի տանձն. եւ իր փոխանն՝ Բ իր չքաւքն թրպուտն է: Եւ ասցել են թէ խառնէ ի յինքն քիթրայ, եւ նշայ, եւ անիսոն. եւ այս խոտիս՝ ձուկ հարբեցնող ասեն: Եւ այս խոտս Գ ցեղ է. Բ ցեղն՝ լեռան է, եւ Ա՝ վայրի է. եւ այն որ լեռանն է՝ ուժով է, եւ ղալումաս ասեն. եւ այն որ վայրի է՝ ասցած է թէ մահի զահրա եւ մահի զահրաճ (ասեն):
ՄԱՄԱՀԹԱՆ	(Malabathrum).	որ է սատէճ ի հնդին. յիշած է ի վերայ սէին:
ՄԱՐՃՈՒԵԱՅ	(Asperge).	որ է մարկիայ. ինքն հալիոնն է. յիշած է ի վերայ հոյին:
ՄԱՍԱՂՏՈՒՆ.		մասաղտու այլ կու ասեն. եւ ինքն տովայ ի հնդին է. եւ տերեւ ու որձայ ունի, որպէս շահսաֆրամն. եւ իրմէն եղ կու առնուն, որպէս եասամին. բնութիւնն տաք եւ նուրբ է. եւ ինքն ի սնպուլ կու նմանի:
ՄԱԽՐՈՒՏ	(Racine d'Asa).	ինքն անճիտանին տակն է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ թեթեւ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ այնող է. եւ թէ այնով ակռային մազմատա առնես՝ զցաւն տանի. եւ աւգտէ ֆալիճին, եւ լակուային, եւ ջղացն ամենայն հով ցաւերուն. եւ զկերակուրն մարսէ, եւ զստամոքն ուժովցնէ, եւ զքամին յանձնէն հանէ. եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ սնկան. եւ տալուն չաքն կէս դրամ է. եւ լերդին զեն կառնէ. եւ իր փոխանն անճիտանն է:
ՄԱՀՄՈՒՏԱՅ	(Scammonռe).	որ է սաղմունիա. յիշած է ի վերայ սէին:
ՄԱՀԱՃԻՄ	(Linaire).	Անդալիսցիքն ասոր մուխալլասա կասեն. յիշած է ի վերայ մենին:
ՄՈՒԽԱՏ	(Sռbestier).	որ է մախատայ, որ է տապխ. եւ Նիրնիրն ասցել է թէ ապըստանն է:
ՄԱՀԼԱՊ	(Prunus Mahaleb).	եւ ինքն միրգ մըն է. ի պուտմ կու նմանի (բայց քան զայն փոքր է). եւ անուշահոտ է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինայ, եւ ի մարգարիտ կու նմանի. Ա տարաճան տաք է եւ ուհթատիլ. ճլէ տայ. եւ լատիֆ է. եւ զերեսն յիստկէ, եւ սրբէ, եւ պայծառ առնէ. եւ ի կրծոցէն եւ ի թոքեն զպեղծ գիճութիւնն տանի. եւ կռնակին ցաւուն եւ ղուլնջին աւգտէ, եւ զքարն հալէ. եւ լերդին, եւ փայծղանն, եւ իրիկամացն աւգտէ. եւ զկալուածն բանայ. զգոզն յորդորէ. եւ զԲ ազգ ճիճին հանէ. եւ սնկան աւգտէ. եւ զպինտ ուռէցնին հալէ եւ կակղացնէ. եւ զաւդուըծին պնտութիւնն կակղացնէ. եւ զանթտկին հոտն աղէկ առնէ. եւ տալուն չաքն կէս մխթալ է. գլխուն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սանդալն. եւ իր փոխանն լեղի նուշն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն ծառ մըն է. նման է ուռի ծառին. եւ սպիտակ ծաղիկ ունի. եւ իր պտղին՝ հապ ըլ մահլապ կու ասեն, յիշած է: Ասցել է Գրոցս շինողն թէ լաւն այն է որ ի Նիհաւանդ լինի եւ իր ճղէն տաճընկա «տաճկնակե (= տէյնէկ = գաւազան) կու շինեն, վասն իր անուշ հոտուն համար, որ ի ձեռքն մնայ հոտն այս փայտիս:
ՄԱԽՍ	(Babeurre,	յ. Մախիս). լաւն այն է որ ի պախրու կաթէն շինուի, որ մատղաշ լինի. եւ ի Շիրազ՝ տուղ կասեն. եւ իր կերպն յիշած է ի վերայ լապանի համիզին:
ՄԱՏԱՏ	(Encre).	որ է թանաքն, որ թ. մուրաքապ ասէ. լաւն այն է որ սեւ լինի. տաք եւ չոր է, եւ չորացնող է. եւ չոր թանաքն զարտեւանունքն կու բուսցնէ. եւ հնտի թանաքն որ աւծեն՝ զտաք ուռէցն տանի. եւ թանաքն որ ի խամ փայտէ եփուի՝ աւգտէ կրակին այրածին: Ասէ Պտ թէ լաւն այն է որ թեթեւ լինի: Ֆուլոսն զինքն ի հով դեղերուն է հաշուել. յորժամ աւծես տաք ուռէցին՝ աւգտէ: Եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ ֆուլոսին խաւսքն ընդունելի է. այնոր համար, որ ի հնտի մէտատն գխթորմէն կու մտէ. եւ այլ իրք ի մէջն չեն խառնել. այնոր համար հով է:
ՄԱՐԶԱՆՃԱՒՇ	(Marjolaine).	որ է մարճանկաւշն. լաւն այն է որ ածուոց լինի, եւ դալար լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ այնող է. եւ հալող է. եւ աւգտէ հով գլխացաւութեան, եւ շակիկային, եւ ֆալիճին, եւ ըղեղան կալուածուն. եւ թէ ըխտաւորին սուուտ առնես՝ աւգտէ. եւ թէ զջուրն յաչքն քաշես՝ աւգտէ, եւ զմեռած արունն հալէ. եւ խաֆաղանին, եւ անդոհութեան. եւ զքամին յանձնէն վարէ. եւ մաղասին եւ գոզարգելին աւգտէ. եւ արծուոց աւգտէ. եւ զլերդն կակղացնէ. եւ ոսկրացաւութեան աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ տաք ըղեղան զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի նիլուֆարն. եւ իր փոխանն նամամն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն մարտուղօշն է, եւ յ. ազան ըլ ֆար կասեն. յիշած է ի վերայ այբին. եւ յորժամ զինքն եփեն եւ խմցնեն արծուոցն՝ աւգտէ. եւ Ե դրամ յիրմէն խմեն՝ աւգտէ այն շարային որ ի պալղամէ լինայ. եւ գոզին ճանբան բանայ. եւ զիր չարութիւնն տանի աւշինդրն, եւ փսխէ, եւ այլ խիարն կաթն՝ որ ի կտէն ելանէ:
ՄԱՐՃԱՆ	(Corail).	Ա՝ սպիտակ լինի, եւ Ա՝ կարմիր. լաւն այն է որ կարմիր լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. չորացնող է. եւ թէ յաչքն քաշես՝ զաչից տապաղաներուն զուժն յաւելցնէ, եւ զարցունքն կտրէ, եւ սպիտակին ճլէ կուտայ. եւ զակռան կու ամրացնէ, եւ ճլէ կու տայ. եւ զսիրտն ուժովցնէ. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. յորժամ զինքն ի վերայ ստամոքին եւ լերդին կախես՝ զցաւն կու տանի. եւ թէ սքնճպինով քանի մի հեղ խմես՝ աւգտէ փայծղան պնտութեան. թէ այրես եւ ի վերայ խոցերուն դնես՝ կու չորացնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ թոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի սամղն. եւ իր փոխանն քահրուպարն է:
ՄԱՐԱՊԻՆԱՅ		(= Մարանիյա). որ է հում ըլ մաճուսն, եւ այլ ասեն թէ ըռայիտա (Ivraie, յ. Ռուղայդա). տաք եւ չոր է Բ տարաճան. թեթեւ է խիստ: Եւ Մաճուսին ասէ, թէ զբշտին քարն հալէ, եւ զգոզն բանայ. եւ լաւն այն է որ ծաղիկ ունենայ, եւ դալար լինի. բնութիւնն հով եւ չոր է. զարունն կապէ, եւ թէ ծեծես եւ ի վերայ խոցին ցանես, եւ կամ զջուրն խմցնես. եւ զիր աւգտութիւնն յիշել եմ ի վերայ հոյին:
ՄԱԶՈՒ	(Noix de Galle).	որ է յուֆուզ. յիշած է:
ՄԱԼԻ	(Miel).	որ է մեղրն. յիշած է ի վերայ մենին:
ՄԱԼԻ ՍՈՒՖՈՒԼԱՆ	(Mռlisse officinale).	որ է պատրանճպուէն. յիշած է իր համարն ի վերայ պէին:
ՄԱՐՄԱՀԻՃ	(Anguille).	որ է օձաձուկն. յիշած է:
ՄԱՏՈՒՆԻՈՆ	(Galbanum,	յ. Մատոբիոն). որ է ղիննային ծառն. յիշած է ի վերայ ղատին:
(ՄԱՏՈՒՏԱԿՆ.		որ է մարուխն, որ է տաթլու պիեանն: )
ՄԱԹԱՔ	(Citron).	որ է ութրուճն. յիշած է:
ՄԱՍԱՔ.		որ է սուսանն (Lys). յիշած է:
ՄԱՐԵՄԽՈՏ	(Teucrium Polium).	ճաւտայ. յիշած է:
ՄՈՒՍԱԼԼԱՍ	(Rob de Raisin).	ինքն քաղցուն է (որ է մայ ի փուխթէճ), որ կու եռցնեն, եւ զփրփուրն կառնուն, եւ այնչաք կեփեն որ Բ բաժինն կու մնայ եւ Դ բաժինն կերթայ. եւ իր աւգտութիւնն գինուն մաւտիկ է. եւ զարունն յիստակ եւ պայծառ կու առնէ. եւ զկերակուրն կու մարսէ. եւ թէ ջրախառն տաս՝ աւգտէ տաք բնութեան մարդոյն շատ:
ՄԱՃՆԱՀ	(Rose ?).	որ է ինքն ըռահաններուն ցեղերուն է, որ պ. խօշնատար կասեն. բնութիւնն հով եւ չոր է Բ տաաճան. կապող է. եւ զարուն երթալն կտրէ. եւ զփորն կապէ, եւ զգէճ խոցերն չորացնէ խիստ:
ՄԱՃ	(Mungo).	որ է մաճն (= Մաշ). յիշա է իր համարն ի վերայ մենին:
ՄԱՐՎՆ	(Marum).	ինքն ցեղ ու ցեղ լինի. եւ մարմախուր այլ կասեն. ինքն գրած է ի վերայ մարմահուզին, եւ յիշած: Եւ ցեղ մըն այլ կայ, որ հոտն պակաս է. անոր՝ աշմուսա կասէ. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ հնդին ի Շիրազ՝ մարվու ըռաշք կասէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ որ վարմայ, եւ վարհաք կասեն. եւ ինքն սպիտակ մարվն է. եւ մուհթատիլ է ամենայն դիմաւք. զսիրտն խնդացնէ. եւ ասցած է թէ ինքն ստուգ լիսան ըլ սավրն է. յիշած է: Եւ ցեղ մըն այլ կայ որ խարամա կասեն. այն այլ յիշած է: Եւ ցեղ մըն այլ կայ՝ յարտաշէր կասեն, եւ տարուի շէրան կասեն, եւ այնոր՝ մարվ թալխ կասեն, եւ այլ բառաւք՝ մարմահան կասեն, եւ մարմայհուզ այլ կասեն. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. չորացնող է եւ հալող. զպալղամի կալուածն բանայ. եւ հով է գլխուն ցաւուն եւ ստամոքին աւգտէ: Սահակն ասէ, թէ ինքն սպիտակ մարմահուզն է. իր պտուղն այլ սպիտակ է: Եւ Գրոցս շինողն ասցել է, թէ ի մարվին ցեղերն իսկի քան զմարվն անցել սպիտակ հունտ չկայ. քան զլեղին անցել որ սպիտակ հունտ լինի, եւ համն լեղի. եւ այս պատճառիս համար՝ սպիտակ մարվն՝ լիսան ըլ սավր չէ: Եւ ցեղ մըն այլ կայ որ անոր մէշհար կասեն, ինքն կաւչաշմն է. յիշած է իր համարն:
ՄԱՐՂԱՇԻՇԱՅ	(Marcassite-Pyrites de Diosc.,	յ. Մարքաշիտա). ինքն յայտնի է. Դ ցեղ է. եւ Բդ է որ կու յիշեմ. եւ այլ յիշել եմ. եւ այս Դ ցեղին Ա՝ ֆզզի է, Ա՝ զահապի, Ա՝ նուհասի, Ա՝ հատիտի. եւ լաւն այն է որ ոսկուն գունովն լինի. տաք է Բ տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ յինքն կապողութիւն կայ. եւ աչից լուս եւ ճլէ տայ. եւ թէ այրեն՝ աւգտէ ջրին որ ի յադքն լինի. եւ զմազն բարակ եւ քնքուշ առնէ. եւ քալաֆին, եւ նամաշին ճլէ տայ. եւ ասցած է թէ ի տղականն վիզն կախեն՝ չկանչէ եւ չլայ. եւ թէ աւծես քացախով՝ աւգտէ պահակին եւ պարասին, եւ խոցերուն զզարունն կտրէ. եւ թէ տիմէտ առնես՝ աւգտէ ծնկան ցաւուն. եւ թէ ի կրակն տաքցնեն եւ ի վերայ քացախ ցանեն՝ զջղերուն եւ զմկունաց զպնտութիւնն տանի. բայց թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի կաթն. եւ իր փոխանն ախլէմիան է եւ այրած պղինձն:
ՄԱԶ.	(Balaustes).	որ է ճուլինարն. յիշած է իր տեղն:
ՄԱՐԳԱՐԻՏ	(Perle).	լուլու. յիշած է:
ՄԱՇՈՒՂ.		որ է հաճայիր ը աճմաստն. յիշած է ի վերայ ճէին (sic):
ՄՈՒԻՆ	(Dafhne Mezerium).	որ է մազարիոնն. յշծ է:
ՄՕՐԵԽ	(Sauterelle,	հ. Մորեխ). ճարատ. յիշած է:
ՄԱՐՏԻՂՈՒՇ	(Marjolaine).	որ է մարզանկօշն. յիշուել է իր տաղն:
ՄԱՍՂԱՏՈՒՆ	(Agalloche).	որ է յաւտի հնտին. յիշած է իր տեղն:
ՄԱՍԱՊԷՀԻ ԸՌՈՒՄ	(Ambre,	յ. Միսբահ էր-րում). որ է քահրուպան. յիշած է ի վերայ քահրուպին:
ՄԱՏՊՈՒԽ	(Rob de Raisin).	որ է մայը ի փուխթաճն, որ յաղիտ ըլ յանապն. յիշած է յիր համարն:
ՄԱՏՀԻՍԱՅ.		որ է լուուխ ի մահտինիայ, որ է լուխ ի լավն. եւ ինքն յիշած է ի Ղարապատինին:
ՄԱՐԵԻՂ	(Carthame).	որ է յասֆուրն. յշծ է իր հմրն:
ՄԱՐՎԱՐԻԱՅ	(Chondrille).	որ է պաֆաստն. եւ ինքն վայրի հնդուպէին ցեղերուն է. խիստ լեղի է. եւ ԸՌազկանն Որդին ասէ, թէ մարվարիան ի քաֆուրին ցեղերուն է, եւ լեղի է, որ կաթն յիրմէն կու քայլէ եւ կերթայ:
ՄԱՐՂԱՏ.		որ է ճավզ մաթիլն (Noix Mռtal). եւ աֆիոնն (Opium) այլ այս անուամբս կու յիշուի:
ՄԱՐՃԱՆԿՕՇ	(Marjolaine).	ազան ըլ ֆար (Myosotis ?). յիշած է:
ՄԱԶՃ.	(Amande amere).	որ է լեղի նուշն. յիշած է:
ՄԱՍՄԱՂՈՒՐԱՅ	(Aristoloche longue).	եւ մասմաղարայ, եւ մասմաղրան, որ է զրեւանդի տավիլին անուանքն, պարպարի լեզուաւ:
ՄԱՐՄԱՀՈՒԶ	(Arum).	ինքն Դ ցեղ է. լաւն այն է որ կանաչ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ է եւ հալող է. եւ թէ հովտրան եւ կամ զջուրն ի գլուխն քսեն, զգլխուն ցաւն որ ի հովութենէ լինի՝ տանի, եւ զըղեղան կալուածն բանայ. եւ թէ զմազն այնով լուանաս՝ հաւսար այնէ. եւ թէ ի գինին խառնեն՝ շուտ հարբեցնէ, եւ զսիրտն ուրախ առնէ. եւ հունդն աւգտէ զխնաֆասին, եւ թոքին ցաւուն, եւ լուծում կու առնէ, եւ զպալղամի զկալուածն բանայ, եւ զքամին խաղացնէ, եւ զստամոքն ուժովցնէ, եւ զգիճութիւնն կտրէ. եւ զփսխելն այլ կտրէ. եւ իր հնդին տիմէտն՝ զուռէցնին կու բանայ, եւ զխոցերն կեփէ. եւ թէ ի ջրովն զհով զաւդուածն լուանան՝ տաքցնէ. եւ իր հնդին զտապկածն ի բան կու տանին. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ զիր չարութիւնն տանի մանուշակն. եւ իր փոխանն ըռահանն է: Ասէ Պտ թէ ինքն ի մարվին ցեղերուն է. եւ մարվի խաւ այլ ասեն. լաւն այն է որ ածուոց լինի. եւ իր փոխանն մարզանկաւշն է, եւ ուշնայ, եւ Դ կուտ զաֆրանն է. եւ մազանկնւշ, եւ մարմահուզ, եւ ճամսաֆրամ, եւ ֆարանճամուշք, եւ պատրանճպուէն, այսոնք ամէնն մէկ մէկի փոխան են:
ՄԱՀԶՈՒՆ	(Mռlisse).	որ է պատրանճպուէն. յիշած է ի վերայ պէին:
ՄԱՍՈՒԼ	(Petit-lait,	յ. Մասսալ). որ է թթու կաթն. եւ իր ջուրն զսաֆրան կու կտրէ, եւ զտաքութիւնն կու խաղեցնէ. բայց քամի կու ընկենու. կամ պիտի որ ի վերայ ճուարին եւ տաք դեղեր ուտեն, որ զչարութիւնն տանի. եւ թէ ի մածունն տաք դեղեր ցանեն եւ ուտեն՝ չարութիւնն քիչ լինի. եւ թթու կաթն ստամոքին եւ սավտային զեն է. եւ գէր մսով՝ չէ զեն:
ՄԱԶՏԱՔԷ	(Mastic).	Ա՝ հոռմցի լինի, եւ Ա՝ նապտի. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ հոռմցի լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ է եւ կապող եւ հալող. եւ թէ ծամես՝ զգլխուն պալղամն կու իջցնէ, եւ զբերնին համն աղէկ առնէ, եւ զակռան աղէկ կու առնէ. եւ իր ձէթն զերեսին մորթն աղէկ կառնէ, եւ պայծառ կայնէ. եւ պռկնաց ճղքերուն աւգտէ եւ պալղամի հազին եւ արուն թքնելուն. զստամոքն եւ զլերդն ուժովցնէ, եւ զկերակուրն կու մարսեցնէ: Ասէ Պտ թէ պ. քունտուր կասեն, եւ աս. քիաւ կասեն, եւ հռ. մատիհի կասէ, եւ Հելինացիքն սախնիոս կասեն, եւ ֆ. մասդիքս. եւ ինքն հոռմցի ձութն է, եւ քէեա կասեն. ինքն խէժ է սպիտակ եւ սեւ. եւ այն որ հոռմցի լինի՝ սպիտակ լինի. եւ այն որ սեւ է՝ նապտի է. եւ իր էութիւնն պինտ է. եւ այն որ սպիտակ է՝ կապողութիւնն պակաս լինի եւ նուրբ է. աւգտէ ստամոքին. եւ լաւ է քան զխունկն. եւ ասցած է թէ իր սրութիւնն պակաս է քան զամենայն խէժեր. եւ ճուղն, եւ տերեւն, եւ տակն, եւ միրգն, եւ կեղեւն, եւ քամուքսն, եւ տակին կեղեւն, ամենին բնութիւնն մէկ է. եւ աղաղիային եւ քաւշմորուացն տեղն կու բռնէ. եւ աղեց գաներուն, եւ փորուն լուծման, եւ արուն թքնելուն, եւ կանանց որ ի արգանտէն արուն գայ, եւ ի նստատեղն որ ի դուրս գայ: Ասէ Դս, թէ ուժն ամէնն ի միրգն է. կապող է. եւ թէ զտերեւն եփես եւ ի վերայ հին խոցերուն դնես եւ կոտրած ոսկորին՝ աւգտէ. եւ զգիճութիւնն կտրէ, որ ի յարգանտէն գայ. եւ զգոզն յորդորէ. եւ թէ յիրմէն մազմատայ առնեն՝ աւգտէ ակռային. եւ բորին այլ աւգտէ. եւ թէ մուսվաք շինեն եւ աւծեն ակռային՝ աւգտէ: Եւ Գս ասէ թէ ինքն խառնուած է ի հակառակ բնութիւնն, որ ունի կապողութիւն եւ լուծողութիւն. եւ այնոր համար աւգտէ ստամոքին եւ լերդին ուռէցին, եւ կալուածին. եւ ծամելով՝ զպալղամն ի գլխուն իջեցնէ. եւ թէ տաք ջրով խմեն՝ աւգտէ ստամոքին գիճութեան. եւ իր առնեուն չաքն՝ որ խիստ շատ լինի՝ Զ դրամ է. եւ զիր չարութիւնն տանի սամխի յարապին եւ ղանդն. եւ այլ ասցած է թէ իր փոխանն սամխի պուտմն է, եւ այլ ասցած է թէ իր չքաւքն լուպանն է, որ է քունտուրն:
ՄԱԼԱՀ	(Androsaces de Diosc. ).	որ թ. պօկուրթլան եմիշի ասէ. զսիրտն հովցնէ, եւ զսաֆրան տանի, եւ ստամոքին զեն առնէ, եւ զփորն կապէ. եւ թէ շատ ուտեն՝ խուլինճ առնէ. եւ թէ ձիթապտղով ուտեն՝ զեն քիչ առնէ մարդուն:
ՄԱԹՆԱՆ	(Daphne Cnidium).	որ թ. ղուրդ պաղրի ասէ. ինքն խոտ մըն է, որ զերդ քթան կու բուսնի. Բ կանկուն յերկանութիւն կու լինի. մանտր եւ սեւուկ հնդկներ ունի. նման է մրտին հնդին. եւ սպիտակ ծաղիկ ունի. եւ կեղեւն պինտ կու լինի եւ սեւ. եւ մէջն սպիտակ կու լինի. եւ այսոր Հնտիքն քրմտանայ կասեն. եւ թէ ի մրգէն Ի հատ ուտեն՝ զպալղամն լուծէ. եւ թէ յիրմէն խմեն՝ զխռչակն կու այրէ, պիտի որ ալրով եւ չամչով ի մէջն դնեն եւ խմեն եւ կամ ուտեն. եւ թէ զտերեւն ոսբան ջրով խմեն՝ լուծում առնէ. եւ զայն պուխարն որ ի գլուխն ելանէ՝ խափանէ. եւ շատ մի՛ տալ. կու սպաննէ: Եւ ցեղ մըն այլ կու լինի որ ծառի պէս է. եւ ծաղիկն դեղին կու զարնէ. եւ մանտրկեկ եւ պնտկեկ միրգ կունենայ. նման է եղիճին հնդին, եւ ամնի մեջ կու լինի. եւ ի աւզոտ տեղեր կու լինի. եւ ամէն ամնի մէջ Բ հատ կու լինի. եւ ճղերն ի գետինն է ճկել: Եւ ցեղ մըն այլ կայ, որ ի ցրդի կու նմանի, եւ ի ծովեզերն կու բուսնի. սպիտակ հունդ կունենայ. ի տերեւն կու բուսնի այս հունդս. եւ թէ զտերեւն ի քացախն թրջես, եւ ի շուքն չորացնես, եւ նշի ձէթ եւ մեղր խառնես, եւ Ա դրամ տաս որ խմէ, զճիճին ի փորուն հանէ, թէ՛ մանտր է, եւ թէ՛ խոշոր. եւ զտափակն այլ հանէ. եւ աւգտէ արծուոցն. եւ թէ զԵ դրամն ԺԲ դրամ կարմիր չամչով եւ ՃԻ դրամ կաթով եռցնեն, որ յԳ բաժնէն Ա մնայ, եւ խմեն, շատ աւգտէ պալղամի ցաւոց. եւ կու պիտի որ ի այն կաթն Ա դրամ նշի ձէթ խառնեն եւ Ա կուտ սամխ յարապի խառնեն. զխամ պալղամն լուծէ եւ զմանտր ճիճին հանէ. եւ թէ ճղերուն կեղեւն ծեծեն եւ ցանեն ի վերայ խոցերուն՝ աւգտէ. եւ խանազիրին խոցին այլ աւգտէ. եւ թէ զտերեւն լոսեն եւ ցանեն կերուածին այլ՝ աւգտէ:
ՄԱՍՀՈՒՂՈՒՆԻԱՅ	(Scories de Verre).	որ է ապիկուն փրփուրն, որ է զապատ ըլ ղավարիրն. զաչից սպիտակն տանի եւ զարցունքն կտրէ. եւ աւգտէ բորին, որ աւծեն ի բաղնիքն:
ՄԱՂԱՏ.		որ է լուֆահ ի պարրին (Mandragore sauvage). եւ ասցած է թէ պատինճանն (Aubergine) է. եւ ասցած է թէ փոքր քամահն (Petite Truffe) է. եւ ասցած է թէ Բ խօսքն ստուգ է: Եւ Մինհաճին տէրն ասցել է թէ պատինճանն է. յիշած է եւ լուֆահի պարրին. եւ մաղատ այլ կու ասեն այս դեղիս:
ՄԱՂՐՈՒՏ	(Truffe).	որ է փոքր քամահին ցեղերուն. եւ իր ուտելն չէ աղէկ. վնաս է խիստ:
ՄԱՅՏԱՅ	(Estomac ?).	ինքն այլ որպէս աղիք է. եւ իր բնութիւնն հով է եւ չոր:
ՄԱՂՄՈՒՄԱՅ.		որ է պատինճանին ղալիան. գրած է:
ՄԱՂԻՆԻՍԱՅ	(Aimant ? =	հռ. Մաղնիս). ասէ Մինհաճին տէրն, թէ նման է մարղաշիշային, եւ այլ աղէկ է. եւ այլ ասցած է թէ կաւ է սեւգուն, որ փարչ շինողնին կու առնուն. եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ ստուգ ինքն քար է ցեղ ու ցեղ. թուլ եւ վատուժ. եւ շատն սեւգուն լինի, որ ի կարմրութիւն կու քշտէ. եւ ի վերայ սպիտակ ծնկներ ունի. եւ զինքն ապիկի շինողնին բան կու արկանեն, այնոր համար որ՝ ապիկովն նաղշ կու առնեն. եւ ապիկի շինողին այսոր՝ սանկ ի մաղնի ասեն, եւ ըռանկ ի պարկան այլ կասեն, եւ ի Շիրազու երկիրն՝ ղարհայ ի ֆարրուխ կասեն. ինքն հովցնող է եւ չորացնող է. եւ զքարն հալէ. եւ ինքն մտէ յաչից դեղերն. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն մարղաշիշան է:
ՄԱԼՀ	(Sel).	որ է աղն, եւ պ. նամաք ասէ, եւ հռ. ալաս ասէ, եւ թ. տուզ ասէ. եւ ինքն ցեղ ու ցեղ լինի. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. ճլէ տայ. եւ կու հալէ. եւ մեկ ցեղն՝ անդարանին է, եւ մէկ ցեղին այլ՝ մլհ յաճին կասեն, եւ Գ ցեղն՝ նաֆտի է, սեւ է, եւ Դ՝ ղիրնաֆտի է, եւ Ե ցեղն՝ հնտի է, եւ կարմրժեռ է. եւ մլհի մուռ՝ այն որ լեղի է, որպէս մօտիկ է պորային համովն: Եւ լաւն՝ անդարանին է. սպիտակ, եւ պայծառ, եւ նաւսր, եւ պ. այնոր՝ տաարզատ կասէ. ինքն տաք եւ չոր է Բ տարաճան: Դս ասէ թէ կապող է. եւ յաւելի միսն որ խոց լինի՝ ուտէ. եւ ինքն ի բորին դեղերն կու մտէ. եւ աւգտէ ամենայն պալղամի ուռէցին, եւ քորին, եւ նկրիսին, եւ գոդուն, եւ հերքունին. եւ զքամին յանձնէն վարէ. եւ զբորբսիլն, եւ զհոտիլն, եւ զփտիլն պահէ եւ չթողու. եւ զխլտին թանծրութիւնն տանի. յորժամ խառնես հռ. ձիթով, եւ քացխով, եւ մեղրով, եւ ի բան տանիս, աւգտէ խննախին. եւ թէ կտաւով ի վերայ կարճահարին դնես՝ աւգտէ: Եւ վայրի դաղձով եւ զուֆայով՝ աւգտէ աւձահարին. եւ թէ սեւ ձութով, ղաթրանով, եւ մեղրով՝ աւգտէ այն աւձահարին որ եղջուր ունի. եւ թէ քացխով եւ մեղրով աւգտէ այն գազանահարին՝ որ Ռ ոտուի ունի ասեն. եւ մեղրով աւծես մեղուին. եւ թէ չամչով եւ դաղձով եւ գինով եւ մեղրով՝ աւգտէ պալղամի ուռէցին, շուտով. եւ թէ ուռէցն ի ձուերն այլ լինի. եւ դանկին հարածին աւգտէ. եւ թէ ծեծես, եւ ի քթանն կապես, եւ ի քացախն խմես, եւ ի վերայ աւձին խաթածին դնես եւ եոծես՝ աւգտէ. եւ թէ սքնճպինով խմես՝ զաֆիոնին զչարութիւնն տանի, եւ զան ֆտրին (որ է՝ մանթարն) զչարութիւն տանի՝ որ սպաննող է: Ապուճարէհն ասէ թէ այն կերակուրն որ հով է, որպէս պանիրն եւ ձուկն, աղելով բնութիւնն փոխի, տաք եւ չոր լինի. եւ լուծման եւ վերբերութեան ընկերող է. եւ զլազիճ պալղամն ի ստամոքէն եւ ի կրծոցն յիստկէ. եւ զաղիքն լուանայ, եւ զկերակուրն մասել տայ. եւ գէճ բնութիւն մարդոց աղէկ է, եւ աւաղ մարդոց զեն է. եւ թէ քացախն խառնեն եւ այնով մազմատայ այնեն՝ աւգտէ ակռային տակերուն. եւ որ արուն գնայ, եւ թէ զակռան քաշես եւ արունն չդադարի, ի վերայ դնես զաղն՝ կտրէ. եւ թէ տաքցնեն եւ կտոր մի զուֆ՝ որ գէճ լինի՝ մխեն եւ ի բերանն պահեն, աւգտէ այն խոցերուն որ ի բերանն լինի. աղէկցնէ եւ զարունն կտրէ: Եւ այն աղն որ անդարանին է, եւ թ. եալաղուճ ասէ, զաչքն սրացնէ, եւ ըղնկան, եւ սպիտակին, եւ սապալին աւգտէ. աչացն եւ հով ստամոքցաւին աւգտէ, եւ զպալղամն լուծէ. եւ զսավտան այլ լուծէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է: Եւ այրած աղն ակռային ճլէ տայ. եւ իր այրելն այս կերպովն է. յառաջ՝ զաղն լուանան եւ չորացնեն, եւ ի պտուկ դնեն, զբերանն խփեն, եւ քիչ մի խմորի մէջ դնեն, եւ ի հետ այրեն. եւ յորժամ որ խմորն այրի, աղն այլ այրի. եւ ինքն զսավտան լուծէ: Ասաց ԸՌազին, թէ որ զաղն շատ ուտէ՝ զարունն այրէ, եւ զաչքն մթնցնէ, եւ զսերմն քշկցնէ, բոր եւ քոր բերէ. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ ըղեղան զեն է, եւ աչից եւ թոքին. եւ լաւն այն է որ լուանան. եւ ծաթրին (!). եւ ասցած է թէ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւքն՝ նշատիրն է, եւ ասցած է թէ իր չքաւքն պորան է:
ՄԱԼՀ ՆԱՖՏԻ.		լաւ նաֆտի աղն այն է, որ հոտն գէշ լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է. վերաբերութեան ընկեր է. եւ զսավտան լուծէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. բայց աղեց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի դեղին հալիլան:
ՄԱԼՀ ՏԱՊՊԱՂԻՆ	(լcume de Sel).	որ է շուրաճն. յիշած է:
ՄԱԼՀ ՍԱՂԱՅ	(Borax).	որ է թանուքարն. յիշած է:
ՄԱԼՀ ՊՈՒԽԻՆԱ	(Sel Ammoniac,	յ. Միլհ ամմօնիա). որ է նշատիրն. յիշած է:
ՄԱԼՀ ՍԱՆԻՃ.		որ է մալհ յաճինն:
ՄԱԼՀ Ի ՂՈՒՐԱՊ.		պորայ ի տրախտ ի պէտայն է. ինքն ուժով պորանուն է. յիշած է:
ՄԱՐՀ ՀՆԴԻ.		տաք եւ չոր է, եւ քնքուշ քան զամենայն աղերն:
ՄԱԼԱԽ.		որ է ղաղուլան (Cardamome). յիշած է ի վերայ ղատին:
ՄԱՂՐ	(AloՌs).	որ է սապռին ծառն եւ կամ խոտն, որ յալասի ասեն. յիշած է:
ՄԱՂՏԱՆՈՒՍ	(Persil).	որ է մաղտանոսն, եւ ինքն քարաւս է Մագիտոնի, որ հոռոմոց Մակիտոնիայ, եւ ինքն ֆատրասալիոնն է. ի կարաւսին ցեղերուն. եւ յիշած է իր համարն:
ՄԱՔՆԱՍՏ ԸԼ ՂՈՒՇԻԱՅ	(Linaire,	յ. Միքնասէտ քօրաշիյա). ինքն մուխալլասան է. յիշած է:
ՄԱՔՆԱՍՏ ԱԼ ԱՆՏՈՒԶ	(Verbascum,	յ. Միքնասէտ էլ-Անտէր). որ է սիքրան ալ հութն. յիշած է. ղուլումիս (= Ֆլոմիս), եւ պարսիր (= Բուսսիր) այլ կասեն. ինքն մահի զահրաճն է. յիշած է իր համարն:
ՄԱՆԱՃ.		ինքն տակ է, որ պ. մանաք կասէ. յիշած է: Ինքն զանպուռն (Abeille) է, եւ այն մեղուն է՝ որ մեղր կու շինէ. եւ մազաճին մազաճ կասեն այսոր:
ՄԱԼՏԱՀ	(Polypodium crenatum ?).	որ է մուշտ ի ռային. յիշած է իր համարն:
ՄԱԼՈՆԻԱՅ	(Melon).	ինքն մախլոնիան է, եւ ինքն յերկան խիարն է, որպէս խիարզահ. բնութիւնն հով եւ գէճ է. շուտ մարսէ. կու մնամ որ շնկիարն է. յիշած է:
(ՄԱՆԻԹԱՐ.		որ Հայն բողբոջ ասէ. յիշած է ի վերայ ֆէին, ֆատր: )
(ՄԱԾՈՒՆ.		որ է լէպէնն: )
ՄԱՒԼԱՒԽԻԱՅ	(Mauve).	որ է խուպազի, հ. մօլաւշ ասէ. Ա տարաճան հով է, եւ Բ տարաճան գէճ է. կակղացնող է. աւգտէ տաք գլխուն ցաւուն եւ ըռամատին. եւ ամենայն ազգ աչացաւութեան աւգտէ՝ որ ի տաքութենէ լինի, երբ սպեղանի առնես. եւ չոր հազին, եւ կրծոց չորութեան եւ խոշրութեան աւգտէ. եւ զկաթն յաւելցնէ, եւ զփորն կակղացնէ, եւ իրիկամաց եւ բշտին խոցերուն, եւ գոզին կսկծալուն. եւ թէ վարդի ձիթով խառնես եւ աւծես կրակին այրածին՝ աւգտէ. եւ ըռաթիլային խածածին. եւ զուռէցնին կակղացնէ. եւ զստամոքն թուլացնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի չոր գինձն. եւ իր փոխանն խուպազին է: Ասէ Պտ, թէ մաւլօխիայ, որ է մօլօքիան. եւ ինքն ի խուպազուն ցեղերուն է, որ ի ածուենիքն բուսնի, եւ ի Շիրազ՝ փոքր խաթմի ասեն. եւ լաւ մաւլօխիայ այն է՝ որ կանանչ եւ մեծ լինի, եւ իր որձան ի կարմրութիւն քշտէ: Սահակն ասէ թէ զլերդին կալուածն բանայ, յորժամ Լ դրամ իր ջրէն խմեն. եւ ասցած է թէ բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի վարդն եւ վարդէջուրն:
ՄԱՐԱՆ	(FrՌne).	ասցած է թէ ի կռանի ծառն կու նմանի. եւ ոմանք ասեն թէ ստուգ կռանին ծառն է. եւ թէ զտերեւն ծեծեն եւ զջուրն քամեն եւ տան որ խմէ՝ աւգտէ ամենայն գազանահարի. եւ թէ սպեղանի առնեն՝ զառաջի աւգտութիւնն այնէ. եւ թէ զկեղեւն այրեն եւ տրորեն ջրով. եւ աւծեն բորին եւ քորին՝ աւգտէ. եւ թէ կեղեւին փոշին խմեն՝ սպաննէ: Ասէ Պտ թէ մալիայ ասեն. ինքն ծառ մըն է բարակ եւ յերկան. եւ յիր փայտէն ըռումբ կու շինեն. ի Դամասկոս շատ կու լինի. եւ տերեւն դեղնուկ լինի. եւ ինքն կապողութիւն ունի եւ թեթեւութիւն. եւ ասէ Գրոցս շինողն թէ այս փայտն որ մարան կասեն՝ իր միրգն ստիպ է եւ ուժով ւրպէս գղթոր. եւ թէ զտերեւին քամուքսն խմեն եւ կամ զտերեւն տիմէտ առնեն, աւգտէ աւձահարին. եւ թէ զծառին կեղեւն այրեն եւ ջրով աւծեն բորին եւ քորին՝ աւգտէ. եւ իր փայտին խարտուքն սպաննող է ո՛վ որ խմէ. եւ վնաս առնէ մարդուն:
ՄԱՆՈՒՇԱԿ	(Violette).	որ է պանաւշան. յիշած է:
ՄԱՐՍ	(Myrrhis).	ինքն խոտ մըն է որ տերեւն նման է դաղձին տերեւին. եւ ոմանք ի թուրքացն այս խոտիս՝ ծերոց դաղձ կասեն. եւ թէ գինով խմես՝ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ զկանաց գունն յիստկէ. եւ թէ ի մալէզն խառնեն եւ տան որ ուտէ՝ աւգտէ թոքին խոցերուն. եւ թէ մէկ մարդ մըն տայուն հանէ, եւ կամ յան տարին տայուն լինի ի մարդկաց մէջն, թէ այս խոտէս Բ Գ տարպայ գինով եւ կամ մուսալլասով խմէ՝ այն տարին այն ցաւն ի նա չգայ. եւ թէ գայ՝ զեն չայնէ, եւ խալսի, Աստուծով:
ՄԱՐԵԱՖԻԼԱՒՆ	(Myriophyllum).	որ թ. ալֆիաւն «ալֆիայե կասեն, եւ Ռ տերեւէն այլ կասեն. եւ տեեւն նման է առւոտին տերեւին. եւ ի գետինն կու ճապղի, յորժամ բուսանի. եւ թէ զիր դալարն եւ կամ զչորն ծեծեն եւ քացխով եռցնեն եւ դնեն ի վերայ կերուածին, եւ թէ ջրով եւ աղով խառնեն եւ տան ան մարդուն որ խմէ, որ ծառէն եւ կամ ի բարձր տեղաց ի վայր ընկնի, աւգտէ. եւ թէ ի վերայ խոցի ցանեն՝ բուսուցանէ: Եւ ցեղ մըն այլ կայ, որ ի Դամասկոս կու բուսնի. եւ տակն ի լուֆահին տակն կու նմանի. եւ թէ բարակ ծեծեն եւ մաղեն, եւ Ա դրամ յիրմէն ի կաթն խառնեն, եւ կամ ի խաւշապին ջուրն խառնեն, եւ Ա գիշեր մինչեւ ի լուս կենայ, եւ վաղուընէ անաւթուց խմեն, յեւ մինչեւ ի կէս աւր անաւթի կենայ, ան մարդն այն տարի ի մահացու դեղէ անվախ կենայ: Ասէ Պտ, թէ հարպիլ կասեն. յիշած է. եւ տարխիանան, որ է մազմայըայ կասեն այսոր:
(ՄԱՐԻԵԱՄ ԷԼԻ.		որ յիշած է ի վերայ այբին, ասպէհ ըլ սֆր: )
ՄԱՐՏՈՒԼԱՍՏ.		ինքն ծառ մըն է որ մարդաշաք յերկանութիւն ունի, եւ տերեւն նման է մազի պէս մէկ մէկի խառնած. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ գազանահարին՝ աւգտէ. եւ թէ զտերեւն եւ զկեղեւն այրես, եւ զմոխիրն ի բաղնիքն Գ հեհ աւծես բորին, աւգտէ. եւ թէ զտերեւն քամեն, եւ զջուրն ԻԴ դրամ խմեն, Բ օրէն յետեւ սպաննէ զմարդն. եւ այս խոտիս թ. պալասան ֆիտոնի կասեն, այնոր համար որ՝ թէ ի տերեւէն Ա տերեւ տնկես, պալասանի ծառ բուսնի:
ՄԱՐՄԱՐ	(AlbՉtre).	որ է հ. պորփիւրն (Porphyre). եւ թէ այրեն եւ յիստակ աղով տրորեն, եւ յակռային տակերն քսեն նա՝ շատ աւգտէ. յեւ թէ ի վերայ կրակին այրածին դնես՝ շատ աւգտէ. թէ տրորեն եւ թէ այրեն, եւ փիճոյ խէժ առնեն, եւ սեւ ձութ (, եւ) դնեն ի վերայ պինտ ուռէցին, աւգտէ եւ կակղացնէ. եւ թէ ղիրուտիով ի վերայ ստամոքին դնես՝ աւգտէ: Ասէ Պտ, թէ ինքն ճազահին մատանէն կու ելանէ. եւ ինքն շատ ցեղ ազգեր եւ գուներ կու քինի: (Ռուխամ այլ յիշած է մարմարն, ի վերայ ռային. յոռոճ: )
ՄԱՐՀԻՏԱՍ.		ինքն սեւ քար մըն է, որ վերեւն ճանփայ ճանփայ է. եւ թէ մարդ զինք ի հետն վերցնէ՝ զգլխուն խոցն աղէկցնէ:
ՄԱՐՏԻՍ.		ինքն քար է, որ գունն ի լաճվարտի գուն կու նմանի. եւ թէ լոսեն Գ գարու ծանտրութեան չաք եւ պաղ ջրով խմեն՝ աւգտէ սրտին ցաւուն, եւ հոտն ի գինու հոտ կու նմանի:
ՄԱՆ	(Manne).	որ թ. քազպէ կասէ. ի յօդէն կու իջնու. մանանայ է. ի ծառին վերայ կու պաղի զերդ շաքար. եւ տերեւովն կու ժողվեն. եւ լաւն այն է որ տերեւն քիչ լինի, եւ քաղցրութիւնն շատ լինի. եւ առաջի տարաճան տաք է, եւ մուհթատիլ. եւ ունի զճլէն. եւ զփորն կակղացնէ. եւ աւգտէ գէճ հազին. եւ զկրծոց խոշրութիւնն տանի. եւ պեղծ գիճութիւնն այլ տանի. եւ աւգտէ այն ստամոքին՝ որ ի պալղամէն ցաւի. եւ լերդին շատ աւգտէ. եւ իրիկամաց, եւ բշտին, եւ գոզին ճանփին՝ աւգտէ. եւ խուլունճին. եւ թէ խմես՝ զծաղիկն ի դուրս զարնէ. եւ իր առնելուն չաքն Ժ դրամ է. եւ զիր չարութիւնն տանի սքնճուպինն. եւ իր փոխանն շաքարն է: Ասէ Պտ, թէ զինքն յերկնից կիջնու կասեն, որպէս թարանկուպին. սոցին նման է: Եւ Հուպաշ Իպնի Հասանն ասցել է թէ տաք է Բ տարաճան վերջքն, եւ չոր է. եւ լաւն այն է որ գունն սպիտակ լինի. եւ իսկի մէջն ճուղ եւ չօպ չի լինի. եւ աւգտէ ստամոքին թուլութեան. եւ զդեղին ջուրն լուծէ. եւ թէ սուուտ առնես Ա դանկ՝ զըղեղն յիստկէ եւ զհով քամին յիրմէն հանէ. եւ ինքն ուժով դեղերուն է:
ՄԱՐԱՐ	(Centaurea calcitropa).	ինքն խոտ մըն է, որ ի գետինն կու ճապղի երբ բուսնի. եւ սեւութիւն քշտէ. եւ ի մէջն զերդ փայտ իրք մի կու բուսնի. դեղնուկ ծաղիկ ունի ի գագաթն բոլոր. ինքն խոտ մըն կայ որ թ. պուղա տիքանի կասէ, այնոր ցեղէն է. եւ ոմանք ասեն թէ այս խոտս զուղտն կու գիրացնէ. եւ փուշն շատ է եւ սպիտակ. եւ թէ զայս խոտս ուտեն՝ զլերդին կալուածն բանայ, եւ զարեան տաքութիւնն խաղեցնէ, եւ զարունն պայծառ առնէ եւ սպիտակ. եւ աւգտէ ջերմերուն, եւ ճռան ցաւուն, բորին եւ քորին. աւգտէ եւ թոքին խոցերուն. եւ թէ զջուրն խմեն՝ աւգտէ տաք աչացաւութեան. եւ սպեղանի այլ առնեն՝ աւգտէ:
ՄԱՎԻԶԱՃ	(Staphisaigre).	սեւ հատկներ է զերդ չամիչ. ամնի մէջն կու բուսնի. եւ լաւն այն է որ սեւ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. այրող է եւ ուտող. եւ թէ ծամեն՝ ակռայէն շատ պալղամ քաշէ. եւ զոջիլն սպանանէ. եւ տայուսայլապին եւ ակռային ցաւուն աւգտէ. եւ բերնին ցաւուն եւ ակնջուն ցաւուն աւգտէ. եւ զթանծր պալղամն փսխել տայ. զճիճին եւ զաւձն կու հանէ. եւ զգաղտնի սունկն յայտնի առնէ. եւ աւգտէ պիսակին եւ պարասին՝ աւծելով. եւ բորին այլ. եւ այն ուռէցին՝ որ ի ձուքն լինի, եւ ի քամու լինի, աւգտէ եւ հալէ. եւ իր տալուն չաքն Գ հատ է. եւ զբուշտն խոց կու առնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն ակրկարհան է:
ՄԱՎԼՈՒՏԱՆԱՅ	(GalՌne = MolybdՌne de Diosc.,	հռ. Մօլուբդանա). լաւն այն է որ մուրտասանկին գունովն լինի: Գս ասէ թէ զմուրտասանկին ուժն ունի, եւ զաւելի միսն հանէ երբ ի մարհամն դնես. եւ Գրոցս շինողն ասէ, թէ ասոր ի Շիրազ՝ կարմալայ կասեն. եւ թէ ջրով տորես եւ յանթտակն քսես՝ հոտն կտրէ:
ՄԱՀԱՅ	(Cristal de Roche).	Մինհաճին տէրն ասէ թէ քար է. եւ ասցած է թէ պլօօրն է, ե՛ւ գունն ե՛ւ կերպն: Իպն ասցել է թէ ապիկի է, որ ի մաղնիսիա կու նմանի, եւ մաղնիսային մատանէն կու ելնէ եւ կու ժողվեն. եւ զինքն Պահրի Ախզար կասեն՝ այն ծովէն այլ կու գտնուն: Եւ ի Սայիտու երկիրն եւ ի Մսըր այլ կու գտուի: Ցեղ մըն այլ է որ կերպն եւ գունն պակաս է եւ ամուր է, հանց որ հայիս՝ թէ անդաանի աղ է. եւ յառաջի ցեղն որ ասացաք՝ պլլոր է ստուգ: Ապուտալիպն ասաց, թէ որ զայս քարս ի կանանց վերայ կախէ՝ նորա ծնունդն հեշտ լինի. եւ Հուրմուս ասէ, թէ լեզուին ծանտրանալուն, եւ որ զխաւսքն չկարէ ղորդել, յորժամ լոսեն քաղխով, եւ աղով, եւ մուռով, եւ զաֆրանով, եւ նշատրով, (եւ) ի գործ արկանեն, զլեզուն շարժէ. եւ քանի հեղ զայս ցաւս փարատել է. Քասուֆրատիոն ասէ, թէ աւգտէ սլին՝ որ տղոցն լինի. եւ կանանցն որ կաթն դժար գայ՝ ի ծծէն աւծես, հեշտութեամբ գայ. եւ թէ ջրով տրորես՝ զաչից սպիտակն տանի:
(ՄԱՆԴԱԼ.		ծխանելիքն. որ է յօտ ի մանդալին: )
ՄԱՆՍՈՒՄ.		ի վերայ հոյին՝ ի վերայ հապերուն՝ յիշած է:
ՄԱՆՀԱՃ.		ինքն պուրուտ ի քաֆուրն է. յիշած է ի Աղրապատինն:
ՄԱՌՈՒԼ	(Laitue).	խաս. յիշած է:
ՄԱՆԹՈՒՃՈՒՍԱ	(Nard celtique,	յ. Մանտաջուշա). որ է սնպուլ ի ըռումին. յիշած է:
ՄԱՆՅՈՒՐԱՅ	(Mandragore,	յ. Մանդաղուրա), որ է եապրուհն, եւ հռ. մանտրաղուրայ կասէ. յիշած է. որ է սաճար ըլ ղուտրուպն:
ՄԱՆՍՈՒՐ	(Giroflռe).	որ է խիրի. յիշա է ի վերայ խէին:
ՄԱՆՏԱԼ	(Agalloche).	որ է յօտն. յիշած է:
ՄԱՆՃ	(Phaseolus Mungo,	յ. Մէջ), որ է մազհ (= Մաշ). յիշած է:
ՄԱՆԱՃ Ի ԶԱՐԱՖՇԱՆ	(Giroflee).	որ է խիրին:
ՄԱԼՏԱՏ	(Polypodium crenatum ?,	յ. Միլտա). որ թ. տեւ տռնաղի ասէ. ի բարձր լերանց գագաթն կու բուսնի. տերեւն նման է գնծի տերեւին. բարկուկ եւ յերկանուկ ճղեր ունի. ծաղիկ եւ միրգ չունի. եւ թէ ԼԶ դրամ խմես՝ աւգտէ կատղած շան խածաին:
ՄԱՅՖԱՅՆ	(Ocre ?).	աշու. յիշած է:
ՄԱՅԸՓՈՒԽԹԱՃ	(Rob de Raisin,	յ. Մէյբուխտէջ). որ պ. փուխթաճաւշ ասէ. յիշած է:
ՄԱՅԸ Ի ՍԱՒՍԱՆ.		որ է շարապ ի սուսանն. յիշած է:
ՄԱՅԸՏԻՈՆ	(Medium de Diosc).	որ թ. կաչի կայիկ ղուըրուղի կասեն, խոտ մըն է. ի քոտ եւ ի քարոտ տեղրանք կու բուսնի. եւ տերեւն նման է եղրդակին տերեւին. եւ յերկանութիւնն Բ թիզ կու լինի. եւ շատ ծաղիկ ունի բոլոր բոլոր, եւ գունն ծիրանի. եւ թէ չորացնեն, եւ ծեծեն, եւ ի մեղր խառնեն, եւ լիզեն, զարգանտին զարունն կտրէ. թէ զհունտն գինով եփեն՝ զհայզն բանայ:
ՄԱՅՍ	(Micocoulier).	որ է թ. տաղօնն, եւ իրեն վայրի պղպեղ կու ասեն. եւ քան զպղպեղն այլ մեծ կու լինի. եւ միրգն քաղցր լինի եւ անուշահամ կու լինի. եւ ստամոքին աղէկ է. եւ զփորն կապէ. եւ զփայտին խարտուքն թէ առնուս, եւ եփես, եւ զջուրն խմես, եւ կամ հուկնայ առնես, աւգտէ աղեց գաներուն եւ արգանտին գիճութեան. եւ զմազն կարմիր կառնէ. եւ աւգտէ տղաքներուն հազին. փորձած է. եւ թէ զկուտն ուտեն այլ աւգտէ. եւ թէ զտակն ջրով եփեն եւ ի վերայ պինտ ուռէցին դնեն՝ աւգտէ. եւ թէ զայս տակս ջրով եւ թեփով եփես եւ դնես այն զաւդուըծին վերայ որ կոտրել է եւ ծուռ է բուսել՝ կակղացնէ. եւ թէ ի մազն այլ աւծես՝ ներկէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ ձուքուռանին դնես՝ աւգտէ. եւ Բ ոտացն կախ այնեն մինչեւ Գ աւր. փորձած է:
ՄԱՎԶ	(Bananier,	յ. Մուզ). ինքն ծառ մըն է, որ շինած է ղուլղասին տակէն եւ ի ամբրաւին կտէն. լաւն այն է որ խոշոր լինի. մուհթատիլ է եւ կակղացնող: Ասէ Պտ թէ ինքն ծառ մըն է որ նախլ կասեն. եւ ծառ մըն կայ՝ ի այն նման է, որ ի պտղին մավզ կասեն. ի ծովեզեր տեղրանք շատ կու բուսնի. եւ համն քաղցր է որպէս խաշխաշ. եւ կեղեւ ունի. բնութիւնն տաք է յառաջի տարաճին մէջն. եւ գէճ է ի վերջքն յառաջին. եւ զանձն քիչ կերակրէ. եւ խասիաթով՝ զշունն կու սպանն է. զփողացն եւ զկրծոցն խոշրութիւնն տանի. եւ զանձն աղէկ կերակրէ. եւ իրիկամաց աւգտէ. եւ զբնութիւնն կակղացնէ. եւ գոզին ճանփան բանայ. զկտրիլն եւ զկսկծալն տանի. զմերձաւոութիւնն կու շարժէ. եւ զկաթն կու յաւելցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն. եւ զիր փոխանն արդար եղն է, մեղրով. եւ թէ շատ ուտեն՝ լերդին կալուած առնէ, զսաֆրան եւ զպալղամն յաւելցնէ, եւ զստամոքն ծանտր առնէ. լաւն այն է որ յառաջ ուտուի քան զկերակուրն, եւ յետեւ սքնճպին խմուի, որ պուզուրի լինի. եւ յետեւ այնոր՝ կերակուր չուտէ, մինչեւ հալի: Եւ ասցել է Պտ, թէ մաւզն ի յիր ծառն չի չորնալ. եւ յայն ժամն կու չորնայ՝ որ երբ ի ծառէն ի վայր առնուս, եւ ի տունն քանի մի աւր կախ առնեն: Եւ շատ մարդիք եկան մեզի պատմեցին, թէ զմավզին Ա ճուղ տեսաք՝ որ Կ մավզ կար. եւ ճղին ծանտրութիւնն Կ լիտր էր, մինչեւ ի յայն ժամն որ կզերն հասաւ, եւ ի բոլորքն շատ կուզեր այլ բուսաւ. եւ ասցին թէ իր տերեւին տափկութիւնն Գ կանկուն է. եւ Բ կանկուն քան զմադ բարձր լինի. եւ ի բոլորն ամէնն տերեւնի լինի, եւ կու բուսնի մէկ մէկի ետեւ: Եւ ասցած է թէ մավզին ի գետնէն ելնելուն մինչեւ ի միրգ տալն՝ Գ ամիս լինի. եւ ծաղկելուն ի մէջն մինչեւ ի միրգ տալն՝ Խ աւր լինի. եւ յամէն ճուղ Լ մավզ լինի, մինչեւ ԵՃ մավզ լինի. եւ յորժամ շատնյ՝ ի ճղերն սունկու դնեն, որ չի ծանրանայ ճուղն եւ չի կոտրի ծառն:
ՄԱՅԻՏ	(Leontopetolon ?	= Մօհդ). որ է խուսաթ ըլ սայլապն (Satyrion). յիշած է ի վերայ խէին:
ՄԱՅՂԱՐ	(Gomme de Prunier).	որ է սամխ ըլ աճասն, որ է սալորին խէժն:
ՄԱՅԱՅ	(Intestin)	որ է աղիքն. լաւն այն է որ ոչխրին փորուն առնուն. հով եւ չոր է. չէ գովելի. եւ պեղծ արուն ընձայէ. եւ թէ ուտես՝ տաք դեղերով կեր, որ զեն չառնէ:
ՄԷՇՊԱՀԱՐ	(Buphthalme).	որ է կավչաշմն. յշծ է. եւ Իպն ասէ թէ մէշպահարն տատլաֆիոնն է, որ է հայը յալամին ցեղերուն:
(ՄԵՂՐԱԾՈՒԾ	(Mռlilot).	որ է ֆարասիոնն (Marrube): )
ՄԻՇԱՄ.		որ է հապ ի մանսամն. եւ ինքն յիշած է իր համարն ի վերայ հապին:
ՄԻՍԹԱՐ.		որ է պեղծ գինին որ աւերել է, եւ շուտ հարբեցնէ զմարդն խիստ:
ՄԵԿՆԴԵՂ	(Arsenic,	հ. Մկնդեղ). շաք. յիշած է.
ՄԻՐԶ	(Boisson de Millet fermentռ,	յ. Միզր, թ. Բօզա). որ է պաւզան. «եւ հայերէն ցքի ասենե. զգլուխն կու ցաւցնէ եւ ջղաց զեն կառնէ. եւ պեղծ խլտեր կու ընձայէ. ի գարիէն, ի ցորենէն, եւ ի կորեկէն լինի. կու հարբեցնէ եւ ուրախ կառնէ. եւ թէ շատ խմեն՝ զսիրտն կու խառնակէ եւ փսխել կու տայ, եւ շատ քամի կառնէ. եւ դեղն այն է, որ փսխեն. եւ լինի որ լուծում առնէ. զգոզն յորդորէ. եւ թէ խմեն եւ փսխեն՝ զստամոքին խոշրութիւնն եւ զպալղամն հանէ, եւ սրբէ զստամոքն:
(ՄԻԱՅ ԵԱՊԻՍ	(Storax).	յշծ է ի վրյ տիունին՝ տաշխ: )
ՄԻԻԱ Ի ՍԱԻԼԱ	(Styrax liquide).	լուպնի. յիշած է:
ՄԻՍՎԱՔ ԱՂԱՃԻ	(Elaphoboscon ?).	նուին վերայ գրած է՝ նաղլ, գի՛տ:
ՄԻԶՄԱՐ Ի ՌԱՅԻ	(Alisma).	որ է հովիւին փողն, որ թ. չօպան տուտուկի ասէ. եւ տերեւն նման է ջղայխոտին տերեւին. եւ յերկանութիւնն մէկ մէկ թիզ կու լինի, եւ այլ աւելի. եւ գագաթն սնգլուխ կու լինի. սպիտակ ծաղիկ կունենայ, եւ ի դեղնութիւն կու քշտէ. եւ տակն սեւ վրացի կոճ նմանի. բայց անուշահոտ կու լինի. եւ թէ Բ դրամ ի տակէն խմեն՝ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ զաֆիոնին զչարութիւնն տանի. եւ թէ մէն եւ կամ ի չքաւքն տուղուով խմեն՝ զփորացաւութիւնն խաղեցնէ, եւ աղեց գաներուն, եւ արգանտին ցաւուն աւգտէ խիստ. եւ թէ զայս խոտս մէն խմեն՝ զփորն կապէ եւ զհայզն յորդորէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պալղամի ուռէցին՝ աւգտէ. եւ թէ եռցնեն եւ զջուրն խմեն՝ զիրիկամացն զքարն հալէ:
ՄԻՍՎԱՔ ՌԱՅԻ	(Lebidium).	ասցած է թէ զուֆրան է. եւ ստուգն այն է որ շայըտարաճն է. յիշած է իր տեղն:
ՄԻՍՎԱՔ ԸԼ ՂԱՐՏԱՏ	(Lichen, Mousse,	յ. Մ. էլ-քուրուդ). որ է ըռայ ի լէլն. յիշած է. եւ նավարիսն այլ այս անուամբս կու յիշուի:
ՄԻՍՔ ԸԼ ՃԻՆ	(Teucrium moschatum).	Անդալիսու լեզուաւն՝ փոքր ճաւտան է, եւ շավաղարայ այլ կասեն:
ՄԻԵՂՋՈՒՐ	(Licorne).	կուրկի. յիշած է:
ՄԻՍԻՆ	(Pierre Ո aiguisier).	որ է այն քարն որ դանակ եւ թուր կու սրեն. եւ հ. յեսան կասեն. հով եւ չոր է. ճլէ կու տայ. եւ թէ տրորեն եւ յաչքն քաշեն՝ զաչքն ուժովցնէ, եւ սպիտակին ճլէ տայ. եւ թէ ծծին տիմէտ առնես՝ չթողու որ մեծնայ. եւ հայզին ուռէցին աւգտէ. եւ զտրորան փայծղան տիմէտ առնես՝ հալէ, եւ աւգտէ տաք ուռէցնուն եւ հումրային. եւ թէ զտլէն այնես՝ զխլտն չի վաթէ ի այլ տեղ. զիր չարութիւնն տանի պապունաճն. եւ իր փոխանն ղլմաւնի կաւն է. Իպն ասէ թէ զջրին յեսանն յերկաթն քսես եւ զտրորածն աւծես տայուսայլապին՝ մազ բուսցնէ. եւ թէ աղջկան ծիծն քսես՝ չմեծնայ. եւ թէ քացխով տրորես եւ փայծէան տիրոջն տաս որ խմէ՝ զփայծաղն հալէ եւ ըխտաւորին աւգտէ:
ՄԻՇՄԻՇ	(Abricot).	որ է պ. զարտալու, եւ հ. էն խռթիկ ասեն. շատ ցեղ լինի. լաւն այն է որ խոշոր լինի եւ դեղին. Բ տարաճան հով է եւ գէճ. եւ թէ ուտեն՝ աւգտէ պուխարին. եւ թէ զտեեւն եփեն եւ խաղաչ առնեն՝ աւգտէ խնախին. եւ իր կտին եղն աւգտէ ակնջին գոռալուն. եւ զորդն այլ հանէ ակնջէն. եւ զստամոքն կու հովցնէ. եւ զծարաւն կտրէ. եւ լուծում առնէ. եւ ամենայն տաք սաֆրայի ջերմերուն աւգտէ. եւ իր խէժն զհերքունն տանի. եւ լաւն այն է որ չոր թրջեն, հապա ուտեն. եւ շուտ փոխի իր բնութենէն ի այլ բնութիւն. զիր չարութիւնն տանի սքանճուպինն. եւ իր փոխանն շաֆտալուն է: Ասէ Պտ, թէ լաւն այն է որ քաղցր լինի. եւ պ. ղայսի կասեն, եւ հռ. արմիանաղին. եւ լաւն եւ աղէկն ի Հայոց երկիրն լինի: Ասէ Դս, թէ քան զշաֆտալուն ամենայն դիմաւք լաւ է. եւ ստամոքին այլ լաւ է. զսաֆրան լուծէ. եւ թանծր խլտ կընձայէ. եւ զչորն յորժամ ծամես, եւ թէ թրջես եւ զջուրն խմես, զծարաւն կտրէ եւ զստամոքն հովցնէ. եւ սուր ջերմերուն աւգտէ:
ՄՂՆԱՏԻՍ	(Aimant).	որ է խնդմնդ քարն. ինքն քար մըն է որ զերկաթն յինք կու քաշէ. լաւն այն է որ սեւ լինի, որ ի կարմրութիւն քշտէ. տաք եւ չոր է. լուացող է. թէ այրեն՝ ուժն զերդ շատնաճի ուժ կու լինի, եւ աչից դեղեր կու մտէ. եւ թէ ի մարդուն անձն սլաք մնայ՝ գինով խմես, զսլաքն հանէ. եւ զպեղծ քայըմուսն եւ զպալղամն լուծէ. եւ թէ կնիկ մարդն ի տղայ բերելուն ժամն ի ափի մէջն բռնէ՝ զտղան հեշտութեամբ բերէ. եւ ասցած է թէ մարդ որ զխնդմնդ քարն ի ձեռաց մէջն բռնէ՝ զձեռաց եւ զոտաց ցաւն տանի. եւ աւգտէ թաշանուճին. եւ լերդին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ըռուպիսուսն. եւ իր փոխանն ծովու փրփուրն է:
ՄՈՒՂԼ	(Bdellium).	ինքն խէժ մըն է, որ ի խունկ կու նմանի. ազրախ, եւ սախլի, եւ յարապի. լաւն այն է որ աղրախ լինի եւ յիստակ. տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. հալող է եւ կակղացնող. աւգտէ մանին եւ սաֆրային, եւ զխոզքն հալէ, եւ ակնջին ցաւուն, եւ սուլայային դեղերն կու մտէ. եւ հով հազին՝ որ հին լինի՝ աւգտէ. զգոզն եւ զհայզն բանայ, եւ քարն կու հալէ, եւ սնկան աւգտէ ուտելով եւ ծխելով եւ վերցնելով եւ ամենայն դիմաւք՝ աւգտէ. եւ թէ ի լուծման դեղերն խառնեն՝ զաղեց գաներն եւ զնիգն տանի. եւ զպինտ ուռէցնին հալէ. եւ թաշանուճին եւ յէրղնիսային եւ նկրիսին աւգտէ. եւ ըռաթիլային խաթեուն աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ ստամոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի քահրուպան. եւ իր փոխանն կէս իր չքաւքն մուռն է, եւ կէս իր չքաւքն՝ միան: Ասէ Պտ, թէ ինքն խէժ է, որ քուրա կասեն, մուղլ ի ազրախ, եւ մաքքի, եւ մուղլ ի եահուտ, եւ յարապի այլ ասեն. եւ պինտ է. եւ լաւն այն է որ յիստակ լինի որպէս ապրշում. եւ այն որ կարմիր է՝ ազրախն է. եւ շուտ տրորի եւ յիստակ է. թէ ծխեն՝ անուշ հոտ ելանէ, որպէս ըսֆար ի տիպ կամ որպէս ղար. աւգտէ տայունին եւ սնկան, ամենայն դիմաւք. եւ իր փոխանն խունկն է:
ՄՈՒՂԼԻ ՄԱՔՔԻ	(Fruit du Cucifera Thebaica).	որ է ուղլին պտուղն. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ մուղլին ծառին պտուղն է. եւ ինքն պահշ կասուի, յորժամ դալար լինի. եւ յորժամ չորնայ՝ ֆուլ կասուի. մէջն զերդ ոսկր է. եւ ինքն հուսերուն սարուածն է, որ թ. այնոր՝ քամանայ ղաւզի կասեն. եւ Անդալիսցիքն զինքն խակ կուտեն. լման տըտպութիւն ունի. չոր է. զփորն կապէ, եւ զստամոքին զուժն կաւելցնէ. եւ թէ զկեղեւն եփեն եւ տան՝ աւգտէ գոզին կաթնելուն. եւ այսոր՝ մուղլ ի մաքքի ասեն. եւ պիտի որ զինք հուսերն ի այն սարուածն անցնեն ի ծայր, եւ այնով փայտ կու ծակեն:
ՄՈՒԼՂՈՒՆԻԱՅ	(Melon).	որ է մուլունիա. յիշած է:
ՄՈՒՂԼԻԱՍԱՅ	(Cresson alռnois).	որ ստորին հարֆ ասէ. յիշած է ի վերայ հոյին:
ՄՈՒԽԱՏ	(Sռbastier,	յ. Մօխատա). որ է միխատայ, որ է տապխն. եւ Նիրնիրն ասցել է թէ սպըստանն է. յիշած է:
ՄՈՒԽՆ	(Corvelle).	որ է ըղուղն. աղէկն ողջ անասնուն է. տաք եւ գէճ է. եւ կակղացնող է. եւ զերեսն կակուղ կառնէ եւ յիստակ. եւ զերեսին կռինճն տանի: Եւ շան ըղուղն աւգտէ խանազիրին. եւ պախրուն ըղեղն աւգտէ ակնջին. եւ զկուրծքն կակղացնէ, եւ աւգտէ կրծոց չորութեան. եւ թէ կանայք վերցնեն՝ աւգտէ արգանտին պնտութեան եւ շուկակին. եւ նստատեղին ճղքելուն աւգտէ. եւ թէ զածուն ըղուղն հուկնայ առնես՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ զպինտ զաւդուածն կակղացնէ, զձեռաց եւ զոտաց ճղքիլն տանի, եւ զշտերն կեփէ, եւ ստամոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի աղն եւ ծաթրինն. եւ իր փոխանն նուխահն է: Ասէ Պտ, թէ լաւ ըղուղն այն է որ հորթու եւ եղին լինի. եւ յետոյ՝ պախրու, եւ յետոյ՝ ածու եւ ոչխրի. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ լաւն այն է որ ամռան ի վերջի ամսին լինի:
ՄՈՒՐՏԱՍԱՆԿ	(Litharge).	որ հ. քարմարձանք (= Քարմարցանկ) կասեն. Բ ցեղ կու լինի. լաւն այն է որ շուտ մանտրի. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ չորացնող է. եւ թէ կանանց կաթով տրորես եւ յաչքն քաշես՝ զաչաց կարմրութիւնն տանի եւ ճլէ տայ. եւ աւգտէ բորին որ ի յաչքն լինի. եւ երեսին խոցերուն եւ մանին, եւ սեւ սպինին որ ի յերեսն լինայ՝ աւգտէ. եւ թէ յանձն խոց կայ՝ բուսցնէ. եւ որոյ նստատեղն ճղքի նա՝ եւգտէ. եւ ծածուկ մարմնուն խոցին աւգտէ. եւ որոյ անթտակն հոտի՝ աւծես, աւգտէ եւ զքրտինքն խափանէ. եւ խոցերուն միս բուսցնէ. եւ զճատարին կու չորացնէ. եւ զխոցին ի տեղն ի մորթուն կու տանի. բայց աղեց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի կաթն. եւ իր փոխանն սիլիկոնն է: Ասէ Պտ, թէ մաթաք կասեն, եւ հռ. լիզարխրուշ կասէ. լաւն այն է որ սպահանի լինի. փայլուն եւ կարմրգուն լինի. բնութիւնն հով է. եւ լուացածն այլ հով է. եւ մի՛ ուտել. սպաննող է որպէս պէշն. եւ ործկալ տուր, եւ յետեւ՝ անուշ գինի խմէ, նշի ձէթ, եւ տաք ջուր, եւ որ սոցին նման է:
ՄՌՋՈՒՄ	(Fourni,	հ. Մրջիւն). որ է նամլ. յիշած է:
ՄՈՒՌ	(Myrrhe).	որ է զուռն. ինքն կարմիր խէժ մըն է. շուտ կու փշրի, եւ լեղի է. եւ լաւն այն է որ յիստակ եւ կարմիր լինի. տաք է Գ տարաճան. բացող է, եւ քուն կու բերէ. եւ զերեսն կակուղ եւ կարմիր կառնէ. եւ ի քթէն զաւելի միսն կուտէ. եւ զաչից խոցն բուսցնէ. եւ զկոպին թանծրութիւնն տանի. եւ զիջուածքն որ ի աչքն լինի՝ հալէ. եւ զակնջին ցաւն կու տանի. եւ աւգտէ պուխարին եւ հին հազին. զկուրծքն եւ զթոքն ւիստկէ. եւ զձայնն այլ յիստկէ. եւ փողաց ուռէցին. եւ զհայզն կու բանայ. եւ զտղան ի փորուն հանէ. եւ թէ պիտի խմելով եւ թէ պիտի վերցնելով աւգտէ քարին եւ գոզարգելին. եւ զդեղին ջուրն հանէ. եւ նգի որ ի հովութենէ լինի՝ աւգտէ. եւ զճիճին սպանանէ. եւ աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց. եւ ուռէցն հալէ. եւ հերքունին եւ խոցին տեղին աւգտէ. եւ զօդին բորբոսիլն եւ զանձինն այլ տանի եւ խափանէ. եւ զմեռելն յիրմով կու պահեն որ շուտ չի փտի. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է: Իպն ասէ թէ զինքն հռ. ձիթով տրորեն բարակ, եւ յաջ ոտացն ի բութ աւծեն. քանի որ ան օծած մուռն ի բութն կենայ նա՝ մերձաւորութիւնն չի վատուժի, եւ ուժուորնայ. եւ թէ քացխով տրորեն եւ ի գլուխն աւծեն, աւգտէ այն գլխուցաւութեան՝ որ պատճառն չի գտնուիլ թէ ո՛ւստից լինի. եւ քներուն ցաւերուն այլ աւգտէ. եւ իրիկամաց եւ բշտին այլ աւգտէ. եւ զստամոքին քամին տանի. եւ զփայծղան ուռէցին ցաւերն այլ տանի. թէ գինով թրջեն եւ մեռելին աւծեն՝ չփտի եւ կենայ շատ ժամանակ. բայց չի պիտի որ ի հող հասցնեն. փորձած է, Աստուծով:
ՄՆՆԻ	(Manne).	թառանկուպին. յիշած է:
ՄՈՒՌԻ	(Garum).	որ է յ. ապկամա. զինքն ալուրէն, եւ աղէն, եւ ջրէն, եւ սեւ գնդիկէն, եւ ռազեանայէն, եւ մեղրէն կու բռնեն. եւ ազգ մըն այլ կայ որ ձկնէն կայնեն. եւ թէ այնով խաղաչ առնեն՝ գլխուն շատ պալղամ քաշէ, զբերնին համն աղէկ առնէ, եւ ակնջին աւգտէ, եւ զծաղկին ի յաչքն խափանէ. եւ թէ երեսն աւծես՝ դալար եւ պայծա առնէ. զպալղամն կտրէ. եւ զթանծր խլտերն հալէ. եւ զստամոքին գիճութիւնն տանի. եւ զան ջուրն որ ի բերնէն կերթայ՝ կտրէ. եւ լուծում առնէ. եւ զկերակուրն նուրբ կառնէ. եւ թէ հուկնայ առնես՝ աւգտէ խուլնճին, եւ պեղծ խոցերուն, եւ յէրղնիսային, եւ ճռանցաւին, եւ կատղած շան խածածին աւգտէ, զիր չարութիւնն տանի եղերն: Ասէ Պտ, թէ ինքն ապքաման է, եւ ապքամայ ի ըռախիղ այլ կասեն. եւ զան որ ի գարու շինեն՝ բնութիւնն հով եւ չոր է Գ տարաճան. եւ ինքն ամենայն դիմաւք զպալղամն կու կտրէ. թէ՛ հուկնայ լինի, թէ՛ ուտուի, թէ՛ խմուի, եւ թէ՛ խաղաչ առնեն, աւգտէ. փորձած է, Աստուծով:
(ՄՈՒՍԱԼԼԱՍ.		որ է մայիփուխթէճ: )
ՄՈՒՐՏ ԱՍՖԱՐԱՄ	(Houx frelon).	որ է մուրտ վայրի եւ ածուոցն, ասորերէն. յիշած է: Եւ ասեն թէ աս ի պարրին է. լաւն այն է որ հոռմցի լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ լաւն այն է որ նոր լինի. զստամոքն եւ զլերդն ուժովցնէ. եւ գլխուն ցաւուն եւ ստամոքին գիճութեան աւգտէ, եւ ըղեղենն. թէ ուտեն եւ թէ վերցնեն՝ զճիճին սպաննէ, եւ աւգտէ ըխտաւորին:
[ՄՈՒՌԱՐ	(Centaurea calcitropa).	ինքն ի շուքայիին ցեղէն է. եւ պատավարտին գործն մաւտիկ է իրենն:
ՄՈՒՍԹԱՅՃԼԷ	(Orchis).	որ է պուզէտանն. յիշած է ի վերայ պէին:
ՄՈՒՇՏ ԸՌԱՅԻ	(Dipsacus).	որ է նիսաղօսն. յիշած է:
ՄՈՒԻԱՅԻ	(Styrax).	որ է միայ. ինքն գճութիւն է, որ ի ծառէն կու ելանէ. եւ ծառն նման է մշմշի ծառին. եւ յայտնի է որ յ. միայ ի սայիլէ ասէ, եւ հ. զուկի ձէթ ասէ. եւ կարմիր եւ սեւ լինի. տաք եւ չոր է յԲ տարաճան. կակղացնող է, եւ եփող է. քուն կու բերէ. եւ թէ ի գլուխն աւծեն՝ աւգտէ սայֆային. եւ թէ ծխեն՝ զըխտաւորութիւնն յայտնէ. հազին եւ զուքամին եւ նուզլային աւգտէ, եւ զձայնն բանայ, եւ զհայզն բանայ, խմելով եւ վերցնելով. եւ սնկան աւգտէ. եւ զբնութիւնն կապէ. եւ գոդութեան, եւ բորի եւ ոսկրացաւութեան՝ որ ի հովութենէ լինի. եւ զշիտն եւ զխոցն աղէկցնէ. եւ ինքն ի թրիաքնուն է. եւ իր առնելուն չափն Բ կուտ է. բայց գլուխ կու ցաւցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի նիլուֆարն. եւ իր փոխանն զամպախն է եւ լատանն է: Ասէ Պտին, թէ հռ. ստաֆայ ասէ, եւ յասալ ի լուպնի այլ ասեն. եւ այն որ ի քամուքսն է՝ չոր զուկին է. եւ լաւն այն է որ անուշահոտ լինի. եւ ի Շիրազ այսոր՝ պուխուր կասեն. եւ իր խասիաթն այն է, երբ յորժամ ծխեն՝ զբորբոքային զաւդն եւ զիր չարութիւնն տանի. եւ վապային աւգտէ. բայց գլուխ կու ցաւցնէ. եւ թոքին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն. եւ յիշած է ի վերայ լուպնուն, Աստուծով:
ՄՈՒՍԱԼԼԱՍ	(Rob de Raisin).	ինքն խաղողին ջուրն է, որ եռցնեն եւ զզուֆրն քաղեն, եւ եռցնեն, որ Դ բաժնէն Ան մնայ. եւ իր աւգտութիւնն մաւտիկ է գինուն աւգտութեանն. եւ յստակ եւ պայծառ արուն ընծայէ, եւ զկերակուրն հալէ. եւ թէ ջուր խառնես՝ աւգտէ տաք բնութեան:
ՄՈՒՇՔ ՀՆԴԻ	(Souchet odorant).	որ սօտն. յշծ յիր հմրն:
ՄՈՒՇՔ	(Musc).	որ է միսքն. եւ ինքն քանի մի ցեղ է. թապտի, եւ չինի, եւ հնդի, եւ սարսարի. եւ լաւն այն է որ թապթի լինի, եւ հոտն անուշ լինի եւ սուր. տաք է եւ չոր է յԲ տարաճան. քնքուշ է եւ նուրբ է. զմուհթատիլ ըղեղն կու ուժովցնէ եւ կու տաքցնէ, եւ զաչքն կու ուժովցնէ, եւ զգիճութիւնն կու կտրէ, եւ սպիտակին ճլէ կուտայ, եւ զդեղերուն զաւրութիւնն ի յաչիցն տապաղանին կու հասցնէ. եւ զսիրտն կու ուժովցնէ եւ կու խնդացնէ. եւ աւգտէ խաֆաղանին, եւ սիրտն անցնելուն. եւ աչաց վատուժութեան աւգտէ. եւ զբնութիւնն կու կապէ. եւ աւգտէ ստամոքին այրելուն. եւ թէ ուտեն եւ թէ ծխեն՝ զցաւն խաղցնէ. եւ պէշին թրիաքն է. եւ զխոցին արունն կու կտրէ. եւ թէ զինքն խմեն՝ զծաղիկն ի դուս զարնէ. եւ իր առնելուն չափն Ա կուտ է. ի կերակրին ի մէջն՝ զբերնին համն գէշ այնէ. եւ յետեւ այնոր՝ կարաւս ուտեն. եւ իր փոխանն՝ Բ իր չքաւքն՝ յանպարն է: Ասէ Իպն թէ, մուշքն որ թապտի լինի՝ Բ իրաւք աւելի է քան զչինին. Ա՝ այն է, որ այն եղն որ թապտի լինի՝ սնպուլ կու արծի, եւ պահմաննի կու արծի. եւ այն եղերն որ ի Չինն կու լինեն նա՝ այլ ցեղ խոտեր կու արծին. եւ այսոր նաֆայ չի ելանել, կու խալսի. այն՝ թապթն է. եւ ի չինու նաֆայ կու ելանէ, բայց կեղեւն ի հետ չի ելաներ, զերդ արուն ի տեղն կու մնայ. եւ այլ պաղի ցեղերուն մորթն ի հետ կու ելանէ, որ է կեղեւն: Եւ այլ իմացիր, որ Չինն հեռու ճանապարհ է, եւ ծով կու անցնին, եւ հիւթ կու առնու, եւ հակառակ աւդեր դիպնու ի մուշքն, եւ զուժն կու պակասեցնէ, եւ վատուժ կու առնէ: Ասէ Գրոցս շինողն թէ աղէկ մուշքն խութանին է. եւ ցեղ մի այլ այն է, որ վասատ ի տարիայ կասեն, որ ի Խթայու կուգայ. անուշահոտ եւ պատուական է. եւ իր ամէն մէկ նաֆայ՝ որ է պորտ՝ ԺԵ մխթալ է. եւ աւելի եւ պակաս այլ կու լինի. եւ ի մորթուն հանեն եւ կշռեն. Ա դրամէն Ա դրամ աւելի չլինի մորթն. եւ իսկի մազ չունի. եւ իր հոտն մինչեւ ի Խ տարին չի խափանի. եւ իր Բ դանկն Բ մխթալ մուշքի տեղ կու բռնէ, աւելի ուժովութենէն. եւ յորժամ լոսեն, թէ քաֆուր չի հոտվրան՝ եւ կամ ի հետ չի բռնեն՝ գլուխ կու ցաւցնէ, եւ ի քթէն արուն կու փլցնէ: Եւ յետ այնոր՝ մուշք թապտին է եւ ղամճունին է, խնծորին գունովն. եւ ի նաֆանին փոքր կու լինի, եւ մազն պակաս. եւ ամէն պորտ՝ որ է նաֆայ՝ Գ մխթալ կու լինի, մինչեւ Ե մխթալ. եւ այն որ դեղին է՝ թաժայ է. եւ այն որ սեւ է՝ հին է. եւ մարդ դիժար կու ճանաչէ: Եւ մուշք մըն այլ կայ, որ մուշք ի տումասթի կասեն. եւ այն՝ նման է մուշք թապթին, եւ ուժով հոտ ունի. եւ այնո՛վ կու բաժնի այսոր կերպն ի մէկ մէկէ, որ՝ այսոր մորթուն մազն սպիտակ է, եւ իր ամէն պորտն մինչեւ Է դրամ կու ելանէ: Եւ յայնկից յետեւ մուշք թաթարին է, որ նման է իր պորտն խթայի մուշքին պորտին. եւ այն ցեղ մուշքն աղէկ չի լինար. եւ հիմիկու ժամանակն շատ մուշքն որ կուգայ, ա՛յս է: Եւ յետ այնոր՝ մուշք ղարղիզին է. եւ այն ցեղն աւելի ուժով չի լինիր. եւ այս ցեղս ղալիա կու շինուի, եւ լախլախայ կու շինուի. եւ այլ աւելի բան չի մտեր: Եւ ցեղ մի այլ կայ որ պահրի կու ասեն. եւ ինքն քանի որ ուժով է, ի ծովուն հիւթ քաշելուն՝ կու վատուժի եւ հոտն կու փոխի. եւ ինքն ի շաֆերն կու մտնու: Եւ յետ այնոր՝ մուշք ղաշմիրին է, որ այնոր՝ ասֆար կասեն. չէ աղէկ, եւ շուտ կը փոխի: Եւ ցեղ մի այլ կու լինի եւ հանց կու յիմացուի որ ինքն զուգուած չէ. եւ այս ցեղ մուշքն քան զամենայն մուշք վատուժ է, այն պատճառին համար որ՝ ի հօրէ վատուժ է ելեր եւ եկել. եւ իր ամէն պորտն մինչեւ ի ԺԵ դրամ կու լինի, եւ ինքն Ա մխթալ մուշք չարժէ. եւ յիմացիր որ լաւն այն լինի՝ որ գոյնն դեղին լինի եւ հոտն խնծորի լինի, եւ յայն եղնէն առնուն՝ որ մատղաշ լինի եւ աղէկ կատարեալ հասնի, ապա առնուն. եւ յորժամ զինքն առնուն, ճանաչելն այն է, որ այն եղն որ նաֆայ ունի, եւ այն եղն որ չունի, այս կերպովս է. այն եղն որ նաֆայ ունի՝ այս կերպովս է. ակռան զերդ զփեղի ակռայ եւ կամ խոզու ակռայ յաւելի է ի դուրս եկել, եւ յաւելի է Ա թիզ, եւ այլ պակաս. եւ յորժամ երթան մարդիքն եւ զինքն որսան, եւ նետով կու քշտեն, եւ զպորտն կու հոտան, եւ այն արունն որ ի պորտուն մէջն է՝ խակ է. եփուն եւ հասուն չէ, եւ հոտն քիչ է բռնել. եւ շատ պիտի որ թողուն որ կենայ եւ հասնի ի տեղն, եւ մուշք դառնայ. եւ այս յայնկից լինի, որ յան ծառէն որ միրգ կուտէր՝ խակ էր միրգն, եւ չէր հասել, չէր կերել. եւ յորժամ զմիրգն ի ծառէն ի վայր իջուցին՝ քանի մի օր պիտի որ կենայ, որ աղէկ հասնի, որ կարենայ ուտել: Եւ հանց իմացիր որ աղէկ մուշքն այն է որ ինքն յիր կեցած տեղն եփել եւ հասել լինի, եւ իր պորտուն մէջն ամրացել լինի, եւ այն եղնէն լինի՝ որ կատարեալ եւ լման ծնունդ ունենայ: Եւ մուշքին բնութիւնն տաք եւ չոր է յԲ տարաճան: Եւ ասցել է Մասուվիային Որդին, թէ մուշքն զքրտանց հոտն անուշ առնէ, եւ զսրտին ուժն աւելցնէ եւ ուժովցնէ, եւ զմարդն սրտային առնէ, եւ զսավտան խափանէ. եւ ի յայն դեղերն խառնես որ զչարութիւնն խափանէ եւ զդեղին ուժն աւելցնէ եւ ուժովցնէ. եւ զաւդուածքն այլ ի դուրրսէն զաւրացնէ՝ աւծելով. եւ ի ներքեւէն այլ զաւրացնէ: Եւ ասցել են բժշկապետքն Պարսից, թէ ի մուշքն գիճութիւն մի կայ, որ ուտելով՝ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ. եւ թէ քիչ մի ն յայսկից իր ձիթով տրորես եւ հալես, եւ ի ծածուկ մարմնոյդ ի ծակն դնես եւ մերձաւորութիւնս արնես՝ շատ աւգտէ, եւ շատ առնէ մերձաւորութիւն: Եւ ասցել է Ռազկանն Որդին, թէ յորժամ տրորես եւ խմես՝ զբերնին համն անուշ առնէ, եւ աւգտէ ամենայն հով ցաւերուն որ ի գլուխն լինի. եւ որոյ խելքն շուրջ գայ եւ կամ ուժն պակասէ՝ աւգտէ: Ասէ Տապարին, թէ նուրբ է եւ քնքուշ առնող է, եւ զզաւդուածքն ուժովցնող է վասն իւր անուշահոտութեան պատճառին. եւ թէ կէս ոսբան չափ ի քիթն կաթեցնես եւ իր չքաւքն զաֆրան խառնես՝ աւգտէ գլխացաւութեան որ ի հովութենէ լինի. եւ զըղեղն ուժովցնէ: Եւ Հունայն ասէ թէ յորժամ յաչից դեղերն խառնես՝ զուժն յաւելցնէ, եւ զան նաւսր սպիտակութիւնն որ ի յաչքն լինի՝ տանի. եւ պեղծ գիճութիւնն այլ տանի: Եւ Սահակն ասէ է ծերոցն եւ գէճ բնութեանց շատ աւգտէ, եւ ի հովատեղքն եւ ի հով քաղքնի. եւ կտրիճ մարդոց գլուխն կու ցաւցնէ. եւ զտաք բնութեան մարդոցն այլ, եւ տաք աւուրքն եւ ի տաք քաղքնին. եւ աւգտէ ամենայն հով հիւանդութեանց. եւ զկալուածն բանայ. եւ աւգտէ քամուն, որ ի յաչքն եւ յամենայն յանձն լինի. եւ զփորն կապէ. եւ զերեսին զդեղնութիւնն տանի. եւ զմահացու դեղերուն զաւրութիւնն խափանէ. եւ աւգտէ խաֆաղանին: Եւ Սինէայ Որդին ասել է, թէ ինքն ի թրիաքին դեղերուն է. եւ զսիրտն խնդացնէ, եւ զանդոհութիւնն տանի. եւ զայսոր զտաքութիւնն՝ քաֆուրն տանի. եւ թէ սուուտ առնեն մաֆլուճին, եւ սաքթային տիրոջն, եւ հովութեան, զըղեղն յիստկէ, յորժամ յայն դեղերովն սուուտ առնես. եւ այն ձիթերովն որ տաքցնող է, այնով տրորես եւ ի ծոծրակն եւ ի կռնակն աւծես՝ աւգտէ. եւ թմրութեան եւ ֆալճին աւգտէ. եւ սնկան՝ ի դուսի դիհէն աւծէ՝ աւգտէ. եւ թէ ծանր քամին որ ի յաղիքն ժողովի՝ աւգտէ շատ, թէ խմես: Եւ Մինհաճին տէրն ասէ, թէ իր առնելուն չափն Ա կուտ է. եւ խմելիքն զեն կու առնէ ըղեղան, որ տաք է. եւ զիր չարութիւնն տանի քաֆուրն. եւ ասցած է թէ իր փոխանն կղբուձուն է ջղացաւութեան, ամենայն գործօք. բայց անուշահոտութեամբ՝ փոխանն մարզանկաւշն է:
ՄՈՒՇՔՏՐԱ ՄՇԷՀՆ	(Dictame,	աս. Մէշքատարա-մաշիր). որ է ինքն դաղձին ցեղերուն. եւ տերեւն ըռայհանի տերեւ կու նմանի. եւ հոտն սուր է. համն լեղի. եւ լաւն այն է որ նոր լինի եւ թաժայ. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. եւ թէ ծեծես եւ ի յաչիցն ի վերայ դնես՝ զկապուտկիլն տանի. եւ թէ իր գոլոշն ի զականջն մտէ՝ զակնջին որդն հանէ, եւ զգոռալն կտրէ. եւ թէ խմես՝ աւգտէ սարյին, եւ զխղձակիլն կտրէ, եւ զկաթն յորդորէ, ] «եւ զգոզն եւ զհայզն բանայ, եւ զքարն հալէ, եւ զճիճին հանէ, զբոլորն եւ զերկանն, եւ զմերձաւորութիւնն կու կտրէե, եւ զքրտինքն յորդորէ. եւ ոսկրացաւութեան, եւ յէրղնիսային աւգտէ. թէ խմեն եւ թէ լուանան՝ զմորթուն մթութիւնն տանի: Ասէ Պտ, թէ ինքն ֆութանաճին ցեղերուն է. եւ թէ զինքն ոչխարն արծէ, ի կաթին տեղն արուն կթուի ծըծէն. եւ ով ուտէ զնքն՝ թող Ա մխթալ ուտէ. եւ ասէ Արպիասուսն թէ՝ յում սերմն պակսել լինի, յամէն Գ աւր՝ մէկ ու կէս դրամ « ուտէ եւ յիրմէն լոսէ, եւ Գ դրամ սեխի կուտ կտուած, եւ Ժ դրամե մասքայ ոչխրի, եւ Ի դրամ մեղր խառնէ եւ ուտէ, սերմն յաւելնայ. եւ Գս ասէ թէ իր փոխանն յատաս ըլ մուռն է ի գոզ յորդորելն, եւ աքլիլմէլիքն է, եւ կամ շախաիղն է:
ՄՈՒՖԱՐՐԷՀ ԸԼ ՂԱԼՊ ԸԼ ՄԱՀԶՈՒՆ	(Citronnelle).	որ է պատրանճպուէն. յիշած է ի վերայ պէին:
ՄՈՒՖԱՐՐԷՀ սգոյ	(Buglosse).	ստոյգ որ է՝ լիսան ըլ սավրն. յիշած է:
ՄՈՒՂԱՍ ՀՆԴԻ.		որ է կուլիզարդն. յիշած է:
ՄՈՒՂԱՍ	(Racine de Grenadier sauvage).	Ա՝ որձ լինի, եւ Ա՝ էգ. եւ լաւն այն է որ էգ լինի. սպիտակ է եւ կակուղ. տաք եւ գէճ է Բ տարաճան. իր հունտն զսերմն յաւելցնէ. թէ խմես եւ թէ աւծես՝ աւգտէ կռնակին ցաւուն, եւ զաւդուածքն ուժովցնէ. եւ գիրացնէ. եւ զպնտութիւններն կու հալէ. եւ աւգտէ նկրիսին եւ քացխով տրորես՝ աւգտէ հերքունին. եւ իր ուտելուն չաքն Բ դրամ է. բայց բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւք՝ ըռեւանդն է. եւ ասցած է թէ լաւն այն է որ պաղտատի լինի, եւ սպիտակ, եւ ի դեղնութիւն քշտէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. բայց բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի հապ ըլ ղուլթն:
ՄՈՒՂՐԱ	(Terre de Sinope).	ինքն Բ ցեղ կու լինի. լաւն այն է որ ի ջուրն սնի. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. կապող եւ չորացնող է. եւ զաչքն ուժովցնէ. քացխով եւ վարդէջրով՝ աւգտէ գլխուն խոցերուն. եւ կամ վարդի ձիթով ալ լաւ է. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. եւ զբնութիւնն կապէ. եւ լերդացաւի աւգտէ. եւ թէ հաւկթով մալէզ առնես՝ աւգտէ աղեց, եւ զճիճին սպաննէ, եւ զնազաֆն կտրէ. եւ թէ յիրմէն մարհամ առնես՝ աւգտէ նստատեղին խոցերուն. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. եւ փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն սատնէճն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն կաւին ցեղերուն է. կարիր է. եւ հռ. սիլուտիս ասէ, եւ պարտիֆուն այլ ասէ. ի Շիրազ՝ կիլսուրխ կասեն, եւ հ. սուսր կասեն, եւ թ. աշու կասէ. եւ զինքն հուսերն բան կու տանին. լաւն այն է որ կարմիր լինի եւ պայծառ, եւ մթնգուն չի լինի. եւ լաւն եգիպտացին է. թէ հուկնայ առնես՝ զարունն կտրէ որ ի յաղեցն գայ. եւ զհայզին արունն աւելի գայ նա՝ զա՛յն ալ կտրէ, Աստուծով:
ՄՈՒԽԱԼԼԱՍԱՅ	(Linaire).	որ թ. հութհութ պաշի կասէ. ինքն խոտ մըն է որ տերեւն նման է քարաւսի տերեւին. եւ ծաղիկն զերդ կարիճ կու լինի. եւ ասցել է Գրոցս ժողվողն թէ այս խոտիս՝ մահաճիմ կասեն, եւ ալվաճ այլ կասեն. ինքն Գ ցեղ է. ասցել է Գրոցս ժողվողն թէ Ա ցեղին՝ ի Շիրազ՝ քազըռանկ կասեն, եւ պ. պուլպուլ ի շամի կասեն. եւ մէկ այլ ցեղին՝ քիշնիճ ի քոհի. եւ Գ ցեղին այլ հունտն մէկ մէկի նման է, բայց բոյսն եւ տեղն որ կու բուսնի՝ մէկ մէկի չի նմանիլ. եւ այնոր՝ զարշաք կասեն. խոշոր է. պինտ եւ մուր. եւ հունտն խիստ լեղի է. եւ ծաղիկն ազրախ է. եւ ինքն ի լեռն եւ ի քարոտ տեղրանք կու բուսնի. եւ այն որ քիշնիճ ի քոհի կասեն՝ կոկ է, եւ քիչ մի հւկնտն խոշոր է եւ լեղի. եւ ինքն ի աղէկ տեղեր եւ ի ջրեզերք եւ ի լեռան տակերն բուսնի. եւ իր ծաղիկն կարմրութիւն քշտէ. եւ Գ ցեղն այլ ի աղբոտ տեղեր կու բուսնի. եւ իր հունտն մանտր է, եւ ծաղիկն սպիտակ է, որ ի դեղնութիւն եւ ի սեւութիւն քշտէ. եւ լաւն այն է որ միջի ցեղն է. եւ թէ մարդ մէկ շարպաթ ասկից խմէ, յայնժամ որ Արեգակն մտէ ի Խոյն, մինչեւ ի մէկ տարի՝ ամենայն մահացու դեղոց անհոգ լինի. աւձէ եւ կարճէ, եւ ամենայն ցեղ վնասակար գազանէ. եւ թէ մէկ շարպաթ խմէ՝ խալսի, եւ իսկի զեն չհասնի ինքն. եւ իր շարպաթն մէկ դրամ է կամ մէկ մխթալ. քիչ մի հռ. ձէթ խառնէ եւ տուր. եւ ինքն շատ հեղ փորձած է: Եւ ասցել է Գրոցս ժողվողն թէ՝ Ես տեսայ մարդ մի որ յորժամ Արեգակն ի Խոյն մտաւ, Ա մխթալ այս դեղէս գինով խմեց, եւ այն տարին քանի հեղ նորա մահացու դեղ տուին, զեն չարաւ. հանց որ Բ դանկ եւ կէս ալմաս տուին, եւ այն աւրն՝ այլուի Բ դանկ ալմաս տուին, եւ հեղ մըն այլ աւձի լեղի մահացու արբուցին, եւ քանի ազգ այլ մահացու դեղ տուին, զեն չարաւ. եւ յետոյ իմացան որ այս մարդս Ա մխթալ մուխալլասայ է կերել, ինչպէս որ ի վերն գրած էր. եւ այս դեղիս մուխալլասայ անոր համար կասուի, որ յամենայն չարէ փրկող է, եւ ի մահացու դեղոծ որ զեն կառնէ՝ դարձուցանէ: Եւ հաճար ըլ թէսն, որ փանզահր կասեն, ինքն ի վայրի եղնէն կու ընձայի. եւ յորժամ զհաճար ըլ թէսն տրորեն նա, պիտի որ այս մուխալլասաին հնտէն եւ կամ ճղէն ի մէջն գտնուի. այնոր համար՝ այն փազահրն ի հոն կու ժողվի շատ աւուրք, քիչ քիչ շատնայ, եւ կու մեծնայ: Եւ ասցած է թէ այն եղին կերակուրն քան զաւձն եւ քան զմուխալլասան անցել այլ իրք չէ. եւ ամենայն ազգ թրիաքութիւն ի հոս կայ: Ասցել է Գրոցս շինողն թէ՝ Յիմ ժամանակն ի Շիրազու դեհի գեղանն փազահր յայտնեցաւ, եւ ի յայն լերունքն եղներ շատ կար, եւ իրիկունն դադրէին եւ խաղաղէին. եւ այնոր մաւտեւոր մարդիքն զփազահրն այն տեղն կու գտնուի. եւ ի այն տեղն շատ փազահր հասիլ կու լինէր եւ աւգտէր ամենայն ցաւոց:
ՄՈՒՄՍԻՔ ԸԼ ԱՐՎԱՀ	(Stoechas).	որ իր մավղուֆ ըլ արվահ ասեն, եւ ինքն ստուխոտոսն է. յիշած է:
ՄՈՒԼ.		Անդալիսցիքն տարսուհինլու կասեն, եւ գինուն այլ մուլ կասեն:
ՈՒՄ	(Cire).	որ շամյն. յիշած է:
ՄՈՒՇ ՏԱՐՊԱՆՏԻ.		որ է փուշ տարպանդին. յիշած է:
ՄՈՒՐԱՄՈՒՆ.		որ է կազարապան. յիշած է:
ՄՈՒԼԻ	(Allium Moly).	որ է հարմալն. յիշած է:
ՄՈՒՖԻՈՆ.		ինքն ի մահացու դեղոցն է, որ ի փէշի մօտ է եւ իր ուտողին ստածումն՝ որպէս պէշ ուտողին ստածումն է:
ՄՈՒԼՈՒԽ	(Arroche).	որ է ծովուն ժանկն. ոմանք ասեն թէ մորմենի կու նմանի ծառ մըն է, բայց փուշ չունի. եւ տերեւն նման է ձիթենու տերեւին. ի ծովեզերքն բուսնի. եւ թէ զտերեւն եփեն եւ ի տակէն Բ դրամ մայ ըլ ղարատինով քմեն՝ աւգտէ ոսկրացաւուն, եւ փորացաւուն, եւ զգոզն յորդորէ եւ բանայ շուտ:
ՄՈՒՐՏԱՇՂՈՒՐՈՒՄ	(Myrte sauvage,	յ. Մուրդ էսֆէրէմ). որ մանտրկեկ եւ բարակ ճղեր ունի խոտ մըն է. եւ ծաղիկն ի դեղնութիւն կու զարնէ եւ որ ի սպիտակութիւն զարնէ. գլխու ցաւութեան, եւ ըղեղան գիճութեան, եւ ստամոքին, եւ լերդին աւգտէ. եւ զճիճին սպաննէ եւ հանէ ի փորուն. եւ թէ զերդ շաֆ վերցնեն՝ աւգտէ բարձր տեղաց ընկածնուն:
ՄՈՒՐՂԱՅ.		որ է վայրի սնպուլն (Nard sauvage). եւ ոմանք ասեն թէ այս խոտ մըն է, որ մանտր կու լինի. տերեւն Գ կամ Դ կու լինի, եւ մէկ տակէ կու ելանէ. բարկուկ եւ յերկանուկ լինի. եւ տերեւն նման է մարվի տերեւին. եւ սպիտակ ծաղիկ կունենայ, որ ի կարմրութիւն քշտէ. եւ աւգտէ պալղամի ցաւոց. զքամին եւ զղուլինճն բանայ. եւ մերձաւորութեան աւգտէ:
ՄՈՒԼԻՏԱՆԱՅ	(GalՌne,	յ. Մոլուբդանա). ինքն զերդ մուրտասանկ կու լինի. բայց կարմրժեռ լինի. եւ ինքն ոսկուն եւ արծաթէն կու ընձայի. եւ կայ որ ի քաներուն կու ելանէ. եւ թէ խոցերուն ցանես եւ կամ մորհամ առնես՝ զաւելի միսն ուտէ եւ նոր միս բուսցնէ:
ՄՈՒ	(Meum athamanticum).	ինքն խոտ մըն է որ տերեւն սամիթ կու նմանի. եւ հոտն սուր. եւ լաւն այն է որ լեզուն այրէ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան, նուրբ եւ յորդորող է. զհով լերդն տաքցնէ, եւ զքամին տանի, եւ մաղասին աւգտէ. եւ գոզարգելին այլ. եւ զհայզն բանայ, եւ զտղան ձգէ, եւ բշտին եւ արգանտին ցաւուն աւգտէ. եւ թէ զջուրն խմեն կամ աւազան առնեն՝ աւգտէ ոսկրացաւութեան եւ այլ, իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. գլխուն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սանդալն եւ վարդէջուրն. եւ իր փոխանն՝ ասարոնն է եւ սալիխան: Ասէ Պտ թէ հռ. միու ասէ, եւ ոմանք ասմիտիղոն կասեն. եւ ինքն որպէս սամիթ է, եւ որձայն այլ հաստ է. եւ յերկանութիւնն Բ կանկուն կու լինի. եւ իր տակին մու ասեն. թեթեւ է եւ սպիտակ է, որպէս ղարիկոն. եւ քիչ մի դեղնութիւն կու քշտէ, եւ քիչ մի լեղի է եւ անուշահոտ է. եւ իր տակն ի բան կու անցնի. լաւն այն է որ սպիտակ է եւ պայծառ լինի. եւ ինքն քան զսնպուլն նուրբ է. եւ Սահակն ասէ թէ փայծղան զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւն տանի կարաւսին հունտն. եւ իր փոխանն՝ իր չքաւքն՝ ճավզպուէն է: Եւ գրոցս շինողն ասցել է թէ, իր փոխանն ի գոզարգելն՝ ֆատրսալիոնն է եւ կամ աւշինդրն է. եւ ասցել են թէ մուին ծառին յերւանութիւնն Բ կանկուն է. եւ տակն ցրիւ է. որն ըղորդ է, եւ որն՝ ծուռ է, ազգի ազգի է:
ՄՈՒՄԻԱՅ	(Momie).	Բ ցեղ է. մէկն մատանի է (= Pissasphalte), եւ մէկն մարդուէ սուգուի (= Momie). եւ լաւն այն է որ սեւ լինի. տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է յԲ տարաճան. նուրբ է եւ հալող է. ֆալիճին եւ լակւային աւգտէ. եւ կալուածնուն, եւ զարկուց, եւ զգլխուն եւ կէս գլխայ ցաւուն, եւ լեզուին ծանտրութեան աւգտէ. եւ ասցած է թէ խոզին ճրագուով՝ զխլութիւնն տանի. եւ խաֆաղանին եւ լերդաց ցաւուն աւգտէ. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. եւ թէ տմէտ առնես՝ աւգտէ լերդին ուռէցին, որ ի զարկուց լինի. եւ զնազաֆին զարունն կտրէ. եւ զարուն գոզելն այլ կտրէ. եւ գոզին այրելոցն եւ կսկծալուն աւգտէ. եւ տալուն չաքն կէս դրամ է. եւ փայծղան զեն է. զիր չարութիւնն տանի տակերուն ջուրն. եւ իր փոխանն ղաֆր ուլ Եահուտն է: Ասէ Պտին թէ լաւն այն է որ Տրաճարտ ասեն երկիր մի կայ, անկից ելանէ: Դէոսկրիտոս ասէ, թէ մումիային ուժն՝ ի սեւ ձութին եւ զաֆրանին ուժն կու նմանի, հանց որ իրար խառնուի՝ եւ զնոցա բնութիւնն առնու. բայց մումիայն շատ աւգտութիւն ունի ի լման. բնութիւնն տաք եւ չոր է յԳ տարաճան: Եւ Սինէայ Որդին ասէ, թէ յԲ տարաճան՝ զսիրտն ուժովցնէ խասիաթով. եւ ամենայն հով ուռէցնու եւ ցաւերուն աւգտէ. եւ զարկածին, եւ ծեծածին, եւ ընկածին, եւ ֆալճին, եւ լակուային աւգտէ. եւ թէ ուտեն կամ խմեն՝ աւգտէ. եւ թէ աւծեն այլ աւգտէ. եւ սարյին՝ յորժամ Ա կուտ, Ա նուկի մարզանկաւշին ջրովն տաս՝ եւ կամ ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ լեզուին ծանտրութեանն. եւ թէ Ա կուտ ծաթրինի ջրով տաս՝ աւգտէ արուն թքնելուն, եւ թոքին, եւ խնաղին, եւ փողացաւուն. եւ թէ խաֆաղանին տաս Բ կուտ՝ աւգտէ. եւ թէ սքնճպինով եւ կամ թըթի ըռպով տաս՝ խնախին. եւ թէ կարաւսի ջրով եւ թաժայ կաթով տաս Բ կուտ՝ աւգտէ բշտին խոցին. եւ թէ Բ կուտ կարճահարին տաս՝ անպակ գինով, եւ կամ մուսալլասով՝ իր չքաւքն պախրու եղ. եւ թէ Բ կուտ անիսոնի ջրով տաս՝ աւգտէ արծուոց. եւ աւծելն այլ աւգտէ. եւ գոզ կաթնելլուն՝ թէ յամէն աւր Բ կուտ տաս կարաւսի ջրով, որ վայրի է, եփես եւ զիր ջուրն առնուս. եւ թէ աւթխոր այլ խառնես՝ աւգտէ գոդութեան, յառաջն շատ. եւ պարասին եւ տայուլֆիլին՝ Է աւր Ա հետ. Աի տուր, աֆթիմոնին մատպուխով, յաւրն Բ կուտ, աւգտէ. եւ թէ ստամոքն ի հովութենէ ցաւի՝ տուր Բ կուտ յանբակ գինով, յամէն աւր. եւ կարճահարին եւ մահացու դեղոց յամէն աւր Բ կուտ, անիսոնի ջրով, որ շէհ եւ վայրի դաղձ լինի եփած ջրով. եւ ըռահշային՝ որ ի հովվութենէ լինի, տուր յամէն օր Բ կուտ. եւ ծաթրու եւ կղմուխի ջրով՝ աւգտէ արգանտին խծկելուն, եւ ամենայն հով ցաւերուն որ ի կանայքն լինի՝ աւգտէ. Գ կուտ տուր, սատէճի հնտիի ջրով. եւ հին ըռիպ ջերման տուր՝ Ա դանկ, պատավարտի ջրով, որ Ի դրամ լինի եփած. եւ այս դեղիս խասիաթն անոր համար լաւ է որ՝ Տարապճարտին երկրէն գայ: Եւ Ես՝ զասոր խասիաթն կարճաբանեցի: Եւ այս ամենայն աւգտութիւնն այսոր է որ ֆռանկի չի լինի, որ ինքն սուգծու է ի մարդուէ. եւ այլ ցեղերն որ կայ, որ ի լերունքն եւ կամ ի ջուրն կու լինի, եւ կու հանեն, ինքն ղաֆր ուլ Եահուտն (Bitume des Juifs) է. եւ իր աւգտութիւնն յաւելի չէ. բայց մումիային մաւտիկ է: Եւ Գրոցս շինողն ասցել է թէ մաւտի անղարն որ ի հոն մումիայ կու լինի, Ժ է. եւ այն Ժ՝ անունն է:
ՄՈՄԻԱՅ	(Bitume des Juifs).	ղաֆր ուլ Եահուտ. յշծ է:
ՄՈՒԿՆ	(Rat).	ֆար. յիշած է: Իր ծիրտն՝ խար ըլ ֆար, յիշած է:
(ՄՕՇԻ.		յիշած է ի վերայ ինիին, իսլ. եւ իւր պտուղն՝ քազմազուն է: Տիւնին վերայ՝ տարֆայ այլ յիշած է: )

Լմնցուցաք զմենն, կամաւքն Ատուծոյ:
Յիշենք զան դեղերն որ յառաջի գիրն յի է: