Անգիտաց Անպէտ

ՍԱՏԷՃ

որ ինքն սատէճ ի հնդին. ի Հնդկաց կուգայ. տերեւ մըն է անուշահոտ. լաւն այն է որ հոտն սուր լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. նուրբ այնէ. եւ չթողու որ մազն ի վայր գայ. եւ զբերնին համն անուշցնէ. եւ քուն կու բերէ. եւ աւգտէ սրտացաւութեան եւ խաֆաղանի. եւ հով ստամոքին եւ լերդին աւգտէ. եւ զգոզն խիստ յորդորէ. եւ աւգտէ ջղացաւութեան, եւ ղանդատակին զհոտն խափանէ. եւ աւգտէ տախիսին. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ իր փոխանն սնպուլն է եւ ղարանֆուլն: Ասէ Պտ թէ սատէճն՝ հնտի կու լինի, եւ հոռմցի այլ կու լինի. եւ այն որ հնտի է՝ մահիստան կասեն, եւ մալաշրուն այլ կասեն, եւ մալաթրուն այլ կասեն. ինքն տերեւ է. նման է ընկզի տերւին. եւ ի ջրին յերեսն կու լինի. եւ ինքն տակ ունի, որպէս ոսբան տակ, որ ի ջուրն կու բումնի. լաւն այն է որ դաժայ լինի, եւ Ա երեսն դեղնութիւն կու քշտէ. եւ այնոր հոտն ուժով է, եւ գունն սեւ, որպէս ղարանֆուլին գունովն. եւ իր խասիաթն այն է որ՝ թէ ծեծես եւ ի վերայ հալւին ցանես, զոջիլն սպաննէ. թէ ի լեզուին ներքեւն դնես՝ զբերնին համն անուշ առնէ. եւ թէ կանայք վերցնեն՝ զհայզն բանայ, եւ աւգտէ խաֆաղանին. եւ թէ քուռաթով եւ քացխով ի փորն աւծեն՝ զմեռած տղան ի փորուն ձգէ. եւ առնելուն չաքն Ա մխթալ է. բյց թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն:

(ՍԱԳՈՒ ՈՏՔ

կասեն խոտ մի կայ, գրած է ի վերայ այբին եւ եչին, եարպաշանայ. գի՛տ: )

ՍԱԼԱՄ.

որ Յարապն տէհուճ ասէ. յշծ է ի վրյ տիունին: )

ՍԱՃ

ինքն ծառ մըն է որ շատ ճղեր ունի. եւ տերեւն այլ շատ լինի. եւ ինքն ի հնդիք կու բուսնի. եւ իր շուքն մարդ շատ կու ժողվի. եւ ամառն եւ ձմեռն ցեղ մըն այլ չի լինիր. թէ այրեն, եւ մամիսային ջրովն տրորեն, եւ յաչքն քաշեն՝ զերդ ծարուր, զերեսին զշտերն տանի, եւ աւգտէ այն ուռէցին որ ի աչիցն ի կոպն լինայ. թէ այն փատէն ի Ա քար մի քսեն, եւ պաղ ջրով տրորեն, եւ ի գլուխն աւծեն, աւգտէ գլխուն ցաւուն որ ի տաքութենէ լինի. եւ սաֆրայի եւ յարենէ ուռէցնուն աւգտէ. եւ թէ այն փայտին մոխրէն խմեն՝ ի փորուն զճիճին հանէ, թէ մանտր է թէ մեծ: Ասէ Պտ թէ քան զինքն մեծ ծառ չկայ. եւ ինքն պինտ է, եւ գունն սեւ. բնութիւնն հով եւ չոր է. թէ իր պտղէն ձէթ շինեն, որ այն ձիթին անունն՝ տօհն ըլ սաճ ասեն, եւ զմուշքին նաֆան այնով կու շինեն. եւ այն որ սուգծու է՝ չի երեւնալ իր գործն. եւ ծանտր կու լինի. թէ խարտես զիր փայտն, եւ տաս որ խմէ, յուժով զճիճին կու հանէ:

ՍԱՏԱՐՎԱՆ

ինքն կապուտգուն խէժ մըն է, որ ընկզի ծառին մէջն կու լինի. լաւն այն է որ կարմիր եւ փայլուն լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. եւ չթողու որ մազն ի վայր վաթի. կապող է. եւ աւգտէ արուն թքնելուն, եւ թոքին խոցերուն, եւ չորացնէ. եւ զլերդն եւ զթոքն ամրացնէ. եւ զստամոքն այլ ամրացնէ. որոյ յանձնէն արուն երթայ, եւ կամ նստատեղէն, աւգտէ. եւ վերցնելով եւ խմելով այլ աւգտէ այն զաւդուածին՝ որ վատուժել լինայ. թէ ուտեն՝ տուր Բ կուտ. բայց գլխուն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի զաֆրանն. եւ իր փոխանն ամլաճն է եւ ակակիան: Ասէ Գրոցս շինողն թէ այսոր՝ ղինտար կասեն. եւ իր պատմութիւնն այն է որ սատարվան ասէ, եւ ի այլ գրեանք՝ խաթամ ըլ մլուք ասեն, եւ ի Շիրազ՝ սիհաքտարվան կասեն. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ ինքն խէժ է. եւ Իպն ասէ թէ իրք մըն է, որ ի խէժ կու նմանի, եւ ընկզենուն տակին ի մէջն կու լինի. եւ ասցել է Պտ թէ ի բեւկենոյ խէժ կու նմանի. եւ այն չէ ստուգ. եւ այլ ասցա է թէ բեւկենոյ ծառն որ հին լինի՝ այնոր տակն կու լինի. եւ այսոր պ. ապպուն կասեն, որ է ջրի տակ. եւ լաւն այն է որ ի կարմրութիւն քշտէ. թէ քացխով տրորես, ի ձուն եւ ի ծածուկ մարմինն աւծես՝ զուռէցն տանի: Ասէ Դս թէ խասիաթով զմազն կուժովցնէ. եւ իր ուտելն վնաս է գլխուն. զիր չարութիւնն տանի զաֆրանն. եւ իր փոխանն ֆայլայզահրաճն է. եւ Բ իր չքաւքն եղէգին տակն է:

ՍԱՍԱԼԻՈՍ

որ է անճիտան ի ռումին. յիշած է:

ՍԱՏԻԼ.

որ է շատիլն, եւ շաթիլ այլ կասեն. յիշած է:

ՍԱՏՐԻՈՆ

սուֆիտունն է. յիշած, Աստուծով:

ՍԱՄ ԸԼ ԱՊՐԱՇ.

ինքն Գ ցեղ է. եւ յայտնի է. լաւն այն է որ ի ածուենիքն լինի. տաք եւ չոր է. յորժամ չորացնես եւ ի հռ. ձէթն խառնես՝ աւգտէ ճարատին «ճաղատինե, եւ մազ բուսուցնէ, եւ զգլխուն ցաւն տանի. եւ թէ աւծես՝ զկաթն յորդորէ. եւ իւր արունն աւգտէ տղայոց որ ի ձուքն ուռէց լինայ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ կարճահարին. եւ մանտր ծեծեն եւ դնեն այն տեղն որ սլաք է մնացել, հանէ. եւ սպաննող է. զիր չարութիւնն տանի եղն, եւ մեղրն, եւ տաք ջուրն. եւ իր փոխանն վաղայն է: Իպն ասէ թէ սամ ըլ ապրաշն խատ կալարն է. թէ ծեծեն եւ դնեն այն տեղն որ սլաք է մնացել, քաշէ եւ հանէ: Ասցած է, թէ չորացնես եւ խառնես եւ աւծես քացխով եւ հռ. ձիթով ի գլուխն, զմազն բուսուցանէ. եւ արուն գոզելուն աւգտէ. եւ աւգտէ ձուքուռէցին որ ի տղաքն լինայ. յորժամ եփեն եւ աւազան առնեն՝ աւգտէ. յորժամ խառնես մշքով եւ տղականն ի գոզին ճանփան դնես, խիստ աւգտէ փաթխին. եւ թէ զլերդն ի ակռային ծակն դնես, զցաւն խաղեցնէ խիստ:

(ՍԱՂՍԸՂԱՆ

յիին վերայ՝ յաղյաղ: )

ՍԱՅՏԱՆԱՃ

շատնաճ. յիշած է:

ՍԱՆԻՂԱՅ.

որ է փարսիեաւշանն. գրած է:

ՍԱՍԱՐ ՔԻՇՏ.

որ է պազր ըլ անճիրան. յիշած է իր համարն:

ՍԱԽ ԸԼ ՊԱԽԱՐ

որ է պախրուն սրունքն. յորժամ այրես եւ ծեծես եւ տաս, որ փորուն գնայ՝ աւգտէ:

ՍԱՐԱՂԱՍԱՆԱՅ.

ի ծաթրին կու նմանի խոտ մըն է. եւ տերեւն այլվատանի տերեւ կու նմանի. եւ հունտն ի շուշմայ կու նմանի. թէ ի հնտէն խմեն՝ լուծում առնէ. զպալղամն եւ զսաֆրան հանէ լուծմամբ:

ՍԱԼԻԽԱՅ

ինքն մանտր կեղեւ է կարմրժեռ. Ե ցեղ է. լաւն այն է որ կարմիր լինայ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. թէ ի յաչքն քաշես՝ սրացնէ, եւ չի թողու որ ջուր իջնու. թէ աւծեն՝ աւգտէ շտկներուն. թէ այնով խաղաչ առնես՝ զխլտն ի գլխուն քաշէ. եւ հին հազերուն աւգտէ. եւ զլերդն ուժովցնէ, եւ զկալուածն բանայ. եւ աւգտէ փայծղան. եւ զքամին որ ի ստամոքն լինի՝ հալէ. զգոզն եւ զհայզն բանայ. եւ զքարն հալէ. եւ աւգտէ ամենայն ուռէցին որ ի փորոքն լինայ. եւ զտղան ի փորուն հանէ. եւ զճիճին կու սպաննէ. եւ զդեղին ջուրն հանէ. եւ լուծումն կառնէ. եւ աւգտէ ամենայն հով ջերմերուն. եւ զանձն ուժովցնէ. թէ տիմէտ առնես՝ աւգտէ ուռէցնուն, եւ զպեղծ խոցերն տանի. եւ աւգտէ աւձահարին. եւ տուր յիրմէն՝ կէս դրամ. եւ իրիկամաց զեն է. զիր չարութիւնն տանի լուքն. եւ իր փոխանն ասարոնն է: Ասէ տ թէ՝ ա՛յն ծառին կեղեւն է, որ այնոր սալխ կասեն. ինքն շատ ցեղ է լաւն այն է որ կարմիր լինի գունովն, եւ թանծր լինի կեղեւն, եւ համն քիչ մի լեղի լինի, եւ տըտիպ լինի կատարեալ. յորժամ կոտրես, որպէս ըռեւանդ՝ մսլի լինի փայտն, եւ կեղեւն յերկան, եւ ծակն փոքր լինի, եւ զերդ ղրֆայ՝ փաթուտ լինի. եւ այն որ սեւ է՝ չէ աղէկ. եւ այն որ նաւսր է՝ քուսայլայ է, որ սալիխային ղալպն է, որ յիշել եմ ի վերայ քէին. եւ ցեղ մըն այլ սալիխայ կայ, ո զերդ տարչին է. եւ այն լաւ է քան զամենայն ցեղ:

ՍԱԼՏԱՆԻՈՆ

ինքն ծառ մըն է որ Գ կանկուն յերկանութիւն ունի. եւ տակն կարմիր է, եւ հատկներ ունի շահտանայի չաք. թէ զհատն եւ զինք ի գործ արկանեն՝ աւգտէ գազանահարին, զխռչակն եւ զկուրծքն կակղացնէ, եւ զձայնն յորդորէ. թէ ուտեն եւ կամ զջուրն խմեն՝ աւգտէ, Աստուծով:

ՍԱՐՂԱՆԴ

խոտ մըն է որ ի տակէն ճղեր կու ելնէ, եւ ի յաւղի մէջ կու բուսնի, եւ սպիտակ ծաղիկ ունի. յորժամ հանեն ի տեղացն՝ զերդ քամած կապայ կոլորուի. եւ այս խոտիս տակն ի բան կանցանէ, եւ այլ տեղն չի անցնիլ. եւ թէ Բ դրամ ասկից ի մալէզն կամ ի մալէզն (sic) խառնես, յամէն աւր ուտես նա՝ զգոզն յորդորէ, եւ զքրտինքն հոտով առնէ, եւ զլերդն, եւ զփայծաղն, եւ զթոքն, եւ զիրիկամն, եւ զսիրտն ուժովցնէ. եւ զմերզեւորութիւնն յաւելցնէ. թէ եռցնեն եւ զջուրն խմեն՝ նորու զայս աւգտութիւնս առնէ. եւ զանձն գիրացնէ. թէ հոտվրան կամ ծխեն՝ զըղեղն ուժովցնէ, եւ աւգտէ զուքամին շատ եւ շատ:

ՍԱԼԱՄԱՆՏԱՐԱՅ

որ թ. սամանտար ասէ. թէ ծեծեն եւ աւծեն բորին եւ շտերուն՝ աւգտէ. թէ հռ. ձիթով եփեն որ տրորի, եւ մեղրով շաղեն եւ աւծեն հերքունին, աւգտէ. եւ բորին եւ շտերուն այլ. բայց զմէջն հանեն եւ զգլուխն, եւ զոտքն, եւ զձեռքն կտրեն, եւ ապայ եփեն, որ զայս աւգտութիւնս առնէ: Ասցել է Գրոցս շինողն թէ ինքն Դ ոտանի կենդանի է, եւ վնասակար. ինքն ի նշատիրին քանին մուտն կու լինի, եւ ագին կարճ կու լինի, եւ քան ղսամի ապրաշն մեծ է, եւ վիզն բարակ, եւ գունն ապլախ լինի, սեւութիւն եւ ի դեղնութիւն քշտէ. թէ ի վռման կրակն ձգես՝ չայրի. եւ գլուխն եւ ագին սեւ լինի. եւ թէ քարով զարնես՝ մուտ չայնէ. եւ ո՛վ որ ուտէ զինքն՝ նշանն այս է, որ ստամոքն խիստ ցաւի, եւ փորն ուռի, եւ վտզն ծռի, եւ գոզն բռնուի, եւ լեզուն ուռի, եւ խելքն անցնի, եւ անձն սեւնայ որպէս պատինճան լինի. եւ ինքն ամենայն վնասակար գազանացն է, որպէս զարարէհ, եւ որ սոցին նման է:

ՍԱՊՅԱԹ ԸԼ ՇԷՅՐ

յ. Ս. էշ-շա րա). որ է աֆթիմոնն. յիշած է, Աստուծով:

ՍԱՊՅԱԹ ԸԼ ՅԱՐԶ

որ է շէյր ըլ ճինն, որ է քուզպարաթ ուլ պէրն, որ է ձարխոտն, որ է փարսիեաւշանն:

ՍԱՃԼԱԹ

որ է եասամինն. յիշած է իր համարն:

ՍԱՃՊԱՅԵԱՒՍ

որ է խիլալ ի մամունն, որ է իթխիրն. յիշած է:

ՍԱՃԽԱՐ

(= Սախիր). տաք եւ չոր է. զստամոքն ուժովցնէ, եւ զգիճութիւնն տանի. եւ զլերդին կալուածն բանայ. եւ զլեղութիւնն որ յինքն կայ՝ տանի, եւ զկերակուրն մարսեցնէ. եւ խասիաթով զլազիճ պալղամն կտրէ, եւ զստամոքաց զպալղամն կտրէ, զկալուածն բանայ, եւ զքամին կտրէ, եւ աւգտէ ըխտաւորին. եւ տաք բնութեան զեն է, եւ ջերմն կու բերէ:

ՍԱՐՄԱԽ

որ է սարմանճն, ինքն ղաթֆն է. յիշած է իր համարն:

ՍԱՐԻՂՈՆ

որ է ասարիղոնն, եւ ինքն զինճըֆրն է այրած. յիշած ի համարն:

ՍԱՐԱՏ.

որ է խիլալն. յշծ իր համարն:

ՍԱՐՍԱՎԻԱՅ

որ է փանճանկուշտն. յիշած է:

ՍԱՏԱՐԵԱՒՆ

հռ. յ. Բէրիստէրիոն). որ է ղարաստարիոնն, որ պ. ապրապան ասէ. ինքն խոտ է. բնութիւնն տաք եւ գէճ է Բ տարաճան. զհով ուռէցնին կու տանի եւ կու հալէ. թէ ծեծես եւ դնես ի վերայ գազանահարին եւ կարճահարին՝ աւգտէ:

ՍԱՏԱԽԻՆԻՍ

հռ. յ. Ստախիս). որ է աստայ. ինքն բուս ոըն է, որ ի լերունքն եւ ի քարոտ տեղեր կու բուսնի, եւ ֆարասիոն կու նմանի. մանտր է, եւ անուշահոտ լինի. եւ շատ ճղեր ունի. սպիտակ է. եւ ֆարասիոնին ճղերն դեղնբառ է. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. զիր չարութիւնն յիշել եմ ի վերայ սատային:

ՍԱՏԵԱՒՇ

որ է ճուլինարն. յշծ ի վրյ ճէին:

ՍԱՏԱՅ

հռ. յ. Ստախիս). ինքն ի ֆարասիոն կու նմանի, խոտ մըն է. եւ քան զֆարասիոնն սպիտակ կու լինի եւ յերկան. եւ տերեւն մանտր լինի. զգոզն եւ զհայզն յորդորէ, եւ զտղան ի փորուն հանէ. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խմեն՝ աւգտէ խաֆաղանին, եւ զսիրտն ուժովցնէ, եւ աւգտէ ամենայն փորոքին ցաւերուն. եւ կատղած շան խածածին աւգտէ. եւ լուծումն առնէ, եւ փսխել տայ. թէ հռ. ձիթով եռցնես եւ դնես ի վերայ ակռային ցաւուն՝ աւգտէ:

ՍԱՄՂՈՒՏԱՆ ՎԵՐՋԻՆՆ

ցեղն այս է որ մենուկ կու բուսնի, Բ կանկուն յերկանութիւն ունի, եւ փուճ է մէջն, եւ ի վերան տերեւնի ունի, եւ եզնալեզուի տերեւ կու նմանի, եւ դեղին ծաղիկ ունի. եւ այսոր այլ գործն՝ զերդ մէկալին գործն է:

ՍԱՄՂՏԱՆ ՄԸՆ ԱՅԼ

ինքն խոտ մըն է որ ի քարերուն մէջն կու բուսնի, եւ մանտր տերեւնի ունի, եւ գագաթն հաշայի գագաթ կու նմանի, եւ յերկանուկ տակեր ունի. հաստութիւնն մատի մն չաք. եւ հոտն անուշ եւ համն քաղցրկեկ լինի. եւ թէ ծամեն՝ զի՛նչ որ թուք լինի, ի բերանն կու ժողվի. թէ եռրնեն եւ զջուրն խմեն՝ զկրծոց եւ զթոքին խոշրութիւն տանի եւ յիստկէ. եւ զարուն թքնուլն այլ տանի. եւ թէ ծամեն՝ զծարաւն կտրէ. թէ մեղրով եւ քացխով խառնեն եւ խմեն՝ ջղերուն ցաւուն աւգտէ. եւ թէ մայ ըլ ղարատինով եփեն եւ խմեն՝ զաւելի խլտն որ ի թոքն իջնու՝ յիստկէ. եւ իրիկամացաւութեան աւգտէ. թէ գինով խմես՝ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ զարունն կտրէ. թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ խոցին՝ բուսուցանէ. եւ թէ զջուրն խմես՝ զպալղամն հալէ եւ սրբէ եւ յիստկէ:

ՍԱՊԱՀ

յ. Սէբէջ). Ասէ Մինհաճին տէրն, ինքն քար է սեւ եւ փայլուն, որ ի Հնտկաց գայ. եւ ասցել են թէ ի քահրուպայ կու նմանի ի քաշելն. բայց փայլուն է եւ սեւ: Եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ Բ ցեղ է. Ա ցեղն՝ ի Տարպանդնէն եւ ի Ղպչախէն կու գայ, եւ այլ ջուր է ինքն, որ ժամանակաւ կու թանծրանայ եւ քար կու լինայ ի յաւդին բարկութենէն. եւ մէկայլ ցեղն՝ ի Կիլանու կու գայ եւ ինքն քան է, որ ի Տարպանդն է, եւ պ. շապահ կասեն, եւ շապըռանկ այլ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ շաղվ կասեն. բնութիւնն տաք եւ չոր է. ասցել են թէ ո՛վ զայս քարն ի հետն պահէ՝ ի վատ աչից անվնաս լինի. եւ վասն գլխացաւութեան՝ թէ ի գլուխն կախեն զայս քարս, զցաւն տանի, փորձած է: Արիստոտել ասէ թէ այն մարդիքն որ տարեց լինին՝ աչուին վատուժի, հանց որ աչիցն դիմաց զերդ մազկներ երեւնայ կամ զերդ ճանճեր, եւ ջուր կամենայ իջնուլ՝ չի իջնու, եւ խափանէ, եւ աւգտէ նարի ֆարսուն. թէ զերդ ծարուր յաչքն քաշեն՝ զլուսն եւ զտեսութիւնն յաւելցնէ, խիստ փորձիւ է:

ՍԱԶԱՊ

որ հռ. պեղանաւս ասէ. Բ ցեղ է. Ա՝ վայրի, եւ Ա՝ ածուոց. եւ այն լաւ է որ ի թզենուն մաւտ լինի եւ բուսնի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. կտրող է եւ հալող. աւգտէ ֆալճին եւ ըխտաւորին. թէ քացխով աւծես՝ աւգտէ հով գլխացաւութեան. եւ զքթին արունն կտրէ, եւ զաչքն սրացնէ, եւ զակնջին գոռալն տանի, զսոխին եւ զսխտորին հոտն այլ տանի. թէ սպեղանի առնես՝ զխոզքն հալէ. եւ աւգտէ այն հազին որ ի գիճութենէ լինի. եւ կերակուր ուտել տայ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զմաղասն խաղեցնէ. եւ զքամին վարէ, եւ կռնակին եւ իրիկամաց հովութեան աւգտէ. եւ այն արծուոցն աւգտէ որ լահմի ասեն. եւ զպինտ ուռէցն հալէ. եւ զփայծաղն այլ հալէ. եւ զհայզն այլ բանայ. եւ զճիճիքն ի յաղեցն հանէ. թէ հուկնայ առնես՝ աւգտէ յէրղնիսային. բայց լերդին եւ ըղեղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի փրփրեմն. եւ իր փոխանն ծաթրինն է: Ասցել է Պտ թէ իրեն պ. ֆալանճա կասեն. ինքն Գ ցեղ է վայրի է, եւ լերան, եւ ածուոց լինի. լաւն այն է որ ածուոց լինի եւ կանանչ եւ սուր. թէ չոր թզով եւ ընկզով ծամեն՝ զմահացու դեղոց զչարութիւնն տանի. յորժամ սամթով եփեն, եւ զջուրն տան որ խմէ՝ զմաղասն տանի, եւ աւգտէ կողացաւի եւ կշտացաւի. թէ հռ. ձիթով եփես եւ հուկնայ առնես՝ աւգտէ ղուլնճին, եւ ըղորդ աղըրճորտին. եւ թէ ծեծես եւ մեղրով շաղես եւ աւծես ի նստատեղն՝ եւ կամ ի արգանտն դնես հետ հուկնային՝ զցաւն տանի. «եւ առնուս Գ դրամ յիր ջրէն՝ ընկուզի եղով խմէ, զհայզն բանայ. եւ վերցնէ այլ աւգտէ. եւ թէ ակռացաւին՝ ծեծեն եւ ի վերայ դնեն, աւգտէ. եւ ի մրջման ծակն զջուրն լնուս՝ ջարդէ. աւգտէ հաւկուրին. ջուրն քիշնիճովե թէ տաս որ խմէ՝ զճիճին հանէ. թէ աղով ուտեն՝ զաչաց լուսն յաւելցնէ եւ պայծառ առնէ. թէ եփես եւ զիր ջուրն առնուս Ա գաւաթ, եւ Ի դրամ մեղր խառնես եւ տաս որ խմէ՝ զործկալն կտրէ, փորձած է. եւ թէ աւծես եւ խմես՝ աւգտէ աւձահարին, եւ ըռաթիլային հարածին, եւ կատղած շան խածաին: Եւ ասէ ԸՌուֆասն թէ չթողու զկանայքն որ պատեղւորին: Ասէ Սահակն, թէ յորժամ լոսես մանտր՝ սազապին տերեւն որ վայրի լինի, եւ աւծես տայուսայլապին որ հին լինի, աւգտէ. եւ վայրի սազապին քամուքսն եւ տակն ի մոմն խառնես եւ աւես տայուսայլապին՝ աւգտէ. եւ քան զինքն աղէկ թտպիր չկայ. եւ թէ ածուոց սազապին քամուքսն ի տղոց քիթն կաթեցնես՝ ըխտաւորութիւնն տանի. սազապն սերմն չորացնէ, եւ զմերձաւորութիւնն կտրէ. թէ շատ ուտես՝ աչաց զեն առնէ. եւ գլխու եւ շիկակի. եւ զիր չարութիւնն տանի անիսոնն. եւ ածուոց սազապ ուտելն՝ Գ դրամ է, եւ տղոց եւ ծերոց՝ Ա կուտէ մինչեւ Բ կուտն. եւ ածուոց սազապին փոխանն ֆութանաճն է եւ աննուխն. եւ ոմանք ասցին թէ սիսանպարն է. թէ վայրին ծեծես եւ ի վերայ զաւդուածին դնես՝ տաք ուռէց ընձայէ. թէ ուտես՝ տաք ցաւեր ընձայէ. լաւն այն է որ վեաբերութիւն այնէ. եւ զտֆլային ստածումն առնես:

(ՍԱՐԵԿ.

որ Թուրքն սղրճուխ ասէ, որ է յասաֆիր սավատանիաթ. գրած է: )

(ՍԱՐԿԻՆ.

որ է ծիրտն: )

ՍԱՐՎ

որ է կիպարիսն. ինքն ծառ մըն է, որ ամառ եւ ձմեռ կանանչ է. եւ Ա այլ՝ վայրի է. եւ Ան՝ ածուոց. լաւն այն է որ խիստ կանանչ լինի. տաք է Ա տարաճան, չոր է Բ տարաճան. կապող է. զմազն ուժովցնէ եւ սեւ այնէ. եւ զմարդն չթողու որ շուտ ծերանայ. թէ զմիրգն թզով խառնես՝ աւգտէ այն խոցին որ ի քիթն լինի. եւ զաւելի միսն ի քթէն ուտէ եւ տանի. եւ աւգտէ լեզուին թուլութեան, եւ աղեց եւ բշտի. թէ աւազան առնեն եւ ի մէջն նստին՝ աւգտէ ցուրտ անցածին. եւ տիմէտն աւգտէ ձուքուռէցին թէ զջուրն խմեն՝ զորդէծնութիւնն կտրէ, եւ զվատուժ զաւդուածքն ուժովցնէ, եւ զպիսակն տանի, եւ աւգտէ ամենայն տաք ուռէցնու, եւ զշտերն եւ զկոծիծնին կու տանի, եւ զպեղծ ըղունկն կու հանէ, եւ աղէկ ըղունկ կու բուսցնէ. բայց թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սամխն. եւ իր փոխանն նռան կեղեւն է եւ ածրութն. թէ զիր փայտն ծխես՝ ամենայն ճանճերն փախչին. եւ պտղին զաւրութիւնն յիշած է ի վերայ ճէին:

ՍԱՐՎ ՃԱՊԱԼԻ

որ է յարյարն. յիշած է ի վերայ յիին:

ՍԱՏՎԱ

ոմանք այսոր թ. սորխուն կասեն. թանծր է այսոր տերեւն, եւ միրգն կապող է. թէ եռցնես եւ ջրովն հուկնայ առնես՝ աւգտէ աղեց գաներուն. թէ ի յականջն կաթեցնես՝ զթարախն կտրէ. թէ զտերեւն սպեղանի առնես եւ յաչքն դնես՝ աւգտէ ինթիշարին որ ի յաչքն լինի. եւ թէ զչորն ցանեն այն տեղն որ աուն երթայ՝ կտրէ:

ՍԱՐԱԽՍ

ինքն տակ է, եւ կեղեւնի ունի. էգ եւ որձ է. լաւն այն է որ սեւ լինի եւ ամուր. տաք է Ա տարաճան, չոր է Բ տարաճան. բացող է եւ չորացնող. եւ զարուն թքնուլն կտրէ, եւ զլերդն յիստկէ, եւ զկալուածն բանայ, զերկան եւ զտափակ ճիճին հանէ, եւ զփորն կապէ, եւ զտղան ի մաւրն կսպաննէ, եւ զխոցերն կու չորացնէ առանց ուժի. իր տալուն չաքն կէս մխթալ է. զիր չարութիւնն տանի շէհն. եւ իր փոխանն քշուսն է. եւ թ. այսոր կասէ թէ ինքս ազգ մըն է՝ էրալթուէն (= Էյրէլթի օթի): Ասցել է Պտ թէ ինքն ճիտարն է, եւ քէլտարու կասեն, եւ համանի եւ համան եւ սաֆիր կու ասեն, եւ քելկան կու ասեն. Հելինացոց բառաւն՝ ֆիլճուն կասեն, պատարսին կասեն. եւ ինքն էգ եւ որձ է. եւ Բին ուժն այլ մէկ մէկի մաւտիկ է, եւ նման է. եւ լաւն այն է որ մեծ եւ սեւ լինի. յորժամ կոտրես՝ մէջն ֆստուխի լինի: Ասցել է Գս թէ Դ մխթալ ասկից մեղրաջրով խմեն՝ զտափակ ճիճին ձգէ, եւ զտղան այլ ձգէ, թէ՛ մեռած, թէ՛ կենդանի. եւ թէ ի վերայ գէճ խոցերուն դնես՝ չորացնէ: Ասէ Դս թէ Դ դրամ յիրմէն գինով խմես՝ զտափակ ճիճին հանէ. եւ լաւն այն է որ յառաջ հով կաթ խմեն. եւ թէ Գ դրամ գինով խմես՝ զերկան ճիճին ձգէ: Ասէ ԸՌուֆաւսն թէ աւգտէ իրիկամաց եւ բշտին. թէ Բ դրամ մեղրով ուտես՝ աւգտէ, Աստուծով:

ՍԱՏԱՐՆԻՈՆ

հռ. յ. Ստրութիոն). ի քունտուս կու նմանի՝ խոտ մըն է, ասցել են. բայց նմանութիւն չունի. խոտ մըն է, որ բարկուկ է, եւ ճղեր ունի. եւ տերեւն մէկ մէկէ հեռու, եւ կաղամբին տերեւին գունովն կու լինի, եւ սպիտակ ծաղիկ կունենայ. ի յարտերուն եւ ի ցորենի մէջն կու բուսնի. եւ հոտն աղէկ կու լինի. եւ տակն յերկան եւ սպիտակ կու լինի. եւ թ. եափաղու կասեն բուրդ մըն կայ՝ այսով կու լուանան. եւ թէ ի տակէն դամ եւ կէս ի գործ արկանեն մեղրով՝ զգոզն յորդորէ, եւ զլերդին ցաւութիւնն տանի, եւ զշնչին խղցակիլն տանի, եւ հին հազին, եւ եարաղանին աւգտէ. եւ զփորն լուծէ. եւ թէ ճաւշիրով եւ քապարային տակին կեղեւովն՝ զքարն ցրուէ եւ գոզեովն հանէ, եւ զփայծաղն հալէ. թէ կանայք յառջեւէն վերցնեն՝ զհայզին արունն բանայ, եւ զտղան ի փորուն ձգէ. թէ սպեղանի առնես ալրով եւ քացխով, եւ ի վերայ շտերուն դնես՝ աւգտէ. եւ թէ գարու ալուրով եւ քացխով կամ գինով սպեղանի առնես եւ եփես եւ դնես ի վերայ կերուածին՝ աւգտէ ի յառաջն. եւ թէ ի յաչից շաֆերն խառնեն եւ ի գործ արկանեն՝ զաչքն սրացնէ. թէ մեղրով լոսես եւ խառնես եւ ի քիթն կաթեցնես՝ ի գլխուն զաւելի խլտն հանէ. եւ թէ ի տակէն քամեն եւ Բ կաթ ի քիթն կաթեցնեն՝ զակռացաւն խաղեցնէ. եւ թէ ի տակէն Ա դանկ, եւ Ի հատ կիմինոն խառնեն, եւ հռ. ձիթով տրորեն, եւ լակուային ի քիթն կաթեցնեն՝ զհիւանդութիւնն տանի:

ՍԱՐԱՏԱՆ

որ է խեցգետինն. Բ ցեղ է. Ա՝ ծովի, եւ Ա՝ գետի. լաւն այն է որ ի քաղցր ջուրն լինի. բնութիւնն հով եւ գէճ է, եւ ճէ տայ. եւ իր մոխիրն աւգտէ քալաֆին, եւ զաչքն սրացնէ եւ զսպիտակն տանի. եւ աւգտէ սլին եւ թոքին խոցերուն. թէ զծովուն սարատանն այրես եւ աւծես ի ծիծն՝ զկաթն պակսեցնէ զանձն աղէկ կերակրէ, եւ զսերմն յաւելցնէ. եւ յուշ հալի. եւ մաշով կեփեն. թէ այրած լինի՝ չինի պնակին կտոն է փոխանն: Ասէ Պտ թէ աւգտէ իր մոխիրն պահակին, եւ պարասին, եւ քալաֆին, եւ կատղած շան խածածին. թէ խունկ Ա բաժին, եւ չնդիանայ Ե բաժին, եւ սարատանի մոխիր Ժ բաժին, ի մեղրն խառնէ՛ եւ տո՛ւր աւձահարին եւ կարճահարին եւ ըռաթիլային հարածն, աւգտէ. ուտելով կամ աւծելով՝ զպինտ ուռէցնին հալէ. թէ զինքն հում ծեծես, եւ իշու կաթով եփես, եւ տաս այն մարդուն որ ի թոքն գաներ կենայ՝ աւգտէ. եւ զքարն հալէ եւ հանէ ի բշտէն. թէ եփես ռազիանայով, եւ զջուրն յիստկես, եւ Լ դրամ այն ջրէն խմես՝ զհայզն եւ զգոզն բանայ. թէ հում ծեծես եւ ջրով լուանաս, եւ խաղաչ առնես Ա ուսկուռայ՝ աւգտէ խննախին եւ փողացաւութեան. թէ զաչքն այն մարդն ի հետն վերցնէ՝ որ ղիպ ջերմ ունի, փարատի: Ասցել են բժշկապետքն թէ իր շուրվան զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. թէ գար(ի)ով եփեն եւ տան սլին տիրոջն՝ աւգտէ խիստ. եւ կրծոց եւ թոքին զչորութիւնն տանի. եւ Սինէայ Որդին ասէ թէ յուշ մարսէ, եւ շատ կերակրէ զանձն. եւ զիր չարութիւնն տանի մաշով եփելն եւ եփածն լաւ լինի. բայց բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի տինի Կիպրոսի. եւ իր փոխանն չոր սարատանն է, եւ իրենց փոխանն չոր սատաֆն է: Ասցած է թէ զսարատանն եփէ սամթով, եւ իր մարաղովն ղարղարա այնէ ըխտաւորն, աւգտէ. թէ զսարատանին ոտուին կտրես, եւ ի մրգին ծառն կախ այնես նա՝ այն ծառին միրգն ի վայր վաթի, ստուգ է. թէ այրեն, եւ տլէ այնեն այն կնկանն ի ծիծն՝ որ սարատան է ելել, փարատի: Ասցել է Գրոցս շինողն թէ իր լուանալն այս կերպիւս է. պիտի որ զոտուին ձգեն, եւ զփորն ճղքեն, եւ որդոտի մոխրով լուանան, եւ եփեն քաղցր ջրով, աւգտէ կոծիծնուն տիրոջն: Եւ այլ յիշենք զկերպն այրելուն թէ ի՛նչ պիտի. զպղնծէ պտուկն տաքցնես որ կարմրի, եւ զողջ սարատանն ի մէջն դնես, եւ կրակ վառես, մինչեւ այրի եւ մոխիր դառնայ. եւ կու պիտի որ ամռան աւուրքն լինի. ի նայ ատենն՝ որ շաւյրայ աստղ ի կայ, այն ծնի, եւ Արեգակն ի յԱռուծն լինի, եւ Լուսինն ԺԵ աստիճան անցել լինի:

ՍԱՐԱՏԱՆ ՊԱՀՐԻ

որ է ծովուն խչափարն «ծ. խէչիփարնե, որ է (ծովուն) խեցգետինն. եւ ամենայն զաւդուածքն զեդ քար լինի. եւ իր այրածքն քան զամէն այրած լատիֆ է. եւ իր այրելն այսպէս է. որ ի նոր կճիճն դնես, եւ շոխով ծեփես, աւր մի եւ գիշեր մի թոնիրն դնես, եւ հանես. բնութիւնն հով եւ չոր է Գ տարաճան. եւ լոսէ՛ եւ սնուն արա՛. աւգտէ ակռային, եւ ճլէ տայ. եւ զմանն ի յերեսէն տանի. եւ աւգտէ աչից խոցերուն, եւ զգիճութիւնն կտրէ, եւ զլուսն յաւելցնէ, եւ ի յաչից դեղերն կու մտէ, եւ զգիճութիւնն կտրէ խիստ, եւ աւգտէ ճարապին: Եւ ցաղ մըն այլ սարատանի կայ որ ի Չինու ծովն կու լինի. յորժամ ի ծովէն ելանէ՝ աւդն զինք կու պնդէ, որպս քար՝ ամուր կու դառնայ խիստ:

ՍԱՐԱՏԱՆ ՀՆԴԻ.

հով եւ գէճ է. եւ չորն չոր է. աւգտէ սուլուլին տիրոջն, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ սարատանին ի Շիրազ՝ քալճանկ ասեն:

ՍԱՐԹՈՒՍԹԷ

հ. Սարդիոստայն). յանքապութ. յիշած է:

ՍԱՏՐԱՏԻՏԱՒՏԻՍ «Սատրատիօսիսե

հռ. յ. Ստրատիօտէս). ջրին գորտնբուրդն է, որ թ. սու եուսունի ասէ. եւ տակ չունի. եւ տերեւն նման է հայը յալամին տերեւին. թէ խմեն՝ կտրէ զան արունն որ ի իրիկամէն գայ. թէ սպեղանի առնես քացխով, եւ դնես խոցերուն վերայ, զուռէցն տանի. եւ թէ դնես ի վերայ պալղամի խոցերուն կամ ուռէցնուն՝ աւգտէ:

ՍԱՏՐԱՔ

որ է սատվաքն, եւ ինքն զարնապն (= Զէրօնբադն) է. այնոր սատահ ասեն, որպէս հարշան եւ որ իր նման է: սարճիուս

ՍԱՐՃԻՈՒՍ

որ է շէյտարաճն. յշծ իր հմրն:

ՍԱՐԱՆՃ

որ է ասրանճն, ինքն այրած սպիտաճն է. եւ իր ուժն մաւտիկ է շահտանային. բայց այլ ուժով է. բնութիւնն տաք եւ չոր է, եւ կապող. յորժամ լիսան ըլ համալին ջրովն խմես՝ աւգտէ աղեց գաներուն. թէ հռ. ձիթով եփես եւ մորհամ առնես՝ զխոցերուն միսն բուսցնէ, եւ զփթած միսն յիստկէ, եւ զարունն արգիլէ. թէ մարհամ առնես՝ աւգտէ կրակին այրածին:

ՍԱՏՅԻՈՒՆ.

որ է զուֆայրան. եւ յիշած է ի վերայ զային:

ՍԱՍԻՖԱՆԴ

որ է յաւտի պալասանն. յիշած է իր համարն:

ՍԱՏԱՀ

այն խոտն է որ ի գետնին յերեսն կու փռուի. այնոր սատահ ասեն, որպէս հարշան է եւ որ իր նման:

ՍԱՃԱՐ ԸԼ ՂՈՒՏՐՈՒՊ

որ հ. մարմնատակ ասեն, եւ հռ. մանդրակաւրայ կասէ, եւ պ. եապրոհ ի սանամ ասեն, եւ եապրուհ ըլ վահախ այլ ասեն. լաւն այն է որ նոր լինի. տաք եւ չոր է տարաճան. կապող է. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. եւ նազաֆին արունն այլ կտրէ. յորժամ ջրովն հուկնայ առնես՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ զխոցերն աղէկցնէ. եւ այլ շատ խաւսք կայ ի հոս: Ասցել են թէ Սողոմոն իմաստնայ ծառն է. եւ իր մատնուն ակին ներքեւն էր. այս ծառէն այնոր ամենայն գազանք եւ անասունք նորա հրամանքն էր, եւ իշխանութիւն կառնէր ամենայն գազանաց եւ անասնոց: Եւ այլ ասցած է թէ Աղէկսանտր թագաւորն՝ զթագաւորութիւնն այս շառովս ունէր, եւ զայս փայտն ի հետն ունէր. եւ այս փայտիս կերպն այս է. եւ այսո տակին պատմութիւնն այս է. եւ իր ամենայն զաւդուածքն ի մարդ կու նմանի, եւ ի ոտացն ի վերայ կու կանկնի. եւ տերեւն ի վերայ գետնին կու պառկի. եւ տերեւն նման է իթ պուռնու տերեւին, եւ կարմրուկ մրգկներ ունի. եւ հոտն նման է մեղրի հոտին. ի յեգեստանն եւ ի լերունքն կու բուսնի. եւ զայս տակս հանելուն ատենն յայն ժամն է՝ որ Մառեխն ի Խոյն լինի, եւ կամ ի Այծեղջիւրն լինի ԻԴ աստիճան, եւ Լուսինն եւ Մառխն մուղարինայ լինայ, եւ Բն այլ ի Ա պուռճ լինին, եւ աւրն Գ շաբթի լինի. որ արեւն կու ցաթէ՝ յայն ժամն փորեն զչորեքդեհն, հանց որ ինքն ի կախ մնայ, եւ Ա քանի աւր քաղցած մնացած շուն լինի՝ բերեն, եւ ի վիզն շուան կապեն, եւ զչուանին Ա ծարն ի այն տակն կապեն՝ որ փորել էիր. եւ ի հեռու տեղ երթաս, եւ այս շանն ձայն տաս՝ քաշէ. եւ զտակն ի տեղացն հանէ, եւ շունն սատկի. եւ առնուն, եւ ի նոր կտաւ փաթտեն եւ պահեն: Եւ այս խոտս աւգտէ ըխտաւորին, եւ մալխուլիային եւ ամենայն ցեղ սավտայի ցաւերուն, եւ ֆալճին, եւ լակուային, եւ գոդութեան ցաւուն, եւ խելաց խառնակելուն, եւ մոռացկոտութեան, եւ դիւահարութեան. եւ մարդ զասոր Ա զաւդուածէն եւ ի մրգէն քիչ մի առնու եւ ծեծէ մանտր, եւ ի զմպախին ձէթն խառնէ, եւ զձեռքն եւ զերեսն եւ զոտքն աւծէ, ի պարոնաքն ի խէչ հարկեւոր լինի եւ պատուական, եւ ընդունին զինքն, եւ զիւր խնդրուածքն կատարեն. եւ դեռ միրգն խակ լինի՝ առնուն եւ ծեծեն, եւ ի վարդին ձէթն խառնեն, եւ կանայքն ի փորն եւ ի կռնակն աւծեն, զտղան ի փորն պահէ եւ չի ձգէ. եւ թէ ի ծաղկէն որ դեռ չէ բացուել՝ պլպլուկ «սպըպլուկե է, եւ ի քթան կտաւն փաթեն, եւ Է գուն դերձան փաթեն, եւ ըխտաւոր տղին վիզն կապեն. քանի որ այս կապած լինի՝ ըխտաւորութենէն անհոգ լինի. թէ ի բացուած ծաղկէն առնուն եւ ծեծեն, եւ ի հոռոմ ձէթն (խառնեն, ) ան կնկտոցն որ տղայ չի բերել՝ ի փորն քսէ, շուտ տղայ բերէ հեշտութեամբ. եւ թէ տակէն ի կրակն ծխես՝ դեւք եւ սատանայք փախչին. եւ խելքն ցրուածին, եւ ձրի զրուցողին թէ ծխես՝ փարատի. եւ թէ այս խոտին զԱ զաւդուածքն ի մարդուն մորթուն մէջն դնեն, եւ կամ տակն վերցնեն եւ կա՛մ ի թեւն եւ կա՛մ ի վիզն կապեն նա՝ այն մարդն ի ջուրն չի խղդի, եւ ի կրակն չայրի, եւ կայծակն չի քշտէ, եւ հետ չի անցնէ, եւ գողէ եւ աւազակէ անհով մնայ, եւ ամենայն ցաւոց անվախ լինի. եւ թէ ասկից Ա կտոր ըխտաւորին վիզն կախես՝ թողու. թէ մանտր ծեծեն եւ կերուածին եւ պեղծ խոցերուն ցանես՝ աւգտէ. եւ թէ լուսնկան ի մար մտնելուն ատենն առնուն կտոր մի, եւ ի վիզն կախեն, իսկի չի բարկանայ եւ վնաս չառնէ, եւ ամենայն մարդիք սիրեն զինքն, եւ ի մարդոց մէջն պատուական եւ հարկեւոր լինի. եւ բժշկապետքն ասցել են թէ այս խոտիս նշանն այս է. յորժամ գիշեր լինի՝ այս խոտիս կեղեւն զերդ կրակ կու այրի եւ կու փայլէ. թէ չորնայ՝ չի փայլիլ. թէ թրջեն եւ ի լաթն փաթեն՝ այլուի պսպղտայ: Եւ այլ ասցել են բժշկապետքն թէ՝ Կտոր մի կիպարուն զտակն առի, տանն Ա քունճն ձգեցի, եւ կէս գիշերուն զարթայ, եւ տեսայ որ՝ տունն լուսով լցուել էր. եւ զարմացայ այս պայծառութեան. ասցի թէ այս ի՞նչ զարմանք է. եւ տեսայ որ այս փայտս է. յորժամ չորցաւ՝ պայծառութիւնն գնաց: Ասէ Պտ վասն այս դեղիս, որ իրեն շահր ըլ պատրիլ կասեն. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ ինքն խուրմն է. եւ ոմանք խուրմ ասեն. եւ մաւտիկ է զուֆային. եւ յիր հունտն ի բան կու անցնի. եւ լաւն հունտն է. բնութիւնն տաք է ի Ա տարաճան, չոր է Բ տարաճան. կապող է. զարուն գնալն կապէ. եւ աւգտէ աղեց գաներուն, յորժամ հուկնայ առնես. եւ ասցել է Իպն թէ սարաճ ըլ ղուտրուպն՝ եապրուհն է, եւ իեն՝ շաճարաթ ըլ սանամի ասեն, եւ շարաճ ի սուլայմանի ասեն, որ է Դաւիթ մարգարէին Որդին, եւ ասեն թէ Աղէկսանտր թագաւորին ծառն է. եւ շատ բաներ ասցել են վասն այսոր. եւ ինքն աֆանիոսն է. եւ այսոր՝ հատաղի ասեն. եւ ԸՌազին ասէ թէ այս բուսիս Հելինացիքն լախիս ասեն, եւ նուսիմահիոս այլ ասեն. եւ Ղաֆիղին ասէ թէ ինքն բուս մըն է, որ ի քթանին արտին մէջն կու բուսնի. եւ իր ծաղիկն նման է կարմիր վարդին. եւ տակն նման է ընկզի. եւ Շարիֆն ասցել է թէ ինքն բուս մըն է, որ գիշերն լուս կու տայ զերդ կրակ, յորժամ դալար լինի. յորժամ չորնայ՝ լուսն խափանի, եւ զաւրութիւնն այլ խափանի. եւ յիմացիր որ շատ հակառակ բաներ են ասցել ի վերայ այսոր. եւ չեն կարել ստուգել թէ ի՛նչ իրք է. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ ինքն հարմն է. եւ զիր կերպն յիշել ենք ի վերայ եապրուհին:

ՍԱՅՍԱԼԻՈՍ

հռ. յ. Սէսէլի, Սասալիոս). ինքն հունդ մըն է, որ քամունի քրմանի կու նմանի. եւ հոտն նման է թուրինջին հոտին. եւ լաւն այն է որ հոռմցի լինի. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. հալող է. եւ նուրբ այնող է. ըխտաւորին եւ ջղացաւութեան աւգտէ, որ ի հովութենէ լինի. եւ ըռուպուին եւ սրտնեղութեան աւգտէ. եւ զփորացաւութիւնն կու խաղուեցնէ. եւ զպաղած պալղամն կու հալէ. եւ աւգտէ խուլինջին որ ի քամու լինի. եւ գոզարգելի, եւ որ կանանց արեան խծկումն լինի. եւ իրիկամացաւի. եւ զտղայն ի փորոյն հանէ. եւ կռնակին ցաւութեան եւ ծնկան ցաւութեան որ ի հովւթենէ լինի՝ աւգտէ. ասցած է թէ զիր ջուրն անասնոց՝ պարու եւ ձիու խմցնեն նա, շատ ընձայումն լինի. եւ իւր փոխանն ֆատրսալիոնն է:

ՍԱՂՊԻՆ

որ է սէքպինաճն. յիշած է:

ՍՏԱՐՔԱՅ

որ է ստաաքն. յշծ է, Աստուծով:

ՍԱՂՊԱՐ

որ է սարախսն. յշծ է յիր հմրն:

ՍԱՖԱՏԻԿՈՍ.

որ է վայրի սոխին ցեղերուն. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է. լուծումն կու առնէ. եւ թէ հում եւ թէ եփած ուտեն՝ լինի եւ աւգտէ:

ՍԱՖԱՏԻՔԻՍ.

ինքն խոտ մըն է որ յերկանութիւնն թիզ լինի. եւ տերեւնին ճապաղ կու լինի, նման է շահթառային տերեւին. եւ ծաղիկն դեղին կու լինի, եւ մէջն սպիտակ լինի. եւ թէ հում կամ եփած ուտեն՝ լուծումն կու առնէ, եւ ստամոքին աւգտէ, եւ զգոզն յորդորէ. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խմեն՝ զքորն եւ զբորն տանի, եւ բշտին եւ իրիկամացն շատ աւգտէ, եւ լերդին այլ. եւ զարունն յիստկէ եւ պայծառ առնէ. եւ թէ ի ծաղիկէն չոացնեն Ե դրամ՝ Ե դրամ ալ դեղին հալիլայ խառնեն եւ լմեն, լուծումն կու առնէ. աւգտէ, Աստուծով:

ՍՕՏ

որ է կիպէռիսն. որ է թ. բառովն թօփալախն. ինքն խոտի տակ է. եւ անուշահոտ է. եւ լաւն այն է որ քուֆի լինի, եւ հնդի եւ մսրի լինի. եւ Պարսի եւ Հոռմաց յերկիրն այլ կու լինի. եւ լաւն անուշահոտն է. եւ տաք է եւ չոր է յառաջ տարաճան. եփող է, եւ չորացնող է. զմոռացկտութիւնն տանի. եւ զքթին հոտն աղէկ կու առնէ, եւ զբերնին այլ. եւ զպուխարն կու կտրէ. եւ զգինուն եւ զսոխին եւ զսխտոին հոտն կու տանի. եւ զլեզուին թուլութիւնն կու տանի. եւ աւգտէ խաֆաղանին. եւ զստամոքն եւ զլերդն կու կակղացնէ. եւ զքարն ի բշտէն կու հալէ. եւ որոյ գոզն կաթէ՝ աւգտէ. եւ իրիկամաց եւ բշտին եւ արգանտին վատուժութիւնն եւ զհովութիւնն տանի, եւ զգիճութիւնն այլ տանի. եւ զճիճին ի փորոյն հանէ, եւ զաւձն այլ. եւ աւգտէ սնկան, եւ ամենայն պեղծ ջերմերուն եւ զերեսին զգոյնն պայծառ առնէ. եւ զպեղծ խոցերն չորացնէ. եւ զկերուածն այլ ողջացնէ. եւ աւգտէ տայունին. եւ շարային տէն թէ յիր թաժայ տերեւին վեայ պառկի նա՝ շատ շահ ունի. եւ իր առնելուն չափն կէս դրամ է. եւ թէ շատ ուտեն՝ զարունն կու այրէ. եւ իր փոխանն տարչինին է: Ասցել է Պտին թէ ինքն զարունն կու այրէ. եւ զբնութիւնն կու աւիրէ եւ զմարդն կու գոդեցնէ. եւ ցեղ մի այլ կայ որ զերդ զանճապիլ է. յերկան է, եւ մէջն դեղնբառ է, որ հռ. մակուկիպէրիս ասէ:

ՍԱՂԱՆ

որ է պ. սելան, որ է յասալ ի ըռատպն, եւ յ. տիպս ասէ ասոր:

ՍԱՖԱՐՃԱԼ

որ է սերկեւիլն, որ է հռ. կիպօնեայ (= Կիդոնիա), եւ պ. փէհ. եւ լաւն այն է որ քաղցր լինի եւ թաժայ. եւ ինքն հով է յառաջի տարաճան, եւ չոր է յԲ տարաճան. կապող է. եւ իւր հոտն աղէկ է. զըղեղն կու ուժովցնէ. եւ աւգտէ հումրային. եւ թէ զծաղիկն յաչքն քաշեն՝ կու ուժովցնէ զաչքն. եւ տաք գլխոյն ցաւոյն աւգտէ. եւ թէ զկուտն թրջես՝ աւգտէ աչից բորին եւ քորին. եւ թէ ուտես՝ զսիրտն ուժովցնէ. եւ կուտն աւգտէ հազին, եւ կակղացնէ զկուրծքն. եւ զլուծումն կտրէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զգոզն յորդորէ. եւ զկանաց արունն կտրէ. եւ որոյ գոզն կսկծէ՝ աւգտէ. եւ զլերդն ուժովցնէ. եւ թէ ի կերակրէն յետեւ ուտես՝ լուծէ զփորն. եւ թէ զինքն ուտեն՝ ջրերուն չարութիւնն տանի. եւ թէ զիր եղն շինեն՝ աւգտէ անոր որ կու քրտնի, կու կտրէ. եւ աւգէ այն շուկակին որ ի հովութենէ է. եւ աւգտէ այն ցաւուն որ նամլայ ասեն. բայց ջղերուն զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն տանձն է:

ՍԱԿԱՄՈՆԻ

որ է սաղմոնիայ, որ է մահմուտան. լաւն այն է որ ազրախ լինի, եւ շուտ մանրի. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. եւ լուծումն կու առնէ. եւ թէ ի գլուխն աւծես՝ աւգտէ հին գլխացաւութեան. եւ թէ յերեսն աւծես՝ զմանն յերեսացն տանի. եւ թէ յականջն կաթեցնես՝ զորդն սպաննէ եւ հանէ ուժով. զսաֆրան եւ զպալղամն կու լուծէ, թէ՛ խմես եւ թէ՛ աւծես. եւ թէ ի վերայ պորտոյն տլէ այնես՝ զճիճին եւ զորդն եւ զաւձն հանէ ի փորոյն. եւ թէ կանայք զինքն շաֆ այնեն՝ զհայզն բանայ, եւ զտղայն սպաննէ ի փորն եւ հանէ. եւ թէ մեղրով յարանքն աւծեն՝ զմերձաւորութիւնն այնել տայ, եւ զարմանալի ուրախութիւն այնել տայ. եւ զխոցերն չորացնէ. եւ աւգտէ պահակին, եւ պարասին, եւ յերղնիսային. թէ տիմէտ առնես եւ թէ քացխով աւծես՝ գէճ բորին աւգտէ. եւ թէ կարճահարին այլ ի տեղն աւծես՝ աւգտէ. եւ իր առնելուն չափն Բ կուտ է. եւ կամ Գ կուտ. եւ իր չարութիւնն այն է որ մաղաս եւ սահճ կու առնէ, եւ աղեց զեն է. եւ լաւն այն է որ եփեն եւ քիթրա խառնեն. եւ իր փոխանն մահմուտան է: Ասցել է Պտին թէ ինքն խոտ է ի եթողներուն. եւ իր տերեւն նման է լալապին տերեւին. եւ յերկանութիւնն խոտին՝ Գ կամ Դ թիզ կու լինի. եւ շատ ճղեր ունի. եւ տակն Ա է. եւ ծաղիկն սպիտակ լինի. եւ լաւն այն է որ յստակ եւ թեթեւ լինի, եւ ապրշումին գունով լինի. եւ յորժամ պտղանցդ տաս՝ շատ մանրի, եւ սպիտակ լինի, եւ ի ջուրն շուտ տրորի, եւ որպէս կաթն լինի. եւ լաւն այն է որ ի յԱնդ(ի)ոքու գայ. եւ այն որ սեւ լինի եւ դեղին, եւ շուտ չի մանրի, չ աղէկ. եւ եփել կու պիտի ի խնծորին եւ կամ ի սերկեւլին ի մէջն. եւ եփելուն կերպն այս է. Ա՛ռ խնծոր եւ կամ սերկեւիլ. կտրէ ի միջէն, եւ զմէջն փորէ, եւ զսակամոնին ի մէջն դիր եւ խմորով ծեփէ զխնծորն, եւ ի կրակն թաղէ որ եփի. եւ հան ի կրակէն, եւ թող որ պաղի. եւ հան զսակամոնին, քիթրան, եւ անիսոնն, եւ տուղուն, եւ նշի ձէթն. եւ իր առնելուն չափն Բ դանկ է, աւելի չէ. եւ թէ կանայք որ յղի լինին՝ վերցնեն, զտղայն ձգէ կամ սպանէ ի փորն. ասցել են բժշկապետք, թէ Ա բաժին սակամոնին եւ Բ բաժին թրպութ՝ ի թաժայ կաթն խառնես եւ խմես, զմեծ եւ զփոքր ճիճին վաթէ, փորձած է. եւ թէ զիր խոտին տակն քացխով եփես եւ ծեծես, եւ գարու ալուրով սպեղանի առնես, աւգտէ յերղնիսային. եւ թէ զտակն վերցնեն՝ զտղայն ձգէ. եւ թէ մեղրով խառնես եւ ի վերայ խոցերուն դնես՝ բանայ եւ հալէ. եւ թէ զտակն քացխով եռցնես եւ աւծես բորին որ գէճ լինի, եւ թէ զիր տակն աւծես պարասին, աւգտէ. եւ ստածումն՝ որ սակամոնի շատ ուտէ, տո՛ւր իրեն խնծորի եւ սումախի ըռուպն. եւ ասցել է Մինհաճին տէրն թէ իր փոխանն խարվայհն է, Գ իր չքաւքն. եւ ասցել է Յեսու բժիշկն թէ ինքն իսկի փոխան չունի ի սաֆրայ լուծելն, քանի որ փորձեցաք. եւ ուժն կու մնայ Լ տարի եւ այլ աւելի, կամաւքն Աստուծոյ:

ՍԱԽԱՆՂՈՒՐ

եւ լաւն այն է որ ի գարուն բռնեն. եւ բնութիւնն տաք է Բ տարաճան. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ աւգտէ ջղերուն ցաւուն որ ի հովութենէ լինի. զսերմն եւ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ. եւ իւր փոխանն հալիոնն է: Իպն ասէ թէ իրիկամացն ի բոլորէն Ա դրամ առնուս եւ խմես՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ եւ զծածուկ մարմին ամրացնէ, հանց որ հազրի հունդ չուտես՝ չխափանի. եւ ոմանք ասցել են թէ ինքն ի թմսահին յազգէն է, որ ի յԵգիպտոսին ի գետին յեզերն լինի, եւ կուտուի. եւ ասցել են թէ Բ ազգ է. եւ Ա՝ որձ է, եւ Ա՝ էգ է. եւ այն որ որձ է՝ Բ ձու ունի, նման է խաւսողի ձուի, եւ Բ արանք այլ ունի. եւ այն որ էգ է՝ Բ ծածուկ մարմին ունի, եւ Ի հաւկիթ կու ածէ եւ յաւազն կու թաղէ. եւ յորժամ ձագն կու ելնէ ի հաւկթէն՝ զարմանալի այս է որ զմարդն կու խաթէ եւ կու վազէ ի ջուրն կու մտնու, եւ կամ կու շռէ եւ յիր գոզն կու թապլտի, եւ ինքն կու խալսի, եւ զան մարդն որ խաթեց՝ կու մեռնի. եւ թէ զան մարդն որ կու խաթէ՝ յառաջ վազէ ի ջուրն մտէ, եւ կամ շռէ եւ ի գոզն թապլտի, եւ ինքն կու խալսի. եւ այսոր պիտեւանն եւ շահաւորն՝ որձն է. եւ զփորն կու ճղքեն, եւ զմէջն կու յիստկէն, եւ զիրիկամն եւ զձուն եւ զճրագուն ի տեղն կու թողուն, չեն ի հանել, եւ զգլուխն եւ զագին եւ զձեռն եւ զոտն կու կտրեն, եւ ի մէջն աղ կու ցանեն, եւ ի յաղէկ մուհթատիլ աւդն ի կախ կու այնեն որ կու չորնայ. եւ թէ զիր թաժան ճրագովն ուտեն՝ խիստ զմերձաւորութիւն այնել տայ, եւ զծածուկ մարմինն ամրացնէ. եւ զպորտն եւ զձուքն եւ զագուն տակն ուտեն՝ խիստ զարմանալի տեսնուն ի մերձաւորութիւնն. եւ զջղերուն զհով ցաւերն տանի. եւ թէ ի չորէն Ա մխթալ մանր ծեծեն եւ հին գինով եւ թերխորով հաւկթով խմեն՝ խիստ յաւելի ի մերձաւորութիւնն. եւ զԲ դրամն Բ դրամ ճարճիրի հնդով խմեն, խիստ մերձաւորութին առնէ. եւ թէ հաւկթի դեղնուցով խառնեն եւ խմեն նա՝ շատ մերձաւորութիւն առնէ: Ասէ Պատեհին թէ ինքն վարալին կերպովն է, որ պ. սօսմար ասէ, եւ թ. քարթանքալայ ասէ, եւ հ. կովրծուծ ասեն. եւ այս կերպովս է թմսահին կերպն. եւ ինքն ի թմսահին ցեղերուն է, որ ի յԵգիպտոս՝ ի Նեղոս գետին մէջն կու լինի, եւ հաւկիթ կու ածէ, եւ կու ցնկնի. եւ այն որ ի ջուրն կու ընկնի՝ ի թմսահ կու լինի. եւ այն որ ի յաւազին մէջն կու մնայ՝ սախանղուր կու լինի. եւ ինքն ի ջուրն այլ կու ապրի, եւ ի ցամաքն այլ կու ապրի. եւ զինքն ի ձմռան աւուրքն կու կարեն բռնել. եւ կովրծուծն տափակ կու լինի, եւ սախանղուրն բարակ կու լինի եւ քաշուած. եւ կովրծուծին գոյնն ի դեղնութիւն եւ ի կարմրութիւն կու քշտէ, եւ մթնգուն. եւ կաշին չոր է. եւ սախանղուրին գունն ապլախ լինի, դեղին, եւ սեւ, եւ կանանչ. եւ մորթն պսպղուն է: Եւ ասցել են բժշկապետքն թէ՝ զձուն ի յաւազն կու թաղէ, եւ արեգական տաքութիւնն յինքն կու հասնի, եւ ի ձուէն ձագ կու հանէ. եւ իր կերակուրն ի ջրին մէջն՝ ձուկն է, եւ ի ցամաքն՝ ճիճին. եւ զինչ որ գտնու՝ կուտէ. եւ իր աղէկ զաւդուածն պորտն է. եւ ի բոլորն զինչ որ կայ, եւ իրիկամն, եւ ագէտակն է, եւ ճրագուն, եւ բէճին միսն, եւ աղն է. եւ լաւն այն է աղին՝ որ ի պորտուն բոլորն լինայ, եւ ճրագուին եւ իրիկամին յուժն յինքն է մնացել. եւ աղին գունն սեւութիւն եւ ի կարմրութիւն կու քշտէ, եւ մէկ ի մէկ չի կպչի. եւ այն որ սպիտակ է՝ զան աղն. առել են եւ կրկին աղ են դել: Եւ սախանղուրն յորժամ թաժայ լինի՝ տաք եւ գէճ լինի Բ տարաճան. յորժամ աղեն՝ տաքութիւնն յաւելի լինի եւ գիճուըիւնն պակաս. եւ ասցել են թէ տաք է յառաջի տարաճան եւ չոր է Բ տարաճան. եւ աւգտէ այնոց որ բնութիւնն հով եւ գէճ լինի. եւ այնոց որ բնութիւնն տաք եւ չոր լինի՝ չէ աղէկ, զեն կառնէ. թէ զինքնմէն ուտեն՝ ուժն յաւելի լինի քան զայն որ ի այլ իրք խառնած լինի. եւ իր ուտելուն չաքն Ա մխթալ է, կամ Բ մխթալ, ի վերայ մարդուն բնութեանն. եւ թէ զինքն առանձին ուտես՝ լոսէ եւ հին գինին խառնէ, կամ ի մեղրաջուրն, եւ ի հռ. ձէթն խառնէ եւ խմէ, եւ ի վերայ թերխորով հաւկթի դեղնուց կեր, եւ ճարճիրի հունտ խառնէ եւ կեր. շատ աւգտէ: Եւ ինքն աւգտէ ամենայն ջղոց ցաւերուն որ ի հովութենէ լինի. եւ անոնց որ մերձաւորութիւնն վատուժ լինի՝ յաւելցնէ. եւ թէ ուզես որ զսախանղուրին ուժն պակսեցնես՝ ոսբն եւ հազրին հունտն է: Գս ասէ թէ՝ իր փոխանն խուսաթ ըլ սայլապն է. եւ ասցել է Գրոցս շինողն, թէ քանի որ փորձեցաք՝ քան զխուսաթ ըլ սայլապն աղէկ չի գտաք, որ գինով խմեն: Եւ սախանղուրն որ ի Հնտուսթան կու լինի, եւ ի Ղուլղումին ծովն այլ կու լինի, եւ ի Հապաշաց երկիրն այլ կու լինի. եւ այս ցեղերս յայտնի չէ: Եւ ասցել են, թէ իր փոխանն խուսաթ ըլ սայլապն է եւ խարտալն. եւ ասցած է, թէ ի մէջ մաճուննուն՝ պախրուն սայլապն է եւ խարտալն. եւ ասցած է. թէ ի մէջ մաճուննուն՝ պախրուն արանքն է չոր, եւ կէս իր չքաւքն՝ ստեպղնին հունտն է, Աստուծով: