Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Health  

 

ՖԱՆԻՏ

(Pռnide).

որ է պանիտն, որ է փանիտն. լաւն այն է որ սպիտակ ղանդէ շինեն. եւ ինքն քան զշաքարն թանձր է. տաք է եւ գէճ է յառաջի տարաճան. եւ ասցած է թէ տաք է յԳ (տարաճան). եւ աւգտէ հազին որ ի տաքութենէ լինի. եւ աղէկ արուն ընծայէ. եւ ֆանիտին զաւրութիւնն յիշած է. որ ի Շիրազ՝ քայպ ու ղազզալ կու ասեն:

 

ՖԱՇԱՐԱՅ

(Bryone,

յ. Ֆաշիրա) եւ ՖԱՇԱՐԱՍԻՆ (Taminier, յ. Ֆաշէրշին). որ է սեւ եւ սպիտակ այգին, որ յ. քարմաթ ըլ սավտայ, եւ քարմաթ ըլ պայզայ ասէ. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. լատիֆ է. եւ ճլէ կու տայ. եւ աւգտէ ֆալիճին եւ ըխտաւորին. եւ թէ այսով զմազն լուանան՝ չթափի եւ թէ այրես՝ աւգտէ բերնին եւ աչից կծալուն, եւ սուլախին. վաւգտէ եւ զխնաֆասին. եւ տերեւն զկաթն յաւելցնէ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ զփայծաղն հալէ. եւ թէ թզով խմես՝ լուծումն առնէ, եւ զգոզն կու յորդորէ եւ զհայզն. եւ զտղայն ի մաւրն ի փորն կու սպաննէ. եւ զհով նստատեղն իր ջրովն լուանաս՝ աւգտէ. եւ քամուքսն զնիքն տանի. եւ զանձինն զմորթն յիստկէ եւ պայծառ առնէ. եւ զշտկներն այլ տանի. եւ զտախիսն այլ կու տանի. եւ հռ. ձիթով խմեն՝ զպեղծ ոսկրն հանէ, եւ զձեռաց զշուկակն տանի. եւ աւգտէ աւձահարին այլ. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. բայց լերդին զան կու առնէ. եւ զիւր չարութիւնն տանի ըռեւանդն. եւ իրեն փոխանն՝ իրեն չափ տարունէճն է, եւ կիսուն չափ՝ պասպասէն է: Իպն ասէ թէ ինն սամաշուղին ցեղերուն է. եւ ճղեր ունի, եւ տերեւնի ունի, եւ թելեր ունի որպէս այգի, եւ ամենայն դիմաւք յայգի կու նմանի. եւ կուզ կուզ կարմիր հատեր ունի. եւ յոժամ որ ի գետնէն ելնէ՝ զծարերա առնուն եւ եփեն եւ ուտեն, զգոզն յորդորէ եւ զփորն լուծէ. եւ թէ զմիգն եւ զտերեւն եւ զտակն աղով սպեղանի առնես եւ ի պեղծ խոցերուն վերայ դնես՝ աւգտէ. եւ թէ զտակն հուլպայով խառնես եւ յանձն աւծես՝ յիստկէ ի մանէն. եւ զկոծիծնին տանի. եւ թէ սպեղանի առնես եւ ի վերայ կոտրած ոսկրին դնես՝ աւգտէ եւ բուսցնէ. եւ թէ յամէն աւր Ա դրամ խմեն՝ աւգտէ գլխացաւուն. եւ թէ Բ դրամ խմեն՝ աւգտէ աւձահարին. եւ թէ Լ աւր Գ Գ դրամ՝ քացխով խմեն, ձփայծաղն հալէ. եւ թէ թզով սպեղանի առնես՝ աւգտէ փայծղան ուռէցին. եւ թէ եփեն եւ կանայքն ի մէջն նստին՝ զարգանդն յիստկէ. եւ թէ գարունն զտակին ջուրն հանեն եւ մայըլ ղարատինով խմէ՝ զպալղամն լուծէ. եւ թէ զմիրգն շտերուն աւծեն՝ եւ կամ բորին՝ աւգտէ. եւ թէ զջուրն քամեն եւ հալիմայով ուտես՝ զկաթն յաւելցնէ. եւ թէ զջուրն խմես՝ հեշտութենով փսխել տայ, եւ զթանձր խլտերն հանէ, աւգտէ, Աստուծով:

 

ՖԱՊԻՇ

(FՌve).

որ հելենացի բառովն բակլան է. յշծ է:

 

ՖԱՊԻՇ ԸԼ ՂՊՏԻ

(Nelumbium).

որ է պաղիլայ ըլ ղպտի, որ է խամմիան (= Ջամիսսա). յիշած է:

 

ՖԱՂԻԱՅ

(Rose).

որ է անուշահոտ վարդն, որ է հալվի մէջն որ դնեն՝ հոտն չերթայ:

 

ՖԱՂՐԱՅ

(Papyrus,

յ. Ֆաֆիր). որ է պարտին. յիշած է յիր համարն:

 

ՖԱՅՅԻԵԱՅ.

(Racine de Nymphaea).

որ է նիլուֆարին տակն. որ հնդի լինի. որ անոր ֆալ կու ասեն. յիշած է:

 

ՖԱՆԱՂԻՍ ԻՍՂԻԼԻՈՍ

(Panaces Asclepion Diosc.,

հռ. յ. Ֆ. էսքլէբիուս). որ է ի մեծ զուֆայրային ցեղերուն. յիշած է:

 

ՖԱՆԱՂԻՍ ՀԱՄՐ. ՏՈՒԹԻՆ ՈՒՆ

(Panaces Chironium, )

հռ. յ. Ֆ. խիրոնիոն). որ է զուֆայրային տակին կեղեւն, որ փոքրն է. յիշած է:

 

ՖԱՃԻՍԱՅ

(Castorռrm,

յ. Ֆահէշա). որ է ճնդի պատեսթարն. յիշած է:

 

ՖԱՆԱՂԻՍ ԱՊՐԱՖԻԼԷՈՆ

(Panaces Heracleum,

հռ. յ. Ֆ. իրաքլիուն). որ է յունարէն ճաւշիրին ծառն. յշծ է ի վրյ ճէին:

 

ՖԱՐԱՍՏԱՐԻՈՆ

(Verveine).

որ է ըռայ ըլ համամն. յիշած է, Աստուծով:

 

ՖԱՂՈՒՍ

(Concombre).

որ է շէտարաճն (Lepidium). յիշած է:

 

ՖԱԼԱՍՂՈՒՍ

(Cigogne,

որ պալարահ (= Բէլարէջ) կասեն. եւ ինքն լախլախնէն յայտնի ձագ է. ի Խաւասն գրած է, թէ որ զիր ոսկրն ի հետն վերցնէ՝ սիոյ տրութիւնն երթայ. եւ ասցած է, թէ հաւկիթն զմազն կու ներկէ:

 

ՖԱԼԱՆՃԻՆ

(Phalangium Diosc., )

հռ. յ. Ֆալէնջիուն). որ պատմեն հռ. ըռայթիլայ կու ասեն, այնոր համար որ՝ ըռաթիլային զարկածին աւգտէ. եւ ֆալանճիտիս կասեն, եւ լուֆաղիտիս կասեն. եւ ինքն բոյս է. եւ ծաղիկն նման է սուսանի ծաղկին. եւ հունդն նման է սեւ ոսբի. փոքր (է) եւ տակն բարակ. եւ յորժամ ի գետնէն ելնէ՝ դեղին է, եւ յետեւ՝ սպիտակ լինի. եւ զտերեւն՝ եւ կամ զհունդն՝ կամ զծաղիկն՝ գինով խմեն, աւգտէ ըռաթիլային հարածին, եւ կարճին խայթածին. եւ մաղասին այլ աւգտէ:

 

ՖԱՏԱՃ.

 

ասէ Պտին թէ ինքն քար է. դեղին, եւ սպիտակ, եւ կանանչ կու քշտէ, եւ ցեղ ու ցեղ գոյն է. եւ այս քարս ի Հնդկաց վերջի աշխարհէն կու գայ, եւ ի Չինու դիհէն կու գայ. եւ լաւն այն է որ Չինու լինի: Եւ այն որ մահացու դեղ լինի տուած՝ ԺԲ գարէ չափ տուր, խմղ պաղ ջրով: Եւ այս քարս ի կրակն չի այրիլ. եւ թէ հետ զարտաչաւպին տրորեն՝ կապուի. եւ փազահր է ամենայն մահացու դեղոցն, բայց աւծելով. եւ ոմանք ասցել են թէ ֆաթն է:

 

ՖԱԼՊԻՐՆԱՍ

(Phalaris Diosc.,

հռ. յ. Ֆալարիս). յեղեգ կու նմանի, պուղուն պուղուն է. եւ սպիտակ հունդ ունի կորեկի չափ. եւ թէ զտերեւն քամեն եւ զջուրն ի գինին խառնեն եւ խմեն՝ աւգտէ բշտին ցաւութեան. եւ թէ ի հնդէն Բ մխթալ խմեն՝ այլուի զայս աւգտութիւնս տայ:

 

ՖԱՐ

(Souris).

որ պ. մուշ ասէ, եւ հ. մուկն ասէ. եւ թէ ճղքեն եւ դնեն ի վերայ կարճահարին, եւ խանազիրին այլ, աւգտէ. եւ կոծիծնուն այլ աւգտէ. եւ թէ եփեն ջրով եւ աւազան առնեն՝ աւգտէ այն ցաւուն որ ի գոզին ճանբան լինի. եւ թէ զմիսն ուտեն՝ շատ մոռացկոտութիւն բերէ. եւ զտամոքն եւ զսիրտն խառնակէ եւ աւիրէ. եւ թէ ճղքեն եւ դնեն ի վերայ սլաքին՝ կամ փշին՝ հանէ. եւ թէ զծիրտն տայուսյլապին աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ քացխով խառնես, եւ աղտայով եւ աղով եւ մկան ծրտով շաֆեր առնես, լուծումն առնէ. եւ թէ զծիրտն խնկով եւ ավմալի շարապով խմեն՝ զքարն հալէ. եւ թէ տղոց շաֆ առնեն՝ լուծումն առնէ. եւ թէ զգլուխն այրեն եւ աւծեն տայուսայլապին՝ աւգտէ. եւ Պտին ասէ թէ ճղքեն եւ դնեն ի վերայ՝ զսլաքն եւ զփուշն հանէ. փորձած է:

 

ՖԱՂԻՐԱՅ

(Zanthoxylon Avicennae).

ինքն զերդ սիսեռ հատկներ է. գլուխ է եւ տերեւ է. եւ լաւն այն է որ հոտն անուշ լինի. տաք է Ա տարաճան եւ չոր է յԲ տարաճան. եւ կապող է. եւ զակռանին ամրացնէ. եւ զբերնին հոտն անուշ առնէ. եւ զսոխին եւ զսխտորին հոտն կու տանի. եւ աւգտէ հով ստամոքին. եւ զփորն կու կապէ. եւ սալաս ըլ պավլին այլ աւգտէ. եւ զարգանդն այլ կու տաքցնէ. եւ զգիճութիւնն եւ զհովութիւնն այլ կու տանի. եւ իր առնելուն չափն կէս դրամ է. եւ լերդին զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի հազրին հունդն. եւ իր փոխանն ղաղուլան է, եւ քապապան է:

 

ՖԱԹ.

(Zռdoaire).

որ է տովայ ի թուրքի, որ է ճավարն. եւ ինքն Թուրքին երկիրն կու լինի. աւգտէ ամենայն գազանահարին եւ մահացու դեղոցն. եւ թէ պաղ ջրով խմեն՝ զցաւերն խաղեցնէ, աւգտէ:

 

ՖԱԶԱՀՐ

(Bռzoard).

որ է այն դեղն որ հոգուն պահնորդ լինի, եւ վնասակար դեղն խափանէ այն փազահրի, որպէս հաճար ի թէսն եւ հաճար ըլ հայըան:

 

ՖԱՐ ԸԼ ԹԷՍ

(Civette).

որ է պէմուշն. յիշած է:

 

ՖԱՐՍԱՏ

(Mօre).

որ է թութն. յիշած է:

 

ՖԱՐՖԻՆ

(Pourpier,

յ. Ֆիրֆիր). որ է պախլաթ ըլ համղան. յիշած է:

 

ՖԱՐ ՄԻՄ ՖԱՐՄԱՅ.

 

Բն այլ մանուշկին (Violette) անուանքն են. յիշած է:

 

ՖԱՐԻԶԱՅ.

(Fenugrec).

որ է հուլպան. յիշած է:

 

«ՖԱՐՍԱԼՈՒՆ.

(Talc, Mica).

որ է տալխն. յիշած է: ե

 

ՖԱՐԶԱԹ.

(Fumeterre).

շահթառաճն. յիշած է:

 

ՖԱՐՖԱԽԻՐ. ՖԱՐՖԱԽ.

 

Բն այլ պախրաթ ըլ համլային ցեղերուն է. յիշած է:

 

ՖԱՇԱԽ

(Smilax).

որ պ. ասպաստ կու ասեն. յորժամ թաժայ լինի՝ ֆասֆասայ (Luzerne de Diosc. ) եւ ըռատպայ կասեն. եւ յորժամ չորնայ՝ ղատ կասեն, եւ յալաֆ կասեն. լաւն այն է որ կանանչ լինի, եւ տերեւն կոկ. եւ ինքն քամի ունի. եւ հունտն զսերմն եւ զկաթն կու աւելցնէ. եւ թէ զինքն ծեծեն եւ եփեն, որ հանց մահլամ լինի, եւ սպեղանի առնեն՝ ռահշային որ ձեռն լինի, ամէն աւր Բ հեղ «դիրե, աւգտէ. եւ գիրացնող է. եւ լուծում կու առնէ. եւ իր չորն ներհակն է. եւ աւգտէ կրծոց խոշրութեան:

 

ՖԱՂԱՅ

(Lycoperdum tuberosum ?).

յաճմի զապիպն. յիշած է:

 

ՖԱՐԱՍԻՈՆ

(Marrube).

որ թ. իթ սինակի ասէ. եւ ինքն չորեքզռէն խոտ մըն է. եւ մէջն հանկուց ունի. եւ տերեւն թանծր է եւ ծանր. սուր չէ, բոլոր է. եւ եեսն խոշոր է. եւ ինքն ի փողոցնին կու բուսնի, Ա՝ գարունն կու բուսնի, եւ Ա՝ աշունն. եւ համն լեղի է, եւ սպիտակ կու քշտէ տերեւն. եւ ինքն ի պատրանճպուին տերեւին զխոշրութիւնն ունի, եւ լեղի է. եւ Բ ցեղ կու լինի. սեւ ու սպիտակ. լաւն այն է որ թաժայ լինի, նոր եւ կանանչ. տաք է Բ տարաճան, եւ չոր է Գն. բացող է. եւ կտրող է. աւգտէ իսթիրխային, եւ թաշանուճուն, եւ ակռային, եւ ակնջին. եւ թէ մեղրով յաչքն քաշես՝ զաչքն սրացնէ, եւ ճարապն ի յաչացն տանի. եւ ըռուպուին, եւ խղձակելուն, եւ կրծոցն, եւ զթոքին, եւ զթանծր պալղամն եւ զգիճութիւնն տանի. եւ լերդին եւ փայծղան զկալուածն բանայ. եւ զհայզն բանայ. եւ զտղան կու ձգէ. եւ ֆաթղին եւ յարաղանին աւգտէ. եւ զաւձն, եւ զճիճին, եւ զտափակն՝ Բն այլ՝ հանէ. եւ զմահացու դեղոց զչարութիւնն տանող դեղոցն է. եւ կատղած շան խածածին զչարութիւնն տանի. թէ աւծես՝ եւ թէ մեղրով խառնես եւ դնես ի վերայ պիղծ խոցերուն՝ զբորն տանի, թէ՛ հին է եւ թէ՛ նոր. առնելուն չաքն Ա դրամ է. բայց երիկամաց եւ բշտին զեն կու առնէ. եւ զիւր չարութիւնն տանի մեղն եւ խէժերն. եւ իր փոխանն զուֆան է: Իպն ասէ թէ Ա տեղ մըն փորեն մարդու մըն չաք, եւ նեքեւն աւազ լնուն, եւ կրակ վառեն մինչեւ տաքնայ, եւ զկրակն հանեն, եւ տեղն՝ այս խոտէս փռես, եւ հիւանդն որ չի կարէ շարժիլ՝ մէջն պառկի, եւ վրան այս խոտէս ծածկեն, եւ ի վերայ կապայ ծածկեն շատ, եւ այնչափ պառկի որ տաքութիւնն երթայ, Աստուծոյ ողորմութեամբն՝ ոտն ելանէ, ողջ եւ առողջ լինի, հրամանաւն Աստուծոյ, ամէն. ինքս փորձած է, Աստուծով: Եւ թէ տակն ծեծես մաղես, եւ փրփուրն առած մեղրով շաղուես, մաճուն առնես, եւ տաս հազին, աւգտէ. եւ ըռուպուին եւ զխնաֆասին խիստ աւգտէ. եւ թէ եփեն եւ ջրէն մազմատայ առնեն, եւ ի մէջն Զ դրամ ֆարասիոնի տերեւ խառնեն, եւ այն մարդն որ շատ հազայ՝ աւգտէ եւ կտրէ. բայց Զ աւր արա. աւգտէ կրծոց. խիստ փորձած է:

 

ՖԱՐՖԻՈՆ

(Euphorbe).

որ է աբարբիոն. յշծ այբին վրյ:

 

«ՖԱՇԱՐԱՍԻՆ

(Taminier).

որ է . . . ըճասանն. յիշած է որ է սեւ այգին. եւ ոմանք պալանճաշկի տակն՝ սեւ այգի. եւ թէ յիսակեն եւ ծեծեն եւ շանն տաս որ ուտէ՝ զսրաճն տանի եւ չորցնէ. եւ յայնժամ որ յառաջն բուսնի, զդալարն ուտեն՝ զգոզն յոդորէ, եւ զհայզն այլ. եւ զփայծաղն հալէ. եւ ըխտաւորին եւ ֆալիճին աւգտէ. եւ իր տակն զերդ զսպիտակին տակն կու լինի. եւ թէ զտերեւն սպեղանի առնես՝ աւգտէ ջղոցն ոլրելուն: ե

 

ՖԱՐԱՆՃԱՄՈՒՇՔ

(Acinos Diosc. ).

որ հռ. ֆլուսկունն, եւ ըռահան ի ղարանֆուլի կասեն. տաք է Բ տարաճան. եւ նուրբ է. եւ հոտն աւգտէ զուքամին, եւ զքթին կալուածն բանայ. եւ աւգտէ ղաֆաղանին, եւ անդոհութեան, եւ սավտային. եւ զպալղամն կու կտրէ. թըթու ձգռտալուն աւգտէ. եւ լերդին կալուածն բանայ. եւ աւգտէ սնկան. եւ թէ նուտուլ առնես՝ զհով զաւդուածն կու տաքցնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. տաք յըղեղան զեն կու առնէ. եւ զիւր չարութիւնն տանի սանտալն եւ վարդէջուրն. եւ իր փոխանն նամմամն է: Ասէ Գրոցս շինողն թէ ինք ի վայրի դաղցին ցեղերուն է. եւ իր բուսն ի ջրարբի տեղեր լինի. ի մէկ հետէն ի տակէն մէկ հետ ճղեր կու ելանէ. եւ իր տերեւն նման է ռահանի տերեւին. եւ յորժամ բարձրանայ եւ յերկնայ՝ զերդ ըռահան գլուխ կու բռնէ, եւ ծաղիկն ծիրանի է, ի սպիտակութիւն կու քշտէ, եւ քանի երթայ կու սպիտկի. եւ հոտն սուր է. եւ այս խոտիս հռ. ֆիլուսկուն կասէ, եւ ըռահան ի ղաանֆուլի ասէ:

 

ՖԱԹԱՅԻԼ.

 

ինքն ծառ մըն է որ Ա կանկուն լինի գետնէն ի վեր. եւ տերեւն նման է հինային տերեւին. եւ գունն նման է սամթի գունին. եւ տերեւն նման է սեւ գնտկի տերեւի. եւ հատերն նման է սեւ գնտկի հատին. եւ տակն զպալղամն լուծէ. եւ թէ զկանանչ տերեւն խնկով ծեծես եւ աւծես ձուքին ուռէցին՝ աւգտէ. եւ պիղթ ուռէցին այլ աւգտէ. եւ ջղերուն եւ ոսկրացաւուն. եւ թէ տակն եփես եւ զջուրն խմես՝ աւգտէ զուգեամին, եւ կրծոց պալղամին, եւ հով ցաւերուն, եւ հազին. եւ թէ զտակին կեղեւն սնցնեն մեղրով եւ ուտեն՝ տաքցնէ զանձն, եւ զբերնին համն աղէկ առնէ, եւ թըթու ձգռտալուն աւգտէ, եւ զկերակուրն հալէ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զերիկամն եւ կուշտն կու տաքցնէ:

 

ՖԱԼՃ

(Raifort,

յ. Ֆօջել). որ է բողկն. յիշած է:

 

ՖԱՆՃԱՅԻԵԱՒՆ

(Tussilage,

յ. Ֆիխիոն). որ է հազին դեղն. տերեւնին տակէն կու ելնէ, եւ Զ կամ Է տերեւ կու լինի. եւ վերի դիհն կանանչ կու լինի. եւ շատ ճղեր կունենայ. եւ ի մէջն որձայ կու ելանէ. մէկ թիզ յերկայնութիւն լինի. եւ գարունն դեղին ծաղիկ կունենայ, եւ շուտ կու վաթի ծաղիկն եւ փայտն, այնոր համար կասեն՝ որձայ չունի. եւ տակն բարկուկ կու լինի. եւ թէ տակն եւ զծաղիկն չորցնեն եւ ծխեն, եւ ի վերայ կանկնին, եւ զմուխն ի քիթն քաշեն, աւգտէ հազին խիստ, եւ զկրծոցն զթանծր պալղամն եւ զխլտն կտրէ, զպիղծն (այլ) կտրէ, եւ զխնաֆասն տանի. եւ թէ զտերեւն ծեծես եւ մեղրով խառնես եւ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ տաք ուռէցնուն, (աւգտէ. ) եւ թէ զտակն գինով եփես եւ տաս որ խմէ, ի փորուն զմեռած տղան ձգէ:

 

ՖԱՏՐՍԱԼԻՈՆ

(Petroselinum).

եւ ինքն վայրի քարաւսն . եւ լաւն այն է որ հունդն սեւ լինի, պինտ լինի, եւ խոշոր լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ ինքն բացող է. եւ իր տերեւն աւգտէ հով գլխացաւու. յորժամ կէս գլուխն ցաւի, եւ հին լինի ցաւն, աւգտէ. եւ իր տակն աւգտէ աղուեսացաւուն. եւ թէ զինքն շատ ծամեն, զսոխն եւ զսխտորին հոտն կտրէ. եւ ծըծին ուռէցին աւգտէ, որ ի հովութենէ լինի. եւ փորուն զաւդուածքն կիստկէ. եւ զգոզն եւ զկանացիկն իստկէ. զտղան անցնէ. զքարն հալէ. վախենալն տանի. եւ աւգտէ լերդին եւ փայծեղան ցաւ կալածին. եւ ճիճիքն ի փորն սպանէ. եւ զմերձաւորութիւնն շարժէ. եւ իր տակն աւգտէ պարասին, պահակին, բորին, եւ քարին, եւ ըղնկան. գոդութեան աւգտէ՝ աւծելով. եւ իր հունտն աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց. եւ զքրտինքն յորդորէ. եւ թէ աւծեն՝ աւգտէ նկրիսին եւ ճռան ցաւուն. եւ իր տալուն չաքն Ա դրամ է. եւ իրիկամացն զեն կու առնէ. եւ իր փոխանն՝ Բ իր չքաւքն՝ կարաւսին հունտն է, որ ածուոց լինի:

 

ՖԱԽԹԱՅ

(Colombe Ո collier).

որ թ. օկայի կասէ, եւ հ. տատակ ասէ. եւ թէ զծիրտն տղաքներուն վիզն կախես՝ աւգտէ ըխտաւորութեան, որ այս ցաւուս՝ ումմիսպիեան ասեն. որ է մանկանց մայր. իր միսն տաք է եւ չոր է:

 

ՖԱԿԻԼԱՅՍՈՒՍ

(Cyclamen).

ֆաղլամինոս, որ է պուխուր ի Մարիամն. յիշած է:

 

ՖԱԼՊԱԽԼԱՅ.

(Ammi).

որ է նանխուհն. յիշած է:

 

ՖԱՆՃԱՆԿՈՒՇՏ

(Vitex).

որ զուխամսաթ ըլ ավրախն, որ թ. այիտ աղաճի ասէ. յիշած է:

 

ՖԱՂԽ

(Lycoperdum tuberosum ?).

քամահին ցեղերուն է. յիշած է:

 

ՖԱՂՏ

(Vitex).

որ է փանճանկուշտն. յիշած է:

 

ՖԱԽԼԱՄԻՆՈՒՆ

(Cyclamen).

որ է ֆաղիլայ, որ է սուսն. յիշած է:

 

ՖԱՆԱՅ.

 

զանապ ըլ սայլապ. յիշած է:

 

ՖԱՇԱՐԱՅ

(Bryone).

սարիմաթ ըլ ճատի. յիշած է:

 

ՖԱԼԱՆՃԱՅ

(CubՌbe ?).

որ աֆլանճա կասեն. եւ ինքն հունտ է որպէս խարտալ, բայց խիստ կարիր է. եւ լաւն այն է որ երբ ձեռաւքդ տրորես՝ խնծորի հոտ գայ. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է. եւ զինքն անուշահոտ դեղերն կու խառնեն. եւ աւգտէ ստամոքին եւ լերդին. եւ զգլխուն կալուածն բանայ. եւ զըղեղան ուժն աւելցնէ. եւ այն որ դեղին է եւ սեւ է՝ չէ աղէկ. եւ լոսեն, կարճահաին վերայ դնեն, աւգտ:

 

ՖԱՏՈՖԻՍ.

 

այն ճանճն է որ պատերու ծակն կլինի. նման է սիվրի սինակին. եւ թէ զԷ հատն առնուն եւ բակլայի կեղեւով դնեն եւ կլնուն՝ աւգտէ ըռիպ ջերման, քան զբռնելն առաջ. առանց բակլայի կեղեւին կլնուն՝ աւգտէ աւձահարին. եւ թէ կանայք հոտան՝ աւգտէ յարգանդին խծկելոյն. եւ թէ մեղրով կամ քացխով խմեն՝ զտզրուկն հանէ. եւ թէ ծեծեն եւ իգին ծակն դնեն՝ զգոզին բռնուիլն բանայ:

 

ՖԱՅԼՈՒՆ

(Mercuriale).

որ ինքն ի կաղնուն բուրդն կու նմանի, խմտ մըն է. խիստ կանանչ կու լինի. եւ քան զձիթենուն տերեւն բարակ տերեւ ունի. եւ ոմանք ասեն թէ բարակ տակ ունի. եւ որձայ ունի ի հունտն. եւ մանտր է զերդ խաշխաշ. եւ կուզն փոքր կու լինի. եւ նման է ձիթենոյ պտղին. եւ թէ զայս խմեն՝ կտրիճ տղայ լինի. եւ թէ զայն՝ որ խաշխաշի պէս է՝ խմեն, աղջիկ տղայ լինի:

 

ՖԱՇԱՅ

(Smilax).

ինքն խոտ մըն է, որ ճղերն յուլեխ ըլ քալպին ճղերն կու նմանի ճուղն, եւ ի յայն ծառն կու փաթտուի՝ որ ի քովն լինի. եւ շատ ճղեր կունենայ. եւ ի փշերուն վերայ միրգն կուզ կուզ կու լինի եւ կու բուսնի, եւ մանր եւ կարմրուկ կու լինի. եւ միրգն եւ տերեւն աւգտէ ամենայն գազանահարի եւ ամենայն մահացու դեղոց. եւ թէ յառաջն կամ յետեւ խմեն՝ զմահացու դեղն խափանէ. եւ թէ ի մրգէն Գ դրամ առնուն եւ խմեն՝ ցեղ ու ցեղ երազ տեսցնէ մարդուն գիշերն:

 

ՖԱՆԴԱՖԻԼՈՆ

(Vitex).

որ է փանճակուշտն. յիշած է ի շատ տեղ, Աստուծով:

 

ՖԱՆԱՔ

(Foune).

որ է տաք եւ գէճ քան զսինճապն, եւ քան զսամուրն հով է. եւ ասցած է թէ ֆանաքն ղաղումն (Hermine) է, եւ մուհթատիլ է:

 

ՖԱՎՄ.

(Froment).

որ է հանդ «հանդայե. յիշած է:

 

ՖԱՍՖԱՍԱՅ

(Luzerne de Diosc. ).

ինքն ցեղ մըն է ի եաւնճանուն, եւ ի վերայ ջրերուն կու բուսնի, եւ հունդ ունի ոսբան պէս. ծուռ ծուռ կու բուսնի, զերդ եղջիւրի. եւ թէ զգլուխն սպեղանի առնեն, եւ յո՛րտեղ որ դնեն, զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ զհունդն ուտեն՝ եւ կամ զտերեւն ուտեն՝ զսերմն յաւելցնէ. եւ զմերձաւորութիւնն, եւ զսերմն, եւ զկաթն այլ շատ առնէ. եւ թէ եփեն եւ ծեծեն եւ զերդ մորհամ լինի, եւ սպեղանի առնես, եւ դնես ի վերայ ձեռացն, զդողալն տանի. եւ թէ զչորն ուտեն՝ զփորն կապէ. եւ աւգտէ հազին. եւ զկրծոց խոշորութիւնն տանի. եւ հունդն այլ կապող է. եւ թէ դալար ուտեն՝ կակղացնէ. եւ թէ անասունն այլ ուտէ՝ գիրանայ. եւ թէ զիր ձէթն խմեն եւ կամ աւծեն՝ զձեռաց եւ զոտաց զդողալն տանի:

 

ՖԶԱՅ

(Argent).

որ է արծաթն. եւ լաւն այն է որ յիստակ լինի. հով եւ չոր է յԲ տարաճան. ուժովցնող է. եւ թէ զարծաթն տրորեն եւ յաչքն քաշեն՝ զաչից աստառնին ուժովցնէ. եւ սրտին ուժ տուող դեղերուն է. եւ տրորածն աւգտէ որ չէ կարէ գոզել. եւ սնկան աւգտէ. եւ թէ զիստակ արծաթն ի բերանդ բռնես՝ զծարաւն կտրէ. եւ զանթտկին զհոտն այլ տանի. եւ իր տալուն չափն Ա կուտ է. եւ բշտին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի մուղլն. եւ իր փոխանն փերուզաճն է:

 

ՖԷՐՈՒԶԱՃՆ

(Turquoise).

որ է փէրուզ քարն, հ. բառով. եւ թէ ծեծեն եւ կարճահարին խմցնեն՝ աւգտէ. եւ փորոքին խոցեուն աւգտէ. եւ թէ յաչից դեղերն խառնես եւ յաչքն քաշես՝ զմթնալն տանի, եւ շուտ ուժովցնէ զաչքն. եւ թէ բարակ ծեծես եւ յակռան աւծես՝ զորդներն ձգէ եւ փթտեցնել չտայ, եւ ասցել են թէ լաւն այն է որ նիշապուրի լինի. եւ բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ եղն զինքն շուտ կու աւիրէ:

 

ՖԻԶԻԵԱՅ

(Gnaphaleum Diosc. ).

ինքն խոտ մըն է, որ անր ճղեր կու ունենայ. ի Ա տակէն կու ելնէ. եւ տերեւն նման է մարզանկաւշին տերեւին. եւ ի վերայ սպիտակ զերդ զաղապ կու լինի. եւ կակուղ կու լինի. եւ թէ ծեծեն եւ սպեղանի առնեն եւ նոր խոցերուն վերայ ձգեն՝ աւգտէ, եւ զարունն կտրէ, եւ զմիսն բուսցնէ. եւ թէ զտերեւն սերկեւիլի շարպով խմեն՝ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ աւգտէ լուծման:

 

ՖԻԼԿԱՒՇ

(Arum).

որ է ֆիլճաւշն. եւ ինքն ի լուֆն յիշած է ի վերայ լուին:

 

ՖԻՃԻՆ

(Rue).

որ է սազապն. յիշած է:

 

ՖԻԼԶԱՀՐԱՃ

(Lycium).

որ է հազազին ծառն. մուհթատիլ է ի տաքութիւնն եւ ի հովութիւնն. եւ թէ ի մազն աւծես՝ ուժովցնէ. եւ թէ խմեն՝ աւգտէ փայծղան եւ արաղանին. եւ թէ զճղերն եփես եւ զջուրն խմես՝ զհայզն բանայ. եւ իր փոխանն հազազն է:

 

ՖԻԱՂ ԸԼ ՀԱՄԱՄ

(Pgeonneaux).

որ է աղաւնոյն ձագն. յիշած է իր համարն ի վերայ այբին, եւ ի յայլ տեղ այլ: Ասէ Իպն թէ խորվեն եւ ուտեն՝ զեն է. եւ թէ ջրով եւ շիրիկ ձէթով եփեն եւ տան որ ուտեն՝ զքարն որ ի բուշտն լինի, կու հալէ. փորձած է:

 

ՖԻԼ

(լlռphant).

որ է փեղն. եւ ինքն Բ ակռայ ունի, որ այսոր՝ յաճ ասեն. եւ թէ յաւրն Բ դրամ խմեն զխարտուքն՝ զոռացկոտութիւնն տանի եւ թէ այն կինն որ տղայ չի բերել, Է աւր՝ յամէն աւր Բ դրամ՝ խմէ, եւ յետեւ մերձաւորութիւն առնէ, ստուծոյ հրամանաւքն յղանայ. եւ թէ զայսոր խարտուքն եւ յերկթի խարտուքն՝ յամէն մէկէն միաչափ՝ յիրար խառնեն եւ ցանեն ի վեայ նստատեղին սնկանն, շատ աւգտէ. եւ թէ զֆիլին ակռան ի տղաքներուն ի վիզն կախեն՝ ի վապայէն խալսի. եւ թէ զթրիքն մեղրով խառնեն եւ շաֆ արնեն, եւ կանայք յառջեւէն վերցնեն, իսկի չի յղանան. եւ թէ այն մարդն որ հին ջերմն ունի, ծխեն՝ աւգտէ. եւ թէ այրեն եւ դալար շտերուն աւծեն՝ աւգտէ. եւ թէ այն տեղն որ շատ սիվրիսինակ լինի, ծխեն՝ փաղչի եւ թէ յայգին եւ կամ ի յարտն եւ կամ ի տունն ծխես՝ գազանքն փաղչին. եւ թէ զֆլին ակռան ի կապուտ կտաւ կապեն եւ ի պախրուն վիզն կախեն՝ հիւանդ չլինի. եւ թէ Ժ դրամ ի խարտուքէն ֆութանաճի ջրով խմեն քանի ժամանակ՝ գոդութեան աւգտէ եւ թէ զԱ կտորն կոտրած ոսկրի վերայ դնես՝ քաշէ եւ հանէ: Ասէ Գրոցս շինողն թէ յինքն յիսկի կենդանու չի վախենար, բայց ի կատուէն կու վախէ. եւ Բ եղջիւրն ի գլուխ ի վայր է բուսել, եւ չգիտեն. զայն ակռայ գիտեն. բայց ինքն եղջիւր է, եւ մէջն փուճ է. եւ բերանն փոքր է, յիրար չի գար. եւ Հնդիքն կու ասեն թէ՝ ֆիլն ի տարին հեղ մըն կու քրտնի, թանձր է, եւ անուշահոտ քրտինք ունի, հանց որ զերդ մուշք հոտ ունի. եւ ասցել են թէ կապող է իր խարտուքն:

 

ՖԻԶԱԼ

(Spondylium ?).

եւ Անդալիսցիքն տիֆայ (=Տուլա) ասեն. եւ ինքն վայրի քամունն (Cumin sauvage) է. յիշած է:

 

ՖԻՆԱԿ

(Pierre ponce).

ինքն ֆինաճն է. յիշած է:

 

ՖԻԼԻՏԻՍ

(Phyllitis Diosc. ).

որ թ. տակլուկաճ ղույրուղի կու ասեն, խոտ մըն է. եւ տերեւն նման է ղուզի ղուլաղիին տերեւին, բայց յերկանուկ կու լինի. Զ կամ Է տերեւ կու լինի. ի շուք տեղրանքն կու բուսնի. ծաղիկ եւ միրգ եւ որձայ չունի. եւ ի վերայ զերդ որդնկներ իրուի՝ տերեւն է կպել. եւ թէ զտերեւն խմեն՝ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ թէ անասնուն տան որ ուտէ՝ շետ աւգտէ. եւ թէ զջուրի խմես՝ լուծումն առնէ, եւ աւգտէ աղեց գաներուն:

 

ՖԼՖՈՒԼ ՍԵՒ

(Poivre noir).

տաք է յԳ տարաճան, եւ չոր է Դ տարաճան. նուրբ այնող է. եւ զջղերն կու տաքցնէ. եւ զպալղամն կու հալէ եւ ի հիմանէ կու կտրէ. եւ լեզուին ծանրութեն եւ ակռային ցաւուն աւգտէ. եւ զխանազիրն կու հալէ. եւ զաչացն մթնալն կու տանի, եւ զնրցունքն այլ կու կտրէ, յորժամ քաշեն իվ յաչքն. եւ հազին՝ որ ի հովութենէ ընծայի, աւգտէ եւ զգիճութիւնն կտրէ. եւ կերակուր տայ ուտել եւ մարսել. եւ զգոզն եւ զհայզն բանայ. եւ զփայծղան ուռէցն տանի. եւ զստամոքն եւ զլերդն կու տաքցնէ. եւ զտափակ ճիճին կու հանէ. եւ թէ վերցնեն՝ զյղութիւնն խափանէ. եւ պղպեղն ի թրիաքնուն է. եւ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ թէ նատրունով տրորես եւ աւծես պիսակին՝ աւգտէ. եւ զանձն աւաղ առնէ: Ասէ Պտին թէ հռ. պիպէր ասէ. եւ թէ լոսեն եւ աղ խառնեն եւ աւծեն տայուսայլապին՝ աւգտէ, եւ մազ բուսցնէ. եւ յորժամ աղէկ աճռեն եւ աւծեն, եւ թէ հռ. ձիթով եռցնես եւ աւծես յանձն, աւգտէ ֆալճին եւ թմրութեան. եւ անձն որ հովցել լինի՝ աւգտէ եւ տաքցնէ. եւ ամենայն ցաւ որ ի հովութենէ լինի՝ աւգտէ. եւ իր ըիսուն չափ սպիտակ պղպեղն՝ իր փոխան է:

 

ՖԼՖՈՒԼ ՍՊԻՏԱԿ

(Poivre blanc).

նման է պղպեղին ծառին. եւ ի նռան ծառ կու նմանի. Գեղիանոս ասէ թէ յառաջի միրգն պղպեղին՝ տարի պղպեղն (Poivre long) է, այնոր համար որ՝ նուրբ է քան զպղպեղն: Եւ ասցել են թէ պղպեղին խակն՝ սպիտակ պղպեղն է. եւ յորժամ հասնի՝ սեւ լինի: Եւ ասցել է Պտին թէ՝ Քանի որ հարցայ եւ պտռեցի ի վաճառականնուն վասն այս դեղիս՝ որ ի Հինդ կու երթային, եւ ասցին ինձ թէ տարի պղպեղին ծառն ի զատ է, եւ պղպեղին ծառն ի Պանկալայ է. այն որ կասէ թէ սպիտակ պղպեղն ի սեւէն չէ, ստոյգ է. եւ Դս ասէ թէ լաւն այն է որ թեթեւ լինի. եւ տաքութիւնն քիչ քան զսեւն. եւ Գրոցս շինողն ասցել է թէ սպիտակ պղպեղն մեծ է քան զսիսեռ. բոլոր է եւ կոկ է. եւ բնութիւնն տաք է յԳ տարաճան, եւ չոր է Դ տարաճան. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ ճլէ տայ. եւ զկերակուրն մարսէ, որ ուտէ. եւ զփայծաղն հալէ. եւ զգոզն բանայ. եւ զբնութիւնն կակղացնէ. եւ ինքն ի թրիախնին բան կու մտէ. եւ զպալղամն եւ զսավտան կու յիստկէ. եւ իր առնելուն չափն կէս մխթալ է. եւ զսերմն կու չորացնէ. եւ զպատեղւորն կու չորացնէ. եւ իրիկամաց զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն զանճապիլն է իր չքաւքն, Աստուծով:

 

ՖԼՖՈՒԼ ՄՈՒԵԱՅ

(Racine de Poivrier).

որ պղպեղին ծառին տակն. եւ ոմանք ասեն թէ մանր տակներ է, յասարոն կու նմանի. եւ գոյնն կանանչ կու լինի եւ ինքն ի Չինու կու գայ. եւ միրգ ունի, նման է թուրինջի կտին. եւ աւգտէ խուլինճին եւ նկրիսին, որ ի հովութենէ լինի. եւ զցաւերն տանի. եւ թէ չի գտնուի՝ իր փոխանն նարմուշքն է, Գ բաժնէն Բ բաժինն սորընջանն է, եւ Գէն Ա՝ ասփրին հունդն է: Ասէ Պտին թէ ինքն սուր տակ մըն է. ի ղուստ կու նմանի:

 

ՖԼՖՈՒԼ ԸԼ ՄԱՅ

(Poivre d'eau).

որ է ջրի պղպեղն. որ ի կանգնման եւ ի քալման ջրերն կու բուսնի. եւ որձայ ունի. եւ պուղուն պուղուն է. եւ ճղերն մէկ մէկ կանկուն է. եւ տերեւն նման է անուխի տերեւին. եւ շատ կու լինի, եւ սպիտակ կու լինի, եւ կակուղ կու լինի, եւ ի տերեւին տակէն կու ելնէ կուզ կուզ. եւ թէ զտերեւն եւ զմիրգն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պալղամի ուռէցնուն՝ տանի. եւ զաչիցն ներքեւի ուռէցն որ թարախ է ժողվել՝ տանի. եւ թէ զդալարն մրգովն եախու առնես եւ աւծես ի յերեսն՝ զմանն տանի. եւ այլ սպիննու որ ի յերեսն լինի՝ տանի:

 

ՖԼՖՈՒԼ Ի ՍԱՎԱՏԱՆ

(Unona aethiopica,

յ. Ֆ. էս-սուդան). ինքն ազգ մըն պղպեղ է. եւ ակռային շարժելուն աւգտէ, յորժամ ի վերայ դնես. եւ ցաւն այլ տանի:

 

ՖԼՖՈՒԼ Ի ՍԱՂԱԼԻԱՅ

(Vitex,

յ. Ֆ. էս-սաքալիբա). որ է պզր մարզանկաւշն (Graine de Marjolaine). յիշած է:

 

ՖԼՖՈՒԼ Ի ՂՈՒՐՈՒՏ

(Fruit de Ktem).

որ է հապ ըլ քութմն. յիշած է, Աստուծով:

 

ՖԼՖՈՒԼ Ի ԽԱՎԱՍ

(Graine d'լpurge).

որ է մահուպտանայ. յիշած է:

 

ՖԼՖՈՒԼ Ի ՆՈՒՆ

(Pouillot sauvage).

որ է հապախ ի ճապալին, որ պ. պուտինայ ի գոհի ասեն:

 

ՖՈՒՎԱՆԻԱՅ

(Pivoine).

որ է յօտ ի սալիպն, որ է խաչափայտն. եւ ինքն խոտ է. եւ ծաղիկն կարմիր է. եւ ինքն էգ եւ որձ կու լինի. եւ լաւն այն է որ հոռմցի լինի. տաք է եւ չոր է յԲ տարաճան. եւ ինքն ունի զհալողութեան ուժն եւ զկապողութեան ուժն. եւ աւգտէ ըխտաւորին, եւ թէ՛ խմեն եւ թէ՛ ի հետն վերցնեն. եւ միրգն աւգտէ քապուսին. եւ ըխտաւորին վիզն կախեն՝ աւգտէ. եւ իր հունդն աւգտէ ստամոքին վատուժութեան. եւ զփորն կու կապէ. եւ զնազաֆն կու կտրէ. եւ գինով՝ զգոզն կու յորորէ, եւ զհայզն, եւ զպաղած արունն ի բշտէն եւ ի յիրիկամացն հանէ. եւ յերեսնէն զսեւութիւնն եւ զմթութիւնն տանի. եւ աւգտէ նկրիսին, եւ ոսկրացաւուն, եւ գազանահարին. եւ զգէճ բորն կու տանի. եւ իր տալուն չափն կէս մխթալ է, եւ իրիկամաց զեն կու առնէ: Ասէ Պտին թէ էգ եւ որձ է. եւ տերեւն նման է ընկըզի տերեւին: Եւ այն որ էգ է, ի ծարերն՝ զերդ նշի կեղեւին՝ աման ունի. եւ յորժամ հասնի՝ կարմրուկ հապկներ ունի, զերդ նռան հատեր: Եւ այն որ որձ է, տակին հաստութիւնն Ա մատն կու լինի, եւ յերկանութիւնն՝ Ա թիզ կու լինի. եւ այն որ էգ է, տակն շատ կու լինի. եւ ճուղ եւ ճուղ է, որպէս կաղնփայտ. եւ Է կամ ութն հատ կու լինի, որպէս շրէշի տակն է. եւ թէ յիր տակէն նշի չափ կանանցն ուտեցնեն՝ ի հա(յ)զէն յիստկէ եւ սրբէ քայլեցնելով: Եւ թէ գինով խմես՝ աւգտէ փորացաւութեան, եւ արաղանին, եւ իրիկամին. եւ թէ գինով եփեն եւ տան որ խմէ՝ զփորն կապէ. եւ թէ ի հատէն Ժ հատ կամ ԺԲ հատ գինով խմեն՝ աւգտէ արգանդին արուն ծմալուն եւ կաթելուն. եւ թէ ի հատէն ուտեն՝ աւգտէ ստամոքցաւուն. եւ թէ տղաքներուն ուտեցնեն՝ եւ կամ խմեցնեն՝ աւգտէ ջերման. եւ թէ յան սեւ հատէն ԺԷ հատ մայըլղարատինին շարպովն խմես՝ աւգտէ խնախին, եւ խիպիլիկ ցաւուն: Եւ թէ զէգն ըխտաւորքն ի բան տանին՝ աւգտէ. բայց երկթով չի կտրեն. զի զաւրութիւնն կու խափանէ. եւ թէ զմիգն ծխես՝ աւգտէ ըխտաւորին: Եւ յիրք մըն շարեն զան սեւ հունդն՝ եւ տղոցն ի վիզն կախեն, աւգտէ ըխտաւորին. եւ թէ զձէթն հանեն եւ ի քիթն կաթեցնեն՝ աւգտէ ըխտաւորին. բայց քիչ մըն մուշք եւ զաֆրան խառնեն, եւ սազապի ջրով տրորեն, եւ ի քիթն կաթեցնեն: Եւ թէ ղաւտի սալիպն մանր ծեծեն եւ ի Ա քեսայ մըն դնեն, եւ ըխտաւորն հոտվրայ՝ աւգտէ. եւ թէ զտակն եւ զմիրգն ծխես՝ աւգտէ այնոր որ յանկարծ դիւահար լինի. եւ աւգտէ այնոց որ յանվայր վայրիքն ի շուրջ կու գան. ի վիզն կախեն՝ շատ աւգտէ. եւ թէ այս չի գտնուի՝ իր փոխանն նռան կեղեւն է, եւ վարսաման է. եւ սըզն կայիկի ասեն եղ մի կայ՝ այն է, եւ նորա ոտիցն ջղին ոսկորն է փոխանն:

 

ՖՈՒՍՎԱԹ ԸԼ ԶԱՊՀ.

 

որ է ղաֆիլն. յիշած է:

 

ՖՈՒԼ

(Pignon d'Inde).

ասէ Մինհաճին տէրն թէ ֆայիեան է, եւ հնդի նիլուֆարին տակն է. եւ իր ուժն նման է եապրոհին ուժին. եւ ասցած է թէ տաք է եւ չոր է. եւ թէ տիմէտ առնես՝ աւգտէ գլխոյն. եւ կէս դրամ յիրմէն՝ աւգտէ ստամոքին. բայց բշտին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն լուֆահն է: Իպն ասէ թէ ֆուլն միրգ է, հնդի ֆստուխի չափ. եւ գոյնն եւ կեղեւն ֆստուխին գունովն է. եւ մէջն եղլի, որպէս ճուլղուղայ. եւ ի դեղնոթիւն եւ ի սպիտակութիւնն մաւտիկ է. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. աւգտէ ըստրխային որ ի ջեղն լինի. եւ սնկան այլ խիստ:

 

ՖՈՒ

(Valռriane).

մանր տակեր է. եւ լաւն այն է որ նոր լինի, եւ հոտն սուր լինի. տաք եւ չոր է յԲ տարաճան. բացող է. եւ աւգտէ տայուսայլապին, եւ ճռան ցաւուն. զգոզն եւ զտամսն բանայ. եւ զլերդին կալուածն բանայ. եւ զարգանդն ամրացնէ. եւ իր առնելուն չափն կէս դրամ է. եւ իրիկամաց զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի ըռուպի սուսն: Իպն ասէ թէ ինքն վայրի սնպուլն է. եւ տերեւն նման է քարաւսին տերեւին, եւ այլ մեծ է. եւ ծաղիկն նման է նռճէսին ծաղկին, եւ այլ մեծ. եւ որձան կանկուն մըն է, եւ այլ յերկան է, եւ կոկ լինի. եւ գոյնն նման է ֆիրի «ֆարֆարիե. եւ այն որ խիստ հաստ լինի եւ հաստութիւնն քան ի ճկթի մի չափ, եւ տակն անուշահոտ է, եւ ուժն որպէս սնպուլն է, եւ ինքն զգոզն յորդորէ. եւ իւր փոխանն սեւ պղպեղն է. եւ Գղնս ասէ թէ համն ի քապապայ կու նմանի այս խոտիս:

 

ՖՈՒՀԱԼ.

(Roquette).

որ է ճարճիրն. եւ ինքն պախիլան է. յիշած է:

 

ՖՈՒԼԻՈՆ

(Teucrium Polium,

հռ. յ. Բոլիոն). որ է ճաւտան. յիշած է յիր համարն:

 

ՖՈՒՇՆԱՅ

(Lycoperdum).

որ է ղուշնայ, այն ֆտրն է. յիշած է:

 

ՖՈՒՖՎԱՅ

(Garance).

որ է պ. ըռունաս, եւ հայրէն տորուն, եւ թ. ղզըլ պօյեայ կու ասեն. լաւն այն է որ բարակ լինի. տաք է եւ չոր է Ա տարաճան. աւգտէ տայուսայլապին. եւ զերեսն կարմիր առնէ. եւ զգոզն կու յորդորէ. եւ զտղայն ի փորոյն կու հանէ. աւգտէ արծուոց եւ փայծղան, եւ զլերդին կալուածն կու բանայ. եւ զքարն հալէ. եւ աւգտէ արաղանին. եւ թէ խմես եւ թէ աւծես՝ աւգտէ ծնկան ցաւուն. եւ թէ քացխով աւծես՝ աւգտէ հերքունին, եւ պահակին, եւ պարասին. եւ զմորթն յիստկէ եւ պայծառ առնէ. յամենայն գէշ իրացն, եւ գազանահարին, թէ խմցնեն՝ աւգտէ. եւ իր առնելուն չափն Բ դրամ է. եւ իր վնասն այն է որ՝ արուն գոզել տայ. եւ զիր չարութիւնն տանի գառնալեզուին հունդն. եւ իր փոխանն սալիխան է: Ասէ Պտին թէ գոզն յորդորէ, հանց որ զերդ արուն գոզէ. եւ զլերդն եւ զփայծաղն յիստկէ. եւ զկալուածն բանայ. յորժամ մեղրաջրով խմեն՝ աւգտէ յերղնիսային եւ ջղացաւութեան, եւ ճռանցաւութեան, եւ թուլութեան. եւ թէ աւծես այլ աւգտէ. եւ զայս խմէ, եւ յամէն աւր ի բաղնիք մտէ. բայց գլխոյն զեն է. եւ զիր չարութիւնն (տանի) անիսոնն: Ասէ Դս թէ իր փոխանն ի լերդին ցաւերն եւ ի փայծղան ցաւերն եւ ի գոզ յորդորելն եւ ի հայզ բանալն՝ սալիխան է, եւ Բ դանկ կշեռ սեւ չամիչն է. եւ ի պարասին դեղերն՝ իր փոխանն շայտարաճն է, իր չքաւքն:

 

ՖՈՒՖԱԼ

(Areca catechu).

որ է բուբալն. ինքն ի Հնդկաց կու գայ, զերդ ճավզպուէ է. եւ մէջն ծակ ունի. եւ սպիտակ եւ կարմիր լինի. եւ լաւն այն է որ պինդ լինի. հով է եւ չոր է յԲ տարաճան. կապող է. եւ դարձնող է. եւ թէ աւծես՝ տարֆան որ ի յաչքն լինի, տանի, ե՛ւ զբերնին տաքութիւնն. եւ զակռանին կու ամրացնէ. եւ զսիրտն կու ուժովցնէ. եւ զփսխելն կու կտրէ. եւ զհոգին խնդացնէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զլերդն ուժովցնէ. եւ զփորն կու կապէ. եւ թէ աւծես ամենայն տաք ուռէցի՝ աւգտէ. եւ զանձին թուլութիւնն տանի. եւ պեղծ խոցերուն եւ տայունին աւգտէ. եւ կերուածին այլ. աւգտէ եւ արաղանին. եւ իր առնելուն չափն Ա դրամ է. բայց թոքին զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սամխն. եւ իր փոխանն կարմիր սանդալն է:

 

ՖՈՒԹԱՆԱՃ

(Pouliot vulgaire).

որ է դաղձն. յիշած է ի վերայ դային:

 

ՖՈՒԹԱՆԱՃ ՆԱՀՐԻ

(Menthe aquatique).

որ է ջրին դաղձն. յիշած է ի վերայ դային:

 

ՖՈՒԽԱՅ

(BiՌre).

ինքն ըմբելիք է զերդ գինի. եւ չի հարբեցնել. եւ զինքն ի ծլած գարուն եւ մեղրէն կու շինեն. եւ իր ասլին բնութենովն կու լինի. եւ նուրբ այնող է. եւ աւգտէ հումրային. եւ զգոզի կու յորդորէ. եւ զտաքութիւնն եւ զսրութիւնն կու կտէ. եւ զսրտին զխառնիլն կու տանի. բայց փսխել կու տայ. եւ թէ զսերկեւլով այլ կու խառնէ նա՝ ստամոքին ուժ կու տայ. եւ թուխմային աւգտէ. եւ թէ սերկեւլով եւ ազոխի ջրով բռնեն՝ զծարաւն կտրէ. եւ աւգտէ տաք ջերմերուն. եւ իրիկամաց եւ բշտին զեն կու առնէ. մեղրն եւ տաք դեղեն զիր չարութիւնն խափանէ:

 

ՖՈՒԽԱՀ ԻԹԽԻՐ

(Fleur de Schoenanthe).

ինքն իթխիրին ծաղիկն է. լաւն այն է որ նուշահոտ լինի. բնութիւնն տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է յԲ տարաճան. զհայզն կապէ. եւ իր առնելուն չափն Ա մխթալ է. աւգտէ արուն գնալուն եւ թքնելուն. եւ թէ եփեն եւ զջուրն տաս որ խմէ՝ աւգտէ քարին որ ի բուշտն լինի. եւ զգոզն բանայ. Բագարատ ասէ թէ աւգտէ իրիկամաց եւ արգանդին. եւ աւգտէ նազաֆին, եւ արուն գնալուն, եւ հով ուռէցնուն, եւ լերդին, եւ ստամոքին. եւ թէ շատ հոտվրան՝ զգլուխն ծանր առնէ եւ քուն բերէ եւ զարունն թանձր առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի պարզատն. եւ իր փոխանն ղասաըլ զարիրան է:

 

ՖՈՒԽԱՀ Ի ՍՈՐԸՆՋԱՆ

(Fleur de Colchique).

որ է ասապէհ ըլ հուրմուսն. յիշած է.

 

ՖՈՒԽԱՀ ԸԼ ՔԷՄԻ

(Fleur de Vigne).

որ պ. վիլ կու ասեն, որ է խաղողին ծաղիկն. բնութիւնն հով է:

 

ՖՈՒԽԱՀ ԸԼ ՄԼՀ

(Fleur de sels).

որ է զահրաթ ըլ մլհի. յիշած է:

 

ՖՍՏՈՒԽ

(Pistachier).

տաք է յԲ տարաճան, եւ չոր է ի Ա տարաճան. բացող է. եւ ձէթն աւգտէ մանին. եւ զկրծացաւն տանի. եւ հազին աւգտէ, որ ի պալղամէ լինի. եւ սրտին ուժ տայ. եւ ստամոքբերնին ուժ տայ. եւ սրտին խառնակելուն աւգտէ. եւ զլերդին կալուածն բանայ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ նաւսր կեղեւն՝ զլերդին ճանապարհն յիստկցնէ, եւ յաւելցնէ զպահն, եւ աւգտէ ործկալուն, եւ զպալղամ փսխելն կտրէ. եւ իր ձէթն՝ զխոցերուն զտեղն կու յիստկէ եւ աներեւոյթ առնէ, եւ աւգտէ գազանահարին. եւ յիր կեղեւէն կէս դրամ տուր. բայց տաք լերդին զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի խիարին հունդն. եւ իր փոխանն ֆնդուխն է եւ պուտմն է:

 

ՖՍՏՈՒԽ Ի ՀԱՅԸՎԻԵԱՅ

(Graine de Baumier).

որ է հապ ըլ պալասանն. յիշած է:

 

ՖՏՐ

(Champignon).

որ է սամարուխն. շատ ցեղ է. եւ Ա ցեղն՝ ֆաղահն է, եւ Ա ցեղն՝ ղօշնայ եւ ֆաղահին, պ. հակիլ կու ասեն. եւ Ա ցեղն՝ ղայիլ. եւ ամէնն քամահ է. եւ քան զամէնն պեղծ ֆտրն է. եւ Ա ցեղն այլ՝ սահրայի է, եւ Ա ցեղն այլ՝ ի յաղբին ի ներքեւն կու լինի, եւ Ա ցեղն այլ՝ ի գինուն կարսին ի ներեւն կու լինայ եւ կու բուսնի. եւ թէ զայս ցեղս կեղեւեն եւ չորացնեն, յո՛ւմ որ մատին ծայրի չափ տան որ ուտէ՝ խելքն անցնի եւ երթայ ընկնի. եւ իր կեղեւն սպաննող է. ո՛վ որ չի սրբած սամարուխն ուտէ՝ յորդեծնութենէ կտրի նա. այլ չի լինի. եւ պեղծ խլտ ընծայի. եւ այն որ չոր է՝ զենն պակաս է. եւ բնութիւնն ֆտրին՝ հով եւ գէճ է յԳ տարաճին ի վերջքն, եւ ասցած է թէ յԲ տարաճան. եւ խատար եւ սքթայ բերէ. եւ լինի որ սպաննէ, եւ թուխմայ, եւ գնձակի ցաւութիւն ընծայէ. եւ թէ շատ ուտեն՝ յուշ հալի. եւ Ա ցեղն՝ սպանող է. զխնաֆաս կու առնէ, եւ պաղ քրտինք բերէ, եւ յԲ աւրն սպաննէ. եւ ինքն բորբսած, եւ ի յայն տեղերն որ պեղծ գազանն է բնակել, եւ ի ձիթենու տակն. եւ զիր չարութիւնն տանի դալար եւ չոր տանծն, (որ) խասիաթով աւգտէ, եւ բարկ գինին ի վերայ խմեն. եւ տո՛ւր զսքանճուպինն եւ զֆութանաճն:

 

ՖՐՈՒՂՈՒՏ Ի ԸԻԼԱՒՈՒԹ.

(Chardon).

որ թ. աշաք տիքանի ասէ. որ էշն զինքն շատ կու արծէ. եւ ի լերունքն եւ ի մորիքն շատ կու բուսնի. եւ տակն յերկան կու լինի. եւ հոտն նման է թառային հոտին. եւ թէ զտակն ջրով եփես եւ խմես՝ զքթին արունն եւ զփայծղանն հալէ, եւ զգոզն եւ զհայզն բանայ. եւ թէ զհունդն եւ զինքն ամենեւին խմեն՝ աւգտէ կրծոց պալղամին եւ խուլինջին. եւ թէ քիթրայով խառնես եւ աւծես մանին՝ աւգտէ:

 

ՖՐԻԿ.

 

որ է եղի ցորենն, որ այրեն ի կրակն եւ ուտեն եւ թ. ութմա կու ասէ: