Օգուտ Բժշկութեան

ԳԼՈՒԽ Ա

ԱՌԱՋՆ ՈՒՍԱՆԻԼ ԶԲԺՇԿՈՒԹԵԱՆ ԶՉԱՔՆ ԵՒ ԽԱՓԱՆԵԼ ԶՄԱՀԱՑՈՒ ԴԵՂՈՑՆ ԶՕՐՈՒԹԻՒՆՆ

   Եւ այլ իմացի՛ք, որ զայս բժշկութիւնս պատեհ է որ ամէն մարդ ուսանի, զի այն պատճառին համար որ քան զայս փառաւոր ուսումն չկայ, որ հանապազ մարդուն զառողջութիւնն կուզէ, եւ տէր Աստուած քան զմարդն փառաւոր ու պատուական իրք չէ ստեղծեր։ Եւ գրած է ի Հին Կտակարանքն, թէ Մովսէս հիւանդացաւ, եւ եկին նորա սիրելիքն եւ ասացին, թէ դեղ արա քեզ. եւ նա ասաց, թէ ով ինձ զայս հիւանդութիւնս երետ՝ նա զդեղն եւ զստածումն այլ ինքն տայ. եւ ձայն եղեւ ի վերուստ, թէ դեղ արա քեզ, զի դեղն այլ ես եմ ստեղծել եւ ստածումն այլ իմ հրամանաւն է. եւ դեղ արա քեզ, եւ ես տամ զառողջութիւն։ Ամէն դեղոց եւ ցաւոց տվողն Աստուած է, եւ ամէն ցաւու Աստուած դեղ է ստեղծել, զարդ զմահն՝ որ ճար չկայ։ Այլ ասացեր են բժշկապետքն, թէ բժշկութեան արուեստքն օգուտ է անձինն, որպէս աղօթքն եւ ողորմութիւնն օգտէ հոգոյն. եւ այլ պատեհ այն է, որ յառաջն մարդուն անձն առողջ լինի եւ ապա աղօթէ առ Աստուած. եւ որ չի լինի առողջ մարմնով՝ ոչ կարէ ծառայել Աստուծոյ հոգով. եւ այս պատճառովս այս բժշկութեան արուեստս պատուական եւ փառաւոր եղաւ։

   Եւ գիտացի՛ր, որ յառաջն այս ուսումն ի Հելլենացւոց ելաւ. եւ յետոյ ուսան ի նոցանէ Հնդիկքն. եւ յետ այնոր ուսան Հռոմաց իմաստասէրքն։ Եւ ի Հնդկաց մէջն այս ուսումն քիչ էր եւ նուազ եւ վատուժ. եւ շատ չարչարանօք կու ուսանէին. եւ բայց Հռոմաց իմաստասէրքն հեշտ արարին եւ աղէկ ուսան եւ ուսուցին ամէն ազգին, եւ նոցա բնութիւնն աղէկ եւ նմանութիւն էր այս արուեստիս, եւ աղէկ կարդային եւ կատարէին։

   Եւ թագաւորաց եւ մեծունաց պատեհ է, որ իմաստուն եւ ճարտար արուեստաւոր բժիշկ մն ի մօտն պահէ, այնոր համար որ յորժամ պիտենայ՝ տեղաց մն այլ չի փնտռեն, կամ այլ յերկրէ բերեն, եւ հանապազ մարդն առողջ չի կենար։

   Եւ դարձեալ ասացին իմաստասէրքն, թէ թագաւորաց սահմանքն է, որ զօրք կռվուն ժողվեն եւ տուն շինեն եւ ի մէջն դնեն զսլեհնին եւ պահեն այն աւուրն համարն, որ թէ չարկամն յայտնի ի դիհաց մն՝ նա բանան զայն տունն, որ սլեհն կայ ի ներս, եւ հանեն զսլեհն եւ բաժանեն զօրացն եւ հեծելին։ Թէ չարկամ չի կենայ՝ այն սլեհն ի յայն տունն մնայ, եւ ի ժիր զայն սլեհնին աշել կու պիտի եւ պահել աւուր մն պիտեւան։

   Եւ հաքիմն այլ կու պիտի որ ուսումն եւ իմաստութիւն ունենայ եւ ճարտար լինենայ ի յիր արուեստն, եւ դուլ եւ վատուժ եւ նենգաւոր եւ ոխասիրտ չի լինայ. շատ գրեանք լինի տեսնել եւ ի վարպետէ կարդացել, եւ իր մտացն շատ ստածումն լինի փորձել, եւ բարեմիտ եւ խրատատու լինայ. եւ կծնի եւ գոդի եւ գանձասէր եւ տամահի չի լինի, եւ աղքատաց իրք չի քննէ եւ Աստուծոյ սիրուն համար դեղ առնէ։ Եւ թէ այսպէս որ գրեցի չի լինի եւ հակառակն լինի՝ լաւն այն է, որ զայնպիսի բժիշկն չի տանին առ հիւանդն եւ դեղ չառնէ հիւանդին։ Այն պատճառին համար, որ մարդն որպէս քաղաք մն է, եւ բնութիւնն թագաւոր է քաղաքին, եւ ցաւն հիւանդին որպէս չարկամն է քաղաքին եւ ի ժիր կուզէ զքաղաքն աւիրէ. զի դեղերուն բնութիւնն զետ սլեհ է, որ կռվուն ժամն հաքիմն որպէս սլեհտար է։ Բայց կու պիտի որ աղէկ, ճարտար եւ սլիկ լինայ եւ գիտուն, եւ զատենն աշէ. որ ժամ թագաւորին կռվու ժամն ի՞նչ կու պիտի՝ իմանայ. եւ թէ չարկամն թագաւորէն հեռի լինի, եւ թագաւորն սլեհ ուզէ՝ պատեհ է որ սլեհտարն նետ եւ աղեղն տայ. թէ չարկամն այլի մօտի գայ՝ ըռումբ տայ. թէ հանց որ ի թագաւորն կցի՝ նա թուր տայ։ Թէ այսպէս չայնէ սլեհտարն, զհակառակն այնէ՝ եւ թպտիր կռվուն աւիրի եւ չարկամն յաղթէ զթագաւորն եւ զօրանայ։ Եւ բժիշկն այլ այսպէս պատեհ է որ զամէն իրք յատենն տայ եւ իմաստութեամբ առնէ եւ ճարտարութեամբ, եւ զամէն իրաց զատենն տեսնու եւ այնէ. հանց որ մէկի մն որ լուծման դեղ պատեհ լինայ՝ նա վերաբերութեան դեղ չտայ, եւ յորժամ գարէջուր պատեհ լինի՝ մուզաւարայ չիտայ, եւ զինչ որ հիւանդին տալու է՝ ատենն տայ եւ ի վերայ ուժին եւ ի վերայ հիւանդին տայ. եւ թէ հանց որ հակառակն այնէ՝ աւիրէ զթպտիրն եւ զբնութիւնն, զցաւն աւելցնէ, եւ հիւանդին մեռնելուն թպտիրն ի բժշկին անգիտութենէն լինայ։

   Բայց բժիշկն կու պիտի որ գիտուն եւ իմաստուն եւ հանց որ թագաւորն զնորա խօսքն ընդունի. եւ յորժամ թագաւորն կերակուր ուտէ՝ նա բժիշկն խէչն լինայ եւ աշէ ի կերակուրն եւ նստի ի մօտն. թէ կերակուրն վնասակար եւ զենարար իրք լինի, որ անկից զէն հասնի թագաւորին՝ նա չի թողու որ ուտէ, այնոր համար որ թագաւորաց եւ մեծունաց չարկամն շատ է։ Եւ այն կերակուրն, որ մահացու դեղ կայ՝ նշան ունի եւ երեւումն։ Հանց որ ի բրինծն կենայ մահացու դեղ՝ նա ի վրան զէտ դեղին ջուր գայ. եւ թէ ի գինին լինի՝ նա ի մարդուն աչքն զէտ արիւն երեւնայ կամ զէտ արեան ջուր եւ սեւ սեւ ծներ երեւայ։ Եւ թէ ի վարդն լինի՝ նա տերեւնին թոռմի եւ ճղքտած երեւնայ. թէ մահացու դեղն ի կապան եւ ի հալաւն լինի օծած՝ նա կապան մթնգուն երեւնայ եւ պեղծ երեւնայ աչիչն մարդուն, եւ թէ կապան սեւ լինի՝ զան մարդ դժուարութեամբ ճանաչէ։ Եւ ամէն մահացու դեղոց դեղ մն այլ կայ որ փարատէ զդեղն մահացու, եւ զանունն եւ զպատճառն եւ զնշանն կամիմ յիշել, թէ Աստուած կամի, ի յայս գրքին վերջքն Աստուծոյ զօրութեամբն։

   Եւ այլ հանց կու պիտի, որ թագաւորն զբժիշկն հարկեւոր եւ պատուական տեսնու Գ իրաց վերայ. նախ եւ առաջինն՝ որ է ի վերայ առողջութեանն եւ կենդանութեանն. եւ Բ ի վերայ ըռզակի, եւ Գ ի վերայ տանն եւ ընտանեաց. եւ այլ մարդիկ զայս փառս չունին որ բժիշկն ունի։ Առաջի կենդանութիւնն այն է, որ իրք մն շինէ բժիշկն, որ հիւանդին սիրտն չուզենայ, բայց կենդանութեան համար ուտէ եւ հաւնի զբժշկին շինածն։ Եւ ի ըռզակն այն է, որ հրամայէ, թէ այսպիսի իրք առնուլ կու պիտի. եւ թէ քանի կծնի է թէ գոդի է թագաւորն՝ նա առնու վասն առողջութեան պատճառին համար. եւ յորժամ ողջանայ՝ խնդութիւն եւ ուրախութիւն լինի։ Եւ այն որ ի վերայ զաւակաց եւ ընտանեաց իշխանութիւն ունի՝ միամտութեամբ մտէ եւ տեսնու, եւ կպչի ի ձեռվին եւ տեսնու զերակն, եւ թէ ի յանդամոցն թէ ի ծածուկ տեղացն ցաւ կայ՝ բանայ եւ տեսնու բժիշկն եւ զամէն ծածուկ խորհուրդն նորա ասեն։ Եւ պատեհ է որ բժիշկն զէտ խոստովանահայր լինի եւ զամէն ծածուկ խորհուրդն պահէ։ Թէ բժիշկն այսպէս չի լինի՝ ինքն չէ բժիշկ։ Եւ պատեհ է բժշկին, որ հարկեւոր եւ ծանրագլուխ լինի, եւ ձեռքն ի շնահաւոր եւ ոտքն թեթեւ լինի եւ ուսման տէր. եւ զինչ որ հիւանդին տայ՝ նա ամէնն օգուտ լինայ։ Եւ թէ բժիշկն ծանր-ձեռք լինայ եւ ոտքն ի շնահաւոր չի լինի՝ որքան որ ուսումն ունենայ, զինչ որ հիւանդին տայ՝ նա ամէնն օգուտ չի լինի։ Եւ զայլն Աստուած գիտէ։