Օգուտ Բժշկութեան

ՎԱՍՆ ՃԱՆԱՉԵԼՈՅ ԶԵՐԱԿՆ ՈՐ Է ՆԱՄԶՆ

Ասէ Գեղիանոս, թէ զմարդուն բնութիւնն ճանաչելն յառաջ երակն է վկայ եւ յետոյ գոզն եւ յետոյ ձեռնալվան։ Եւ ես հիմա քիչ ցուցանեմ փոքրիկ ի յերակ ճանաչելու խօսվի եւ ուսանողին հեշտ լինայ։

Եւ գիտացի՛ր, որ երակին շարժմունքն ի սրտէն է եւ շնչին տալուն է եւ առնելուն է, որ պահէ զբնական տաքութիւնն, եւ այնով ճանաչվի, որ սրտին ուժովութիւնն եւ վատուժութիւնն ինքն վկայ է բժշկին, եւ ցաւուն որ ի սիրտն է եւ սրտին բոլորն է եւ ամէն շէրեանին երկնին իրմէն լինի։ Եւ պատեհն այն է, որ զերակն ի ձախ ձեռացն տեսնուն, այնոր համար որ սիրտն ի ձախ դիհն է, եւ երկին տիրոջն հարցնեն թէ ի՞նչպէս ես։ Եւ ապա գիտենաս, որ կու պիտի զԴ մատդ հաւասար բռնես. եւ այն մարդն որ աղէկ առողջ մարմին է՝ ոչ խիստ պինտ բռնէ եւ ոչ խիստ թուլ. եւ դու աղէկ բռնէ պահ մն, զերկին զչաքն տես, թէ իմանաս ո՛րպէս է եւ ի՛նչ է աւելն եւ պակասն։ Եւ յառողջին եւ հիւանդին երկին մէջն որ այս ուսումն է՝ հեշտ է։ Եւ զմատդ ի վերայ երկին դնելն Գ ցեղ է, ո՛րն պինտ է, ո՛րն միջակ է, եւ որն կակուղ է։

Եւ այն երակն, որ զմատդ ի վերայ պինտ դնել կու պիտենայ՝ այն ալ Բ ցեղ է. Ա այն է, որ երակն ուժով լինայ, եւ թէ զմատդ ի վերայ պինդ չի դնես՝ նա երկին ուժն զմատդ խափանէ եւ չճանաչես՝ մինչեւ զմատդ ի վերայ երկին պինդ չի դնես. եւ Բ այն է, որ այս երկին տէրն մսլի եւ գէր լինի. նոյնպէս զսոցա երակն այլ պինտ պիտի որ տեսնուս։ Եւ այն որ միջակ է՝ Բ ցեղ է. Ա այն է, որ ուժն ի յուժովութիւն եւ ի վատուժութիւնն միջակ ե. եւ Բ այն է, որ երկին տէրն ոչ գէր եւ ոչ աւաղ է։ Բայց այն երակն, որ զմատդ ի վերայ կակուղ դնել կու պիտի՝ նա այն ալ Բ ցեղ է. Ա այն է, որ երկին տիրոջն երակն վատուժ լինայ, եւ Բ այն է որ երկին տէրն խիստ աւաղ լինայ. թէ զայսպիսի երակն պինտ բռնես՝ նա իր շարժումն ի մատինդ ներքեւն անհնար է որ երեւի։ Եւ յորժամ որ բժիշկն կամենայ երակ բռնէ՝ այսպիսի խրատնին պիտի որ ի միտքն պահէ, որ երակ բռնելուն ժումն իրենն հեշտ լինի աստուծով։

Արպիասուսն ասէ, թէ ուզես որ զմատդ ի վերայ երկին դնես, եւ երակն ի ներքեւ մատինդ միջակ խաղայ՝ նշան է առողջութեան. եւ այսպէս երկին բժշկապետքն նամզի մոհթատիլ ասեն եւ մուսթաւի։ Եւ թէ ի մատինդ ներքեւն ուժով լինայ եւ ուշ օթայ՝ նշան է, որ արիւնն յաւելցել է եւ կու պիտի որ վնաս գործէ. եւ բժշկապետքն այս երկին նամզի մումթալի ասեն, որ է ի լիքն, եւ կու հրամայեն որ երակ առնեն՝ որչափ որ կարիքն լինի։ Եւ թէ երակն վատուժ լինի եւ յուշ օթայ՝ նշանն այն է, որ այն պալղամն յաւելցել է որ չէ բնութեամբն. եւ բժշկապետքն այսպիսի երկին նամզի պատեհ ասեն, որ է ուշ կամ գուլ, եւ հրամայեն որ տաք եւ չոր իրվի ուտեն. եւ թէ շուտ օթայ, ի մատինն ներքեւն սուր երեւնայ՝ նշան է, որ սաֆրան յաւելցել է, եւ բժշկապետքն այս երկիս նամզի սարեհ ասեն, եւ հրամայեն որ հով իրվի ուտէ եւ թթու իրվի։ Եւ թէ որպէս աղեղի լար քաշած լինայ եւ պինդ օթայ՝ նշան է որ սաւտան յաւելցել է. եւ բժշկապետքն այս երկիս նամզի մութաֆայութ ասեն եւ հրամայեն, որ տաք եւ կակուղ կերակուրք ուտէ եւ ի բաղանիս մտէ. շատ օգտէ աստուծով։

Մասեհն ասէ, թէ երակն որ երեք մատդ ուժով օթայ՝ նշան է, որ պեղծ արիւնն յաւելցել է. եւ Բ մատդ զարնէ՝ գուշակէ նշան սաֆրային, եւ թէ Ա մատդ ուժով դիպի՝ գուշակէ նշան պալղամին, եւ թէ զերդ աղեղի լար քաշած լինայ եւ լարման լինի ի մատին ի ներքեւն եւ շարժումն հաւասար լինի՝ նշան է որ սէվտան յաւելցել է։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ տղայոց երակն մանր եւ սուր եւ ի ժիր լինի, եւ կտրճերուն երակն մեծ եւ ուժով է քան զտղայոցն եւ ինք ժիր եւ կից չի օթալ։ Եւ մարդկանց երակն վատուժ է քան զկտրճերուն. եւ ծերոցն այլ պակաս է եւ յուշ օթայ. եւ երակ կնկնաց վատուժ է քան զմարդուն եւ ի ժիր օթայ. եւ այն որ բնութիւնն հով է եւ չոր է՝ այսոր հակառակն է։ Եւ ձմռան երակն խաղաղ է քան զամռան երակն, եւ ամռանն շուտ է քան զձմռանն, որ չորս մատն լման եւ հաւասար օթայ, եւ երակն լման եւ լայն։ Եւ բժիշկքն այս երկիս զօրաւոր եւ ուժով ասեն, եւ ինքն նշան է առողջութեան. եւ թէ այսոր հակառակն լինի՝ նա այս երկին վատուժ ասեն, եւ ինքն նշան է հիւանդութեան։

Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ ուտելն եւ խմելն եւ շարժումն եւ բաղանիսն եւ բարկանալն զերակն զօրաւոր առնէ, եւ վախն եւ երկնչիլն զերակն փոխէ եւ ազգի ազգի այնէ։ Եւ ջերմն զերակն մանր այնէ. եւ յորժամ որ հիւանդութիւն ի վերջքն գայ՝ երակն մեծ լինի։ Եւ հալեւմաշ ջերմն երակն հաւասար լինի եւ պինտ լինի եւ մանր եւ չփոխի, եւ երակ որ ի յորդ նմանի՝ նշան է, որ ուժն պակսէ, եւ մահի մօտ է. եւ երակն որ դողայ՝ գուշակէ որ բնութիւնն եւ հիւանդն Բ այլ ուժով է։

Էհանան ասէ, թէ յորժամ որ երակն բարձր լինի՝ գուշակէ որ արիւնն զօրացեալ է, եւ թէ սուր լինի եւ ժիր օթայ՝ նշան է որ սաֆրան զօրացեալ է, եւ թէ ցած լինի եւ ծանր օթայ՝ նշան է որ պաղլամն շատցել է. եւ թէ բարակ եւ ծանր լինի եւ պինտ օթայ՝ նշան է որ սավտան յաւելցել է. եւ թէ փոփոխելով օթայ՝ նշան է որ սիրտն ցաւ կայ եւ տաք հիւանդութիւն։

Եւ գիտացի՛ր, որ զերակն յաւելցնէ ի բաղանիս գնալն, ի ճանապարհ երթալն եւ բարկանալն եւ շատ աշխատիլն եւ որ սոցին նման է։ Յորժամ ասոնք անցանի՝ եւ երակն այլ ի տեղն գայ։ Եւ յորժամ երակն փոփոխումն ունենայ կամ երեւնայ՝ գուշակէ ցաւ եւ վատուժութիւն բնութեան. եւ յորժամ որ երակն բարակ լինի եւ փոքր՝ գուշակէ, որ պեղծ խառնուած կայ ի յանձն եւ ի ստամոքին բերանն է խառնվել եւ ժողվել է խլտն եւ զստամոքն կու խածէ. եւ կրկին դողալն խիստ տաքութենէն է. եւ յերկան շարժիլն որ զէտ մռջում լինայ՝ այնոր նամլայի ասեն եւ ինքն բարակ է եւ վատուժ է. գուշակէ նշան մահու։

Իպն Մասուային որդին ասէ, թէ ի տաք հիւանդութիւնն զերակն մեծ հասկնալ կու պիտի եւ ի հով հիւանդութեւն՝ փոքր. եւ ի չոր ցաւերն զերակն պինտ քաշէ, եւ ի գէճ ցաւերն տես զերակն կակուղ եւ վատուժ իմանայ. եւ ով որ ուզենայ որ աղէկն եւ զվատն գիտենայ՝ յառաջն պիտի որ զշիրեանն գիտենայ եւ ուսնի եւ կարդայ, եւ ամրացնեն զմիտքն, որ այս ուսումն նորա հեշտ լինի։ Եւ այս ուսումն կատարեալ այսպէս ուսանիլն խիստ դժար է, եւ շատ ժամանակ աշխատիլ կու պիտի որ հասնիս մեծ փառաց. բայց այսչափ որ յիշեցի՝ ուսնողի օգուտ լինի, եւ իմանայ եւ հասկնայ աստուծով։