Օգուտ Բժշկութեան

Ըսթսխայ որ է արծուիքն որ է զմաստն. Ե ցեղ լինայ

Գեղիանոս ասէ, թէ փորուն ուռէցն Գ ցեղ է եւ Ե իրաց լինայ. մէկին ասեն լահմի, որ լուր միսն ուռի որպէս տիկ, որ տաճիկն սուալ քինայ ասեն, եւ մէկին ասեն զկի, այն որ ի լերդին տաք ուռէցէն լինայ. մէկին ասեն թապլի, որ լուր փորն ուռի, եւ թէ ի վրան զարնես՝ տաւուլի պէս ձայն հանէ. եւ մէկին ասեն քապտի, որ ի լերդէն լինայ, որ ի տաք ջերմերն շատ ջուր խմէ, եւ լերդն չբառնայ արիւն չանէ, եւ դեղին ջուր հանէ, եւ տայ ի յերակն, չբառնայ զջուրն եւ անձինն ուռէց բերէ։ Եւ թէ մարմինն ծակի եւ դեղին ջուր ելնէ՝ նա հիւանդն չի զերծանիր. եւ զկի եղածին դեղն դժար լինայ, մակար թէ հասու բժիշկ լինայ, եւ հիւանդն ի հաքիմին խօսացն ի դուրս չելնէ. հիւանդին ծառայողն ժուժկալ լինայ, որ այս ցաւուս դեղ լինայ։ Եւ թապլին այլ դժար լինայ, մակար թէ ցաւուն յառաջքն լինայ։

Նշան ըսթսխայի որ զկի ասեն այն է, որ տաք ջերմն ունենայ, եւ գոզն կարմիր, եւ ծարաւ, եւ թէ զձեռդ ի վերայ փորուն զայնես՝ ձայնն հանց որ ձեռդ ի վերայ ջրին զայնես, եւ թվի թէ ջրով ի լի է։

Շարապի, որ յանկարծակի մարդն ուռի ի տաքէ, եւ թէ մեծ եւ թէ փոքր մարդ. եւ մենք շատ փորձեցաք եւ շատ օգտութիւն գտաք։

Ա՛ռ ըռզիանի քօքի կեղեւ Ի դրամ, հնդուպէի քօքի կեղեւ Լ դրամ, եւ դի՛ր որ դրջի օր մի եւ գիշեր մի, եւ եփէ՛, որ Գ-էն Ա մնայ. եւ ա՛ռ շաքար եւ մեղր աղէկն, եւ զփրփուրն առ, եւ լի՛ց զջուրն ի հետ մեղրին որ ղվամ գայ, եւ ա՛ռ յապիկած աման եւ պահէ՛. եւ երբ պիտենայ տուր Ի դրամ՝ Խ դրամ տաք ջրով. խիստ աղէկ է։

Եւ տո՛ւր շարապի ուսուլն. ամէն սթսխային օգտէ, եւ առաւել որ ի փայծղանէն լինայ։ Կերպն այս է. - ա՛ռ քարավիզին քօքին կեղեւն Լ դրամ, հնդուպային քօքին կեղեւն Ի դրամ, քապարային քօքին կեղեւն ԺԵ դրամ, ըռազիանային հունդն Ի դրամ, հնդուպային հունդն Լ դրամ, քարավիզին հունդն Ի դրամ, իթխիր Ժ դրամ, թուզ Ժ հատ, չամիչ Ի դրամ. ջրով դրջէ՛ Ա օր եւ Ա գիշեր, եւ թէ հիւանդն տաքութիւն ունենայ եւ ծարաւ՝ քացախ խառնէ Ա գաւաթ եւ եփէ՛, որ իրեքէն Ա մնայ, եւ քամէ՛ կտաւով եւ պարզէ՛. եւ ա՛ռ շաքար կամ մեղր ԵՃ դրամ եւ ի ղվամ բեր, եւ առ աման եւ պահէ, եւ տուր ԺԵ դրամ, կամ Ի դրամ Խ դրամ տաք ջրով քանի՛մ անգամ, որ բանայ զերակն, եւ ապա դեղով ստածէ. եւ հնդուպէին քօքին կեղեւին ջուրն շատ օգտէ եւ զուռէցն կու տանի։

Ստածումն ըսթսխայի որ զկի ասեն։

Գեղիանոս ասէ, թէ այս ցաւս Բ ցեղ է. Ա լերդին ուռէցին դեղն է, որ ի յառաջն այնէ, եւ մէկայլն արծվոց դեղն է, հանց որ ժմուն տաս քասնի եւ սրքնճուպին, որ օգտէ լերդին ուռէցին. եւ ժմուն տաս զայն իրվին, որ զդեղին ջուրն հանէ եւ զլերդին տաքութիւնն կտրէ, եւ որպէս բակլի ջուր եւ հալիլայի, նուխու եւ ծորի ղուրս եւ որ նման է սոցա։ Եւ թէ այս արծվիքս որ զկի ասեն որ տաքութիւն չունենայ՝ տո՛ւր զքրքմին դեղն եւ զմազարիոնին զմաճունն, եւ զածուն զհին սպըտուրն դրջէ՛ ջրով եւ օծէ՛ ի փորն. խիստ օգտէ։

Դէվճանիսն ասէ, թէ բնութիւնն հով լինայ՝ տո՛ւր սրքնճուպին եւ հին կուլանկուպին. եւ թէ փորն ջուր շատ լինայ՝ տո՛ւր հապի սէքպինաճ եւ այարիճի ֆայղարայ, եւ զջուրն փորուն հանէ. եւ ղաղուլայ տուր շաքրով եւ մուսալասով եւ խնկի ջրով կարօսի, ըռզիանի հունդ մազտաքով եփէ՛, եւ այծու սպըտուր եւ կովու թրիք եւ պորայ, զամէնն ծեծէ՛ եւ ջրով շաղվէ՛ եւ տիմէտ արա եւ տո՛ւր պատեհաւոր կերակուր, որպէս տէհուճի միս եւ ապքամայ եւ կարօս եւ սազապ եւ քամոն. եւ արա՛ զայն թպտիրն որ զդեղին ջուրն ի փորուն հանէ եւ Ա քանի հեղ. օգտէ աստուծով։

Հապ զմաստի։ Ա՛ռ ֆարֆիոն եւ հնդի աղ եւ սակամոնի եւ թրպութ Գ Գ դրամ, եւ զմուռ Զ դրամ, եւ սապռի սկուտրի ԺԶ դրամ. զամէնն աղա՛ եւ մաղէ՛ եւ ա՛ռ զշնխաղողի ջուրն եւ եռցո՛ւ եւ այնով շաղվէ՛ եւ հապ արա եւ ի շուքն չորցո՛ւր եւ տո՛ւր ի ժմուն Ա դրամ ըղտու կաթով։

Եւ թէ Բ դրամ ըռաստուխ եւ Բ դրամ անիսոն տաս՝ խիստ աղէկ է, զդեղին ջուրն կու հանէ։

Պատճառ որ տապլի ասեն

Արպիասօսն ասէ, թէ ինքն պինտ ուռէց է ի լերդէն, եւ ոմանք ասեն թէ լերդն հովցել է եւ չէ խիստ հով, եւ այս լաւ է քան զլահմին։

Նշան որ տապլի ասեն այն է, որ ջերմն եւ տաքութիւն չի լինայ, եւ գոզն կարմիր չի լինայ, եւ թէ ձեռքդ ի վերայ զարնես՝ որպէս տապլի ձայն ածէ, այնոր համար տապլի ասեն։

Եւ այս ցաւս ի հաւաոտ երկիրն շատ լինի եւ ի ծովեզերքն, այն է որ ստամոքն զկերակուրն չի կարէ հալել, եւ քամի եւ սէվտայ այնէ եւ տայ ի փայծեղն, եւ փայծեղն ուռի, եւ քանի երթայ՝ մեծնայ, եւ ի ձախէ ի յաջ դիհն անցնի, եւ գայ ի մէկ տեղ կցի, եւ շլիքն բարկնայ, եւ երակն լարի, եւ կաշին սեւնայ, եւ մեռնի։

Ստածումն որ տապլի ասեն։

Դեղն այն է, որ քրքումին դեղն եւ մաճունի լօք տաս. օգտէ եւ մաճունի ղուստ. եւ յետ այնոր տո՛ւր լուծման դեղ եւ մազարիոն եւ ըռաստուխ եւ ֆարֆիոն եւ խարխիարի քամուքսն եւ դեղին հալիլայ եւ այրասայ եւ սամխ իր չափուն, որ ժմուն է պիտեւան, եւ յետոյ տո՛ւր զայն դեղերն, որ զգոզն յորդորէ եւ ցեղ ու ցեղ դեղերն, եւ թէ շաբաթն Ա կուլքաքանաճ տաս նորա՝ շատ օգտէ, եւ յետոյ զքրքումին զդեղն եփէ, ըռզիանի եւ կարոսի հունդ, եւ զջուրն տուր որ խմէ, եւ թէ հիւանդն ուժով լինայ՝ աշխատիլն լաւ է։

Դեղն այս է։ Ա՛ռ անիսոն ցանծու Ժ դրամ, սինամաքի Ե դրամ կամ Ժ դրամ ըստ ուժուն, յունապ Լ հատ. եփէ՛ մէկ լիտր ջրով, որ իրեքէն Ա մնայ, եւ ա՛ռ սակամոնի կէս դրամ, շաքար ԺԵ դրամ եւ տո՛ւր Ա հեղ, որ խմէ տաք տաք. Գ անգամ այս նշանօքս, որ զքամին հանէ։

Սահակն ասէ, թէ գոզն կարմիր լինայ՝ իսկի չողջանայ հիւանդն, եւ թէ բնութիւնն կապ լինայ՝ տո՛ւր հապի ըռեւանդ ըռզիանի ջրով եւ կակուլայ սրքնճուպինով եւ տակերու ջրով եւ ղուրս ըռեւանդ։ Եւ թէ ցաւն խիստ լինայ՝ տո՛ւր շուրջ գալ յամէն վաղվնէ, եւ թէ կերակուր քանի քիչ ուտէ լաւ է. եւ սերկեւիլի եւ ծորի շարապ խմէ. եւ թէ վատուժ լինայ՝ տո՛ւր հաւձագ եւ մասուս եւ պաքսիմատ։

Մասեհն ասէ, թէ լերդին տաքութենէն լինայ՝ տո՛ւր լուծել դեղին հալիլայով եւ ղաղուլի ջրով, հանց որ Հ դրամ լինի, եւ անծխոտի ջուր եւ եղերդական ջուր, որ քամեն եւ տան. եւ իր չքօքն աւշնի ջուր խառնէ եւ տո՛ւր որ խմէ, եւ մազարիոնի մաճուն տուր. եւ ի մրգանց եւ ի գէճ կերակրոյ պահէ՛ զքեզ, եւ սազապի մաճուն տուր։