Օգուտ Բժշկութեան

Բշտեր եւ է ինքն ճատարի եւ վարդ եւ քութէշ եւ ծաղիկ

Պատճառ բշտերուն այս է

Ապուճարեհն ասէ, թէ լինի ինքն ի տաք արունէ եւ գէճ, որ յաւելնայ անձն, եւ կամ ի մօրն մնացած արենէն, որ տղան ի մօրէն է կերել, որ է հայզին արիւնն։

Նշան բշտերուն այն է, որ ջերմն խիստ լինայ եւ դեղն չունենայ. եւ Գ օր եւ Գ գիշեր ջերմն լինայ, եւ կռնակն ցաւի, եւ աչվին կարմիր լինայ։

Ստածումն բշտերուն այս է։

Ապուճարեհն ասէ, թէ յառաջն երակ առ. եւ թէ բուշտ ելնէ՝ մի՛ առներ երակ. զէն է. եւ թէ գարէջուր տաս յունապով՝ օգտէ, եւ ոսպ կտուած եւ սրքնճուպին խիարի հնդով եւ քասնու հնդով ի բան տար. եւ թէ երակ առնես՝ գարէջուր մի՛ տար, եւ հով իրաց հեռու կաց. եւ այն իրքն որ զբուշտն եփէ՝ ի դուրս հան. ա՛ռ ոսպ կտուած Ժ դրամ, քիթրայ Ե դրամ, ըռզիանի հունդ Գ դրամ. զամէնն եփէ՛ Գ եւ կես լիտր ջրով մինչեւ Գ - էն Ա մնայ, եւ քամէ՛ եւ քիչ մն զաֆրան խառնէ եւ տո՛ւր որ խմէ. եւ ըռզիանի ջուր եւ շնխաղողի ջուր խմէ շաքրով, եւ քիչ մն քարօսի ջուր խառնէ. եւ գնծաջուր յաչքն կաթեցուր, եւ թութիայ լոսած յաչքն կաթեցուր, որ զաչքն պահէ, որ չբշտէ։

Էհանան ասէ, թէ դեղն այն է , որ երակ առնէ. եւ թէ չի լինայ երակ՝ ապիկիս արկանէ. եւ աչիչն պէտ արա որ չաւիրէ. եւ վարդէջուր եւ աղտորի ջուր եւ նռան ջուր կաթեցու եւ զգինծն նռան ջրով դրջէ՛ եւ կաթեցու յաչքն. տո՛ւր կերակուր մաշ եւ ոսպ հոռոմ ձիթով. եւ տո՛ւր խնծոր եւ տանձ. եւ թէ ձմեռն լինայ՝ վառէ՛, որ տօթ շատ օգտէ։ Եւ յորժամ բշտերն չորնայ՝ աղ տրորէ շիրիկ ձիթով եւ օծէ. եւ մանուշկի ձէթ ի քիթն կաթեցուր։

Թէ զմուշքն խմցնես ծաղկին տիրոջն՝ շուտ ի դուրս տայ եւ ի ներս չի մնայ։

Պատճառ վարդին եւ քութէշին եւ ծաղկին

Մասրճուէն ասէ, թէ տաք եւ չոր յարենէ լինի, որ յաւելնայ, եւ մնացած արենէ որ ի մօրէն հայզէն մնայ։

Նշան վարդին եւ քութէշին եւ ծաղկին այն է, որ բերանն չորութիւն լինի, եւ հիւանդն չունենայ խաղաղ, եւ սիրտն խառնակի, եւ աչվին կարմրի, եւ ջերմն խիստ լինայ եւ շատ։

Ստածումն վարդին եւ քութէշին եւ ծաղկին։ Դեղն այն է, որ կաթուղիկէն երակ առնեն եւ արիւն հանեն ըստ ուժուն. եւ թէ հիւանդն տղայ լինի՝ մի՛ երակ առներ, ապիկիս արկ եւ լման հան։ Եւ այսպէս թէ չառնես՝ ստածումն դժար լինայ. եւ հանց լինի, որ ամէն անդամն բշտէ։ Եւ Բ դիհացն այլ երակ առ, մինչեւ հիւընդին ցաւն դիւրանայ, եւ շուտով զերծի։ Եւ ստածումն այն է, որ յառաջն յիշեցի. Բ ցաւն մէկ մէկի պէս, եւ ստածումն այլ մէկ է. եւ քութէշին գարէջուր եւ գէճ իրվի շատ պիտի որ տան։

Մասուային որդին ասէ, թէ տո՛ւր զայն իրվին որ գիճացնէ, որպէս գարէջուր եւ դդմի ջուր եւ որ նման է սոցա. եւ չի պատեհ որ տաս զայն իրվին, որ զփորն լուծէ։ Եւ թէ փորն լուծ լինայ՝ տո՛ւր սերկեւիլի շարապ եւ ըռուպ. եւ տապաշիր եւ հայկաւ եւ մատնէհար կաւ, զախմ արապի եւ ծորի ըռուպ յիրար խառնէ եւ ի բան տար։ Եւ յորժամ ողջանայ՝ տուր ազոխի մուզաւարայ եւ աղտորի, եւ քիչ մն նշի ձէթ խառնէ. եւ յորժամ այն վեր տվածն չորնայ՝ հաւձագ տուր եփած։

Սահակն ասէ, թէ խաշխշի շարապ եւ պզր ղաթունի լուապ եւ նոպաթ ճուլապ խառնէ գարէջուրն. եւ ոսպ եւ յունապ եւ սպանախ, նշի ձիթով լինի եփած. եւ ջաւս պաւրայ նշի ձիթով օգտէ աստուծով։