Աշխարհացոյց

Քանզի զՅունականաւն եւ զԿասբիականաւն մերոց իսկ արանց պատահեաց շուրջ անցանել, յորմէ վարկանիմք եւ Հնդկականն նոյնպէս լինել, եւ ոչ որպէս ոմանք ասացին՝ Ովկիանոսի պարունակել զամենայն. այլ հաւանեալ մեր Պտղոմեայ պատմութեանն, որոյ արք զայրեալ գաւտեաւն անցին ի հարաւակոյս եւ զազգն զայնոսիկ ճշդիւ գրեցին եւ սահման ճարակաց նոցա չափեալ յԱկիւսիմբեայ մինչեւ ի Լուսնի լեառն, եւ անդր եւս՝ յանծանաւթ երկիր եւ շուրջ եկեալ զանծանաւթ երկրաւ յՈվկիանոսէ մինչեւ ցՈվկիանոս. եւ զեւս առաւելսն լռեաց, զոր ոչ երբեք կոխեաց ոք եւ կամ ետես ակն մարդոյ։ Որում /268a/ եւ աստուածային գրոց ի ճահ գան վկայութիւնք։ Որպէս Յոբ ասէ. «Ձգեաց զհիւսիւսի զոչընչիւե եւ «հրաման պատեաց զերեսս ջուրցե, այսինքն է հրաման Աստուածային բաւական՝ ունել զեզր ջրոյ անծանաւթ ծովու։ Ոչ պիտաց երկրի եւ եզեր սպառուածին անծանաւթ երկրի, ոչ պիտոյացեալ ջրոյ։ Բայց թէ եւ է շուրջ զանծանաւթ երկրաւ ծով, կամ շուրջ զանծանաւթ ծովու երկիր, մեք, անհաս եղեալ մտածութեանց, լռեմք եւ գրեմք զայս միայն, զոր կոխեաց ոտն եւ ետես ակն մարդոյ։

Արդ՝ սկսեսցուք ըստ Պապայ Աղեքսանդրացւոց Երկրագրութեան, որ ըստ ինքնագիր բոլորակն Կղաւդէոս Պտղոմեայ Տիեզերագրութեանցն չափուց, սկսեալ յայրեալ գաւտոյն կրկնակի ի հիւսիւսի եւ հարաւ։ Բայց սկսանի այրեալ գաւտին յանծանաւթ երկրէ Սիւնացւոցն, անցանելով ընդ Տապռաբանիա կղզոյ ստորոտն եւ ընդ Նիւղոս գետոյ վտակսն, եւ ընդ ամենայն Եթովպայսն, ըստ հարաւոյ կողմանէ Թէոքիմաց լերինն, որ կոչի աստուածոց աթոռ, ձկնկեր եթովպացիսն, յանծանաւթ երկիր։ Իսկ ովկիանոս է զկողմամբք զեփիւռոս հողմոյ։ Սկսանի քսան եւ մի մասնէ զլայնութիւնն, առ ձկնկեր եթիոպացիս, եւ Թէոքիմաց լերամբք, եւ պատէ զարեւմուտս մինչեւ /168b/ ի սպառ լայնութիւն չափոյ՝ դառնայ ընդ հիւսիւսի յարեւելս մինչեւ ի վաթսուն մասն լայնութեան, որ է հանդէպ Կարկինեան ծոցոյն Պոնտոսի առ Քեռսոնիւ։ Եւ անտի յառաջ՝ անծանաւթ երկիր. եւ պատէ զմնացեալ մասունս հիւսիւսոյ, եւ զարեւելս, եւ զհարաւ եւ քսան մասն յարեւմտից՝ մինչեւ ցնոյն Ովկիանոս։ Իսկ զաւելիսն քան զայս չափ, չէ ուրեք տեսեալ կամ ծանուցեալ, վասն այնորիկ անծանաւթ կոչի երկիր եւ Ովկիանոս։ Եւ է Ովկիանոս ծանաւթ նաւագնացութեամբ կղզիք վեց հանդէպ Ներքսագոյն Լիբիոյ, որ Երանելեաց կղզիք կոչին։ Եւ դոցա ըստ արեւմտից՝ վեց կղզի այլ է։ Եւ սոցա ի հիւսիւսոյ են չորս կղզիք հանդէպ Մաւրիտանիա, եւ նեղուցն, որ կոչի Սեփտէ, այսինքն է եւթնեակ քան զեւթն մղոն ունի լայնութիւն տեղոյն, որ գետաբար ելանէ յՈվկիանոսէ եւ ծնանի զՅունաց ծովն, որոյ յարեւմտից կայ այլ կղզի մի։ Իսկ Ովկիանոս երթեալ ընդ հիւսիւսի եւ դարձեալ ընդ յարեւելս առնէ երկու կղզիս, որ կոչին Բրիտանացւոց աշխարհք։ Եւ կղզի մի այլ, որ զՍկանդրէ անուանի, յորում Գութք լեալ են։ Եւ քան զայս կղզիս, այլ նաւագնացութիւն չիք եւ ոչ /169a/ հասեալ է մարդ անդ. վասն այնորիկ կոչի անծանաւթ ծով։ Մտանեն եւ գետք քսան եւ մի յարեւմտեայ յՈվկիանոս։

Իսկ երեք ծովք զորով երկիր շուրջ է։ Առաջին ծով Հնդկայինն, որ կոչի Կարմիր ծով, յորմէ ծոցոյ ելանեն Պարսից եւ Արաբացւոց ծովք։ Իսկ յարեւելից Սիւնացւոց աշխարհաւն, եւ ի հիւսիւսոյ՝ Հնդկաւք եւ Պարսիւք եւ Արաբացովք. իսկ յարեւմտից՝ Եգիպտացովք եւ Եւովպացովք։

Երկրորդ ծով՝ Յունաց, որ ծնանի յՈվկիանոսէ եւ լայնացեալ ձգի մինչեւ յԱսորիս. Եւ սահմանի՝ յարեւելից Ասորովք եւ Փիւնիկեցովք. իսկ յարեւելից հարաւոյ՝ Հրէաստանիւ մինչեւ ցԵգիպտոս. իսկ յարեւմտից հիւսիւսոյ՝ Մէջներկրայք մինչեւ զՔաղկեդոն, յորմէ ծոցոյ ելանէ Պոնտոսի ծովն եւ ձգի մինչեւ ցԵգեր. իսկ հիւսիւսոյ՝ Եւռոպի մինչեւ զՍեփտէ. իսկ հարաւոյ՝ Լիբիա մինչեւ ցնոյն Սեփտէ։

Երրորդ ծովն՝ Վրկանի, որ կոչի Կասբից ծով։ Ձգի երկայնութիւն նորա ի բերանոյ Երասխայ եւ Կուր գետոյ՝ մինչեւ ցմուտս Պողիտովմետեայ գետոյն։ Եւ սահմանի յարեւմտից Հայովք. իսկ յարեւմտից հիւսիւսոյ՝ Աղուանովք. իսկ հիւսիւսոյ՝ Սկիւթացովք. իսկ յարեւելից՝ ազգաւն, որ կոչի Արա Ոմբաստակեք. իսկ յարեւելից հարաւոյ՝ Վրկան աշխարհաւն. իսկ հարաւոյ՝ Մարաւք, Գեղաւք եւ Դիղմովք եւ Կասբիւք՝ մինչեւ /169b/ ի մուտս Երասխ գետոյ։

Նոյնպէս յերկիր բաժանեալ յերիս՝ յԵւռոպէ, ի Լիբիա, եւ յԱսիա։ Եւ ունի զարեւմտական հիւսիւսային կողմն Եւռոպի մինչեւ Տաւնաիս գետ. եւ զարեւմտական հարաւային կողմն Լիբիա մինչեւ ի Կարմիր ծով։ Իսկ յայսոցիկ սահմանաց յարեւելակոյս հիւսիւսի եւ զհարաւ զՄէջն Ասիա ունի մինչեւ ցանծանաւթ երկիր, վասն որոյ մեծագոյն է քան զայլ հատածսդ։ Իսկ միջոց աշխարհի բնակութիւն մարդկան Պտղոմէոս զԵրջանիկն Արաբիա ասէ, բայց ես ոչ հաւատամ, քանզի զԵրջանիկն Արաբիա աւետարանն ծագս երկրի կոչէ, ուստի եկն դշխոյն հարաւոյ։ Բայց մէջ լսի, որ մի չափ հեռակացութիւն ունի ի ծայրիցն եւ յեզերացն, եւ այն է Երուսաղէմ, որում աստուածային գիրք վկայեն, թեպէտ եւ ըստ չափուցն Պտղոմեայ երկայնատարած է յարեւելս կոյս։ Այլ զերկու չափս ի մի դնելով նկարագրեսցուք։ Սապէս եւ հարաւայինն ութ աւելի գայ քան զհիւսիւսայինն ըստ Պտղոմէական չափուն, զոր երկու ի մի եդեալ կերպագրեսցուք զերկայնութիւն չափիցն. ութսուն ամբողջ պահեսցուք, վասն զի նեղ է, եւ զհարիւր կրկնեսցուք. եւ լինի յիսուն, այնպէս նման գրեսցուք։ Նոյն գունակ եւ ըստ հարաւոյ այրեցական գաւտովն կրկնեսցուք զութն՝ չորս, եւ բերէ ստուգապէս ըստ նմանու/170a/թեան Պտղոմէական երկրագրութեանց։

Եւ արդ՝ որովհետեւ բովանդակեցաք զհասարակախաւսութիւնն, այսուհետեւ սկսեսցուք պատմել աշխարհ աշխարհ առանձինն ըստ գրից դեղագրից Տեղագրութեանց Պապայ Աղեքսանդրացւոյ, սկիզբն արարեալ յԱրեւմտեայ Ովկիանոսէ, ի Սպանիա աշխարհէ։