Պատմութիւն Փարէզի եւ Վեննայի

Իշխանըն տեղիք տայ եւ մեծ պատրաստել,
ԶՓարէզ, զաբեղան անդ ագուցանել,
Իբրեւ զհրեշտակ աստուծոյ պատուել,
Փրկիչ եւ ազատիչ իւրըն քարոզել:

Եկեալքն հարցանէին, թէ. - Նա ո՞վ իցէ:
Ասէր, թէ. - Եւս որդի քրիստոնէից է.
Փոքր է տարեալ ըզնա՝ նա ոչ գիտիցէ,
Եւ այժմ քրիստոնեայ եւս լինելոց է:

Պատմէր զգործըս նորա՝ զամէնըն կարգաւ,
Զբանտն եւ զչարչարանս, զոր յինքըն անցաւ,
Եւ թէ զի որպիսի նա հնարեցաւ,
Որով հազիւ Դօլֆին անդէն ազատաւ:

Իսկ Փարէզ երեք օր անդէն համբերէ,
Ապա զաբեղան առ իշխանն առաքէ,
Թէ. - Գնա՛, զխոստացեալն ի ժամս խնդրէ
Եւ տես, Դօլֆի իշխանն ի՛նչ կու հրամայէ:

Եւ աբեղան երթեալ՝ առաջի կացեալ,
Սիրով եւ խնդութեամբ ըզնա ողջունեալ,
Ասէ. - Ժամ է, իշխան, զխոստացեալն տալ,
Զինչ որ եւ քո կամքն էր, զամէնն կատարեալ:

Ասէ իշխանըն. - Տէր, խոնարհեմ բանին,
Բայց ա՛ռ դու զայն կտրիճն, գնա ի բանտին,
Խօսին նոքա յիրարս ՚ւ իրար հաւանին,
Տէրըն վկայ լինի, զինչ նոքա կամին:

Ելնուն յապարանիցն եւ ի բանտըն գան,
Եւ ընդ լուսամըտին ընդ նա զրուց տան,
Փարէզ արապ լեզուով ասէ նմա բան,
Եւ աբեղան եղեալ նոցա տրակոման:

Իսկ աբեղան ասէ, թէ. - Վեննա՛ խաթուն,
Զինչ որ գործեաց կտրիճս՝ զամէն լուեալ դուն,
Թէ որպէս հան ըզհայրդ ի բանտէն անհուն.
Արդ՝ հայրդ ըզքեզ տուեալ փոխան այն բարուն:

Ապա պարտ է՝ սիրով դուք զիրար առնիք,
Ժառանգորդ հայրենեաց քոյոց լինիցիք,
Զի սորա արած բանն եւ սորա գործիք
Ոչ հաւատամ՝ լինի յերկիրս եւ յերկինք:

Վեննա ասէ. - Եղբա՛յր բարիոք գործեաց,
Որով ըզծեր հայրն իմ անդէն ազատեաց,
Տէրըն տացէ նմա զաթոռն փառաց,
Զի ժառանգորդ լիցի իմոյս հայրենեաց:

Բայց ինձ ամուսնանալ յոյժ անհնար է, -
Լալով եւ դառնութեամբ ըզմահն իւր խնդրէ, -
Տէրըն տացէ ինձ մահ, - զայս նոցա ասէ,
Որ ի կըշտամբանացս այսուիկ խալըսէ:

Այլ Փարէզ ի յետկոյս կար՝ զամէն լսէր,
Եւ սիրտն ի մէջ փորուն այրեալ՝ մորմոքէր,
Ի տուն դառնալ փութով ինքըն յօժարէր,
Զի զարտասուքն եւ զլացն ոչ ոք տեսանէր:

Թոյլ տուեալ երկու օր ի վերայ անցեալ,
Փարէզ աբեղայիւն ի բանտըն կրկնեալ.
Բազում ազգի բանիւք զնա վշտացուցեալ,
Բնաւ ի մի խօսիցն նա ոչ հաւանեալ:

Այլ զայս աղերսանօք նոցանէ խնդրէր,
Զի յայլ իշխանդստերցն՝ զոր կամէր, առնէր,
Եւ զերդ զաղախին զնա ի տունն պահէր,
Եւ եթէ ոչ կամքն էր՝ ի բանտն արգելէր:

Փարէզ երբ որ տեսնոյր զնորա պնդութիւն,
Սրտիցն եւ ի յաչացըն թափէր արիւն,
Այլ անտի ոչ ժուժէր, փութար դէպ ի տուն,
Հիանար ընդ աղջկան մի համբերութիւն:

Դարձեալ եւս երկու օր ի վերայ կրկնէ,
Կամեցեալ որ, փոքըր այլ զնա վշտացնէ.
Իմացեալ Վեննայու՝ ի ներքս մտանէ,
Փութայ նա, զգարշելի հոտն պատրաստէ:

Փարէզ աբեղայիւ ի ներքս իջանի,
Նա սիրուն Վեննայու բնաւ հոտ չառնի,
Թէպէտ եւ աբեղան եւս յոյժ ժըպըրհի,
Այլ Փարէզու իբրեւ անուշ հոտ թուի:

Ըսկսեալ աբեղան եւս ողոքելով,
Թէ եւս զնա ի կամս իւրեանց բերելով,
Երբ որ անվեհերիլ զնա տեսանելով,
Մահու եւ տանջանաց սպառնալիս տալով:

Երբ որ ի յամենից երկիւղ ոչ կրեալ,
Փարէզ ըզաբեղան արտաքըս հանեալ
Եւ ըսկըսեալ ընդ նա լատին զրուց տալ,
Թէ. - Ի՞նչ պատճառ է, դու ինձ չես հաւանեալ:

Ասէ ցնա Վեննա. - Եղբա՛յր իմ գովեալ,
Քան զամենայն կտրիճս այլ փառաւորեալ,
Այլ զիս մի՛ ամուսին, այլ աղախին կալ,
Եւ զհայրենիս իմ ժառանգ քեզ տուեալ:

Ասէ Փարէզ. - Վեննա՛, ունկն արա բանին,
Առ քեզ պահեա նշան զայս իմ մատանին,
Բայց նշան բարութեան այսուիկ մեզ լիցին,
Եւ ես աստ ոչ կենամ վասըն քո սրտին:

Իսկ Վեննա զմատանին երբ ի ձեռն առաւ,
Թուէր, թէ մատանին իւր նմանեցաւ,
Փութաց առ Եսաբէլ՝ զմատանին ցուցաւ.
- Ի՞նչ մատանի է սա, - ի նմանէ հարցաւ:

Ասէ. - Գիտե՞ս, խաթուն, է այս մատանին,
Յորում էաք ի տուն գեղն քահանային,
Որ նշան պսակաց տուեր Փարէզին.
Չի լինի սոցանէ ոք Փարէզ լինին:

Իսկ Վեննա ոլորեաց զերեսն եւ հայեաց,
Փութանակի ըզկերպ Փարէզու գիտաց,
Թէպէտ գօտի ունէր ՚ւ ալիքն էր թողած,
Փութեալ ի պարանոցը զինքըն կախեաց:

Եղեւ անդ յոյժ լալումն եւ բարձր ճչում,
Եւ կայր ի մէջ բանտին ահիւ դղըրդում:
Եւ աբեղան կարծեաց, թէ եղեւ սպանում,
Եւ կամ բազմաց արեանց եղեւ մեծ հեղում:

Մեծ ժամ պարանոցացըն կախեալ կային,
Պահ զիրար համբուրէին, պահ կու լային,
Յետոյ զիւրեանս զսպեալ՝ բանտէն ելանէին,
Եւ յառաջ իշխանին ուղղեալ գնային:

Փարէզ խօսի ծածուկ ՚ւ ասէ ցՎեննա.
- Յառաջըն դու խօսիր առաջի նորա,
Եւ զինչ որ դու կամիս, զիւրն ամէնն ասա,
Բայց անունս ի բերան քո իսկի չգայ:

Երբ որ կացան նոքա յառաջ իշխանին,
Եղեւ յոյժ խնդութիւն իշխանի սրտին,
Զի իւր խոստումն եղեւ, զոր ասաց նոցին,
Եւ ոչ խրտաւ սիրտըն ղարիպ կտրճին:

Ասէ Վեննա. - Հա՛յր իմ, թողութիւն արա.
Զի բիրտ եւ դժնդակ դուստր ձեզ եղայ,
Ահա մինչեւ ի ժամս դիմեցի ՚ւ եկայ,
Այսուհետեւ, հա՛յր իմ, զկամըս քո արա:

Իսկ Փարէզի պատրաստ չուան մի ունէր
Եւ ընդ նմին սուր մի ի գաղտիկ պահէր:
Իբրեւ Վեննա խաթունն ըզխօսքն աւարտէր,
Փարէզ պարանոցին զչուանն արկանէր:

Խօսի ֆռանկերէն եւ ասէ ցիշխան.
- Ահա չուանս եւ սուրըս պատրաստի կան,
Զի Փարէզ ծառայդ եմ չար ՚ւ ամբարտաւան,
Զի ոչ գործեալ եմ գործ մտաց քո հաւան:

Երբ որ Դօլֆին ետես, որ Փարէզ է նա,
Գետնէն ի վեր կալնու ի բազկին վերայ,
Զերկու տիպն համբուրէ եւ յոյժ գոհանայ,
ԶՎեննայու տալ նմա՝ վերնոյն իմանայ:

Առաքէ, փոյթ կոչէ զնորա հայր եւ մայր.
Եւ Օրտուվարդ լուեալ ճեպէր ի փոյթ գայր.
Եւ իշխան զապարանս ի յարգելոյր տայր,
Ցնծայր ի կեր ՚ւ ի յարբս, որ ին ընդ իրար:

Եւ յետ քանիցս աւուրց հարսնիք արարին,
ԶՓարէզ եւ զՎեննա անդ պսակեցին,
Նոյնպէս Օրտուվարդու զԵսաբել տուին,
Զի ժառանգ լինիցի տանըն Յակոբին:

Յետոյ այսմըն բանից սակաւ ամն անցեալ,
Դօլֆի իշխան մահուամբ առ տէր փոխեցեալ,
Իսկ Փարէզ ժառանգորդ թագին նորա լեալ,
Եւ զերկիրն անդէն յոյժ զուարճացուցեալ:

Երեք մանուկ կտրիճ Փարէզու լինի,
Յառաջ քան ըզՎեննա Փարէզ մեռանի.
Որ Վեննայով կացեալ քառասուն տարի.
Յետոյ որ վախճանեալ՝ ամէն վճարի:

Նոյնպէս Օրտուվարդու լեալ երկու որդի
Եւ հօրն Փարէզու նա ժառանգ լինի,
Բայց տանէն Փարէզու ոչ ուրեք զատի,
Նոյնպէս եւ Եսաբէլ ի տանըն լինի:

Մինչեւ որ մահըն գայ, զամէնըն տիրէ
Եւ զիրըս աշխարհիս զամէն վճարէ՝
Ոչ կտրիճ թողու եւ ոչ ի գեղ ներէ,
Այլ զամէն հաւասար ի հող վտարէ:

Այս եղեւ պատմութիւն Վեննա խաթունին,
Որ ոչ եղեալ նման նմա այլ եւս կին,
Զի նա տասըն տարի տքնի ի բանտին,
Եւ խոտորումն չառնէ նա իւրոյ ուխտին:

Պարտ է ասել նմա հազար ողորմի,
Որ այսչափ լի օրեր լռէր ի բանտի,
Վասն աստուծոյ համար որ վկայ ունի,
Եւ ոչ փոխէր զուխտըն մինչեւ զիւրն առնի:

Արդ՝ ամենայն կանայք զայս նշան առնին,
Զի ամենայն կանայք յիրար նմանին,
Զհամբերութիւն նորա ի միտըն առնին,
Որչափ կենդանի են, ոչ սխալեսցին:

Փառք արարչին մերոյ սուրբ երրորդութեան,
Հօրն անծընին, որ է միշտ անճառական,
Որդոյն միածընին անեղելութեան,
Հոգւոյն սրբոյ բղխումն միշտ եւ յաւիտեան: