Վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին

       Առաջին յեղանակ
ժԱՄԱՆԱԿՆ
1 Քանզի ի բառնալ ազգին Արշակունեաց, տիրեցին աշխարհիս Հայոց ազգն Սասանայ պարսկի, որ վարէր զիւր իշխանութիւնն աւրինաւք մոգուց . եւ բազում անգամ մարտնչէր ընդ այնոսիկ՝ որ ոչ ընդ նովին աւրինաւք մտանէին, սկիզբն արարեալ յամացն Արշակայ արքայի որդւոյն Տիրանայ , եւ կռուէր մինչեւ յամն վեցերորդ Արտաշիսի արքայի Հայոց, որդւոյն Վռամշապհոյ ։ 2 Եւ իբրեւ զնա եւս մերժեաց ի թագաւորութենէն, ի նախարարսն Հայոց անկանէր թագաւորութիւնն. զի թէպէտ եւ գանձն յարքունիս Պարսկաց երթայր, սակայն այրուձին Հայոց բովանդակ ի ձեռն * նախարարացն առաջնորդէր ի պատերազմի։ 3 Վասն որոյ եւ աստուածպաշտութիւնն բարձրագլուխ կամակարութեամբ երեւելի լինէր յաշխարհին Հայոց, ի սկզբան տէրութեանն Շապհոյ արքայից արքայի * մինչեւ յամն երկրորդ Յազկերտի արքայից արքայի՝ որդւոյ Վռամայ, զոր եգիտ * սատանայ իւր գործակից, եւ զամենայն մթերեալ թոյնսն թափեաց ի բաց, եւ ելից զնա իբրեւ * զպատկանդարան դեղեալ նետիւք։ 4 Եւ սկսաւ եղջեւր ածել անաւրէնութեամբ , գոռոզանայր , եւ գոռալով հողմն հանէր ընդ չորս կողմանս երկրի, եւ թշնամի եւ հակառակորդ * երեւեցուցանէր իւր զհաւատացեալքս ի Քրիստոս, եւ նեղեալ տագնապէր անխաղաղասէր կենաւք։
       5 Քանզի յոյժ սիրելի էր նմա խռովութիւն եւ արիւնհեղութիւն , վասն այնորիկ յանձն իւր տարաբերէր , եթէ յո՞ թափեցից զդառնութիւն թիւնաւոր , կամ ո՞ւր բացատրեցից զբազմութիւն նետիցն ։ 6 Եւ առ յոյժ յիմարութեան իբրեւ զգազան կատաղի յարձակեցաւ ի վերայ աշխարհին Յունաց, եհար մինչ ի քաղաքն Մծբին , եւ բազում գաւառս Հոռոմոց աւերեաց ասպատակաւ, եւ զամենայն եկեղեցիս հրձիգ արար. կուտեաց զաւար եւ զգերի, եւ ահաբեկ արար զամենայն զաւրս աշխարհին։
       7 Իսկ երանելին Թէոդոս կայսր , քանզի էր խաղաղասէր ի Քրիստոս , ոչ կամեցաւ ընդ առաջ նորա ելանել պատերազմաւ. այլ այր մի Անատոլ անուն, որ էր նորա սպարապետ արեւելից , առաքեաց առ նա բազում գանձիւք։ 8 Եւ արք պարսիկք, որք փախուցեալ էին վասն քրիստոնէութեան եւ էին ի քաղաքի կայսեր , կալաւ եւ ետ ի ձեռս նորա։ 9 Եւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժամանակին՝ կատարեաց ըստ կամաց նորա, եւ արգել զնա ի բազում բարկութենէն , եւ դարձաւ անդրէն ի քաղաքն իւր Տիզբոն ։
       10 Եւ իբրեւ ետես անաւրէն իշխանն, եթէ յաջողեցաւ չարութիւն նորա, սկսաւ այլ եւս խորհուրդ յաւելուլ, որպէս ոք զի ի հուր բորբոքեալ * յաւելու բազում նիւթս փայտից։ 11 Քանզի ուստի * սակաւ մի կասկածոտն էր, անտի աներկիւղ հաստատեցաւ. վասն այնորիկ դրդուեցոյց զբազումս ի սուրբ ուխտէն քրիստոնէից, էր՝ զոր բանիւք սպառնալեաւք, էր՝ զոր կապանաւք եւ տանջանաւք , էր՝ զոր չարաչար մահուամբ վախճանէր։ 12 Յափշտակութիւն առնէր ընչից եւ արարոց , եւ մեծաւ անարգանաւք տանջէր զամենեսեան ։ 13 Եւ իբրեւ ետես՝ եթէ * վայրատեալ ցրուեցան ի բազում կողմանս, ի խորհուրդ կոչէր զպաշտաւնեայս ձախակողմանն , որք կապեալ էին ի կռապաշտութեանն անլուծանելի հանգուցիւք , վառեալք եւ ջեռեալք իբրեւ զհնոց առ այրել զուխտ սուրբ եկեղեցւոյ ։
       14 Քանզի էին իսկ այնպիսիքն բնակեալ ի կեանս իւրեանց իբրեւ ի թանձրամած խաւարի, եւ ոգիքն արգելեալք ի մարմնի իբրեւ զկենդանի ի գերեզմանի, յորս ամենեւին չծագէ նշոյլ սուրբ լուսոյն Քրիստոսի։ 15 * Նա եւ արջք աւրհասականք ընդ վախճանել * շնչոցն հզաւրագոյնք կռուին. յորոց եւ իմաստունքն տեղի տուեալ փախչին ի նոցանէ ։ 16 Այսպիսի իմն եկեալ * հասեալ է վախճան տէրութեանն. եթէ հարկանին՝ չզգան , եւ եթէ հարկանեն ՝ չիմանան , եւ իբրեւ ոչ գտանի արտաքին թշնամի, ընդ անձինս իւրեանց մարտ եդեալ կռուին։ 17 Ի դէպ իսկ ելանէ բան մարգարէին ի վերայ նոցա, Այր, ասէ , առ քաղցի իւրում շրջեսցի եւ կերիցէ զկէս անձին իւրոյ ։ 18 * Սմին նման եւ Տէրն ինքնին ասէ. Ամենայն տուն եւ թագաւորութիւն՝ որ յանձն իւր բաժանի , ոչ կարէ կալ հաստատուն ։
       19 Արդ զի՞ կոծիս, զի՞ մրցիս, զի՞ այրիս, զի՞ բորբոքիս , զի՞ չշիջանիս . զի՞ կոչես ի խորհուրդ զայնոսիկ, որոց զոգիսն ձեր ի ձէնջ քաղեալ ՝ հանեալ է զանապականդ յապականութիւն, եւ զապականելի մարմինդ գէշաքարշ արարեալ իբրեւ զազիր մեռելոտի ի բաց ընկեցեալ ։ 20 Ապաքէն զայդ կամիս, զի * ծածկեսցի խորհուրդ ամբարշտութեանդ. տեսջիր յորժամ յայտնեսցի, ապա գիտասցես զելս կատարածի դորա։
       21 Ասեն մոգքն. «Արքայ քաջ, աստուածքն ետուն քեզ * զտէրութիւնդ եւ զյաղթութիւն . եւ ոչ ինչ կարաւտ են նոքա մարմնաւոր մեծութեան , բայց եթէ ի մի աւրէնս դարձուցանես զամենայն ազգս եւ * ազինս, որ են ի տէրութեան քում. յայնժամ եւ աշխարհն Յունաց հնազանդեալ մտցէ ընդ աւրինաւք քովք։ 22 * Արդ զմի բան զմեր վաղվաղակի կատարեա դու , արքայ. զաւր գումարեա եւ գունդ կազմեա . խաղա գնա դու յերկիրն Քուշանաց. եւ զամենայն ազգս հաւաքեա եւ անցո ըստ Պահ դուռն ի ներքս. եւ դու անդէն արա քեզ բնակութիւն ։ 23 Յորժամ * արգելուս եւ փակես զամենեսեան ի * հեռաւոր աւտարութեան, կատարին խորհուրդք կամաց քոց. եւ * որպէս երեւիս մեզ ի դենիս մերում, տիրես դու եւ երկրին Քուշանաց, եւ Յոյնք իսկ ոչ ելանեն ընդ քո իշխանութիւնդ ։ 24 Բայց միայն զաղանդ քրիստոնէից բարձ ի միջոյ»։
       25 Հաճոյ թուեցաւ խորհուրդն թագաւորին եւ մեծամեծացն, որ էին * ի նմին բանի. հրովարտակս գրէր, պնդադեսպանս արձակէր յամենայն տեղիս տէրութեան իւրոյ։ 26 * Եւ այս է պատճէն հրովարտակին.
       27 «Առ ամենայն * ազգս տէրութեան իմոյ՝ արեաց եւ անարեաց, բազմասցի ի ձեզ ողջոյն մարդասիրութեան մերոյ . դուք ողջ լերուք, եւ մեք մեզէն ողջ եմք դիցն աւգնականութեամբ։
       28 Առանց զձեզ ինչ աշխատ առնելոյ խաղացաք գնացաք յերկիրն Յունաց, եւ առանց գործոյ պատերազմի * սիրով մարդասիրութեամբ նուաճեցաք * զամենայն երկիրն մեզ ի ծառայութիւն ։ 29 Դուք զբարի զմտաւ ածէք, եւ անսպառ լերուք յուրախութեան . բայց զայս բան կատարեցէք վաղվաղակի, զոր ասեմ ։
       30 Մեք * ի մտի եդաք անվրէպ խորհրդովք խաղալ գնալ յաշխարհն արեւելից , աստուածոցն աւգնականութեամբ դարձուցանել ի մեզ զտէրութիւնն Քուշանաց. դուք իբրեւ զհրովարտակս զայս տեսանէք , անխափան վաղվաղակի այրուձի գումարեցէք առաջոյ քան զիս, յանդիման լինիջիք ինձ յԱպար աշխարհին »։
       31 Ըստ այսմ պատճենի հրովարտակ * եհաս յաշխարհն Հայոց, ի Վրաց եւ յԱղուանից, եւ * ի Լփնաց, ի Ծաւդէից եւ ի Կորդուաց, յԱղձնեաց եւ * բազում այլ տեղեաց հեռաւորաց , որոց ոչ էին աւրէնք * երթալ զայն ճանապարհ յառաջ ժամանակաւ։ 32 Գունդ կազմէր ի Հայոց Մեծաց զազատ եւ զազատորդի , եւ յարքունի տանէ զոստանիկ մարդիկ. ըստ նմին աւրինակի ի Վրաց եւ յԱղուանից եւ յաշխարհէն Լփնաց , եւ որ այլ եւս ի կողմանց կողմանց հարաւոյ մերձ ի սահմանս Տաճկաստանի * եւ ի Հոռոմոց աշխարհն եւ ի Կորդուաց եւ ի Դասն եւ ի Ծաւդէ եւ յԱրզնարզիւն , որք էին ամենեքեան * հաւատացեալք եւ մկրտեալք ի մի կաթողիկէ եւ առաքելական եկեղեցի։
       33 Եւ անմեղութեամբ ոչ գիտացեալ զերկդիմի միտս թագաւորին՝ խաղացին գնացին յիւրաքանչիւր աշխարհաց լրջմտութեամբ եւ տիրասէր խորհրդովք , կատարել զսպաս զինուորութեան աներկբայ հաւատովք ։ 34 Բարձին եւս ընդ իւրեանս * զաստուածային զսուրբ կտակարանսն * բազում պաշտաւնէիւք եւ քահանայիւք։ 35 Բայց հրաման տուեալ աշխարհի ՝ ոչ իբրեւ * յակնկալութիւն կենաց, այլ իբրեւ ի վճարումն վախճանի, յանձն առնելով միմեանց * զոգիս եւ զմարմինս։ 36 Զի թէպէտ եւ խորհուրդ թագաւորին չէր յայտնեալ նոցա, սակայն կարծիք ի մտի էին ամենեցուն. մանաւանդ իբրեւ բեկեալ տեսանէին զզաւրութիւնն Յունաց առաջի նորա, յոյժ հարեալ խոցեցան ի խորհուրդս իւրեանց։
       37 Բայց քանզի պատուիրանապահք էին սուրբ կտակարանացն Աստուծոյ, հանապազ յիշէին զպատուիրեալսն ի Պաւղոսէ, եթէ Ծառայք, հպատակ լերուք տերանց ձերոց մարմնաւորաց. մի՛ սուտակասպասք եւ առաչս աչառելով . այլ սրտի մտաւք ծառայեցէք * իբրեւ Աստուծոյ եւ մի՛ իբրեւ մարդկան. քանզի ի Տեառնէ է հատուցումն * արդար վաստակոց ձերոց ։
       38 * Եւ այսու ամենայնիւ բարեմտութեամբ յուղարկեալք յաշխարհէ եւ յանձն եղեալք սուրբ Հոգւոյն, յանդիման լինէին ՝ փութով կատարեալ զհրամանն, եւ զամենայն արարեալ ըստ կամաց նորա։ 39 Յոյժ ուրախ լինէր թագաւորն, իբր այն եթէ կատարեցան կամք կարծեաց նորա. եւ ահա առնէր ընդ նոսա զայն ինչ, զոր * պաշտաւնեայքն ամբարշտութեան նորա խրատեցին։
       40 Ապա իբրեւ ետես թագաւորն զամենայն կազմութիւն եւ զբազմութիւն գնդին բարբարոսաց , որք սրտի մտաւք եկեալ էին ի վաստակ արքունի, առաւելապէս եւս ուրախ լինէր առաջի մեծամեծացն եւ ամենայն բազմութեան զաւրաց իւրոց։ 41 * Ի վերին երեսս թաքուցանէր զկամս մտաց իւրոց, եւ ակամայ առատապէս պարգեւէր զնոսա։ 42 Խաղաց գնաց միանգամայն ի վերայ * տէրութեան Հոնաց աշխարհին, զոր Քուշանս անուանեն . եւ զերկեամ մի կռուեալ՝ ոչ ինչ կարաց ազդել նոցա։ 43 Ապա արձակեաց զմարզիկսն յիւրաքանչիւր տեղիս , եւ զայլս փոխանակ նոցա առ իւր կոչեաց նովին պատրաստութեամբ։ 44 Եւ այսպէս ամ յամէ սովորութիւն կարգեաց, եւ իւր անդէն * քաղաք բնակութեան շինեաց, սկսեալ ի չորրորդ ամէ տէրութեանն իւրոյ մինչեւ յամն մետասաներորդ թագաւորութեանն ։
       45 Եւ իբրեւ ետես, եթէ հաստատուն կացին Հոռոմք յուխտին իւրեանց , զոր եդին ընդ նմա, եւ * դադարեցին Խայլնդուրք ելանել ընդ պահակն Ճորայ, եւ յամենայն կողմանց խաղաղութեամբ բնակեաց աշխարհ նորա, եւ ի նեղ եւս էարկ զթագաւորն Հոնաց , քանզի աւերեաց զբազում * գաւառս նորա եւ յաջողեցաւ տէրութիւն նորա, աւետաւորս առաքեաց * ընդ ամենայն ատրուշանս աշխարհին իւրոյ . ցլուք սպիտակաւք եւ գիսաւոր նոխազաւք առատացոյց զզոհս կրակի , եւ խիտ առ խիտ թանձրացոյց անդուլութեամբ * զպաշտաւն պղծութեան իւրոյ. պսակաւք եւ պատուովք մեծարեաց զբազումս ի մոգաց եւ զբազմագոյնս ի մոգպետաց։ 46 * Ետ եւս հրաման * յափշտակել զամենայն ինչս քրիստոնէից եւ զստացուածս, որք էին ի մէջ Պարսկաց աշխարհին։
       47 Եւ այսպէս հպարտացաւ բարձրացաւ ի միտս իւր, ի վեր քան զմարդկային բնութիւն ընդվզեալ ապարթանէր ոչ միայն յիրս մարմնական պատերազմացն, այլ մեծ ոմն զինքն կարծէր քան զբնութիւն հայրենի կարգին. վասն այնորիկ կեղծաւորութեամբ թագուցանէր զինքն ըստ կարծեացն, եւ որպէս երեւէր իմաստնոցն , յանմահից իմն կարգի դնէր զինքն։ 48 * Եւ յոյժ էր ցասուցեալ * ընդ անունն Քրիստոսի, յորժամ լսէր՝ * թէ տանջեցաւ, խաչեցաւ, մեռաւ եւ թաղեցաւ ։
       49 Եւ * իբրեւ այսպէս աւր ըստ աւրէ ի սոյն միտս ցնորեալ դանդաչէր , մի ոմն մանկագոյն ի նախարարացն Հայոց ընդդէմ բանս եդ եւ ասէ. «Արքայ քաջ, դու ուստի՞ գիտես * զայդպիսի բանս խաւսել զՏեառնէ»։ 50 * Ետ պատասխանի թագաւորն եւ ասէ. «Իմ իսկ առաջի ընթերցան զգիրս մոլորութեան ձերոյ»։ 51 Ետ պատասխանի անդրէն պատանեակն եւ ասէ. « Ընդէ՞ր, արքայ, ցայդ վայր միայն ետուր ընթեռնուլ. այլ յառաջ եւս մատո զկարդացումն , եւ լսես անդ զյարութիւնն , զյայտնութիւնն առ բազումս , զվերացումն յերկինս, զնստելն ընդ աջմէ Հաւր, զխոստումն երկրորդ գալստեանն ՝ զհրաշակերտ յարութիւնն առնելով բոլորեցունց . զհամառաւտ հատուցմունսն արդար դատաստանին»։ 52 Իբրեւ լուաւ զայս թագաւորն, ի խոր խոցեալ՝ վեր ի վերոյ ծիծաղեցաւ եւ ասէ. «Այդ ամենայն խաբէութիւն է»։ 53 Ետ պատասխանի զինուորն Քրիստոսի եւ ասէ. «Եթէ հաւատարիմ են քեզ մարմնաւոր չարչարանքն նորա , հաւատարմագոյն եւս լիցի քեզ երկրորդ ահաւոր գալուստն նորա»։
       54 Եւ զայս լսելով թագաւորին ՝ բորբոքեցաւ իբրեւ զհուր հնոցին ի Բաբիլոն , մինչ եւ իւրքն իսկ անդէն դեռ եւս իբրեւ զքաղդէացիսն այրեցեալ լինէին ։
       55 Յայնժամ զբոլոր բարկութիւն սրտմտութեանն եհեղ յայրն երանելի , որում անուն էր Գարեգին։ 56 * Կապեալ ոտիւք եւ կապեալ ձեռաւք զերկեամ մի տուաւ ի չարչարանս, եւ հանեալ ի բաց զտէրութիւնն ի նմանէ ՝ ընկալաւ զվճիռ մահու ։