Առաքել Դաւրիժեցու Պատմութիւնն

Գլուխ երկրորդ.

ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ

Բանասիրության մեջ բազմիցս արձանագրված ու հայտնի իրողություն է այն, որ Առաքել Դավրիժեցին իր «Գիրք պատմութեանց» աշխատությունը գրել է երբեմն հարկադիր ընդմիջումներով, իսկ կյանքի վերջում, վերստին վերադառնալով կիսատ թողած գործին, նկատելիորեն շտապել է շարադրանքում` հետագայում առթելով Մանուկ Աբեղյանի դիտողությունը, թե «նա (Դավրիժեցին–Ա. Ն. ) արագության ետեւից է ընկած» [1]: Պատմագրքի վերջին որոշ գլուխներ, ըստ ամենայնի, պատմիչը նույնիսկ չի էլ հասցրել վերջնականապես մշակել, եւ դրանք, իրոք, ինչպես գրում է Լենա Խանլարյանը` «թողնում են սոսկ մի այնպիսի հենքի տպավորություն, որի վրա հեղինակը պատրաստվել է ստեղծել կենդանի պատումի հյուսվածքը» [2]: Եվ եթե նույնիսկ չլինեին էլ այդ հարկադիր ընդմիջումների մասին Դավրիժեցու երբեմն ուղղակի վկայումները հատկապես «Պատճառ առնելոյ զգիրս պատմութեանց, յորում եւ յիշատակարան առնողին» վերնագրով ԾԸ գլուխ-ավարտաբանության մեջ, ապա «Գիրք պատմութեանց» աշխատության լեզվի եւ ոճի, ու, ընդհանրապես, կառույցի տարտղնվածությունը անպայման կմղեր նման եզրակացության: Իբրեւ հյուսվածք` պատմագիրքն այդ պատճառով շատ է տուժել: «Ըստ երեւույթին, – այս կապակցությամբ նկատում է Լորետա Դանեղյանը, – հեղինակի համար չափազանց դժվար է եղել տարբեր տարիներին ու զանազան վայրերում ժողոված փաստերն ի մի բերել ու խմբավորել եւ այդ պատճառով նա չի կարողացել խուսափել նյութի ցրվածությունից եւ որոշ կրկնություններից» [3]:

Այսուհանդերձ, նույնիսկ այս պարագային, ըստ արժանվույն պետք է գնահատել պատմագրի` կենտրոնացված պատում ստեղծելու ջանքը: Նույնիսկ վերջին ցաքուցրիվ գլուխներում դա զգալի է:

Աշխատության այս գլխում քննաբանվել են «Գիրք պատմութեանց»-ի ընդհանուր կառուցվածքին ու բովանդակային ընդգրկումներին վերաբերող խնդիրներ, հատուկ ուշադրություն է դարձվել ներտեքստային կառուցվածքային միավորների բնույթին: Մեկնելով միջնադարյան տեքստերին բնորոշ յուրահատկություններից` իբրեւ կառուցվածքային օրինաչափություններ ու կառույց պայմանավորող գործոններ են նկատվել եւ առանձնահատուկ քննության են ենթարկվել նաեւ երկխոսություններն ու մենախոսությունները, ժամանակային ընդգրկումների ձեւերը, ինչպես նաեւ` աստվածաշնչյան ինտերտեքստը:

Խնդրադրությունները վերլուծվել են սոսկ տիպական օրինակների մակարդակով` ընդհանուր օրինաչափությունների ցուցանման սկզբունքով: