Երկասիրութիւնք

ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՐՈՐԴ

Յաղագս [1] թէ պա՞րտ է զմարմինն Տէրունական համագոյ ասել Աստուածն Բանի, կամ թէ [2] մարմնոյն եւ բան եւ մի բնութիւն ասե՞լ, եթէ ոչ.

Եթէ Բանին Աստուծոյ համագոյ ասի փրկչականն, ապա գտանի եղեալ Հօր եւ Հոգւոյն համագոյ՝ այլ եւ նորին բնութեամբ. [3] զի հոմագոյնքն պարտին եւ հոմաբուն իրերաց գոլ: Զի [4] հոմագոյն եւ հոմաբունն, այլ առ այլ ասացեալ լինի, որ է ոմն առ ոմն, յորմէ նշանակեալ լինի եւ յատկութիւն առանձնաւորութեանցն [5] եւ հասարակութիւն բնութեան: Եւ այս լինի ոչ այլ ինչ, թէ ոչ մի բնութեանն [6] չորք առանձնաւորութիւնք: Եւ զի անտեղի եւ աննման զայս այսպէս իմանալ ի վերայ առաջնոյ պատճառին, ապա եւ [7] զասելն օտար եւ ամբարիշտ համարիմ:

Այլ ասեն, զի ա՞րդ գտանի ասացեալ փրկչականն աստուածային եւ երկնային, անմահարար եւ կենագործական եւ որ ինչ սոյնպէս անուանք, որ յարարչականումն սահմանին առեալ լինին բնութեան:

Առ որ ասեմք, այսոքիկ անուանք զմարդկայնոյն [8] յաղագս առ Բանն Աստուած ասացեալ լինին միաւորութեան, ոչ զէակցութիւնն [9], այլ, որպէս ասացի, զմիաւորեալ մարմնոյն առ Բանն Աստուած նշանակեն: Իսկ գոյակից եւ բնակից եւ անեղ եւ անսկիզբն ամենայն իրօք զբնութիւն [10] բացայայտեն:

Այլ ասեն, ոչ ասեմք զհամագոյն ըստ նոյնութեան իսկութեան [11], այլ ըստ եղելութեան [12]:

Առ որ ասեմ, թէ եղելութիւնն ի հոմանանունցն անտի է, զի են ոմանք, որ յանգոյից ի գոյ ածան, յոլով եղեալք ասին, որպէս ինչ ասացան զհանուր էակացս: Եւ է որ ծնեալն ի ծնողէն ասի եղեալ, որ զհասարակականն [13] եւ զյատկականն միանգամ [14] յինքեան բերէ. եւ է որ ի նիւթէ իմէքէ անօթ ինչ յօրինեալ [15] եղեալ ասի, որ նիւթոյն բնական է, եւ զանուն եւ զձեւ այլ ընկալաւ եւ զներգործութիւն, եւ է որ յուրուք խառնութենէ [16] յայլ փոխայեղեսցի եւ անուամբն եւ որակութեամբն, որպէս ինչ հնարեցան ի ձեռն մակարդից ոմանց ստեղծանել ի կաթանէ զպանիր կամ զեղ. եւ է որ ընդ ձեռին իրերաց զանցնիւրսն լուծանէր, որպէս ի վերայ խոնաւից է տեսանել, որք են առ իրեարս եւ ոչ են սեռաբար յերկաքանչիւրսն, եւ է որ երկակաց ոմանց էակաց ի միասին գոլով, յաղթեսցէ վեհագոյնն վատթարագունին՝ հաղորդ եղեալ զօրութեանն [17]: Զոր օրինակ հուր մերձենալով յերկաթ՝ փոխէ զորակութիւնսն եւ ոչ փոխէ զէութիւնն, զիւրոյն ի նմա տրամադրելով զէութեանն [18] պատահմունս, կամ սպիտակութիւն գեղման ներկեալ գունով ծիրանւոյ եւ անուանել ծիրանի, եւ համայն զորոյնն [19] զիւր ոչ կորուսանէ: Արդ ամենեքեան այսոքիկ նշանակեալքս համանունաբար եղեալք ասին, որոց [20] պայման եղելութեանն յոյժ տարբեր է ի միմեանց:

Համայն եւ ոչ զմի ոք յայսցանէ յանդգնիմ օրինակել առ որս բանս: Զի ոչ յանգոյից սահմանել իշխեմք կամ զԲանն Աստուած կամ զմարմինն [21] իւր, որ ի մարդկանէ, այլ որպէս Բանն ի Հօրէ զիւրն ունի գոյութիւն, այսպէս զմարմնոյն իւրոյ [22] ի Մարիամայ սրբոյ Կուսէն [23] գոյացոյց զէութիւն:

Այլ եւ ոչ ըստ երկրորդի նշանակութեանն, զոր ծննդոյն [24] շնորհեն ծնողքն՝ [25] ասի եղելութիւն, զի ոչ յաստուածայնոյն [26] հայթայթէ բնութենէն Բանն իւր մարմին, այլ ի մարդկանէ, եւ ոչ ինքն առ [27] ի Մարիամայ առեալ սկիզբն, այլ յԱստուծոյ Հօրէ ծնեալ անժամանակաբար:

Դարձեալ եւ ոչ ըստ երրորդին ասի եղելութիւն, զի ոչ Որդին Աստուծոյ այլ ինչ ի մարմնանալն գտաւ ընկալեալ, քան թէ գոլով նոյն ինքն Որդի Աստուծոյ, այլ եւ ոչ զմարմնոյն իւրոյ զէութիւն կամ զանուն փոխեաց, այլ զնոյն զմարդկայինն արար արժանի լինել ինքէն մարմին:

Այլ եւ ոչ ըստ [28] չորրորդին բաժանակութեան եղելութեանս օրինակն, զի ոչ հոգեկանն [29] իւր եւ մարմնականն ծնունդ ընդ ձեռն միջնորդի իրիք երթեալ ծանուցաւ, այլ ի Հօրէ առանց միջնորդի եւ անժամանակաբար ըստ էութեան նորա, եւ ի մօրէ անմիջնորդաբար տնտեսութեանն յետ ժամանակի ծնունդ:

Եւ ոչ հինգերորդ նշանակութիւնն [30] զեղելութիւնս օրինակեալ տպաւորէ, զի անշփոթաբար մարմնացաւ եւ առանց այլայլելոյ:

Ի սոցանէ ամենեցունց նշանակեցելոցս ի վերջինս [31], եւ որպէս եւ յայլոց ոմանց իմաստասիրեցաւ, որ զփրկչական տնտեսութեանն օրինակէ խորհրդոյն յեղանակ, զի որպէս տեսանեմք զերկաթ առ հուր մերձեցեալ զբոլորն յինքն ընդունի զհրոյն պատահմունս՝ իւրոյն արտաքոյ լինելով որակութեանց, եւ համայն ոչ հրոյն յերկաթոյն յեղափոխել եղեւ գոյացութիւնն [32] եւ ոչ երկաթն ի հրոյն, այսպէս եւ զԱստուածն Բան ի մարդեղութիւնն իմանալ պատշաճ է, որպէս եւ յումեմնէ իմաստասիրել [33] եղեւ ի հարանցն: Կացեալ, ասէին, մինն որ էնն եւ միացեալ անքակաբար եւ առանց շփոթութեան եւ ի վեր քան զեղելոցս մտածութիւն: Եւ այլ ոմն (Ոսկեբերան, ? համեմ. Օձ. եր. 52), թէ միութիւն խոստովանիմ եւ ոչ քայքայումն [34] իմն եւ լուծումն այնր բնութեան [35] յայս, եւ կամ այսր յայն [36]:

Դարձեալ յիշեն ընդդիմադրութեան աղագաւ զառաքելոյ [37] բանն. «Յորոց եւ Քրիստոս ըստ մարմնոյ, որ է ի վերայ ամենեցուն Աստուած օրհնեալ» (Հռոմ. Թ 5), ասելով, «եւ ոչ միով իւիք որոշեալ գտանիմ ի սահմանականն բնութեանն բանէ՝ Աստուածն ասելով, սակս որոյ ըստ այսմիկ ապա եւ ոչ մեղանչեսցուք եւ համագոյասել զփրկչական մարմինն Բանումն Աստուծոյ»:

Առ որս ասեմք, եթէ [38] ամենեքին այսպիսաբար ասացեալք ի սրբոցն զՔրիստոսէ, ոչ առ մարմին տանի զասացելոյն ակնարկութիւն, այլ առ Բանն Աստուած, որ մարմնացաւ վասն մերոյ փրկութեան [39], զի եւ ոչ իսկ հետեւի զմարմին ըստ մարմնոյ ասել ի Հրէիցն:

Դարձեալ տարակուսեն՝ ասելով, «Քրիստոս ասացեալ եղեւ ի Պօղոսէ [40] եւ ոչ Բան, եւ Քրիստոսս ի վերայ երեւելոյն [41] ասի եւ ոչ ի վերայ աներեւելոյն»:

Առ որս ասեմք, եթէ այսպէս բարժանաբար զՔրիստոս անուանելդ [42], երկուս տայ ասել [43] Քրիստոս եւ Աստուածս երկուս, յորմէ եւ ապա [44] երկու [45] որդիք: Եւ այսպէս հետեւի լինել յանյաւելուած Երրորդութիւնն՝ չորրորդութիւն եկեալ յարեսցի, եւ համագոյ ասել աստուածութեանն զտէրունական մարմինն: Եւ մանաւանդ զի այսպիսին ի պարզամտածաբար խոստովանութեան [46], մեծապէս իմն ընդարձակէ զօձտող [47] ճշմարտութեան զբերանս, յերկնից եւ կամ յաստուածութենէն բերել ասել տալ զմարմինն եւ կամ յեղմամբ եւ փոխմամբ իմանալ զմիաւորութեանն յեղանակ եւ կամ ըստ մարմնոյն եւ կամ զԲանն ի ստացական իջուցանել բնութիւն:

Դարձեալ ընդդիմադրեն այսպէս. «Թէ մինչ [48] հոմագոյ եւ հոմաբուն ոչ ասի տէրունական մարմինն, եւ ոչ աստուածութեանն [49] եւ ոչ դարձեալ իսկս բնութեան եւ անեղութեան Բանին գտանի եղեալ հաղորդ, զիա՞րդ յարմարեսցի խոստովանել մի բնութիւն Բանին մարմնացելոյ»:

Առ որս ասեմք, թէ ասէի [50] Բանին եւ մարմնոյն մի բնութիւն, ասացեալ լինէի եւ ընդ ձեռն այսորիկ եւ համագոյս իրերաց զԲանն Աստուած եւ զմարմինն իւր, որպիսի ինչ օրինակաւ ասասցի Սուրբ Երրորդութիւնն համագոյք իրերաց հանդերձ երիւք յատկութեամբք: Այլ զի սահմանեմք Բանին մարմնացելոյ մի գոլ բնութիւն, արտաքոյ ամենայն իրօք դնէ համագոյականին զմերն բան եւ ըստ միաւորութեանն ուսուցանէ զմին ասել բնութիւն:

Դարձեալ տարակուսին, թէ «ապա ուրեմն ո՞չ ապաքէն նովին միաւորութեամբ բանիւ, որպէս զմին ուսաք խոստովանել բնութիւն Բանին մարմնացելոյ, խոստովանեսցուք լինել եւ հոմագոյ [51] Բանին զմարմինն իւր»:

Առ որս ասեմք, թէ միաւորութեանս բան ի հոմանուանց անտի է եւ եղելութեանն տան, յաղագս որոյ զանց առնելով զայլովք նշանակութեամբք, զվերջինն զնորայն իրաւացի է եւ սմա յարադրել նշանակութիւն, զի մնալով անծախաբար յորոց, որք են ըստ նախասացելոյ բանին, յաղթեսցէ ամենայն իրօք զօրաւորագոյնն տկարագունին: Օրինակ իմն՝ որպէս ծածկեալ լինին աստեղացն պայծառութիւնք ի մեծապայծառ արեգականն լուսոյ, մինչ զի թէ որք ենն, որպէս թէ ոչ իսկ իցեն ի տուընջեանն [52]: Եւ յաղագս այսորիկ ոչ ասին [53] միանգամայն ի միասին երկու բնութիւնք տիւն, այսինքն արեգականն կամ աստեղք կամ օր եւ գիշեր կամ լոյս եւ խաւար, այլ որք միանգամ հետեւին անուանք արեգականն, նոքումք [54] անուանեսցի տիւն. այսպէս իմասցիս եւ զմիաւորութեանն բան Աստուածն Բանի մարմնացելոյ, զի թէպէտ եւ իցեն անբառնալիք ի մարմնի կացեալ, մնացեալ մարդկայինքն, այսինքն բնութիւն եւ կերպարան եւ դէմ եւ եւս առ այսոքիւք եւ բան եւ միտք եւ իմաստութիւն եւ զօրութիւն եւ կենդանութիւն եւ որ ինչ սոյնպիսիք, համայն ոչ ասին սոքա առանձնաբար ի վերայ մարմնոյն, այլ յատուկն Աստուածն Բանէ կոչմանց անուանեսցին ամենեքին ասացեալքս, զի յաղթեսցէ ամենեւին ամենայն իրօք վեհագոյնն նուաստագունին: Եւ յաղագս այսորիկ թէեւ անմեկնելիք մշտնջենաբար ընդ Աստուածն Բանում միացեալք մարդկայինքն, համայն անյեղլիք եւ անայլայլելիք ի յաղթողէն եւ յանյեղագունէն պահեալ եղեւ ստացականն, եւ համայն ոչ են ըստ այնմիկ, որ զգեցեալն եղեւ, եւս առաւել ըստ առողին. վասն զի զգեցողին ճոխութենէ նախասացեալքն ամենեքին անուանեսցին:

Ասի մահկանացու մարմինն ըստ նախագոյակ իւրոյ բնութեանն [55], եւ ոչ ասի մահկանացու, զի անմահագունիւն ներկեալ եղեւ արմատով եւ է ամենեւին անմահարար եւ կենդանացուցիչ, գոյ արդարեւ յԱստուածն Բանում նկարագիր մարմնոյն իւրոյ բնութեան եւ ոչ ասի ի նմանէ ուրոյն բնութիւն, զի յԱստուածայնումն ծածկեալ եւ ընկղմեալ [56] եղեւ բնութեան: Եւ յաղագս նորին ասի մի բնութիւն ունել Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, ոչ անմարմին, այլ զմարմնացեալն [57], զի եւ ոչ իսկ յարմարեսցի յատուկ առ ինքն, միոյն ասիլ [58] մի, այլ առ այն՝ որ ընդ նմա [59] եւ ի նմա միացաւ եւ խառնեցաւ անքակաբար, ոչ ի միաւորութենէ համագոյ եւ կամ միոյ բնութեան ասել զԱստուածն Բան եւ զկենդանարարն իւր մարմին, եւ ոչ յանփոփոխն գոլոյ զբաժանումն եւ զերկմտութիւն դաւանել, ոչ ի կենդանին եւ ի բանաւորն եւ մտաւորն խոստովանել զփրկչականն մարմին, երկուս ասելով անբարշտել կենդանիս, եւ կամ երկուս բանականս եւ մտականս երկուս եւ ոչ ի մինն դաւանելոյ կենդանի բանական եւ մտաւոր, համագոյութեան [60] տալ կարծիս Աստուածն Բանի եւ մեղսաքաւիչն իւր մարմնոյ:

Արդ այս մեզ իմաստասիրեալ եղեւ յաղագս թէ ոչ է պարտ համագոյ ասել զտէրունական մարմինն աստուածութեանն, ոչ հոմաբուն եւ ոչ անսկիզբն յաղագս միաւորութեան, ոչ անեղ, ոչ անբովանդակելի, եւ ոչ որ ինչ սորին ազգակից անուանք: Իսկ եթէ ոք ժպրհեսցի հրաշացուցանել անուամբքս այսոքիկ, այսպիսեացն ի վերայ յարուցեալ եւ առ ի նզովել եւ առ ի քակտել զաղանդն՝ Մեծն Աթանասիոս Աղեքսանդրացի [61] հայրապետն, որ առ Էպիկտիտոն [62] թուխթն է:

Յորոց հեռի արասցէ Հոգին Սուրբ ի նորայն դատապարտութեան [63] բանիցն, շնորհելով մեզ անբիծ դաւանութեամբ կալ յաստիսս եւ հանդերձելոցն հասանել բարեաց ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս [64] ամէն: