Պատմութիւն Հայոց

* Ե. Յառաջին ամին Տրդատայ արքայութեանն հայոց մեծաց, խաղացին եկին հասին յԵկեղեաց գաւառ, ի գեւղն Երիզայ, ի մեհեանն Անահտական, զի անդ զոհս մատուսցեն. եւ իբրեւ կատարեցին զգործն անարժանութեան՝ իջին բանակեցան առ ափն գետոյն զոր Գայլն կոչեն։
       2  Իբրեւ եկն եմուտ ի խորան * անդր եւ յընթրիս բազմեցաւ, եւ իբրեւ ընդ գինիս * մտին՝ հրաման ետ թագաւորն Գրիգորի, զի պսակս եւ թաւ ոստս ծառոց նուէրս տարցի բագնին Անհատական պատկերին ։ 3  Այլ նա ոչ առնոյր յանձն պաշտաւնատար լինել դիցն երկրպագութեան ։
       4  Յայնժամ խաւսել սկսաւ թագաւորն ընդ Գրիգորի եւ ասէ. «Այր մի աւտարական եւ անաշխարհիկ ՝ եկիր յարեցար ի մեզ, եւ զիա՞րդ իշխես պաշտել * զԱստուածն զայն, զոր ես ոչ պաշտեմ»։ 5  Եւ առ այն աւր * պահել հրամայեաց։ 6  Եւ ի վաղիւ անդր հրաման ետ, եւ ածին զԳրիգորիոս առաջի թագաւորին։
       7  Խաւսել սկսաւ թագաւորն ընդ Գրիգորի եւ ասէ. «Այսչափ ամք են, զի տեսի ես զքեզ, եւ յամենայն զաւրութենէ քումմէ ծառայեցեր դու ինձ միամտութեամբ. եւ ես գոհ էի զվաստակոց քոց եւ ունէի ի մտի կեցուցանել զքեզ. ընդէ՞ր ոչ առնես զկամս իմ»։
       8  Ետ պատասխանի Գրիգորիոս եւ ասէ. «Հրամայեալ է յԱստուծոյ, զի Ծառայք հնազանդ լիցին մարմնաւոր * տերանց, որպէս աւրէն է, որպէս եւ դուդ իսկ վկայեցեր ինձ, զի ծառայեցի քեզ յամենայն զաւրութենէ իմմէ։ 9  Այլ զԱստուծոյ զպատիւն եւ զպաշտաւն ոչ ումեք * վայել է տալ. զի նա միայն է արարիչ երկնից եւ հրեշտակաց, որ փառաւորիչք են մեծութեան * նորա, եւ երկրի եւ մարդկան, որ ի նմանէ են ստեղծեալ. որոց պարտ է պաշտել զնա եւ առնել զկամս նորա. եւ այլ ամենայն որ է ի նոսա, որ ի ծովու եւ ի ցամաքի»։
       10  Արքայ ասէ. «Գիտասջի՛ր, զի ապախտ արարեր * զվաստակսն զոր ինձն վաստակեցեր, որում ես եմ վկայ ։ 11  Արդ՝ փոխանակ կենացն զոր պարտ էր առնել քեզ՝ յաճախեմ քեզ նեղութիւնս, եւ փոխանակ պատուին ՝ անարգանս. եւ փոխանակ բարձ տալոյ եւ յառաջ ձգելոյ՝ բանդ եւ կապանս, եւ մահ՝ որ հատանէ զյոյս կենաց մարդկան, եթէ ոչ առնուցուս յանձն * դիցն պաշտաւն մատուցանել, մանաւանդ այսմ մեծի Անահտայ տիկնոջս, որ է փառք ազգիս մերոյ * եւ կեցուցիչ, զոր եւ * թագաւորք ամենայն պատուեն, մանաւանդ թագաւորն Յունաց , որ է մայր ամենայն զգաստութեանց, բարերար ամենայն մարդկան բնութեան, եւ ծնունդ է մեծի արին Արամազդայ »։
       12  Ասէ Գրիգորիոս. «Ես քեզ միամտութեամբ վաստակեցի. ինձէն երբեք զիմ վաստակս ապախտ ոչ արարից. զի եւ գրեալ է յԱստուածոյ, եթէ Ծառայեսցեն մարմնաւոր տերանց. զի այնմ տէր է հատուցանող բարեաց. զի ոչ ինչ ակն ի քէն ունէի եթէ հատուսցես ինձ, այլ յԱրարչէն, որոյ են ստացուածք իւր, երեւելի եւ աներեւոյթ * արարածք ամենայն։
       13  Այլ վասն որոյ ասեսն, թէ * նեղութիւն յաճախեմ քեզ փոխանակ կենաց ՝ հանելով զիս յայսց կենաց ահա յաճախես ինձ զպատրաստեալ ուրախութիւնն Քրիստոսի. այն որոյ տէրութիւնն յաւիտենից է, եւ արքայութիւնն ոչ անցանէ, եւ բարիքն ոչ պակասեն ։ 14  Եւ փոխանակ * պատուին որ ասես անարգանս ՝ շնորհես ինձ զպատիւն հրեշտակաց, փառաւորչաց Արարչին իւրեանց ցնծութեամբ։
       15  Եւ որ ասեսդ, թէ փոխանակ բարձ տալոյ եւ յառաջ ձգելոյ ի * բանտ եւ ի կապանս արկանեմ ՝ երանի է ինձ, զի առից յանձն զաւրինակ կապանաց Տեառն իմոյ. եւ ընդ նմին * ուրախ եղէց եւ ցնծացայց յաւուր գալստեան նորա։ 16  Եւ մերժելով ի քոց բազմականացդ ՝ ահա արկանես ինձ բազմականս առ հաւրն հաւատոյ Աբրահամու, եւ ընդ արդարսն ամենայն, որ ուրախ լինելոց են յարքայութեանն Աստուծոյ։
       17  Եւ որ սպառնասդ ինձ մահու՝ ահա խառնես զիս ի գունդն Քրիստոսի, ուր * են ամենայն կոչեցեալքն, հարքն եւ արդարք , եւ մարգարէքն եւ առաքեալքն, մարտիրոսքն եւ ամենայն ընտրեալքն ։
       18  Այլ որ ասեսդ, եթէ մահուամբ զյոյս հատանեմ կենաց ՝ որպէս քո յոյսդ հատեալ է, եւ ամենայն աստուածապաշտաց եւ աստուածասիրաց յոյսն զաւրացեալ է ։ 19  Իսկ որ միանգամ են իբրեւ զքեզդ, որ պաշտէք զկուռս համերս եւ անշունչս, ձեռագործս մարդկան՝ * արդարեւ * իսկ էք յուսահատք ի ճշմարիտ կենաց անտի Աստուծոյ։
       20  «Այլ զոր դուդ կոչես մեծ Անահիտ տիկին՝ լեալ իցեն * արդեաւք մարդիկ ոք յայնժամ երբեմն ժամանակի ։ 21  Քանզի դիցապաշտ կախարդութեամբ * զմարդիկն * որ յայնժամն էին, ցնորիւք կերպս ի կերպս լինելով դիւացն՝ հաւանեցուցին մեհեանս շինել եւ պատկերս կանգնել եւ երկիր պագանել ։ 22  Որ ոչ իսկ * են, ո՛չ չար եւ ոչ բարի ումեք ինչ կարեն առնել . ո՛չ պատուել * կարեն զպաշտաւնեայս իւրեանց, եւ ոչ անարգել զթշնամանադիրս իւրեանց. զոր դուքն ցնորեալ պաշտէք յափշութիւն մտաց ձերոց։ 23  Եւ փոխանակ Աստուծոյ, յորոյ ի բարիսդ վայելէք՝ պաշտէք * զփայտեղէնսդ եւ * զքարեղէնսդ * եւ * զոսկեղէնսդ * եւ զարծաթեղէնսդ, զոր Աստուծոյ կարգեալ է ի սպաս եւ ի պէտս եւ ի փառաւորութիւն մարդկան։
       24  Իսկ ինձ լիցի ամենայն հնազանդութեամբ * եւ ամենայն միամտութեամբ եւ երկիւղիւ պաշտել զԱստուած արարիչ եւ զՈրդին հաստիչ եւ զՀոգին կազմիչ արարածոց, որ արար զամենայն, եւ եղծանել կարէ, եւ դարձեալ նորոգէ ողորմութեամբ իւրով։ 25  Այլ մեր կեանքս չեն յուսահատութեամբ. զի պաշտեմք զկենդանին, որ կարող է կենդանութիւն տալ մեզ, յորժամ եւ կամի. զի թէպէտ եւ մեռանիմք՝ կենդանի եմք ։ 26  Զի որպէս որդին Աստուծոյ մեռաւ եւ եկեաց ՝ եւ մեզ եցոյց աւրինակ կենդանութեան յարութեամբն իւրով. զի * որ մեռանիմքս վասն նորա՝ լինելոց եմք կենդանիք, յորժամ յայտնեսցի թագաւորութիւն Արարչին առ արարածս իւր, յորժամ խնդրեսցէ զվրէժ ամբարշտութեան, անաչառ դատաստանաւն ստուգութեամբ պահանջեալ յամենեցունց առ հասարակ»։
       27  Արքայ ասէ. « Որ ասացերդ. թէ ի քէն ակն ոչ ունէի եւ * ոչ պիտի իսկ՝ ես գիտեմ զի մահ խնդրես դու եւ անդէն ի գերեզմանի զհատուցումն քեզ , ուր են իսկ առաջինքն որ մեռանն. վաղվաղակի յղեմ զքեզ՝ ուր կամիսն երթալ։ 28  Կամ ո՞վ այն Քրիստոսն իցէ. ցո՛յց ինձ, զի գիտացից. ո՞ այն ոք իցէ հատուցանող վաստակոցն քոց , զոր կոչես դու արարիչ. միթէ նա՞ ոք իցէ շահապետ գերեզմանաց, որում դուն ցանկաս հասանել, կամ բանդակալ * կապանաց քոց * նա՞ իցէ արձակիչ ։
       29  Եւ ո՞ւր իցեն արդեաւք անպակաս ուրախութիւնքն զոր ասես, եւ կամ զի՞նչ գալուստն իցէ, ոչ գիտեմ. կամ զի՞նչ հրեշտակք իցեն, զոր ասես, կամ զի՞նչ * յոյսն ձեր իցէ եւ մեր յուսահատութիւնն. ա՛ղէ , դու ասա՛ ինձ զայս ամենայն մեղմով։ 30  Այլ ոչ թողից քեզ զանարգանս դիցն զոր թշնամանեցեր զնոսա. զի ասացեր, բա՛ս, մարդիկ են, եւ ի մահկանացու բնութիւն իջուցեր զնոսա. եւ անհնարին թշնամանս զոր եդեր դիցն * եւ կամ մեզ իսկ թագաւորացս. զի ասացեր. եթէ խելագարք են թագաւորք որ պաշտեն զնոսա»։
       31  Գրիգորիոս ասէ. «Քրիստոս է որդի Աստուծոյ, յորոյ ի ձեռն * արար նա զաշխարհս եւ կազմեաց. դատիչ կենդանեաց եւ մեռելոց, տէր եւ հատուցանող բարերարացն բարիս եւ չարարարացն չարիս միանգամայն ։
       32  Նա, որպէս ասացեր իսկ դու, արդարեւ շահապետ է * գերեզմանաց եւ պահապան. զի իբրեւ մեռաւ նա կամաւքն իւրովք եւ եմուտ ի գերեզման, որ պահէ * զոսկերս ամենայն մարդկան, եւ յարութեամբն իւրով եցոյց եւ յայտնի արար * զյարութիւն մեռելոց. զի ինքն իսկ է յարութիւն եւ կեանք, եւ յարուցիչ եւ նորոգիչ ամենայն մարմնոց. եւ պահէ զշունչս մարդկան կենդանիս ։ 33  Վասն զի նա ինքն է կենդանութիւն, զի նորոգեսցէ զշունչս մարդկան ՝ զգեցեալ նովին մարմնով. եւ ապա յայտնի արասցէ ըստ իւրաքանչիւր վաստակոցն զիւրաքանչիւր հատուցմունս. զի նա արձակեսցէ զկապեալս ի տանէ կապանաց կռապաշտութեան, որ կապեալ են ի մեղս, եւ խզեսցէ զշղթայս անաւրէնութեան ՝ որ են իբրեւ զքեզդ։ 34  Իսկ յայդպիսի կապանաց, զոր դուդ սպառնաս՝ սովոր է յայտնել * զողորմութեան զշնորհս եւ փրկել զյուսացեալս իւր։
       35  Եւ անպակաս ուրախութիւնքն այն են, յորժամ զիւր սիրեցեալսն եւ զկոչեցեալսն եւ զհրաւիրեալսն եւ զպատուիրանապահսն անմահացուսցէ յիւր Աստուածութիւնն, եւ զմեղաւորսն անմահացուսցէ ի տանջանսն յաւիտենից ։ 36  Եւ գալուստն այն է, յորժամ գայցէ առնել զայս ամենայն։ 37  Եւ հրեշտակքն այն են, որ սպասաւորքն են նորա մեծութեանն եւ Աստուածութեանն, մշտնջենաւոր արքայութեանն ։
       38  Իսկ մեր յոյսն այսմ ակն կալեալ սպասէ. եւ ձեր յուսահատութիւն այն է, զի ոչ ճանաչէք զԱրարիչն ձեր, որ պահանջէ * ի ձէնջ վասն այնորիկ, զի ոչ ելէք ի խնդիր Տեառն Արարչին ձերոյ, եւ ոչ ծանեայք զնա։ 39  Արդարեւ իսկ իբրեւ զձիս եղէք կամ իբրեւ զջորիս, զի ոչ գոյ ի նոսա իմաստութիւն, եւ քան զեզն եւ զէշ եւս պակասամտագոյն * գտայք, զի ոչ ծանեայք զձեր հաստիչն. որ ի ժամանակի իւրում * ի սանձս եւ ի դանդանաւանդս ճմլեսցէ զկզակս ձեր, որ առ նա դուք ոչ մարթայցէք մերձենալ ։
       40  Այլ զոր ասացերն, թէ դիցն թշնամանս եդիր, զի՞նչ ինչ * արդեաւք իցէ նոցա այն թշնամանք՝ որ երբեք եւ պատուելոյն ուրուք զնոսա ոչ զգան. զի ի ձեռաց մարդկան են * ստեղծեալք, եւ ի խեւացնոր կարծեաց * յերազոց իցեն հաստեալք եւ եղեալք ։ 41  Քանզի յանդրիագործ պատկերաց առաջին մարդկանն հրապուրեցան գործել զայն, յոր եւ անդէն իսկ մոլորեցան, կուրացեալք ի լուսոյ Արարչին։ 42  Իսկ որ զնոսայն պաշտեն՝ յիրաւի են իբրեւ զանասունս. զի Բերան է նոցա, եւ ոչ խաւսին. աչս ունին, եւ ոչ տեսանեն. ականջս ունին, եւ ոչ լսեն. ունչս ունին եւ ոչ հոտոտին. ձեռս ունին, եւ ոչ շաւշափեն. ոտս ունին, եւ ոչ գնան, եւ ոչ գոյ * շունչ ի բերանս նոցա։ 43  Նման նոցա եղիցին * որք արարին զնոսա, եւ ամենեքեան ոյք յուսացեալ են ի նոսա» ։