Պատմութիւն Հայոց

ԻԴ. Իսկ ի մէջ * աներեւութիցն արարեալ աներեւոյթ * փառաւորիչս – զաւրս հրեշտակաց * հոգեղէնս, հրեղէնս, բազմութիւնք զուարթնոց։ 2  Սոքա յաւդս վերինս բնակեալ են, ի վերայ հաստատութեան ջրայարկի. իսկ մարդկանս ի ներքոյ, ի հողեղէն բնակութեան երկրիս, տուան վիճակք։ 3  Զի Աստուծոյ բարերարի զամենայն արարեալ, կարգս լինելութեան * հաստատեալ. իսկ չարն յանձնիշխան կամաց մտեալ՝ * կործանէ զիւրաքանչիւր ոք առանձինն. այլ յԱրարչէն բարի եղեալ * ամենայնն հաստատեցաւ։
       4  Որ յառնելն զմարդն՝ սքանչելագոյն * կարգաւ զիշխանն * ի մէջ անցուցեալ, եւ անդ է տեսանել սքանչելիս եւ զարմանալիս եւ անհասական հրեշտակակերպս ։ 5  Արասցո՛ւք, ասէ, մարդ ըստ պատկերի մերում եւ ըստ նմանութեան ։ 6  Իսկ արդ՝ ըստ որո՞ւմ պատկերի արդեաւք ասիցէ, եւ կամ ըստ որո՞ւմ նմանութեան զմարդն առնել. քանզի անեղծական, անստեղծական, անտարրական, իսկական Աստուածութիւնն ճանաչի։ 7  Ո՞րպէս լինելոցն արդեաւք էականին հանգոյն առնոյր լինել, կամ հողն սակաւիկ՝ ինքնաբուն զաւրութեանն Աստուծոյ. որ եւ անտեղեաւք եւ անչափակալ վայրաւքն, անսկզբնական լիութիւնն անմատոյց յումեքէ ունի մշտընջենաւոր նոյն պարզական եւ * անշարժական միապէս։
       8  Իսկ արդ՝ ո՞րպէս ստեղծականին զինքն աւրինակ դնիցէ, եւ կամ զկաւն դրաւշեալ՝ Աստուծոյ պատկերաւն ձեւիցէ. զոր եւ ասէն իսկ, թէ Ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա ։ 9  Նախ ասաց բանս յառաջասաց պատմութեան հանդերձելոցն, ապա անց յառաջակայսն, եւ * ի լինելոցսն նշմարեցուցանէ։ 10  Եւ են որ անդէն իսկ մաւտալուտ առաջոյ՝ * ի նոյն ի նմին ժամանակի դէմ յանդիման ցուցանէ. զի * տէր ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա։ 11  Մի՝ վասն * իմաստութեան, բանաւորութեան, խելամտութեան, կենդանութեան, հոգեւոր շնչոյն, զոր շնորհեաց առաւելութիւն՝ գիտել ճանաչել իմանալ եւ ի միտ առնուլ զամենայն շնորհաց զաստուածակիր զաստուածատուր իմաստութիւնն * եւ զբանաւորութիւնն, զաստուածածանաւթութիւնն եւ զպետութիւնն, եւ իշխել ի վերայ ամենայն երկրաբուղխ երկրածին ստեղծուածոցն, եւ զգիտութիւն յառաջգիտութեանն, եւ կացոյց զնա տէր ամենայնի։ 12  Եւ ասաց Աստուած, թէ Ամենայն քաղցրաբուղխ սերմանիք երկրի՝ * ձեզ լիցի ի կերակուր ։ 13  Եւ ապա զամենայն * գազանս եւ * զանասունս եւ զթռչունս ածեալ առաջի մարդոյն հնազանդէր։ 14  Իսկ ապա աստուածակիր իմաստութեամբն խելամտեալ՝ ճանաչել * ըստ իւրաքանչիւր ըստ առանձնային կերպարանաց զանունն նշմարեցուցանել. զի զգիտութիւն Տեառն ի մէջ անցուցեալ, նորա գիտութեամբ զնորա արարածս ճանաչել՝ * նորա նմա անուանեցաւ։
       15  Եւ մի՝ վասն այսորիկ * ասէ նման, վասն անձնիշխանական կամացն իշխանութեան։ 16  Զի * յԱստուծոյ յամենագործութեանն եւ ամենարարութեանն երկու արարածք պատուականք եւ արգոյք եղեալք * ի բարերարէն հաստատեցան, մարդիկ եւ հրեշտակք։ 17  Արդ՝ * զմարդիկ թողեալ ի կամս անձնիշխան կամաց, վասն զի իւրովք կամաւք անձնիշխանութեանն գիտասցէ ընդ բարեացն գործոց՝ շնորհս գտանել * ի բարերար Տեառնէն եւ յԱրարչէն. եւ եդեալ * առաջի նորա զգիտութիւն պատուիրանաց հաճոյիցն Աստուծոյ, զի գիտասցէ խոյս տալ ի չարէն, եւ զբարին ընտրել իւրոց կամացն * լաւութեամբ, իբրեւ յինքեան քաջութենէ, իւրով անձնիշխան կամաւք՝ յԱրարչէ անտի զիւրոց վաստակոց առեալ զփոխարէնս պատուեսցէ։
       18  Իսկ վասն նմանութեանն իմանալի է այսպէս. զի ամենայն արարածք ընդ հնազանդութեամբ ծառայութեան են հարկեալք. զի մի՛ այլ աւելիս ինչ իշխեսցեն գործել քան զայն, որչափ ինչ նոցայն հրամայեցաւ՝ հարկք եդան ի վերայ իւրաքանչիւր՝ * կատարել զհրամանս։ 19  Բայց Աստուած զմարդն միայն բազմապատիկ փառաւորեաց եւ մտաւք մեծացոյց, հոգեխառն * հրեշտակակիցս խոնարհագոյնս արար։ 20   Տե՛ս զարեգակն * եւ զլուսին եւ զաստեղս՝ * մեծամեծս ո՞րչափ քան զմարդն իցեն, եւ նորա կամացն կան, հարկեալք ընդ հրամանաւ պատուիրանադրին ։ 21  Ո՛չ արեգակն յընթացից դադարէ, եւ ոչ լուսին կասէ ի մաշել եւ լնուլ, ո՛չ աստեղք * զկարգաւք իւրեանց անցանեն, եւ ոչ լերինք ետեղափոխ լինին. ո՛չ աւդք ի շշնջելոյ դադարեն, եւ ոչ ծով * ի սահանս ծփանաց անդնդային մոլեգին ալեացն խռովելոց յուզելոցն սաստկութեամբ անդադար կուտակելոցն՝ * զեդեալ սահմանն ոչ կարացեալ անցանել * եւ ապականել զերկիր. եւ ոչ երկիր բառնալ կրել դանդաղի զամենայն։ 22  Որոյ հրամանաւ յաւրինեալ է ամենայն, որոյ * սուրբ եւ երկնաւոր զուարթունքն կան յանդադար փառաբանութեան ։ 23  Որ արար զբարձրութիւն * երկնից եւ զթիւս աստեղաց, զջուրս ծովու եւ զաւազ երկրի, զկշիռս լերանց։ 24  Որ հանէ զամպս եւ արգելու զհողմս, եւ դարձուցանէ զերեկ, եւ դալարեցուցանէ զչոր գաւսացեալս, եւ ժողովէ զանձրեւաշիթս ։ 25  Վասն որոյ մարգարէութեան հոգին պատմէ, թէ Ո՞ չափեաց ափով իւրով զջուրս ամենայն, եւ թզաւ * զերկինս, եւ զերկիր ամենայն քլաւ իւրով. ո՞վ եդ զլերինս * ի կշիռս, եւ զդաշտս կշռորդաւք եբարձ * ։ 26  Ո՞ր իցէ տեղին, որ զնա բարձեալ ունիցի, որոյ բանիւ արարածք ամենայն կախեալ կան։ 27  Որ գիտէ զանցս գնացից երկնաւոր գնտոցն, որ ի վերայ աւդոց շրջին, եւ ոչ թիւրին. տարածին, եւ ոչ ըստ արտուղի անկանին. ելանեն եւ մնան վարձկանք պարտաւորք տարւոյ. կասեն՝ արծարծին * ի տունջենէ ի գիշեր եւ ի գիշերոյ ի տիւ. փոխարէնս արկեալ միմեանց փոխարինին՝ աննախանձ տան, անարգել դարձուցանեն ի չափ ժամանակաց, ի չորս որոշմունս փոփոխել տարւոյն, որպէս եւ Աստուած կարգեաց։
       28  Եւ զիա՞րդ գնայցեն զաւրութիւնք աստեղաց երկնից * հաստատութեան՝ կշիռ կարգեալ ի գնացս իւրեանց անդադար, եւ ոչ անցանեն զչափով ։ 29  Կամ ուստի՞ ելանիցեն աւդաշունչ սիք հողմոցն բռնութեան, եւ ո՞ւր երթեալ դադարիցեն. եւ * զի՞նչ որոշմունք իցեն միոյ միոյ ի նոցանէ. մինն քաղցրաշունչ՝ սնուցանէ * զբոյսս, մինն սաստկացեալ՝ զպտուկսն բանայ. մինն * զգեստս կկէ, գունակ գունակ ծաղկաւք զերկիր զարդարէ ի գունագոյն երանգս. զմերկ ծառս ագուցանէ, զվարսաւոր գագաթունս զարդարէ։
       30  Ուստի՞ ծնանիցին * աւդք * ամպածինք, որ եւ ի նոսին սպառին ի փայլատակմանց հողմոյ. ի ձայնէ որոտման ծնանին անձրեւք. եւ ուր Տէր հրամայէ երթալ՝ երթեալ իջուցանեն եւ ոռոգանեն զերկիր. սնուցանեն զբոյսս, պարարեն զպտուղս մարմնապարարս. յո՞յր յորովայնէ ելանիցեն գետք աղբերաւքն հանդերձ, եւ ոչ դադարեն յելիցն եւ ոչ լնուլ ի մտանելն։
       31  Երկինք եւ երկիր, արեգակն եւ լուսին եւ բազմութիւնք աստեղաց, եւ ծովք, գետք, գազան եւ անասուն, սողուն եւ թռչուն, ձկունք լուղականք, լեալք, լինելոցք՝ զիւրաքանչիւր կարգեալսն * ըստ իւրաքանչիւր հրամանացն մատուցանեն ։ 32  Բայց միայն մարդոյն անձնիշխան թողան կամքն՝ զինչ եւ կամեսցի. եւ այլ աւելի ինչ ոչ բռնադատեցաւ * քան զայն * որ ազդեալ ասացաւ – չճաշակել նմա ի ծառոյ անտի. զի այնու արժանի * արասցէ զնա փոխանակ ընդ փոքուն մեծամեծս ընդունել. վասն * իւր շնորհ ունելոյն վաստակոց՝ լիցի առնուլ նմա * յԱրարչէն զփոքունց փոխարէն * զմեծամեծ շնորհսն։ 33  Վասն այնորիկ եւ զանձնիշխան * կամաց նմա հրամայեաց կամակար իշխանութիւն։
       34  Կամ ո՞րպէս * մարդ հողաբեր՝ աւրինակաւ Արարչին յաշխարհ գայցէ, առժամագիւտ մատուցականն անմատոյց էականին նմանութեամբ առնուցու լինել զլինելն ։ 35  Քանզի անսահմանական եւ անվայրափակ եւ առանձնական զաւրութեամբ, աստուածական անուա՞մբն միայն արդեաւք մեծարեաց՝ * ըստ պատկերին ասելով. այն չէ ինչ ի դէպ։ 36  Քանզի ասէ Գիրն, թէ Ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա. եւ այլուր ասէ, եթէ Աստուած հաստատեաց զմարդն յանեղծութիւն, եւ ըստ պատկերի իւրոյ բարերարութեանն արար զնա. եւ միւս եւս աստուածածանաւթ իմաստութիւնն ասաց, թէ Մարդ * պատկեր Աստուծոյ է * ։ 37  Այլ անդէն ի սկզբանն կարգեաց Աստուած մարդոյն՝ մերձաւոր եւ ծանաւթ * կերպարանաց Աստուծոյ լինել, քանզի ոչ ի հաստատելն միայն , այլ առաւել * ի ծանաւթն առնել փութայ։ 38  Քանզի նմանութեամբ * մարդոյ երեւեալ Աստուծոյ ի ստեղծանել զմարդն հող * յերկրէ, եւ փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի, եւ եղեւ մարդն յոգի կենդանի ։ 39  Ստեղծեալ զմարդն ձեռաւք իւրովք՝ եւ արկ ի նա * զկենդանութիւն ի փչել բերանոյ իւրոյ զկենդանական շունչն * իմաստակիր մտաւորութեան բանաւորութեան ազդեցութեան. զի * անդէն * զաչս բացեալ արարածոյն՝ զԱրարիչն ծանիցէ, եւ անդէն Աստուծոյ բարերարութեան արարչութեանն ընտանի եւ մերձաւոր, գիտակ եւ պատմիչ լինիցի ։
       40  Եւ թէ զիա՛րդ ամենայն * արարածոց առեալ հրաման լինել յաննիւթոյ, ի * չքաւոր յանկերպարան նիւթոյ, որպէս ընդելական * կերպարանացն ի ձայնի հրամանացն՝ * առանց յապաղանաց՝ ամենայն արարածք սպասաւորականք զհրամանսն կատարիցեն ։ 41  Իսկ իսկական Աստուածութիւնն * ի ծածկութեանն ի վերոյ քան զտարրական նմանութիւնս եւ զձայնել զազդեցութիւնս, յիւրում յառանձնական * յէութեանն զիւրն ունի։ 42  Այլ վասն երեւելի արարածոցս առեալ նմանութիւն, վասն ժուժկալութեան արարածոցս խոնարհեսցի ։ 43  Զի թէ ոչ այնպէս էր, ոչ ոք էր որ տեսլեանն բնութեան կամ * ինքեան ձայնին բարբառոյ * ժուժալ կարէր. այլ * որպէս զի կարասցեն զնա տեսանել՝ վասն այսորիկ առեալ * նմանութիւն երեւելի, բարբառոյ ազդեցութիւն։
       44  Արդ՝ եղեալ մարդն ըստ պատկերի Աստուծոյ, հանդերձ * ազատութեամբ, իմաստութեամբ, բանաւորութեամբ եւ իշխանական պատուով ըստ ազդեցութեան արարչութեանն , ոչ եթէ ըստ աստուածաբուն զաւրութեանն, զոր միայն միածինն ունի * զնկարագիր Էութեանն Հաւր։ 45  Ապա ածեալ Աստուծոյ * զամենայն արարածս * արարչութեան իւրոյ առ Ադամ, տեսանել զի՛նչ կոչեսցէ անուանս նոցա։ 46  Որով * յայտ իսկ է, թէ զԱրարչին անուն յառաջ քան զայս ծանուցեալ Ադամայ. զի նախ այն էր կարեւորագոյն։ 47  Քանզի եւ միածին Որդին Աստուծոյ զայս ասէր * առ Հայր, թէ Այս են կամք իմ, զի ծանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտդ Աստուած ։ 48  Նա եւ ի հարկէ իսկ նախ զԱրարիչն անուանէր Ադամ, զի յորոյ երեսաց զկենդանութիւնն ընկալեալ էր՝ նախ քան զամենայն զնա ետես. քանզի եւ * արարածք իսկ առ ի ծանաւթ առնելոյ նմա զԱրարիչն հաստեցան ։
       49  Արդ՝ անուանէ զառաջի * ածեալսն յանդիման Արարչին. եւ զկնի * եկեալն յառաջագունիցն ծանաւթական * լինի, որոց ոչ միայն անուանելովն, այլ եւ իմաստութեամբ եւ իշխանութեամբ առ հասարակ տիրէ։ 50  Ապա մինչդեռ միայն սկիզբն * եւ կատար է ինքն միանգամայն, յամենայն արարածս ինքն ինքեան միայն էր, եւ * ոչ ոք էր զաւրավիգն, եւ ոչ * ընկեր ոք, եւ ոչ նման նմա։
       51  Արդ՝ Հաւր արարչի * խորհուրդ ի մէջ եդեալ * ընդ արարչակից * Որդւոյ եւ ընդ արարչակից Հոգւոյ, իբրեւ զխորհուրդն զառաջին նախաստեղծ * մարդոյն. զի որպէս անդն ասաց, թէ Եկա՛յք արասցուք մարդ * ի նմանութիւն պատկերի կերպարանաց մերոց, եւ անդէն ստեղծեալ Ադամ ի կենդանութիւն ի չգոյէն հաստատեցաւ՝ * նոյն աւրինակ * եւ աստ ասացեալ Հաւր * առ Որդին եւ առ Հոգին, ասէ. Եկա՛յք արասցուք Ադամայ աւգնական նման նմա, ըստ նմանութեան պատկերի * իւրոյ եւ * ըստ նմանութեան կերպարանաց իւրոց * ։ 52  Եւ անդէն արկեալ նմա քուն զարմանալի, եւ հանեալ ոսկր * ի կողմից նորա՝ եւ շինեաց զայն ի պատկեր կնոջ եւ կացոյց առաջի նորա։ 53  Եւ անդէն ծանուցեալ Ադամայ աստուածազգեաց իմաստութեամբ, թէ Այս այժմ ոսկր յոսկերաց իմոց * եւ մարմին ի մարմնոյ իմմէ. սա կոչեսցի կին, զի յառնէ իւրմէ առաւ. Վասն այսորիկ թողցէ այր * զհայր իւր եւ * զմայր իւր, եւ յարեսցի ի կին իւր, եւ եղիցին երկոքին ի մարմին մի ։
       54  Ո՞չ ապաքէն յանդիման Աստուծոյ ասիցէ զայս, անդ՝ ուր ամենայն զաւրք հոգեղինացն զփառս Տեառն բարձրացուցանէին, եւ մարդն ի հանդիսի անցեալ։ 55  Եւ զոր ասէն՝ ամենահաս գիտութեամբ մարգարէանայ, եւ քնով * գործեալն զարթնականին ի մէջ բերէ զգործն. զի որ յառնէն առեալ * գիտաց՝ նա եւ զայր յերկրէ գիտէ, եւ զերկիր՝ յոչնչէ, եւ զԱստուած՝ էական։ 56  Եւ ասելով, եթէ «Թողեալ զհայր եւ զմայր եւ յարել ի կին իւր, եւ եղիցին * երկոքեան ի մարմին մի»՝ զբոլորովին կարգս աշխարհիս եւ զկատարած զամենայն գիտաց։