Օգուտ Բժշկութեան

ՎԱՍՆ ՀԱՍԿՆԱԼ ԵՒ ՃԱՆԱՉԵԼ ԶԳՈԶՆ ԵՒ ԶՁԵՌՆԱԼՎԱՆ

Գիտացի՛ր, որ զգոզն ճանաչելն բժշկին վկան է եւ իմացնէ զայն ցաւերն, որ ի լերդն եւ իր բոլորն կից է, զամէնն ցուցանէ վկայութեամբն։ Եւ չէ պատեհ բժշկին, որ մինչեւ զգոզն չի տեսնու՝ որ հիւանդին պէտ այնէ։ Եւ զհիւընդին գոզն յայնժամ առնուլ կու պիտի, որ ի քնուն զարթի, դեռ կերակուր կերել չի լինի. եւ յորժամ զգոզն ղարուրան առնես՝ թող որ պահ մն կենայ. եւ թէ աւազ կամ պղտորութիւն լինայ եւ ի տակն իջնու ղարուրային, եւ ապա իմանաս զցաւուն հիմն եւ հրամայես ստածել դեղով, որ վնաս չի լինայ հիւանդին։

Եւ գիտացի՛ր, որ ի տաք ջրին եւ ի յեղկ ջրին եւ ի պաղ ջրին պատութիւնն եւ հուլմն մէկ չէ եւ ըղորդ չի գալ. եւ կու պիտի բժիշկն ի հիւանդն հարցնէ, թէ ի՛նչ կերար, եւ զայն իրքն չուտէ որ զկարուրային գունն փոխէ։ Եւ հանց գիտացի՛ր, որ գոզին ճանաչելն զԴ իրքն աշել եւ պահել կու պիտի. յառաջն զգունն, եւ Բ զհոտն, եւ զԳ զղվամն եւ Դ զռուսուպն. եւ զամէն մէկ իր ձեւովն յիր տեղն կու յիշեմք թէ Աստուած կամի, հանց որ ուսնողն շուտ հասկնայ եւ իմանայ։

Ութ ցեղ է. յառաջին իսպիտակ է, Բ քիչ մի դեղնութիւն կու զարնէ. Գ թուռինճի գունովն կու լինի, Դ կրակին գունովն կու լինի, Ե զաֆրանին գունովն լինի, եւ Զ ըրղվանի լինի, եւ Է կարմիր լինի, եւ Ը սեւ լինայ։

Բայց որ գունովն իսպիտակ է եւ այն անկից է, որ գոզն կու կաթնի, որ իրենն սէլասըլ պաւլ ասեն, եւ այն ի շատ ուտելուն եւ ի խամ պալղամէ լինայ եւ ի լերդին վատուժութենէն լինի։ Եւ այն որ քիչ մի դեղնութիւն ունենայ, որ լման լերդին ջրին՝ գուշակէ որ ցաւն եւ հիւանդութիւն քիչ մի եփել է։ Եւ այն որ թուրնջին գունովն է՝ գուշակէ որ ցաւն լման եփէ եւ հիւանդն հանգիստ է։ Եւ այն որ կրակին գունովն է՝ գուշակէ զտաքութիւն հիւանդին եւ զայրեցն։ Եւ այն որ զսաֆրանին գունովն լինի՝ գուշակէ զտաք բնութիւն, բայց այն տաք բնութեան պէս չէ, որ կրակին գունովն լինայ, բայց սաֆրային սրութիւնն յինքն խառնել է. եւ թէ շուտ թանծրանայ եւ զէտ եղի պէս վեր կանգնի՝ գուշակէ զհալեւմաշ ջերմն եւ ի սիրտն այլ հիւանդութիւն կայ։ Եւ այն որ ըրղվանուն գունովն լինի՝ գուշակէ որ սաֆրան եւ արիւնն յաւելցել է. եւ թէ ի վրան դեղին փրփուր գայ՝ գուշակէ որ դեղնութիւն պիտի լինայ, որ է յարաղանն։ Եւ այն որ գունովն կարմիր է՝ գուշակէ որ արեան յաւելնալուն է։ Եւ այն որ սեւ գուն է կամ մթնագուն է եւ ի սեւի կարմրութեան յետեւն է եւ հովութեան՝ գուշակէ որ խառնուածն այրել է ի յանձն հիւանդին, եւ նշան է մահու։ Եւ թէ ի չօրեքօրեայ ջերմն լինի եւ կամ կանանց արգանդն կապի եւ ի սէվտային հիւանդութիւնքն՝ գուշակէ առողջութիւն հիւանդին։ Եւ այս հիւանդութիւն որ յիշեցի՝ անգէտ բժիշկն ի յայսպէս գոզէն որ սեւ է՝ կու վախէ. բայց ի յայս ցաւերն վախելու չէ այնոր համար, որ ցաւն զխլտն ի գոզին ճանփէն վարեց եւ եհան զսավտան. եւ կամ կու լինայ որ իրք մն է կերել որ զգոզի գունն ի սեւ է դարձուցեր, որպէս որ մէկն մն որ զաֆրան ուտէ, եւ գոզն դեղին լինայ, եւ թէ կանանչ ուտէ բանճրնուն՝ նա գոզն կանանչ լինայ։ Եւ կու պիտի որ բժիշկն աղէկ համբերէ Բ-Գ օր եւ հարցանէ հիւանդին, թէ յերէկ ի՞նչ կերար, եւ աղէկ հարցանէ եւ իմանայ, եւ չարտորայ որ վնաս չառնէ։ Եւ գոզ որ ի ձէթ նման է՝ գուշակէ որ եղն եւ ճրագուն հալել կամի երիկամացն։ Եւ գոզն որ ի կաթ նման է՝ գուշակէ զայն ցաւն, որ ֆալիճ ասեն եւ սաքթայ։ Եւ գոզն որ ի ֆուխա նման է եւ կամ պանրի ջուրն նման է՝ գուշակէ այն ցաւն, որ խոց այնէ ի բուշտն։ Եւ գոզն եթէ արիւնխառն լինայ՝ գուշակէ որ երակ է բացվել ի բուշտն։ Եւ թէ գոզին մէջն զէտ մսկտոր լինի՝ գուշակէ որ լերդն վատուժցել է։ Եւ աղէկ գոզն այն է, որ գունն թուռինճին գունովն լինայ եւ ըռուսուպն իսպիտակ լինայ եւ ի տակն հաւաքէ։ Եւ գէշն այն է գոզին, որ գունն սեւ լինայ եւ նօսր լինի։

Էհանան ասէ, թէ յորժամ որ գոզն խիստ իսպիտակ լինայ, եւ ծարաւ լինի եւ ջուր շատ խմէ՝ գուշակէ որ լերդն հովցել է եւ զկերակուրն չկարէ հալել, եւ թէ խիստ դեղին լինի՝ գուշակէ որ սուր սաֆրան ի յանձն է ժողովել։ Եւ թէ խիստ կարմիր լինի եւ ի վրան դեղին փրփուր գայ՝ գուշակէ որ եարաղան է գալու։ Եւ թէ սեւ լինի՝ գուշակէ որ չորեքօրեայ ջերմերն եւ փայծղանացաւութիւն եւ հայզին կապիլն. եւ թէ ի տաք ջերմն լինի՝ գէշ է եւ նշան է մահու։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ գոզ որ իսպիտակ լինի եւ յիստակ՝ գուշակէ որ բնութիւնն վատուժցել է, եւ այսպիսի ծերոցն կու լինայ եւ այնոց որ ջուր շատ կու խմեն եւ շատ գոզեն։ Եւ դեղին եւ յիստակ լինայ՝ շատն այնոց լինի, որ պաք շատ լինի կացել եւ կամ շատ հոգս լինի քաշել եւ կամ վախ եւ սաֆրայի ջերմն, որ մէկ օր բռնէ եւ Ա օր ոչ։ Եւ թէ կարմիր եւ յիստակ լինի եւ կամ պղտոր լինի՝ նշան է արեան, եւ պատճառն ի տաք կերակուրք ուտելուն է եւ միս ամբրաւ ուտելուն եւ գինի խմելուն եւ թուզ ուտելուն եւ որ նման է սոցա։ Եւ թէ ի սուր ջերմերն եւ ի տաք հիւադութեներն եւ ի դեղնութենէն յետեւ կամ ի սեւ գուն զարնէ՝ գուշակէ որ նշան է մահու, եւ թէ ի սավտայի հիւանդութիւներն լինի՝ առողջութեան նշան է աստուծով։

Մասրճուէն ասէ, թէ ում որ գոզն սպիտակ լինի, եւ մարմինն տաք լինի եւ ուժով լինայ, եւ հիւանդն այրի եւ տապի եւ ծարվի շատ՝ գուշակէ որ նշան է մահու, այնոր համար որ ամէն տաքութիւն ի գլուխն եւ ի յըղեղն է ելեր։ Եւ թէ գունովն կանանչ լինի եւ շատ լինի եւ յորդոր գուշակէ որ սունկ պիտի լինայ եւ կամ փայծղանացաւ։ Եւ թէ նմանի ի չամչի գինի եւ կամ սիսռան ջուր՝ գուշակէ արծվիք եւ տափակլի ճիճի որ ի մարդն լինայ։ Եւ թէ ի վերայ գոզին զէտ եղ շատ երեւնայ՝ գուշակէ որ կու հալի եղն երիկամացն։

Մասեհն ասէ, թէ յորժամ գոզն իսպիտակ եւ թանծր լինի՝ նշան է պալղամին, եւ թէ իսպիտակ եւ նօսր լինայ՝ նշան է որ պալղամն եւ պեղծ գիճութիւնքն ի յանձն ժողվել, եւ թէ դեղին եւ նօսր լինի՝ նշան է որ սաֆրան յաւելցել է. եւ թէ կարմիր լինի եւ թանծր՝ նշան է որ արիւնն յաւելցել է. եւ թէ զայթի գունովն լինի՝ գուշակէ զհալեւմաշ ջերմն եւ զանձինն հալիլն։

Մասրճուէն ասէ, թէ յորժամ գոզն իսպիտակ եւ իստակ լինայ՝ գուշակէ որ հիւանդութիւն ի ծածուկ մարմինն է եւ այրեց կայ ի բուշտն, եւ թէ խիստ կամիր լինի եւ կարմրութեան հետ թանծրութիւն լինայ՝ գուշակէ զուժով հիւանդութիւն ջերմն, եւ նշանակէ ուռեցնի որ ի լերդն լինայ. եւ թէ գունն կրակին գունովն լինայ՝ գուշակէ զվնասն արեան եւ զսաֆրային, որ յիրար է խառնել. եւ թէ գունն զաֆրանի թելի պէս լինայ՝ նշան է տաքութեան եւ վնաս է խիստ։

Եւ թէ հոտն գոզին հոտած լինի՝ գուշակէ որ բնութիւնն զհիմն ցաւոցն մէկ հետէ ի դուրս է հանել ի գոզէն եւ եփել է զհիւանդութիւնն, եւ այսպիսի ի տաք ջերմերն եւ ի լերդին ուռեցն լինայ։ Եւ լինի որ ի բուշտն խոց լինայ՝ անկից լինի, եւ իր նշանն այն է, որ յորժամ գոզէ՝ նա կսկծէ գոզին ճանապարհն եւ թարախ ելանէ ի հետն։ Եւ թէ հոտ չունենայ՝ գուշակէ որ ցաւն ի տեղացն չէ շարժել. եւ թէ հոտն քիչ լինի՝ գուշակէ որ հիւանդութիւնն քիչ քիչ եփի։ Եւ քանի որ գոզն հոտած լինայ եւ հոտն սուր՝ հիւանդին տաք եւ դժար լինի, եւ ոմանք մի ի բժշկապետացն ասացին, թէ երբ գոզն հոտած լինայ՝ պատճառն այն է որ տաք խառնուածն բորբսել է։

Ղիվամ գոզին, որ է թանծրութիւնն եւ նօսրութիւնն, Գ ցեղ է այս. եւ Ա այն է որ թանծր է, Բ այն է որ նօսր է, եւ Գ միջակ է ընդ թանծրութիւն եւ ընդ նօսրութիւն։ Եւ թէ գոզն որ թանծր լինայ, յոր գուն որ լինի՝ գուշակէ Բ իրք. Ա այն է, որ հիմն ցաւուն լման է եփել, իսկի հում չէ մնացել եւ հիւընդին մարմինն իսկի գիճութիւն չէ մնացել. եւ պիտի որ բժշկն իւր կարեացն չաք գէճ իրվի տայ. եւ Բ գուշակէ զթանծր խլտն ի գոզն է խառնել։ Եւ թէ գոզն նօսր է եւ պայծառ եւ յիստակ՝ եւ իր պատճառն Գ իրք է. Ա այն է որ գիշերն թուխմայ է եղել եւ շատ կերել. գուշակէ որ կերակուրն ի ստամոքն եւ ի փորոքն չէ եփել եւ մարսել, եւ այն պատճառովն գոզն նօսր է. եւ Բ պատճառն ի կալուածոցն է, որ երիկամն եւ գոզին ճանապարհն որ թանծրութիւն չի անցնիր եւ կու քամի. եւ Գ պատճառն այն է, որ հիւանդութեան հիմն խակ է եւ հում է եւ չէ եփել լման։ Եւ գոզն որ ինքն միջակ, որ է մուհթատիլն, եւ ոչ թանծր լինի եւ ոչ նօսր լինի՝ գուշակէ որ հիւանդութիւնն եփել է, եւ հիւանդին ոխտն աղէկ է լերդին եւ մուհթատիլ է գիճութիւն որ ի յանձն է։ Եւ յորժամ որ գոզն յառաջն յիստակ եւ պայծառ լինայ եւ յորժամ պահ մն թողուս, այլ այն յիստակութիւնն մնայ՝ գուշակէ որ այլ հիւանդութիւն պիտի լինայ։ Եւ թէ յառաջն պայծառ լինայ եւ թէ պահ մն թողուս որ պղտորի՝ գուշակէ որ սկիզբն է եփելուն հիւանդութեանն։ Եւ թէ յառաջն պղտոր լինայ եւ յորժամ պահ մն թողուս պայծառ լինի՝ նշան է առողջութեան եւ խնդութեան հիւանդին։

Ասէ Բագարատ, թէ յորժամ ի յառաջն հիւանդին գոզն թանձր լինայ եւ յորժամ պահ մն թողուս պայծառ լինի՝ գուշակէ որ հիւանդն մահու է, այնոր համար որ իր թանծրութիւնն որ վատուժութենէ բնութեան եւ տաք խառնվածոցն է։ Եւ թէ գոզն ի յառաջն հիւանդութեան սեւ նօսր լինի՝ գուշակէ որ խլտն այրել է, եւ հիւանդն մահու է։ Եւ հանց գիտացի՛ր, որ թէ հիւանդութիւնն հիմն ունենայ՝ գոզն թանծր է, եւ թէ հիւանդութիւնն հիմն չունենայ՝ գոզն նօսր է եւ պայծառ է։

Ըռուսուպ գոզին այս է։ Գիտացի՛ր, որ ըռուսուպ ասելն այն է, որ գոզին տակն իջնու եւ ի ղարուրային տակն նստի եւ ժողովի, եւ կամ ի ղարուրային մէջն կախ մնայ, եւ կամ ի ջրին վրայ զէտ բամբակ կենայ, եւ դեղին ջուր գայ։ Եւ այն որ գունն կարմիր է՝ գուշակէ որ հիւանդութիւնն երակն է. եւ այն որ դեղին է՝ գուշակէ որ ցաւն դժար է. եւ այն որ կանանչ է եւ կամ սեւ է՝ գուշակէ որ հիւանդն մեռնի, այնոր համար որ տաքութեան եւ յաւելուածոց այրելուն է. եւ այն որ մէջն կախ մնայ ղարուրային՝ գուշակէ զայն, որ բնութիւնն զհիւանդութիւնն չուզէ որ եփէ, բայց ժամանակաւ եփի. եւ այն որ ի վերայ գոզին գայ՝ գուշակէ զբնութեան զուժովնալն հիւանդին եւ զվատուժիլն զբնութեան. եւ թէ ըռուսուպն ի կարուրային մէջն ցրված լինայ՝ գուշակէ որ երիկամն եւ ի յահշան թանծր քամի կայ, որ բնութիւնն զինքն չկարէ հանել։ Եւ լինայ ըռուսուպն իսպիտակ ի կարուրային յատակն. այն պատճառէն լինայ, որ թանծր պալղամն յաւելցել է, եւ բահրակ որ ի գոզն իսպիտակ լինայ։ Եւ բաժանումն այս ըռուսուպիս եւ ամլաս ըռուսուպին, որ հիւընդին ողջնութեան այնով է եւ այն է, որ այս ըռուսուպս ցրիւ է եւ չէ ի մէկ ի մէկի կիպ, եւ ամլասն այսոր հակառակ է որ յիշեցի։ Եւ թէ ըռուսուպն թերեփ մնայ եւ գոզն նօսր լինի՝ գիտացիր որ հիւանդն թմել է։ Եւ յորժամ որ հիւանդն թանծր եւ գէր լինայ՝ գուշակէ որ ի բուշտն խոց կայ։ Եւ թէ կարուրային տակն աւազ ժողովի՝ գուշակէ որ երիկամն եւ ի բուշտ կամենայ քար ընծայել։

Բայց կարուրային կերպն կու պիտի որ ձեւովն երկան լինայ եւ տակն բոլոր որպէս բշտի, եւ յորժամ կարուրայն այսպէս լինայ՝ պիտի որ բժիշկն այլ զգոզն աղէկ ճանաչէ։

Սինային որդին ասէ, թէ բաժանումն տղին գոզին եւ կտրճին եւ ծերոցն այն է, որ տղին գոզն թանծր է եւ քիչ մի ի կաթ նմանի, եւ մարդուն գոզն նօսր է եւ իսպիտակ, եւ կտրճին նման է թուռնճի, բայց ի տղին գոզին թանծրութեան պէս չէ. եւ կնկան գոզն թանծր է քան զայրկանն։ Եւ այս Բ գոզին մէջն բաժանումն այն է, որ յորժամ բժիշկն զկարուրան շարժէ՝ նա այրկանն գոզն ան պահն պղտորի, նա կնկանն գոզն իսկի չի փոխի եւ չպղտորի։

Եւ բաժանումն ի մէջ գոզին եւ սրքնճուպինին ջրին եւ զաֆրանին ջրին եւ որ սոցին նման է այն է, որ գոզն ի մօտոյ մթնգուն երեւնայ եւ ի հեռուէ պայծառ եւ յիստակ կելնի, եւ այլ ցեղ ջրերն ի մօտոյ յիստակ երեւի եւ ի մառուէ մթնգուն եւ պղտոր։

Չորքոտանեաց գոզն հակառակ է. եւ քիչ մն անկից այլ յիշեմք, որ զբժիշկն կու փորձեն, որ այսպէս իրվին ծածուկ չի լինայ։

Ապուճարէհն ասէ, թէ իշուն գոզն ի ղարուրային մէջ որպէս պախրու եղ երեւնայ, եւ այլ թանծր լինայ քան զայն. եւ ձիուն գոզն պայծառ է քան զայս, եւ ի կիսուն ի վայր կարուրան պղտոր երեւնայ։ Եւ ոչխարին գոզն մարդուն գոզին մօտիկ է, եւ այն որ ի յատակն կու իջնու՝ ի ձէթ կու նմանի. եւ եզին գոզն ոչխրի գոզին մօտ է եւ կու նմանի, եւ ոչ ղիվամ ունի եւ ոչ ըռուսուպ, եւ քան զայն պայծառ երեւնայ ինքն։

Եւ գուշակէ, որ ստամոքին ցաւերն եւ յաղեցն ցուցանէ, նոյնպէս որ գոզն ցուցանէ, եւ զլերդին եւ զերիկամացն ցաւերն եւ զգոզին ճանփուն։ Ցուցումն ձեռնալվային Դ կերպով է. եւ յառաջն յիշէ զշատութիւնն եւ զքիչութիւնն, եւ Բ որ յիշէ զորպիսութիւնն, եւ Գ որ յիշէ զարտաքս ելանելն եւ ատենն, եւ Դ որ յիշէ՝ այն որ արտաքս հանէ ի՛նչ է։ Եւ յիշեն զշատութիւնն եւ զքիչութիւնն. այն ալ Գ ցեղ է, շատ է, կամ քիչ է, եւ կամ միջակ է։ Եւ այսպէս իմացիր, որ թէ կերակուր շատ ուտէ եւ արտաքս պակաս ելանէ՝ գուշակէ, որ այն ուժն, որ տաֆեայ ասեն, որ է զրկողութեան ուժն՝ նա պակաս է։ Եւ թէ կերակուրն շատ չուտէ եւ քիչ ուտէ եւ արտաքս շատ ելանէ՝ գուշակէ, որ այն ուժն որ զրկողութեան ուժ է՝ ամուր է եւ ուժով է եւ զօրաւոր, եւ բռնողութեան ուժն վատուժ է եւ զաւելվածն ի բնութիւն եւ ստամոքն եւ ի փորոքն տանի եւ խափանէ։ Եւ այն որ միջակ է այսպէս իմացիր, որ այն որ ուտես՝ նա ձեռնալվան իրմէն բաժանի, որ կարգաւ է եւ ի պատեհն է։

Եւ որպիսութիւն ձեռնալուային Գ ցեղ է. յառաջն ղիվամն, Բ գունն, եւ Գ հոտն։ Եւ այն որ ղիվամն է՝ կամ կակուղ է, կամ պինտ է, կամ չոր է. եւ թէ կակուղ է՝ նա գուշակումն է որ լերդն եւ երակն վատուժ է լերդին, եւ կամ կերակուրն լման չէ հալել, որ վաթի եւ վար իջնու. եւ կամ աղեցն գիճութիւն յինքն խառնել լինայ, անկից է. եւ թէ չոր լինի եւ պինտ՝ գուշակէ, որ լերդն եւ ի ստամոքն եւ ի փորոքն տաքութիւն կայ։ Եւ թէ գունն դեղին լինի եւ զնստատեղն կսկծցնէ՝ գուշակէ, որ ի յաղիքն սաֆրայ է ընծայել։ Եւ թէ իսպիտակ գուն լինայ եւ կակուղ՝ գուշակէ հովութիւն եւ պալղամ. եւ պատճառն այն է որ սաֆրան ի լեղուն աղիքն չէ վաթել։ Եւ թէ գունն դեղինփառ լինայ եւ ի կակղութիւն եւ պնտութիւն միջակ լինայ՝ գուշակէ զառողջութիւն բնութեան. եւ թէ կանանչափառ լինի՝ գուշակէ որ ի ստամոքն եւ ի յաղիքն ժանկառի սաֆրայ ժողվելուն նշանն։ Եւ թէ գունն կանանչ լինայ որպէս քուռաթի՝ եւ ինքն լաւ է քան զժանկառին։ Եւ թէ սեւ լինայ՝ գուշակէ զսաւտայի յաւելնալն եւ զայրիլն զխառնուածոցն ի մարմինն. եւ այս ցեղ նշանս պեղծ է։ Թէ այսկից թթվի հոտ գայ՝ գուշակէ որ ինքն թթու պալղամ է խառնել. եւ թէ հոտն հոտած լինի՝ գուշակէ որ ի ստամոքն եւ ի յաղիքն փթած խառնուած կայ ժողված. եւ թէ հոտն քիչ գայ՝ գուշակէ որ ի ստամոքն եւ աղիքն ուժ կայ եւ առողջ է։

Եւ յիշեմք զարտաքս ելանելուն ատենն, եւ ազգի ազգի է եւ հակառակ է։ Եւ լինի որ սովորութենէն աւելի ելանէ, եւ լինայ որ պակաս ելանէ. եւ այն որ աւելի ելանէ՝ եւ այնոր պատճառն բռնողութեան ուժին վատուժութենէ եւ կամ անկից է, որ սաֆրան զստամոքն խածել է եւ զրկողութեան ուժն շարժել է։ Եւ լինի այն, որ ստամոքն խոցնայ եւ վեր տայ, եւ այն անկից լինայ, որ զրկողութեան ուժն այնժամ ղրկէ եւ ստամոքն խափանէ։ Եւ յարտաքս ելանելն, որ ի ողդն եւ ի յատենն լինի եւ սովորութիւն լինի՝ առողջութեան նշան է եւ բնութիւնն զօրաւոր է։ Եւ այն որ ի դուրս գայ՝ նա այն ալ Ե ցեղ է. եւ կամ ի յինքն քամի լինայ, եւ կամ եղլի լինի. եւ կամ փրփուրն որպէս պտկի, եւ կամ արիւն լինի եւ թարախ։ Եւ ձեռնալուայ որ յիրմէն քամի ելանէ՝ գուշակէ, որ քամին եւ գիճութիւնն Բ յիրար է խառնել. եւ թէ ինքն եղլի ելանէ՝ գուշակէ, որ եղն կու հալի ամէն անձին, եւ թէ այս եղլիութեան հետ զրկողութիւն լինի եւ ելանէ՝ գուշակէ զխիստ տաքութիւնն, եւ յինքն թանծր քամի է խառնել եւ պալղամ է. եւ թէ ինք արիւն խառնուած լինի՝ գուշակէ զխոցիլն եւ զգաներն որ ի յաղիքն է եւ ի նստատեղն. եւ թէ թարախ խառն լինի խառնած՝ գուշակէ որ խոց լինայ աղիքն. եւ թէ արիւն եւ թարախ խառնած լինայ՝ գուշակէ, որ ի նստատեղն խոց կայ. եւ թէ արիւն եւ թարախն քան զձեռնալվան յառաջ գայ՝ գուշակէ, որ խոցն ի վերի աղիքն է. եւ թէ արիւն եւ թարախն քան զձեռնալվան յետեւ գայ՝ գուշակէ որ խոցն ի վարի աղիքն է եւ ցաւն։

Ասէ Բագարատն, թէ ձեռնալվան աղէկն այն է, որ ատենն գայ եւ կակուղ լինայ եւ քիչ մի դեղնութիւն ունենայ. բայց թէ խիստ դեղին լինի եւ զնստատեղն կսկծեցնէ՝ նա ի սաֆրային յաւելնալուն է. եւ թէ չոր լինի՝ գուշակէ որ ի փորն գիճութիւնն պակաս է եւ տաքութիւն յաւելի է. եւ թէ խիստ հոտած լինայ՝ պատճառն այն է, որ խառնվածքն փթել է յանձն։ Եւ թէ ձեռնալվան շատ լինի՝ ստամոքին վատուժութենէն, եւ թէ կանանչ եւ սեւ լինայ՝ գուշակէ որ մահու մօտ է. եւ թէ եղլի է՝ գուշակէ որ հալէմաշ ջերմն եւ զանձինն հալիլն, եւ թէ գունովն խիստ՝ ազգի ազգի խառնվածոցն, որ ի յանձն է ժողվել։

Ըռուֆօսն ասէ, թէ յորժամ որ ձեռնալվան որ հեշտ ելանէ՝ նշան է որ փորն եւ աղիքն ուժով է. եւ թէ դժվարութեամբ ելանէ՝ գուշակէ որ փորուն եւ աղեցն վատուժութենէն է։

Եւ այլ ասէ Ըռուֆօսն, թէ յորժամ շատ գայ ի մարդվէն եւ զայն կերակուրն չուտէ որ քամի ընկենու՝ այն ի հալողականին վատուժութենէն է. եւ թէ հանց լինի քամի ըսկի չգայ եւ փորն ի կապ լինի՝ եւ ինքն ի տաքութենէ եւ ի պակաս գիճութենէ անձինն. ամէն։