Օգուտ Բժշկութեան

ԳԻՏԵՆԱԼ ԶՕԴԵՐՆ ԹԷ ԻՆՉ Է ԵՒ ՔԱՂՔՆԻՆ ԹԷ ԻՆՉ Է

Ասացած է, թէ օդն գոլոշիկ մն է, որ ի գետնէն կու ելանէ եւ կու վերանայ, եւ բնութեան օգուտ է այնոր համար, որ ինքն է Դ, յառաջն հարաւն, Բ հիւսիսն, Գ արեւելքն, Դ արեւմուտքն։ Եւ հարաւն այն է, որ յորժամ երեսդ ի յարեւելքն այնես՝ նա հարաւն ի յաջ ձեռացդ ի վերայ գայ. նա այնոր հարաւ ասեն։ Եւ այս դիհուս բնութիւնն տաք է եւ գէճ. պատճառն այն է որ ծովն ովկիանոս ի յայս դիհն է, եւ հանապազ ծովուն գէճ գոլորշն անպակաս է։ Եւ այս դիհս քան զամէնն ցած է, եւ քամին որ ի յայս կողմանէն գայ՝ հարաւ քամի ասեն, եւ բնութիւնն տաք է եւ գէճ, զանձն վատուժ առնէ, եւ աչացաւութիւն եւ գլխացաւութիւն եւ ըխտաւորութիւն եւ պեղծ ջերմեր յիրմէն լինայ. եւ խռչկի եւ կրծոց աղէկ է։ Եւ բայց հիւսիս, որ հարաւոյ դիմացն է եւ բնութիւնն հով է եւ չոր, եւ պատճառն այն է որ արեգական շարժմունքն ի յայս կողմէս ի տեղացն հեռու է, եւ ֆալաքին եւ ավճին մօտիկ է. եւ բնութիւնն հով է, եւ զօդվածքն հովացնէ եւ զկերակուրն մարսել տայ եւ հանապազ զանձն խոշոր առնէ եւ զգոզն յորդորէ եւ զբնական տաքութիւնն ի յանձն պահէ, բայց թոքացաւութիւն եւ փողացաւութիւն եւ նուղլայ եւ զուքեամ առնէ։ Եւ յիշեմք զարեւելքն, որ ելն արեգական ի յայն կողմանէն է. եւ իր բնութիւնն մոհթատիլ է. եւ քամին որ յայս կողմանէն գայ՝ պատի սէպահ ասեն, եւ իւր բնութիւնն ի տաքութիւն եւ ի հովութիւն միջակ է։ Եւ արեւմոտքն ի դիմացն է արեւելիցն եւ բնութիւնն նրա մուհթատիլ է, եւ քամին որ ի յայն կողմանէն փչէ՝ նորա տապուր ասեն։ Եւ այս Բ քամին այլ բնութեան օգուտ է եւ աղէկ. եւ ամէն մէկէ այս Դ քամոն Բ Բ քամի այլ կու ելանէ, որ լինի ԺԲ քամի։ Եւ Բ քամի այլ ի հարաւոյ ելանէ, մէկին ասեն նայիմ եւ մէկալին ըրահիմ. եւ Բ քամի այլ հիւսիսոյ դիհն է, մէկին ասեն ուսուհ եւ մէկալին հունեայ. եւ Բ քամի այլ ի յարեւելքն կայ, մէկին ասեն արնապ եւ մէկալին նէքպայ. եւ Բ քամի այլ ի յարեւմուտք կայ, մէկին ասեն մահրայ եւ մէկալին հարիֆ. եւ այս ամէնս ԺԲ քամի կու լինայ։ Եւ այն առաջի Դ քամին որ յիշեցի՝ նոցա շահն եւ զէնն յաւելի է քան զայս Ը, եւ աղէկ քամի այն լինայ, որ ի յինքն պուխար չի լինի եւ կակուղ փչէ, եւ ի թզենոյ եւ սանճատէ եւ ի ընկզէ չփչէ, որ ասոնց հոտն գլխուն եւ ըղեղանն զէն առնէ։ Եւ քամին եւ օդն, որ ի յինքն թանծր պուխար կայ՝ նա ինքն հիմն է ամէն բորբոսային հիւանդութեան եւ դժար հիւանդութեան, զէն առնէ մարդկաց։

Իմացի՛ր, որ այն քաղաքն որ հիւսիսոյ դիհն է՝ այն քաղաքն հով է. եւ այն որ հարաւոյ դիհն է՝ տաք է։ Եւ մարդն ի հով քաղաքնին կերակուր շատ ուտէ, եւ անձն ուժով լինայ, եւ երեսն աղէկ լինայ, եւ մարդն ի տաք քաղաքնին քիչ ուտէ, եւ անձն վատուժ լինայ եւ աւելի չորութիւնն յաւելնայ։ Եւ այն քաղաքն որ ի ծովու մօտ է եւ կամ ի ջրի եզերն է՝ նա նորա գիճութիւնն աւելի է. եւ այն քաղաքն, որ նորա հողն աղի է՝ նորա բնութիւնն տաք է եւ օդն տաք է եւ զմարդուն բնութիւնն վատուժցնէ. եւ այն քաղաքն, որ նորա օդն տաք է՝ նա այն մարդուն որ ի յայն քաղաքին՝ երեսն դեղին լինի եւ անձն աւաղ լինի. եւ այն քաղաքն որ հով է՝ նորա հակառակն է այս որ ասացի։ Եւ բժշկապետքն ասել են, թէ փախչիլ կու պիտի ի յայն քաղաքնուն, որ ի հոն մարկի մաֆաճան լինի եւ վապայի լինի։ Բայց ապրիլն եւ մեռնիլն ի յաստուծոյ ձեռքն է. եւ Քրիստոսի փառք։

Գիտացի՛ր, որ բնութիւն տարուն չորս եղանակաւն է։ Եւ գարնան բնութիւնն մուհթատիլ է. եւ ոմանք ասեն, թէ տաք է եւ գէճ, զարեան բնութիւնն ունի. եւ յայս եղանակս երակ առնելն եւ ապիկիս արկանելն եւ լուծման դեղ խմելն ամէն ձեւով լաւ է, եւ գառին եւ ուլի եւ կաքվի եւ հաւձագ ուտելն լաւ է, ի բաղնիսն ապիկիս արկանելն լաւ է։

Ամառն տաք է եւ չոր. զաֆրային բնութիւնն ունի, եւ պատրաստիլ կու պիտի ի տաք կերակրոց եւ ի չոր, եւ զայն կերակուրքն պիտի որ ուտեն, որ հով եւ գէճ լինայ, որպէս սալորով ապուրն եւ ազոխով ապուրն, եւ մերձաւորութիւն եւ աշխատումն ի յայս եղանակս պակաս կու պիտի առնել. ո՛չ երակ առ, ոչ դեղ խմէ, քաւել թէ անճարակ լինայ որ առնէ եւ պիտեւան լինայ։

Աշունն բնութեամբ հով եւ չոր է, զսավտային բնութիւնն ունի. եւ ի յայս եղանակս պատրաստիլ կու պիտի ի հով եւ ի չոր կերակրոց եւ ի թթվոյ եւ այն կերակրոցն, որ սավտայ ընծայէ, եւ գինի մի՛ խմել, եւ երակ քիչ առ, եւ լուծման դեղ առ, եւ մերձաւորութիւն եւ աշխատիլ եւ բաղանիսն զէն առնէ. եւ կերակուր հաւու ձագ եւ շուրվան եւ քաղցր կերակուրքն ուտէ. օգտէ։

Ձմեռն բնութեամբ հով եւ գէճ է, եւ ունի զպալղամին բնութիւնն. եւ ի յայս եղանակս մարդն առողջ է քան զայլ եղանակս, այնոր համար որ ստամոքն ի կերակուր ուտելն զօրաւոր է. բայց ի յայս եղանակն երակն եւ լուծման դեղն վնաս է, եւ աշխատիլն եւ գինի խմելն զէն չառնէ. եւ զայն կերակուրքն պիտի որ ուտեն, որ բնութիւնն ի տաքութիւն զարնէ, որպէս ոչխրի միս եւ աղաւնոյ, եւ քապապ եւ հալվանի եւ մեղր եւ ամբրաւ եւ որ նման է սոցա. օգտէ աստուծով։

Գարունն այս ցաւերս ընծայի ի մարդն. յորժամ օդն բնութեամբն ելանէ եւ հանց լինի որ հիւսիսային հողմն փչէ, եւ անձրեւ եւ ձուն պակաս, եւ յորժամ ամառն գայ՝ նա լինայ սուր ջերմեր ի մարդն եւ աչացաւութիւն եւ արիւն լուծանել ի փորուն եւ նիգ։ Եւ թէ ի յամռան աւուրքն քիչ տաքութիւն լինայ, եւ աշունն հիւսիսոյ քամի փչէ եւ անձրեւ շատ գայ՝ եւ ձմեռն լինի զուգամ եւ նուզլայ, եւ հազ եւ սիլ շատ լինի։ Եւ թէ ի յաշնան ամիսն հիւսիսային հողմք փչէ եւ անձրեւ պակաս գայ՝ գիտացի՛ր որ կնկտիքն եւ տղաքն ի յայս եղանակն հիւանդանան, եւ այնոք որ տաք բնութիւն են եւ սաֆրայոտ՝ աչացաւութիւն եւ սավտայի ցաւեր լինայ։ Եւ թէ ձմռան եղանակն հարաւ քամի շատ փչէ եւ անձրեւ շատ գայ եւ գարնան աւուրքն ի ժիր հիւսիսային քամի փչէ եւ անձրեւն պակաս գայ՝ եւ ի յայս եղանակն կանայքն զտղան ի փորուն ձգէ, եւ մարդկանց ի յայս եղանակն աչացաւութիւն եւ նուզլայ եւ սուպաթ եւ սքթայ եւ ֆալճ շատ լինի։ Եւ թէ ձմռան եղանակն հարաւ քամի փչէ շատ՝ եւ ի մարդկաց ի յանձն գիճութիւն ժողվի, եւ յորժամ որ գարունն գայ եւ հիւսիսոյ քամի փչէ խիստ շատ, եւ այսոր օգտութիւնն զայն, որ զէնն խափանէ, հանց որ չորութիւն հիւսիսոյ քամուն զգիճութիւնն հարաւոյ հալէ։ Եւ նոյնպէս որ ձմեռն հիւսիսոյ քամի լինի եւ անձրեւ եւ ձուն չգայ, եւ յորժամ գարուն լինայ, հարաւ քամին շատնայ եւ անձրեւ շատ գայ՝ եւ գիճութիւն այս եղանակիս զչորութիւն մարդուն խափանէ, եւ զբնութիւնն մոհթատիլ այնէ։ Եւ թէ Բ կամ Գ եղանակի գիճութիւն եւ կամ չորութիւն ի մէկ կերպ լինի՝ նա խիստ գէշ է, այնոր համար որ զմարդուն անձն կու աւիրէ եւ մահ եւ հիւանդութիւն շատ կու բերէ։ Եւ ի ամէն եղանակ այս եղանակացն աղէկն այն է, որ անձրեւն պակաս եւ հարաւ քամին, նա օգտութիւն շատ այնէ. եւ թէ ի յայս եղանակն չորութիւնն յաւելնայ հանց որ անձրեւ չգայ՝ եւ սաֆրան ի մարդուն յանձն ուժովնայ եւ այնէ զսաֆրայի ջերմերն եւ զտաք հիւանդութեներն։ Եւ այս ցաւերն որ ասացի՝ նա որն ի քաղաքն լինի, որ պակաս լինայ, այն պատճառովն որ օդն ամէն քաղքի եւ երկրի մէկ մէկի հակառակ է, եւ մարդկաց բնութիւնն այլ մէկ մէկի հակառակ է. եւ ամէն մարդ կու պիտի որ իմաստութենովն հանց իրվի ուտէ, որ եղանակացն զէն չառնէ եւ զանձն առողջ պահէ։ Եւ զկերակրին աղէկն կեր, եւ երակ առ եւ ապիկիս արկ եւ դեղ խմէ եւ աշխատէ եւ որ սոցին նման է՝ արա՛ ի յատենն, որ հանապազ անձն մարդուն առողջ լինայ եւ ցաւ չի դիպի, թէ Աստուած կամի։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն։