Օգուտ Բժշկութեան

Այն քամին որ ֆաթխ ասեն կամ յաղիքն լինայ կամ ի ձվերն

Պատճառ յաճուկն լինի

Զաքարիային որդին ասէ, թէ ֆաթխին քամին ստոյգ այն է, որ յաճուկն լինայ, եւ տաճիկն մարար ուլ մալախ ասէ, եւ կամ յաւելի քամու լինայ, կամ բարձր տեղաց վազելուն. հայերն փոշտանկ ասեն։ Այն քամին է, ուժ առնէ եւ պատռէ զաճուկն եւ իջնու ի ձվերն. կամ ծանր բեռ վերցնէ. եւ տղայոց խիստ լինի, եւ շատ կանչելուն կամ ի քամու։

Նշան յաճուկն լինայ այն է, որ զհիւանդն պառկեցնես կռնակին վերայ, Բ ծունկն վերցնէ եւ զձեռդ ի վերայ ցաւուն դնես, թէ ի տեղն երթայ, եւ յորժամ կանգնի՝ ալվի տեղն գայ։

Ստածումն որ ի յաճուկն լինի։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ բժիշկքն այս ցաւուս դեղն ձգել են եւ ստոյգ ստածումն չեն առներ. այնոր համար որ վնասակար է եւ իր ստածումն դժար է. եւ ոմանք դեղ անեն որ չաւելնայ. այս թպտրովս որ կերակրէն յետեւ չշարժի, եւ ամէն իրք որ քամի առնէ՝ չուտէ եւ խիստ կուշտ չի լինայ. եւ զինչ բան որ առնէ՝ կերակրէն յառաջ առնէ. եւ յորժամ նստի կամ շուրջ գայ՝ ի ժիր զպորտին ներքեւն եւ զաճուկն կապած պահէ, եւ յորժամ կանգնի՝ խիստ չշարժի, եւ զձեռն ի վերայ կապին դնէ որ քամին այլվա ի փորն երթայ եւ լաւ կապն այն է, որ թօփն Գ ժռէն լինի բարձով եւ հանապազ զաճուկն կապէ, եւ արա՛ զայն թանծր այնող տիմէտնին, ի վերան դիր. օգտէ, եւ յիշած է ի ղուլինճին համարն. եւ մերձաւորութիւն մի՛ առնել, եւ ամուր մի՛ կանչեր եւ ծանր իրք մի՛ վերցներ, եւ ի բարձր տեղաց ի վայր մի՛ ցաթկեր. եւ այս ամէնն լանցնող են եւ զէն առնեն եւ ցեղ մն ցաւ այլ ընծայեն։ Եւ լաւն այն է որ այնես զայն դեղերն որ զքամին պակաս առնէ, եւ սպեղանիքն այլ նոյնպէս լինի, որ յիշած է ղուլինճին համարն. եւ ի տաք ջրէ պատրաստ կացիր, եւ զանձն տաք ջրով լվանալն այլ զէն է. եւ բնաւ ծանր եւ անհալ կերակուր որ քամի առնէ մի՛ ուտել. զէն է։ Մեծ մարդու ճարն խարելն է կամ կտրել կարելն է. եւ թէ չիշխես կտրել՝ նա զայս դեղս արա։ Ա՛ռ ձկան սոսինձ եւ գինով դրջէ. եւ առ գղթոր եւ մուռ եւ անծրութ եւ խառնէ՛ ի սոսինձն եւ հա՛ն ի վերայ մագաղաթի եւ դիր ի վերան, եւ գլխադիրով փաթէ պինդ։ Առանց երկաթի չի յաջիր։ Ա՛ռ Ա դրամ ըռեւանդ եւ կէս դրամ մղնատիզ եւ գինով խմցու. խիստ լաւ է աստուծով։ Գետնին ձութն այլ խիստ լաւ է։

Պատճառ որ ձուն լինայ

Գեղիանոս ասէ, թէ այս Դ ցեղ իրաց լինայ. Ա այն, որ ի ձվերն լինայ, Բ ի քամու լինայ, Գ ի ճրագուէն լինայ, եւ Դ ի յաղեցն ի յեզրէն լինի, որ ի յայն դիհէն ի վայր գայ։ Մէկին ասեն հողմանք, որ քամով ի լի լինի ձվերն, եւ մէկին ասեն ոսկրանք, որ զէտ ոսկոր ամուր լինի եւ չի յաջիր, եւ մէկին ասեն բշտանք, որ աղիքն ի ձվերն գայ իջնէ, եւ կու յաջի այս. մեծ մարդկանց չի յաջիր. եւ ազգ մն այլ լինի որպէս զտիկ, զոր տապպայ ասեն. եւ զայս կու կտրեն եւ կու հանեն ճառահներն եւ դեղով կու յաջեցնեն. այդ ձեռագործ է։

Նշան որ ի ձուն լինայ այն է, որ քամու է՝ երեւելի է եւ քամին լարէ, որպէս լար քաշվի, եւ ցաւ չի լինայ, եւ յորժամ պառկի՝ քամին ի յառաջ գայ. եւ այս Դ ցեղն ձեռօք չի ճանաչվիր բնաւ։

Ստածումն որ ի ձուն լինայ։

Գեղիանոս ասէ, թէ այս դժար ցաւ է եւ անողջանալի, եւ քիչ ընդունի զստածումն. եւ դեղ կու այնեն որ չաւելնայ եւ զէն առնէ. դեղն այն որ ի ջրէ լինայ, որ լցվել լինի ձվին մէջն՝ լաւն այն է, որ բանան, զջուրն հանեն, որպէս որ արծվոց տիրոջն ի փորուն կու հանեն. եւ դեղն այն որ ի քամու լինայ այն է, որ տաս զտաք մաճուննին, եւ սպեղանի առնես կիպարի հատով, եւ մուռ եւ սօտ եւ սոսինձ ձկան եւ մարզանկօշ եւ գղթոր եւ խունկ յիրար խառնես եւ դնես ի վերայ տեղուն եւ բարձով պինտ կապես. եւ աշխատելու եւ ծանր իրաց պատրաստէ. եւ դեղն այն որ ճրագուն լինայ որ իջնու ի ձուն եւ կամ ի Ա քունճն աղէցն՝ լաւ այն է, որ կապեն եւ մերձաւորութիւն չառնեն. եւ այն որ քամի առնէ՝ չուտեն, եւ հանապազ օծէ մազտաքէ ձիթով։

Ըռուֆոսն ասէ, թէ լուպիայ եւ ոսպ եւ բակլայ եւ բանճարնի մի՛ ուտեր եւ կշտոյ մի՛ շարժիր. եւ հանապազ զտեղին կապած պահէ, որ ցաւն չյաւելնայ. թէ քամին յաւելնայ՝ առ կղբու ձու եւ ֆարֆիոն եւ հոռոմ ձէթ, հալէ՛ եւ ի գոզին ճամփան լից. օգտէ. օծէ՛ զաճուկն։ Եւ այս տիմէտն լաւ է. - ա՛ռ սարվ ընկուզ եւ նռան կեղեւ եւ շիպ եւ ճուլինար եւ վարդ եւ մուրտ. զամէնն աղա՛ եւ մաղէ՛, եւ սալորի խէժ եւ ձկան սոսինձ եւ քիչ մն շրէշ խառնէ, ի վերան դիր. եւ կերակուր քիչ տուր, եւ քամոն եւ դաղձ տուր. օգտէ։