Օգուտ Բժշկութեան

Տայուն որ է խիարուկն եւ տուպալայ որ յանձն լինայ

Պատճառ տայունին այս է

Զաքարիային որդին ասէ, թէ տայունն ուռէց մն է, որ սուր սաֆրայէ եւ արենէ լինայ ի խռչակն եւ ի յանդամն եւ յաճուկն մարդուն. եւ լինի ի վապայի օդուն շատն։

Նշան տայունին այն է, որ խիստ կարմիր լինի եւ սեւութեան քշտէ, եւ ուռէցն խիստ տաք լինի եւ բոլորն սեւ եւ կապուտ, եւ փսխէ, սիրտն տրփատէ, եւ խելքն անցնի։

Ստածումն որ տայուն ասէ։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ դեղն այս է, որ բնաւ երակ չառնուն. եւ թպտիրն այն է, որ տաս զուժովցնող դեղերն եւ զհովցնող եւ զայն իրվին, որ յիշած է ի տաքութեան համարն, հանց որ Բ ազգ նռան ջուր եւ թուրինջի ջուր. եւ հոտայ ի հով իրվան, եւ ուտէ ոսպն կտուած եւ քացխով եփած, եւ փխտի ուտէ, եւ այն իրվին որ զարիւնն թանծր առնէ՝ լաւ է։ Եւ զսիրտն ուժովցո՛ւր եւ զտաքութիւնն պակսեցո՛ւր, եւ պաղ եւ ձուն ի բոլորն դիր. լաւ է։ Եւ թէ այս խոցս լինայ եւ արիւն երթայ յիրմէն՝ լաւն այն է, որ լվանաս զարիւնն տաք ջրով եւ կապես որ չերթայ արիւնն. եւ կամկեկ քամես զարիւնն, եւ ամենեւին հով իրվիք ի վերայ չդնես։ Եւ թէ սիրտն խաղայ՝ դեղն այն է, որ տաք ջրով լվանաս եւ ծեծես, եւ զխոցն ծածուկ պահես, որ պաղին եւ ձունին հովութիւնն որ ի բոլորն դրել ես՝ յիր խոցն չհասնի։ Եւ աղէկ պէտն այն է, որ զսիրտն ուժովցնէ հովցնէ։ Եւ թէ տեղն խոցնալուն յետեւ սրտին խաղն դադրի՝ յիմացիր որ հիւանդին ուժն ի տեղն է. եւ զխոցն աղէկ ստածէ, որ ողջանայ, եւ զինչ որ ըռասմն է օգտէ աստուծով։

Մասր կասեն, որ տերեւն նման է դաղձին տերեւին, եւ թուրքն այս խոտիս ծերոց դաղձ կասեն. եւ թէ մէկ մարդ տայուն հանէ, եւ կամ այն տարին տայուն լինայ, թէ այս խոտէս Բ Գ տարպայ գինով կամ մուսալասով խմէ՝ այն տարին այս ցաւն ի յան չի գայ, եւ թէ գայ՝ նա զէն չառնէ եւ խալսի կամօքն աստուծոյ։

Պատճառ տուպալային

Ըռուֆօսն ասէ, թէ լինայ ի թանծր պալղամէ եւ ի թանծր արիւնէ որ յիրար խառնի, եւ որ չհալէ զկերակուրն, եւ բնութիւնն ի զօդվածն ուղարկէ։

Նշան տուպալային այն է, որ ուռէցն խիստ մեծ լինայ եւ պինդ, եւ ջերմն ունենայ. եւ բաժանումն տուպալային եւ խուռաճին այս է, որ տուպալային ուռէցն մեծ է, եւ խուռաճին փոքր։

Ստածումն տուպալային։

Ըռուֆօսն ասէ, թէ ցաւուն յառաջն երակ առ. եւ յետոյ թուզ եփէ, եւ գարու ալուր եւ աղ եւ սագու ճրագու խառնէ եւ որպէս մորհամ արա եւ դի՛ր ի վերան. եւ զթթու խմորն խառնես ի հոռոմ ձէթն եւ ի վերան դնես՝ օգտէ։ Եւ թէ այսով չի բացվի՝ հանապազ ածէ ՛ ի վերան սամթի ձէթ, եւ յետոյ ճղքէ՛ երկաթով եւ հա՛ն ի միջէն զսերմն ցաւուն եւ մորհամով ստածէ։

Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ այս յորժամ հնանայ՝ դու զայս դեղս արա. - Ա՛ռ մարվի հունդ եւ տղտի հունդ եւ քիթրայ. զամէնն ծեծէ՛. Գ Դ նուկի տարշաղուխի ջուր եւ Գ նուկի իշու կաթն զամէնն յիրար խառնէ եւ վաղն եւ յիրիկունն տո՛ւր որ ուտէ։ Եւ թէ տուպալան ջերմն չունենայ՝ շուտ բացվի։ Առ սապռ Բ դանկ եւ զաֆրան Ա դանկ. խառնէ՛ ի գինին եւ խմէ։ Եւ դեղ մն այլ ասացած է. - Բ դրամ սապռ ծեծէ. յորժամ բացվի՝ յետեւ այնոր սֆուֆ մուղլիսիայ կեր։ Եւ թէ այս տուպալան ի միջացն ի վայր լինայ՝ հոկնայ արա այն իրօքն որ յիշեցի։ Եւ ի կերակրոց՝ գիրքն յիշած է, որ է ծեծած բրինծ եւ նշայ յիրար խառնէ եւ խմէ՛, որ եփած լինի, գարու կորկոտ եւ թեփի ջուր եւ քիչ մն զամխ արապի ի վերան ցանէ եւ տո՛ւր որ խմէ, եւ շատ օգտէ։ Եւ ամէն տաք եւ չոր իրաց պատրաստիլ կու պիտի, որ օգտէ աստուծով։