Աշխարհացոյց

Առաջին բաժին Ասիա է։ Եւ ունի Ասիա կողմունս կողմունս։ Եւ նախ զկողմն Մէջերկրեայս, որք մտանեն ի մէջ Յունաց ծովուն եւ Պոնտոսի։

Առաջին Բիւթանիա է, յելից կալով թագաւորական քաղաքին Կոստանդնուպաւլսի։ Եւ ունի Բիւթանիա լերինս, եւ գետս վեց, եւ լիճս մի, եւ կղզիս։ Ունի եւ մայրաքաղաքս երիս՝ զՆիկիա, զՔաղկեդոն, զՆիկոմիդա, որք ունին ընդ ինքեանս քաղաքս երեքտասան եւ գեղաքաղաքս ծովեզրայինս եւ վաճառատեղիս։ Լինի ի Բիւթանիա հող սպիտակ, զոր մանր աղացեալ եւ ցանեալ ի վերայ ցորենոյ ի քանդուկս ճիճի չուտէ։

Երկրորդ՝ Միւսիա է, որ կոչի Ելիսպոնտոս, առ երի կալով Բիւթանիոյ։ Եւ ունի Միւսիա լերինս երիս, գետս երկուս, կղզիս երկուս, քաղաքս քառասուն եւ մի, եւ մայրաքաղաքս ծովեզերեայ զԿիւղիկոն, յորում տաճարն է Աստուծոյ անուանեալ Հրաշից։

Երրորդն՝ Ասիա առանձնակ է, յերի կալով Միւսիոյ, առ ծովուն։ Եւ ունի Ասիա փոքր աշխարհս չորս՝ զԼիւդիա, զԵւողիա, զՅոյնս, զԿառիա։ Ունի Ասիա լերինս հինգ, եղզիս տասն, գետս հինգ, քաղաքս հնգետասան, մայրաքաղաքս զԵփեսոս, եւ այլ եւս՝ վեց։ Լինի յԱսիա մազդիկ խիժ ի ծառոց։

Չորրորդ՝ Լուսիա է, յելից կալով Ասիոյ։ Ունի Լուսիա լերունս երկուս, գետս երիս, կղզիս հինգ, քաղաքս երիս եւ մայրաքաղաքս Զմիւռնիա։ Եւ լինի ի Լուսիա խունկ, զիւգին, եւ տրատէ՝ ի ծառոյ ծորելոյ որպէս զխիժ լոյծ, որպէս մեղր կամ որպէս մրուր։

Հինգերորդ՝ Փռիւդիա է, յելից կալով Առանձնակ Ասիոյ, յերի Լուսիոյ։ Եւ ունի յինքեան Փռիւգիա աշխարհս Պիսիդիա, որոյ մայրաքաղաքն՝ Անտիոք եւ այլ քաղաքք քսան եւ վեց, ուր ասեն շինեալ տապանն Նոյի, մայրաքաղաք Լաւոդոկիա, եւ այլ քաղաքս քառասուն։ Եւ աշխարհս Մաղատառիա, որոյ մայրաքաղաք Իգինիա եւ այլ քաղաքք երեսուն։ Եւ ունի Փռիւգիա լեառն Դիդոն, /175a/ եւ գետս հինգ, եւ լիճս չորեքտասան եւ դաշտս մեծամեծս։

Վեցերորդ՝ Ոնոռիա է, յելից կալով Բիւթանիոյ եւ առ երի Փռիւգիոյ մինչեւ ցՊոնդոսի ծով։ Եւ ունի Ոնոռիա մայրաքաղաք Կղաւիդիպաւլիս, ընդ որս այլ քաղաքս հինգ։ Եւ գետ ունի զՊառթենոս զերեքարմատեան։

Եւթներորդ՝ Պափղագոնիա է, յելից կալով Ոնոռիա աշխարհին եւ առ երի ծովուն Պոնտոսի։ Ունի գետս երկուս, մայրաքաղաք զԳերմանիապաւլիս, որ բերդն Գանգրեայ։ Ունի եւ այլ քաղաքս հինգ, եւ բերդս մետասան եւ գաւառս վաթսուն եւ մի։

Ութերորդ՝ Գաղատիա Առաջին է, յելից կալով Փռիւգիոյ եւ առ երի Պափղագոնիոյ։ Եւ լեառն ունի զերրորդն Դիդիոմս։ Եւ գետս զնոյն, որք յառաջասացեալ աշխարհս թափին։

Իններորդ՝ Գաղատիա Երկրորդ է, յելից կալով Փռիւգիոյ եւ առ երի առաջին Գաղատիոյ մինչեւ ցՊանփիւլիա։ Ունի լերինս եւ գետս անուանիս, որ յառաջասացեալ գետքն անկանին եւ որք զլիճս առնեն։

Տասներորդ՝ Պանփիւլիա է, յելից կալով Լիւսիոյ եւ առ երի Գաղատիոյ։ Ունի յինքեան փոքունս աշխարհս հինգ, եւ լեառն մի, գետս չորս, կղզիս երկուս, եւ քաղաքս բազում։ /175b/ Լինի ի նմա խունկս ստիւրակի թփոյ միոյ ի կերուածէ ճճոյ։

Մետասաներորդ՝ Իսաւռիա է, յելից կալով Պանփիւլիոյ, առ երի ծովուն հանդէպ Կիպրոս կղզոյ։ Եւ ունի լեառն զՏաւրոս, եւ գետս Ոռիմակդոս. ի նմա մայրաքաղաք Սելեւկիա, եւ այլ քաղաքս քսան եւ հինգ։ Եւ լինի յաշխարհիս այս խունկ ստիւրակ, կուճաբռ, գոմփետ, կալամիտ, ամենեքեան ի ծառոյ ծորելոյ՝ ի ճճոյ միոյ կերուածոյ։

Երկուտասաներորդ՝ Լիկայոնիա է, յելից կալով Գաղատիոյ եւ առ երի Իսաւռիոյ, ունելով զտարածումն իւր ի դաշտս ընդարձակս, եւ լերունս, եւ զնոյն գետս եւ լիճս։

Երեքտասաներորդ՝ Կապադովկիա Երկրորդ է, յելից կալով Գաղատիոյ եւ առ երի Լիկայոնիոյ, ունելով մանունս լերինս եւ գետս. եւ լայնութիւն տարածեալ ի դաշտս ընդարձակս։

Չորեքտասաներորդ՝ Լինոպոնտոս է, յելից կալով Պափղագոնիոյ եւ առ երի Կապադովկիոյ ծովու։ Ունի եւ լերինս փոքունս եւ բազումս, եւ գետս հզաւրս զԻւռինս, եւ այլ մանունս։

Հինգետասաներորդ՝ Պոնտոս Պոլեմենական է, յելից Պոնտոսի եւ առ երի Պոնտոս ծովու։ Ունի լերունս փոքունս եւ դժուարավայրս, եւ գետս զԹեոմոնտոն, եւ մանունս։

Վեշտասաներորդ՝ Կապադովկիա Առաջին է, յելից կալով Երկրորդ Կապադովկիոյ, առ երի Պելոմենական Պոնտոսին, որ ունի լեա/176a/ռն զԱնտիտաւրոս, եւ այլ փոքունս, եւ գետ զՄելաս եւ այլ՝ զԱղիւս է։

Եւթեւտասներորդ՝ Կիւլիկիա, յերի Առաջին եւ Երկրորդ Կապադոկիոյ, յելից կալով Ղիկոնիոյ եւ Իսաւռիոյ։ Լերունս ունի զՏաւրոս, եւ գետս վեց, եւ մայրաքաղաքս երկուս՝ զՏարսոն եւ զԱնարզաբա. եւ այլ քաղաքս բազումս, եւ բերդս, եւ գրունս երկուս՝ ելանելոյ Ասորեաց։ Եւ Կիլիկիա է ամենաբեր հանգոյն երկրին Յորդանանու։

Ութեւտասներորդ՝ Կիպրոս կղզի է, յելից կալով Պանփիւլական պաղեգոսին, առ երի Իսաւռիոյ եւ Կիւլիկիոյ ։ Եւ ունի Կիպրոս լեառն զՈվղիմպոս, եւ գետս երիս։ Լինի ի նմա լատան՝ ի ցողոյ անկեալ զխոտոյ կռուի ի թափիչն զվարոցս, եւ մաւրուս քաւշից։ Եւ ունի Կիպրոս զսահմանս իւր ի յերկայն մասունս երիս եւ մասն մի, իսկ լայնն՝ մասն մի։

Իննեւտասներորդ՝ Հայք են, յելից կալով Լիկիոյ, առ Տաւրոս լերինն։ Եւ ունի լերինս երիս, եւ գետս երիս, եւ դրունս երկուս՝ ելանելով յԱսորւոց։

Քսաներորդ՝ Առաջին Հայք են, յելից կալով Կապադովկիոյ, առ երի Երկրորդ Հայոց։ Եւ սահմանի յելից Եփրատու. եւ լեառն /176b/ ունի Առգէնոս, եւ գետ զԱլիւս եւ այլ մանունս։

Քսան եւ միերորդ՝ Երկրորդ Հայք են, որ կայ յելից Կապադովկիոյ. եւ երկայն տարածի մինչեւ յԵփրատ։ Եւ ունի այլ գետս երկուս, եւ լերինս բազումս եւ մեծամեծս։

Քսան եւ երկուերորդ՝ Պոնտոս Կապադովկիա է, յելից կալով Պողոմենական Պոնդոսի, առ ի ծովուն ցՄոսքական լերունս, որ բաժանեն ընդ նա եւ ընդ Մեծ Հայս։ Ունի լերինս երեք, եւ գետս չորս։

Ահա կատարեցան ի Միջերկրայքս կոչեցեալ։

Քսան եւ երեքերորդ՝ Սարմատացւոց աշխարհն հասարակն է, որ բաժանեալ է արեւելեան ծայրիւն Ռիպիա լերամբ եւ Տանայիս գետով եւ Միոտիս ծովակաւ. եւ անտի ընդ Կովկասային լերինս՝ առ Վրաւք եւ Աղուանիւք՝ մինչեւ ցԿասբից ծովն։ Եւ ունի Սարմատիա լերունս զՇանթայինն եւ զՁիականն, եւ այլ լերինս եւ գետս բազումս, եւ զեւթանասնավտակեանն Աթըլ, յորում ամրանայ ազգն Բասլաց։ Եւ բնակին ի Սարմատիա ազգք բազումք, որք են այսոքիկ. Խազիրք, Բուխք, Բարսիլք, Ապշեղք, Ափխազք, թագաւորական Սարմատք. Ձիակերք, Նախճամատակեանք, Որջլակերք, Սիսիկացիք, Միթռիկացիք, Ամազոնք, Ալանք, Խեբուրք, Քուգեւոք, Սիյիմք, Արգաւետք, /177a/ Մարգոյլք, Թակոյիք, Արգողք, Գաճանք, Փինճք, Դուաղք, Խոնք, Ափուրք Ծանաւրք՝ յորում Ալանաց դուռն, եւ Ծիծեն դուռն, Թուժք, Խուժք, Քիսք, Մարդակերք, Ցխաւատք, Գուդամակարք, Դուիցուկք, Դիդոյք, Ղեկք, Տապաստաւանք, Աղուտականք, Խենաւկք, Շիպղք, Ճիղաք, Խեղայք, Կասբք, Փուխք, Շրուանք, Խարանք, Թաւասպարոտք, Հեճմատակք, Իժմախք, Փասխս, Քոսխ, Փոքոնակ, Բաքանք, Մազքութք, մինչեւ ցԿասբից ծովն՝ յորս բազուկն Կովկասու հպի, ուր ածեալ է զպարիսպն Դարբանդայ՝ աշտարակ ահագին՝ ի ծովուն կացուցեալ։ Իսկ ի հիւսիւսոյ նորա՝ Հոնք. եւ քաղաք նոցա Վառաչան, եւ այլք ընդ նմա. եւ թագաւորն հիւսիւսոյ է հականն՝ որ է տէր Խազրաց, եւ դշխոյն թագուհի է, Խաթունն, որ է կին հականայ ի Բարսլաց ազգէն։

Քսան եւ չորսերորդ՝ Կողքիս է, այսինքն Եգեր, յելից կալով Պոնտոս ծովու, առ երի Սարմատիոյ, առ Վրաւք եւ մեծ Հայովք. եւ ունի Եգեր փոքր այշխարհս չորս՝ զՄառնիւղիւ, զԵգռեւիկիւ, զԽազիւ, զՃանիւ, որք են Խաղտիք։ Ունի լերինս բազումս, եւ գետս, եւ գաւառս, եւ քաղաքս, եւ բերդս, եւ գեղաքաղաքս եւ վաճառատեղիս։

Քսան եւ հինգերորդ՝ Վեռիա է, այսինքն Վիրք, յելից կալով Եգեր, առ երի Սարմա/177b/տիոյ, առ Կաւկասաւ մինչեւ ցԱղուանից սահմանն, եւ Հայոց սահմանն առ Կուր գետով։ Եւ գաւառք են ի Վիրս այսոքիկ. Կաղարջք, Արտահանք, Շաւշեթ, Ջաւախք, Սամցխէ, Աճարա, Թորգով, Աթիսխ, Տառնիախ, Մանգղեաց փոր, Քուեշ փոր, Բողնա փոր, Թռեղք, Կանգարք, Տաշիր, եւ Աչաւ, եւ Գուան, Երիսխ, Քուդիթ, Կաւկիսխ, Սացխումէթ, Խանիսխ, Ցիւրաս, Ձմա, Բալզալեթ, Կխուեթ, Երցոյ, Խերկ, Թիանեթ, Ծուփա, Քեթ, Չելթ, Վեղիս, Յիխուքուէլդա, Շուշք, Պարուար, Ծոբափոր, Ձորոփոր եւ քաղաք Վրաց Տփխիք, Սամշոլդէ, Մծխեթի, ուր սուրբ խաչն է։ Ունի եւ բերդս եւ գետս լի ձկամբք։

Քսան եւ վեցերորդ՝ Աղբանիա է, այսինքն Աղուանք, յելից կալով Վրաց առ երի Սարմատիոյ առ Կաւվասաւ մինչեւ ի Կասբից ծովն եւ ցՀայոց սահմանն առ Կուր գետով։ Եւ ունի Աղուանք դաշտս արգաւանդս, եւ գետս բազումս, եւ եղեգունս հզաւրս, եւ քաղաքս, եւ բերդս, եւ գեղաքաղաքս։ Եւ գաւառք են այսոքիկ. Եխնի, Բեխ, Քամբեճան, Հողմաղ, Շաքէ, Գեգաւու, Ոստան, Հաբանդ, Իմարծ, Պանան, Քաղաց դաշտ, Իբազկան. եւ այլ գաւառք, զոր ի Հայոց հանեալ է. Շակաշէն, Գարդման, /178a/ Քուստիփառնես, Կողթ, Ազուէ, Թուչքատակ, Ռառոստակ, Ռոտպաեակ, Մեծ Կուանք, Մեծ Իրանք, Պիանք, Հարճլանք, Պածանք, Մոխանք, Վակունիք, Փոքր Հաբանդ, Սիսական, Ռոտաստակ, Բերձոր, Ասռոտ մինչեւ ի խառնումն Երասխայ ի Կուր գետ։

Քսան եւ եւթներորդ՝ Մեծ Հայք են, յելից կալով Կապադոկիոյ եւ Փոքր Հայոց, առ Եփրատ գետով, մերձ Տաւրոս լեառն, որ բաժանէ զնա ի Միջագետաց։ Եւ ի հարաւոյ սահմանի Ասորեստանիւ եւ դառնայ առ Ատրպատականիւ ընդ Մարս մինչեւ ի մուտս Երասխայ եւ Կասբից ծով. իսկ ըստ հարաւոյ առ երի կալով Աղուանից եւ Վրաց եւ Եգեր մինչեւ ցնոյն դարձուածք Եփրատայ ի հարաւակոյս։ Եւ ունին Հայք լերունս անուանիս եւ գետս մեծամեծս եւ մանունս. եւ ծովակս երիս։ Եւ ունի Մեծ Հայք փոքր աշխարհս հնգետասան, որ են այսոքիկ. Բարձր Հայք, այսինքն Կարնոյ կողմն, Չորրորդ Հայք, այսինքն Աղձնիք, Տուրուբերանք, Մոկք, Կորճայք, Պարսկահայք, Վասպուրական, Սիւնիք, Արցախ, Փայտակարան, Ուտիացիք, Գուգարք, Տայք, Այրարատ։ Արդ կամիմ զդոսա մանրամասնաբար պատմել, թէ եւ սակաւ ինչ աշխատիցիմ ի գիր եւ ի քարտեզ։

Արդ ունին Բարձր Հայք գաւառս ինն. Դարանաղի, Առիւ, /178b/ Մզուր, Եկեղեաց, Մանանազի, Դերջան, Սպեր, Շատգոմք, Կարին։ Եւ ըստ անուանդ, արդարեւ բարձր քան զամենայն երկիր, քանզի ի չորս կողմանս արձակ է։ Գետս ունի, եւ լերունս, եւ երէս բազումս, եւ հաւս պիտանիս, եւ ջերմուկս, եւ աղս, եւ զայլ պարարտութիւնս, եւ քաղաք զԿարնոյն։

Երկրորդ՝ Չորրորդ Հայք յերի կայ Բարձր Հայոց. եւ գաւառք են ի նմա ութ. Խորձեան, Հաշտեանք, Պաղնատուն, Բաղահովիտն, Ծոփք, Անծիթք, Գորիք, Գեգիք։ Եւ ունի Չորրորդ Հայք բերդս, եւ գետս, եւ լերինս եւ բիւրեղ։ Ունի եւ երիս, եւ հաւս, եւ ձկունս, եւ ի գազանաց՝ զառեւծ։

Երրորդ՝ Աղձնիս առ Տիգրիս գետոյ կայ. եւ գաւառս ունի տասն. զԱրզն, զՆփրկերտ, զՔեղ, զԿեղթիկ, զՏատիկ, Սաղու, Վանաց ձոր, զԽերհեթս, զԳզեղ, զՍալնոյ ձոր, զՍանասուն։ Ունի նաւթ եւ երկաթ, առաւել եւ գղթոր, եւ հաւ՝ զդեղհուկ։

Չորրորդ՝ Տուրուբերան յելից կայ Չորրորդ Հայոց։ Գաւառք են նորա վեշտասան. Խոյթ, Ասպակունիք, Տարաւն, Արշամունիք, Մարդաղի, Դաստարաւորք, Մուրածատափ, Դալառ, Հարք, Վարաժնունիք, Բզնունիք, Երեւարք, Աղիովիտ, Ապահունիք, Կորի, Խորխորունիք։ Ունի եւ ծովն Բզնունեաց երկայն հարիւր մղոն եւ ի լայն՝ վաթսուն։ Ունի եւ գազպեն, եւ մեղր եւ մա/179a/շկամիրգ եւ պիստակ, եւ երկաթ, եւ նաւթ։

Հինգերորդ՝ Մոկք յելից կալով Աղձնեաց, յամուրս Տաւրոս լերինն։ Գաւառս ունի ինն. զԻշայր, զԻշայր միւս եւ զԻշոց գաւառ, զԱռուենից ձոր, զՄիջա, զԱռանձնակ Մոկս, զԱրքայից գաւառ, զԱդաստեայ ովիտ, զՋերմաձոր։ Եւ ունի ի մրգոց արշակ եւ մանրագոր եւ ի գազանաց՝ ինձ գեղեցկախայտուց, եւ հաւուց՝ կաքաւս։

Վեցերորդ՝ Կորճէք յելից կայ Մոկաց առ Ասորեստանիւ։ Եւ գաւառս ունի մետասան. զԿորդիս, զԿորդիս վերին, զԿորդիս միջին, զԿորդիս ներքին, զԱյտուանս, զՄոթղանս, զՈրսիրանս, զԿարատունիս, զՃահուկ, զՓոքր Աղբակ։ Եւ ունի զառիկ. եւ ի պտղոց՝ շահդանակ։

Եւթներորդ՝ Պարսկահայք յելից կայ Կորճէից առ Ատրպատականիւ։ Ունի գաւառս ինն, որ է. Կուռիճան, Մարի, Թրափի, Ացուերս, Ըռնա, Տաբերս, Զարեհաւան, Զարեւանդ, Հեր։ Եւ ունի երէս, ցիռ եւ այծեամն։

Ութերորդ՝ Վասպուրական ի մտից է Պարսկահայոց եւ առ երի Կորճէից։ Գաւառք նորա երեսուն եւ հինգ. եւ այսոքիկ Ռշտաւնիք, Տոսբ, Բոդունիք, Արճիշահովիտ, Բոտիղովիտ, Կուզանովիտ, Դառնի, Առբերանի, Բժունիք, Առնիոյտ, Անձաւացիք, Տրապատունիք, Երուանթունիք, Մարդաստան, Արտազ, Ակէ, Աղբակ մեծ, Անձախի ձոր, Թոռնաւան, Ճուաշ, Առոտ, Կրճունիք, Մեծնունիք, Պալունիք, Գուկան, Աղանտռոտ, Պատսպարունիք, Արտաշեան, Արտաւանեան, Բաքեան, /179b/ Գաբիթան, Գազրիկեան, Տագրեան, Վարաժնունիք, Գողթն գինեւէտ, Նախճաւան, յորում քաղաքն, եւ Մարանդն։

Իններորդ՝ Սիւնիք յելից կայ Այրարատոյ ի մէջ Երասխայ եւ Արցախայ։ Ունի գաւառս երկոտասան. Երնջակ, Ճահուկ, Վայու ձոր, Գեղարքունի, եւ ծովն, Սոտք, Աղահէճ, Ծղուկք, Խաբանդ, Բաղք, Ձորք, Արեւիք, Կաւսական։ Լինի ի նմա՝ մուրտ, եւ գերեր, եւ նուռն, եւ արմտիք։

Տասերորդ՝ Արցախ յերի կայ Սիւնեաց։ Եւ գաւառք են նորա երկոտասան, զոր Աղուանքն ունին. մեւս Խաբանդ, Վակունիք, Բերձոր, Մեծիրանք, Մեծկուանք, Հարջլանք, Մուխանք, Պիանք, Պածկանք, Սիսականք, Քուակք, Քուստիփառնէս, Կողթ, յորում լինի քարախունկ։

Մետասաներորդ՝ Փայտակարան յելից կայ Ուտիոյ առ Երասխաւ։ Ունի գաւառս երկոտասան. Հրաքոտպերոժ, Վարդանակերտ, Եւթնփորակեան Բագինն, Քոեկեան, Ռովտիբաղա, Քաղանռոտ, Բոռոսպիճան, Հանի, Աթլի, Բագաւան, Սպանդարանպերոժ, Որմզդեպերոժ, Ալաւան։ Լինի ի նմա բամբակ անբաւ եւ գարի ինքնաբոյս։

Երեքտասաներորդ՝ Ուտի է, մտից կայ Երասխայ, ի մէջ Արցախայ եւ Կուր գետոյ։ Եւ ունի գաւառս, զոր Աղուանք ունին, եւթն. Արանռովտ, Տռի, Ռոտպտակ, Աղաւե, Տուչկատակ, Գարդմուն, Շակաշէն, Ուտի առանձնակ, յորում Պարտաւ քաղաք։ Եւ լին/180a/ի նմա ձիթենի, վարանդենի եւ յասմիկ եւ հաւոց կատակ։

Չորեքտասաներորդ՝ Գուգարք ի մտից կայ Ուտիոյ։ Եւ ունի գաւառս, զոր Վիրքն ունին, ինն՝ զՁորոփոր, զԿողբափոր, Ծոբոփոր, Տաշիր, Թռեղք, Կանգարք, Արտահանք, Ջավախք, Կաղարջք։ Լինի ի նմա անալուտ, եւ հաճար ծառ, եւ սրովիլ եւ տաւսախ։

Հնգետասաներորդ՝ Տայք առ Եգերբ կայ ամրոցաւք եւ բերդաւք կառուցեալ։ Եւ ունի գաւառս ութ. զԿողբերաց փոր, զՊարտիզաց փոր, զՃակատաս, զԲոխա, զՈքաղէ, զԱզորդափոր, զԱրսեացփոր։ Եւ լինի Տայս՝ թուզ, եւ նուռն, ազատոր, սրովիլ պտղախունկ նուշ։

Վեշտասաներորդ՝ Այրարատ ի մէջ կայ յառաջասացեալ աշխարհացդ։ Եւ գաւառք են ի նմա քսան. Բասեան, Գաբեղեանք, Աբեղեանք, Հաւունիք, Արշարունիք, Բագրաւանդ, Ծաղկոտն, Ճակատք, Մասեացոտն, Կոգայաւիտ, Աշոց, Նիգ, Կոտայք, Մաղաղ, Վարժնունիք, Ոստանն, Դունայ քաղաքն, Արածոյ կողմն մինչեւ զդաշտն Շարուր։ Եւ ունի Այրարատ լերունս, գետս, եւ դաշտս պիտանիս, եւ երես, եւ հաւս եւ զամենայն պարարտութիւն, եւ զծովակն Գայլատու, եւ որդն սիզաբերեալ արմատոց առ ի զարդ կարմրութեանս գունոյ. եւ զմայր եկեղեցեացն ի թագաւորաբնակ եւ յարքայանիստ /80b/ Վաղարշապատ քաղաքի։

Ահա կատարեցան ամենայն Հայք։

Քսան եւ ութերորդ՝ Ասորիք յելից կալով իւրեանց ծովուն եւ հիւսիւսոյ Հրէաստանիւ։ Եւ ունի Ասորիք փոքր աշխարհս ինն, լերունս անուանիս՝ զԼիբանան եւ զԿարմեղոս, եւ գետս հզաւրս զՅորդանան, եւ քաղաքս բազումս, եւ մայրաքաղաք զԱնտիոք, եւ զԴամասկոս, զԿն(ս)րիմ եւ զԱմասիա. եւ զդրունս երկունս, եւ վայրս ընդարձակս, եւ պիտանիս եւ բերրիս։

Քսան եւ իններորդ՝ Հրէաստան է, յելից կալով Փիւնիկական պեղագոսին։ Եւ սահմանի Եգիպտոսիւ եւ ապառաժ Արաբիաւ։ Եւ ունի Հրէաստան աշխարհս երիս՝ զԳալիլիա, զՍամարիա եւ զԻդումիաս, եւ լիճս երկու՝ զՏիբերադայ եւ զՄեռեալ ծովն, եւ գետ զՅորդանան։ Ունի եւ քաղաքս բազումս, եւ մայրաքաղաք զսուրբն Երուսաղէմ։ Եւ է Հրէաստան քաղցրաբեր, պտղալից եւ անուշահոտ, որ բղխէ զկաթն եւ զմեղր։

Երեսներորդ՝ Ապառաժ Արաբիա, յելից կալով Եգիպտոսի եւ արեւմտից ճղի Կարմիր ծովուն՝ ընդ որ անցն Իսրայէլ, յերի կալով Ասորւոց եւ Հրէաստանի։ Եւ ունի Ապառաժ Արաբիա փոքր աշխարհս երկու՝ զՏաճկաստան եւ զՓառանիտիս՝ յորում զտունն Աբրահամու բաջաղեն լինել. եւ այլ եւս երիս աշխարհս. եւ գետս՝ եւ ոչ մի։

Երեսն եւ միերորդ՝ Միջագետք են, յելից կալով Ասորւոց առ Եփրատ գետով, եւ ի մտից Ասորեստանիւ առ Դկղաթ գետով, յերի /181a/ կալով մեծ Հայոց։ Ունի լերունս երկու, եւ գետս երկու, եւ քաղաքս բազումս, յորոց մինն է Ուռհա՝ ուր անձեռագործ պատկերն է Փրկչին։

Երեսն եւ երկուերորդ՝ Բաբելացիք, յերի կալով Միջագետաց առ Դկղաթաւ մինչեւ ցՊարսկային ծոցն. եւ ունի աշխարհս չորս՝ զԱկողա, զԲասրա, զԲաբելոն, զՏիսբոն։ Եւ գետ ունի զԵփրատայ վտակսն եւ զԴկղաթայ։ Եւ ունի այլ քաղաքս եւ գաւառս բազումս։ Եւ լինի ի սահմանս այսորիկ ակն սարդիոն եւ ոսկէքար։ Եւ է Բասրա ամենալից վաճառաւք, եւ եկք նաւաց Հնդկաց եւ ամենայն կողմանց արեւելից։

Երեսն եւ երեքերորդ՝ Անապատ Արաբիա է, յերի կալով Միջագետաց ըստ հիւսիւսի, յելից կալով Ապառաժ Արաբիոյ եւ ի մտից Խուժաստանի։ Եւ ունի Անապատ Արաբիա ազգս ինն, բայց յեառն եւ գետ՝ ոչ մի։

Երեսուն եւ չորրորդ՝ Երջանիկն Արաբիա է յերի կալով ապառաժ Արաբիոյ մտանէ ընդ մէջ խորշից Կարմիր ծովուն որպէս ցամաք կղզի։ Եւ է աշխարհս ամենաբերս։ Եւ ունի յինքեան ազգագաւառս յիսուն եւ չորիս, լերունս տասն, գետս չորս, աղբիւր մի, եւ կղզիս բազումս։ Եւ է աշխարհս ամենաբերս եւ ամենագիւտս, է որ իւրմէ աշխարհէն. եւ է որ ի վաճառուց եկելոցն՝ ի Ճենաց եւ ի Հնդկաց։ Գտանի անդ ոսկի եւ ակունք պատուակ/181b/անք, խունկք բազումք եւ եւղք անուշունք, եւ փայտք անփուտք. անտի էր եւ ի տիկինն Սաբայ։ Եւ բնակիչք աշխարհին ոմանք քաջասեաւք են, եւ ոմանք սիկասեաւք, ոմանք սպիտակասեաւք, տխրագոյն քան զմեզ։ Եւղք անոյշ ի նմա, եւ ծաղիկք հնգետասան՝ հալի, ջափրի, մաղապ, խալսկ, քեդխալհունա, խալարա, բուխտակ, նարդին, բալասան, բան, յասմիկ, նարդան, վարդ, մանուշակ, միզագոշ։

Երեսն եւ հինգերորդ՝ Մարք են, որ կոչին Քուստի Քապկոխ, յելից կալով Հայոց եւ յերի Կասբից ծովուն։ Ունի աշխարհս զայսոսիկ. զԱտրպատական, զՌէ, զԳեղան, զՄոկան, զԴիղումն, զԱհմադան, զԴաբաւան, զՏապարաստան, զԱմեղ, զՌուան։ Ունի լեռունս եւ գետս, եւ զծովակն, որ կոչի Կապուտան։ Ունի քաղաքս բազումս, յորոց մինն է Գանձակ Շահաստան։

Երեսն եւ վեցերորդ՝ Արուաստան, որ կոչի Ասորեստան, այսինքն Մուծղ, յելից կալով Միջագետաց առ երի Հայոց։ Ունի լերունս, եւ գետս, եւ քաղաք զՆինուէ։

Երեսն եւ եւթներորդ՝ Եղիմացիք են, որ կոչին Քուստի Խորասարան, յելից կալով Դկղաթայ եւ ի մտից՝ Պարսից։ Եւ ունին Եղիմացիք աշխարհս փոքունս, զայսոսիկ. զԽուժաստան, զՄայ, զՄասպան, զՄիհրանքատակ, զՔաշկար, զՊարմական, զԵրանասան, զՔարկաւատ, զՆոտարտաշիրական, զՄարձինսհեն։ Ունի գետս երիս եւ քաղաքս հինգ՝ յորոց մին է Գունդիշապուրհ, յորում զազնիւ շաքարն գործեն։ Ունի /182a/ կղզիս երկու հանդէպ իւր ի պարսկային ծոցին։

Երեսն եւ ութերորդ՝ Պարսք են, որ կոչին Քուստի Նեմեռոս, յելից կալով Խուժաստանի եւ առ երի կալով Մարաց։ Ունի յինքեան փոքր աշխարհս՝ զՊարս, զԱսպահան, զՄէշուն, զՀակար, զԱնաիտ, զԿրման, զՏուրան, զՄակուրան, զՍնդ, զՄրան, զՍպետվաշտ, զՍագաստան, զԱպղաստան, զԳեր, զՄեշմիահիկ, զՄազուն, զԽուճիխրոյտան, զՊահղն, զԿեբուհա։ Ունի եւ գետս, եւ կղզիս եւ քաղաքս բազումս, յորոց մին է Ռէշիր ի Պարսան քաղաք՝ յորում ազնիւ մարգարիտն ելանէ եւ գոհարք՝ մարգարիտ այս է. դրակ, վեցդանկեան արժէ ԽՌ դոմախ Ը միշխոյ, Գ դանքա, Դ պարմուշքա պարուշիա, հաւթա դրամ, հաշթա դրամ, դահա դրամ։

Երեսն եւ իններորդ՝ Արիք են, որ կոչին Քուստի Խորասան, յելից կալով Մարաց եւ Պարսից մինչեւ զՀնդիկս եւ յերի Վրկանի ծովուն։ Եւ աշխարհք են Արեաց այսոքիկ. Կոմշ, Վրական, Ապրշահր, Մրու, Մրումոտ, Հրեւ, Կանդշան, Նսաիմանակ, Բժին, Սաղկան, Գողկան, Ապըտհրամ, Հրում Զամպ, Պերոզնահճեր, Դզինուազակ, Վարջան, Ման, Շանջակստան, Բահլ, որ են Պարթեւք, Դովմատ, Վարիմանակ, Շերեմբամիկան, Դոզբոն։ Եւ ունի Արիք լերունս եւ գետս /182b/ եւ կղզիս բազումս։ Լինի հրա եւ մուշկ, թէպէտ եւ ոչ ազնիւ։ Եւ կղզի մի՝ հանդէպ Արեաց ի Հնդկաց ծովու, յորում թզուկք լինի երեքթզեան, եւ պատերազմին ընդ խորդոց հաւուց՝ վասն ճարակելոյ նոցա զանդաստանս Հնդկաց։

Քառասներորդ՝ Սկիւթիա է, որ են նախապատարք, այսինքն՝ Թուրք. որք սկսանին յԱթլ գետոյ մինչեւ ցԵմաւոն լեառն բարձր, եւ անդր եւս՝ ձգի մինչեւ ցՃենս։ Եւ Եմաւոն լեառն բարձր եւ երկայն քան զամենայն լերունս։ Եւ ունի Սկիւթիա ազգս քառասուն եւ երեք. Ծաւդիկք, Թուխարիկք, Հեփթաղք, եւ այլ խուժադուժ անուանք։ Եւ ունի Սկիւթիա լերունս եւ գետս բազումս եւ հզաւրս, եւ զդաշտս անապատս եւ ջերմ երկիր եւ անջուր. ի նմա՝ հրագոյն դաշտն։ Եւ են Սոդիք հարուստ արուեստաւորք, վաճառականք, որ բնակեալ են ի մէջ Թուրքաստանի եւ Արեաց աշխարհին։

Քառասուն եւ միերորդ՝ Հնդկաստան յելից կալով Արեաց աշխարհին եւ յերի Սկիւթացւոց. եւ են հնդիկք բաժանեալ յերկուս աշխարհս, զոր բաժանէ Հոն գետ. եւ ունի արեւմտակողմ ազգս յիսուն եւ ութն, իսկ արեւելակողմն ազգս եւթանասուն եւ երկու։ Ոմանք ի նոցանէ մարդակերք են, այլք ագեւորք եւ այլք կարճահասակք, տափակաքիթք, լայներեսք, սպիտակք. եւ ոմանք մերկիմաստակք, որք գործս անիրաւս ոչ գործեն եւ զմարմինս կենդանեաց ոչ /183a/ ուտեն։ Ունի Հնդիկք լերունս, եւ գետս եւ կղզիս բազումս։ Լինի ի Հնդիկքս երէ յամոյրանման սրեղջիւր, որ սպանանէ զառիւծ. եւ հրեշ երէ, եւ այլ գազան նման առիւծոյ, բայց կնճիթն սուր եւ երկայն. եւ ընձուղտք, եւ կորեանք, եւ պապկայք, եւ աքաղաղք փետրամաւրուսք, եւ փիղք, եւ վագերք, եւ վիշապք, մեծ մրջմունք, եւ մկունք, բեշմշկոյ, եւ կորկորդիլ գազան, եւ միեղջիւրի, որ է մեծ գազան, եւ ի վերայ ողինն ճագք, եւ զփիղ լեզուաւն սպանանէ. եւ պասկուճ հաւ, եւ մուշկ երէ, եւ էշ եղջերաւոր։ Լինի անդ ոսկի եւ արծաթ, եւ պղինձ, եւ անագ, եւ մարգարիտ եւ ակն ամենագոհար։ Լինի պղպեղ, լինի եւ սնգրուիղ, եւ ամենայն բովոճայք, հալուէ, փաղանգամուշկ, քափուր, ճանդան, նայիբոակ, հիրիբոակ, գոզիբոակ, գոյիբոակ, կասիմոն, գովաղակ, շահաւարմար, դարիշակ, եւ բազում դեղք բժշկականք։ Եւ գոհարք հալուէից երեք՝ ինդրսանտրազ՝ ժեռաւոր է ծաղկոտն, լիտրն արժէ դահեկան հինգ, ծամփի, մարխա նման է, ծանր, արժէ լիտրն չորս դահեկան, քաղաքիծեկէ, թեթեւ, արժէ լիտրն երեք դահեկան։

Քառասուն եւ երկրորդ՝ Տապռոբանիա է, մեծ կղզի, քան զամենայն կղզիս, հազար հարիւր մղոն յերկայնն, հինգ հարիւր տասն ի /183b/ լայնն երի կալով։ Եւ ունի կղզիս այս շուրջ զիւրեւ մանունս հազար երեք հարիւր եւթանասուն եւ ութ։ Ունի լերունս, եւ գետս, եւ ազգս երկոտասան։ Լինի ի սմա ոսկի, եւ արծաթ, եւ ակունս պատուականս եւ բովոճայք։ Լինի անդ եւ փիղք, եւ վագերք։ Եւ արք աշխարհին վարսիւք կնոջ պսակեն զգլուխս իւրեանց։

Քառասուն եւ երեքերորդ՝ Ճենաստան է, յելից կալով Սկիւթիոյ մինչեւ յանծանաւթ երկիրն։ Եւ է Ճենաստան ընդարձակ դաշտս տարածեալ։ Եւ են ի նմա ազգս քսան եւ ինն, յորոց մինն մարդակերք են։ Եւ ունին Ճենք լերունս եւ գետս բազումս։ Լինի ի Ճենաց աշխարհին՝ դարաճենիկ, եւ հոշիբոակ, եւ բոիճենիկ, եւ կասիմոն, եւ սուկոն։ Ունի եւ հրէշ, եւ մուշկ, եւ սիրամարգ շատ, քրքում անբաւ։ Լինի անդ ապրիշում շատ եւ ազնիւ, վասն որոյ եւ բնակիչքն արուեստաւոր կերպասագործք, հարուստք, ընչեղք, որոց արքայն կոչի Ճեմբակուր, որ նստի ի քաղաքն Սիռիայ առ անծանաւթ երկրաւ։

Քառասուն եւ չորսերորդ՝ Սինէացւոց, առ երի կալով Ճենաց մինչեւ ցանծանաւթ երկիր, յորում բնակեալ են ազգք հինգ։ Ունի եւ լերունս եւ գետս բազումս։ Բայց անտի յանծանաւթ երկիրն, որ ինչ պատմեն՝ անհաւատալիք են, գազանք անծանաւթք, մարդակերք, կիսանձնեայք, երկդիմիք, վեցձեռնիք, փոկոտունք, վիշապատտունք, կիսահաւք, կիսամարդք, անգլուխք։

Ահա կատարեցան ամենայն տիեզերք եւ պատմութիւնք խաւսից եւ ահա կամիմ զչափ դորա համառաւտել մղոնախաղաց ոտնաչափութեամբ աւժանդակաբար ասպարիզաճէմ դիտաւորութեամբ։