Մնացորդաց

***

Ճշմարիտ, ճշմարիտ կ’ըսեմ ձեզի.

-Շատ են ձայն մը առնելու ճամբաները։

Ու ահա մէկն ալ անոնցմէ.

-Եղէք պզտիկ, տասը, տասներկու, ինչո՞ւ չէ՝ տասնհինգ ալ տարեկան աղջիկ։ Ու եղէք ատիկա տաճիկի պալատի մը մէջ, որ օդային բառ է ձեզմէ շատին համար, բայց ուրիշ բան անոնց՝ որոնք քսուեցան անոր պարիսպներուն։ Չեմ կրնար ծանրաբեռնել սա արդէն խեղդուելու չափ խիտ էջերը, տալու համար նկարագիրը այդ շէնքերուն, որոնք, ներկի կամ մարմարի պառկելէ առաջ՝ ողբերգութիւն են յաճախ, բոլորովին տարբեր Արեւմուտքի հին ու նոր դղեակներէն կամ ապարանքներէն։ Ասոնց մէջ Արեւելքին ճոխութիւնը, ոսկին ու բեհեզը չունիմ նկատի։ Չունի մ նկատի շէնքին խուլ ու ներս բացուող ոճն ալ, որ յորդ է եւ հռետոր։ Կը մօտենամ միայն այն վանդակահիւս բաժինին, ուր կիները թաղարի մէջ ցանցուած տժգոյն վարդենիներու կը նմանին ու կը հսկուին, հերթով ապրելո՜ւ։ Այս մէկ հատիկ պատկերը պահեցէք ուշադիր կերպով։ Թող այդ կիները դալկանան դեռ իրենց գարնան մէջ ` աւելի հաճոյք ճարելու համար պալատին տիրոջ։ Արեւելքի մէջ աժան ապրանք է մարդկային կեանքը։ Ըսեր եմ ասի քանի մը անգամ։ Կի՞նը։ Կինե՞րը։ Տաք-տաք, կարգի սպասող, սենեակ մտնելո՜ւ։ …Եղէք այդ պալատներէն մէկուն մէջ պզտիկ աղջնակ։ Գիրկէ գիրկ անցէք, ոսկիով քողուած, բայց տառապեցէք, վասնզի պիտի չգիտնաք, թէ ինչո՞ւ մայրիկն է տրտում, հայրիկը՝ խոժոռ, փոքր հանըմները այնքան կեղծ ու ծեքծեքուն, ու կեանքը՝ այնքան ծանր, այնքան դալուկ ու խուլ վախի մէջ ` հակառակ բեհեզ ի ն ու ոսկիին ալիքին։ Եղէք տակաւին չարաճճի, որ պալատին բաժինները իրար կ’անցընէ, հարճերը կը նախատէ, սպասուհիները կը համբուրէ, անոնց սեւ շրթունքներուն արիւնը ծծելու ուժով, կ’իջնէ խոհանոց, ուստա Հաւատիսին ճերմակ գոգնոցը բռնի կը հագնի ու զայն կը ստիպէ մեմլեքէթի թուրքի մը եղանակէն։ Այո՜։ Ու յամառեցէք, ձեր հոգիին բոլոր լարերը լարած, կենալու այդ ճենճին մէջ, որ շոգին է խոհանոցին։ Մինչեւ որ արձակուի վարպետին բերնէն կախարդ թռչնիկը ` իր ետեւէն քաշելով ձեր հոգին, բիւրաթե՜ւ թռչուն, անգայտ գիսաւոր, տանելու համար ով գիտէ ո՜ւր, այսինքն՝ ձեր ուզած թառին։ Գացէք ետեւէն պարզուկ այդ խաղերուն, մինչեւ որ գիսաւոր անգայտութիւնը հոծնայ, ջերմանայ ու տող մը հառաչելով կաթիլ մը դառնայ ու բերան մը ողբի մէջ փայլակ մը դառնայ, խեղճուկ Հաւատիսին աչքերէն թռող, իմաստէն պղտոր, բայց տարօրէն վառ, միսերուդ դպող ու փուշ-փուշ ընող ` արցունք առնելով ու արցունք տալով, բայց մա՛նաւանդ սիրտ սղ մ ռտող, շերտ-շերտ, ինչպէս կ’ընէ շեղբը դանակին։ Ինչո՞ւ այսքան խոր կ’իջնան ձայնին ասեղները։ Այո՞։ Հարցուցէք ձեզի ու մտածեցէք։ Բայց դ իտեցէք մա՛նաւանդ ձեր մայրը, այնքան անուշիկ, այնքան հեռու, օտար սա պալատին վերնական գաւառներուն։ Այնքան քիչ ձեզ համբուրած, մազերնիդ շոյած ու հագուեցուցած պահերուն։ Այնքան աղուոր, կաթի պէս ողորկ, ու մաքուր, մորթէն ու աչքէն։ Որ կը ծռի հնոցներուն կրակին, վարդին պէս բոց առած երեսներէն, աչքերէն ալ մութ մանիշակի խորութեամբ, ու կը խօսի մռայլած մարդուն, ուստա Հաւատիսին, դողդոջ ու պրկուն։ Որ քաղցրանայ – զաւակները կը զգան այդ երկուութիւնը իրենց մայրերուն–, ժպտելու ատեն ամբողջ սիրտ դառնայ ու ձեզի նայի, թեթեւ շղարշով մը անգայտ յուզումի…։ Ու հարցուցէք, մամային մեկնումէն յետոյ, խեղճ Հաւատիսին. «Ինչո՞ւ կը դողան կարծր իր ձեռքերը, ինչո՞ւ դողացին ճակտին գիծերը, ինչո՞ւ, քիչ առաջ ինչո՞ւ։ Ինչո՞ւ կը տրտմի, երբ մայրն է իր մօտ։ Ինչո՞ւ կը հանգչի, ինչո՞ւ կը բացուի, կը շէննայ առատ, անոր մեկնումէն յետոյ…։ Ինչո՞ւ…, ինչո՞ւ։ …։ Անշուշտ ճամբան է ասիկա, որ վտանգ կ’երթայ։ Երբ պատանի ե՜նք։ Գիրքի վերնագիր չէ ասիկա։ Ամբողջ տրամա՜, ինչպէս պիտի տարազէին մեր պատուական արեւելահայ եղբայրները։ Ճամբա՛ն՝ որ կը հրապուրէ մեծ պարմանուհիները, պզտիկուց խռով, բայց չպատռուած։ Որ անտառ, այսինքն՝ անոր խորը թաղուած անդունդը ունի իրեն յանգ, բայց հոն կ’ոլորուի, փոքր կածաններուն կռնակովը, հազիւ ուրուացող։ Որ պարզ է սակայն, երբ սկիզբ կ’առնէ գեղջուկ ջրհորէն, կամ հին աղբիւրէն, ու կ’ըլլայ մռայլ, թափանցելէ վերջ առաջին խաւարները լուսնոյ սարերուն ու աստղին սարերուն։ Յետո՞յ։ Մո՜ւթ։ Ու անծանօ՛թ։ Զոր ոստայն մը, ճակատին մահիկ, կը պատսպարէ, սրբազան վարագոյրի մը նման, սրբապիղծ աչքերէ ու առէջներէ։ …։ Ամէն աղջիկ ճամբորդն է այս ճամբուն։ Ու հեքիաթը երբեմն անոնց կու տայ կորեկ կամ ցորեն, որպէսզի ցանեն, փրկեն հետքերնին։ Վերադա՜րձը՝ այն ք ան պատրող է արդէն։ Միշտ ալ թռչունը պիտի սրբագրէ ճակատագրին այդ կանխահոգութիւնը։ Վասնզի դա՛րձը՝ առանց առագաստի, գերեզման կ’իյնայ։ Թերեւս պատմած են ձեզի միւս փոփոխական ալ հեքիաթին, որ ծառերէն կը կախէ տոլեր, հովերուն թաթին, որոնց աղմուկովը ճամբորդները կը յուսան գտնել զիրենք ճամբողները։ Հէ՜յ միամտութիւնը մեր նախնիքներուն, երբ այսքան խոր ու հզօր խորհուրդներ կը վստահէին այս զաղփաղփուն ոստայններուն։ Գուցէ անոր համար, որովհետեւ չունէին աղջիկը, այն անհասկնալի արարածը, որ նոր քաղաքակրթութեան ցուցանիշն է դարձեր ու մեր օրերուն մեծագոյն հարցականը, արդէն դիմագիծ հագած իր երրորդ սեռը, այնքան առատ, դժբախտ ու եղերական պապակով ինքզինքը փշրելու, իր սկզբնական անիմաստին վազելու։ Հարիւր տարի առաջ, անիկա՝ երրորդ սեռը, հրէշ որակուելու չափ հազուադէպ, այսօր մեծ քաղաքներու կէսը կը կազմէ։ Հարիւր տարի առաջ էգը մանուկ էր կամ կին։ Միջինը՝ իմաստէ զուրկ։ Տասնմէկ տարեկան ամուսնութիւնը մեզի հեքիաթ կը թուի։ Բայց չենք մտաբերեր, որ սկսուած մանկութիւնը (առանց հիմկու աղջիկներուն վիճակուած յաճախակի խաչելութեան) կը նուաղէր երկունքի անդրանիկ մահիճին մէջ, երբ տասնհինգամեայ մայր իր մանչուկին աչքերը կը համբուրէ, ինքն ալ չգիտնալով, թէ ուրկէ կը բուսնէր իր մէջ այդ ծարա՜ւը։ Այդ բարքերը, ու այդ ճամբան պարզ էին, հաստատ ու ապահով։ Օրանէն կը գրուէին տղաքը իրարու։ Եւ տառապանքը մահուամբ միայն կը հասուննար անոնց պարման ու առողջ սիրտերուն խորը, ոչ իրարու վրայով՝ այլ անդրանիկ զա ւ կին թաղումովը։ Հիմա՞։ Հարցուցէք դուք ատիկա ձեր շրջապատի այն դժբախտ ձեւերուն, որոնք գինն են մեր ազատութեան, – օրիո՛րդը, փափուկ, անհուն, ծարաւ, հրդեհ, խռովք ու ծփանք առեղծուածը, որ փատնայ պիտի, սառի պիտի, յետոյ փտի ինքն իր մէջ, բայց ներկը վրա՜ն, դիմակը նոփ-նոր ամէն օր, իր կոթունէն կախ ծաղիկին բախտով։ Գիտէք անոր ներսը։ Ու քիչիկ մըն ալ աւելի, եթէ կ’ուզէք։ Օրիո՛րդը, պարկեշտը, բարին, առաքինին, բայց ճճիներէ կրծուած, պեղուած կեանքին գ աղտ կեդրոններէն։ Ուրիշ բան չէ աղջիկը հիմա։ Սարայլըին աղջիկը, հարուստ փաշայի մը պուպրիկը չեղած – բա՛ն մը՝ որուն համար աւելորդ պարզմտութեամբ պարծենալ ունէր –, չէր գիտեր, թէ աղջիկն էր մեծ Արեւելքին, որուն արձակութիւններէն, խորութիւններէն, չորութիւններէն ու խորշակներէն շատ բան ունին թուրքերը ծրարած իրենց զգացական հանգոյցներուն ծոցը։ Թուրքերը, Միջին Ասիայի ստեփ ներէն Արեւմուտք հեղեղուած դարերուն, իրենց ետեւէն պտըտցուցած են իրենց ամայութիւններուն փոքրահասակ գազանը, շնագայլը, որ յետոյ պիտի զառածի, դէպի այժմեան շունը, այնքան անհրապոյր, տգեղ, երկու իսկութեանց անճաշակ խառնուրդ, երկդիմի ախորժակներով ըլլալ չկրնալով խելացի ու բարի կենդանին Արեւմուտքին։ Թուրքերը բերած են ուրիշ շատ բան ալ։ Ու այդ բաներուն կարգին՝ մեծ, խուլ, աննահանջ իրենց ախորժակը՝ միսէ, արիւն է (գայլերը երբ անօթենան, մի մոռնաք ասիկա, իրարու միս ալ կ’ուտեն)։ Մեր պատմիչները անոնց կերակուրի պահն ու ձեւը տուած ատեննին, անգիտակցաբար կու տան անոնց բնազդներն ու զգայարանքները։ ԺԳ-րդ դարէն ասդին փոփոխութի՞ւն։ Հարկա՜ւ։ Կործանելով ու բզկտելով, հում ուտելով ու արեան մէջ լողալով հանդերձ, անոնք առած են իրենց ջիղերու կծիկներուն, ներընտել ոգեկանութիւնը այդ ցամաքներուն, որոնք տառապեցան անոնց ճիրաններէն նոյնքան՝ որքան մարդերը։ Ու առած՝ անդարձ։ Հայաստանը կոխկռտելով առաջացող թուրքերուն մէջ, արեան բաղնիքէն ու զոհին ճենճերումէն արձակուած մռայլ գեղեցկութիւնը տակաւին հիմա կարելի է զատորոշել, ձայնական spectreով մը։ Քիչ երկրի երգերը այնքան տաք են ու արիւնի ճամբով մը օծուն, որքան հայկական բարձրաւանդակի վերածխումները։ Մեր ժողովրդական երաժշտութիւնը դոնդող արիւնի նման կը նստի մեր ուղեղին։ Ու հիմակուան թուրքերը, աճապարոտ բանգիտութեամբ մը, լքեալ գոյքերու գիծով, իրենց կը մենաշնորհեն ` տաճկըցնելով մեր երգը ու անոր հեղինակ՝ մեր երգիչները։ Ու կը մոռնան, թէ դարեր շարունակ մենք էինք, որ տուինք իրենց աշու ղ ները, երգիչները, երգահանները։ Ասիկա թթու ինքնահաւանութիւն մը չէ, իմ կողմէ տարածուած իմ ցեղիս վրայ։ Երբ Կ ոմիտասը կը թրքացնեն, մարդ կը ստիպուի ըսելու այս բաները։ Իրողութիւն է, որ խորունկ, շատ խորունկ թախիծ կայ բոլոր այն երկիրներու երգին մէջ, որոնք տիրակալուած են թուրքերէն։ Անցեր եմ ռումանական դաշտագետինէն, այնքան պարարտ, յորդ, հաւասարակշիռ, ու արցունքով հետեւեր գեղջուկ եղանակին, որ աղջիկներուն պարովը կը թաւալի ` խարտեաշ տրտմութեամբ մը օ ծելով հոգին, երբ կը պատմէ սիրտերուն աղբերացումը իրարու, վճիտ ու գոլուտ, խայտանքին մէջէն յանկարծ սեւնալով։ Թուրքին շո՜ւքը։ Անցեր եմ Ռոտոփի լեռներուն երկու փէշերը, պիրկ ու չարքաշ դաշտերով, ասոնք ալ պարզ, իմաստուն, տնտեսող ու առողջ։ Բայց կեցէք վայրկեան մը։ Ու կիրճի մը բերանէն, ուր գի ւ ղն է ծուարած, թող հովը բերէ պարե՜րգ մը։ Ձեր հոգին պիտի սեղմուի, վասնզի հովին մէջէն սոյլը պիտի առնէք մորթուած կոյսերուն, որոնք յաղթանակներէ յետոյ թուրքերը կը զոհէին իրենց փիրերուն ` անոնց աներեւոյթ օգնութիւնը իրենց գնելու համար։ Ով դրաւ պուլկար բխումին մէջ այդ ստուերը։ Ու այսպէս, Սերպիան ու Յունաստանը, Ասորիքն ու Հայաստանը։ Հինգ դար, ոմանց՝ տասը դար, այդ ցամաքներուն վրայ, արդար ու բարի, գինեշատ ու ցորենով առատ կեանքին փոխարէն, վաւաշ ու արիւն բուսաւ։ Ու այդ տասը դարերուն քսան ժողովուրդ տարին այդ վաւաշն ու արիւնը, ոմանք սպառելով, այլասերելով, ուրիշներ՝ տոկալով։ Իրարու հանդէպ խոր ատելութեամբ զրահուած իմ եղբայրներս, խորհեցէք այս ճշմարտութիւններուն ու ներող եղէք իրարու։ Չունինք իրաւունք պահան ջ ելու իրարմէ առաքինութիւններ, որոնք ազատ ու բարի հողերը կը շնորհեն մարդոց որդիներուն։ Մի մոռնաք, թէ գերութիւնը բառով չի հերքուիր։ Թէ՝ կայ անիկա մեր ամէնուն ալ երակներուն, ստափուած կերի մը նման ու դար է հարկաւոր ու արդար հայրենիք, որպէսզի մենք դադրինք իրար այսքան ատելէ։ Մեզ անգութ ու նեղսիրտ ընող մեր տրտմութիւնը, գծծութիւնը փնտռեցէք թուրքէն։ Թուրք ոգին կազմուած է այդ ու տակաւին շատ ուրիշ տարրերով։ Ես պիտի ջանամ վերլուծել այդ զգայնութիւնը, հետզհետէ, երբ զարգանայ մեր պատմութիւնը, մա՛նաւանդ 915ի մեծ սպանդին մէջ։ Առայժմ, բաւ է դիտել տալ, թէ տասնիններորդ դարուն, ու դեռ այսօր անիկա, թուրք զգայնութիւնը, շատ մօտիկն է հորդաներուն այն հոգեբանութեան, որ անոնցն էր, երբ քշուած իրենց տափաստաններէն դէպի Արեւմուտք, կրծելով միսը իրենց ձիերուն թամբին տակ եփուած՝ ու, կրկնուած ոսկորի եւ փարթի խենթ շնագայլերէն, շէն ու ապատ կը փն տ ռէին կրակելու, ու մարդկային խումբեր՝ մորթելու, իրենց աչքին ծարաւը յագեցնելու համար։ Այսօ՞ր։ Փոխուած է այդ ահաւոր մարզանքին եղանակը միայն։ Հիմա այդ շուայտութիւնը փոխանակ ըլլալու ամէնօրեայ, վերածուած է պարբերական կշռոյթի։ Թուրք պատմութիւնը մռայլ յաճախանքն է այդ արիւնին։ Դարէ դար անոնք մորթելէ զատ աւելի մեծ զբաղում չեն ունեցած։ Հինգ դարու թուրք կայսրութիւնը երբ դրացի պետութիւններու հողը չունի այդ մարզանքին համար, ունի իր ներքին շուկաները, գերի ժողովուրդները։ Անիկա իր բնազդներուն ցուցմունքը պիտի գործադրէ ` հսկայական ողջակէզներ սարքելով անոնց վրայ։ Այս է ահա ինչ որ Նիցչէ կը տարազէ le retour éternel յղացքին վրայով։ Հարազատութիւնը, հաւատարմութիւնը՝ իրենց ցեղին ոգիին։ Ու տակաւին պէտք է աւելցնել, թէ այդ շատ ուժգին կիրքերով լաստակերտ մարդոց մէջ ընտանեկան կեանքը մնացած է արիւնամած, կուղպ, մռայլ, վանդակի ետեւ, ու փոշիի վրայ դրուած ուխտին պէս առկախ (քանի որ էրիկին մէկ խօսքը բաւ է տուն աւրելու ` արձակելով կինը պարզուկ քմայքով), թէ հանրային կեանքը (Պոլսէն դուրս, գաւառական կեդրոն քաղաքներու թատրոններու մէջ չէին տարբերեր քէօչէկներու միջոցով իրագործուած հեշտապարերէն) անոնց համար պատերազմն է, կամ ներքին մարզերու վրայ՝ սպանդի ընդարձակ հանդիսադրութիւն մը, թէ անհատական կեանքն ալ (կը հասկնամ հողէն ու հացէն դուրս մարդկային կորովը՝ ի խնդիր երջանկութեան, քիչիկ մը բարութեան ու արուեստին) անոնց մօտ, սեռին ու արիւնին ետեւէն սրարշաւ վազք է յաճախ, ապա ուրեմն հասկնալի է իրենց երկիրներուն խեղճութիւնը, նոյնիսկ ամէնէն առատ տուրքերուն ծոցին, աղքատութիւնը, շէնէ ու ապատէ կարճութիւնը։ Թուրք քաղաքները կարկտաններ են, ի հեճուկս իրենց կրունկներուն դիմացող հին ոստաններու աւերակոյտին վրայ։ Թող մտքէ չանցընեն պարծենալ իրենց մզկիթներով, որոնց աւազը մինչեւ անգամ ուրիշ մշակոյթի փոշին է եղած։

Ու մարդ երբ երկրի մը հոգին կը ձգտի ոճի հանել, ինչպէս է իմ փորձը սա էջերուն, կը դժուարան ա յ, շատ մը բաներ հասկնալէ յետոյ, բաներ, որոնք կը ներդաշնակուին ցեղին մոյնքին ու կմախքին մէջ, երբ կը ջանայ բացատրել սա երաշտութեան, խստութեանց, անգթութեանց համախառնուրդ բխումին, –մարդուն ալ վարակիչ մելամաղձոտութիւնը, արտասուահամ ու «այրեցաւեր» (մեր Սայաթ-Նովային Եանա՜-եանա՜ ման գալը) կրակը, որոնք այդ մարդոց սիրերգները կը թռցնեն այդ մգլոտ, շարաւած գեղերուն ու քաղաքներուն վերերէն ` ճարելով այդ երգերուն քիչ մը ահաւոր ալ գեղեցկութիւն, ձեւով ու թեւով՝ լուրջ կամ թեթեւ, ոստոստելով՝ երբ աղջիկները պարի կը հանէ, ու լայննալով՝ երբ երիտասարդը մահուան կը ղրկէ։ Բոլորն ալ ունին այս իրաւ ու ջերմ խառնուածքը, որ անոնցմով պատկերուած արիւնը կը կապէ իմաստի։ Ինչպէ՜ս։ Ո՞ր հրաշքով, մորթելէ դուրս ուրիշ ամէն արտայայտութեան մէջ խառնակ, անոճ այդ ոգին, սա երգերուն վրայ ինքզինքը թարգմանէ ոճի մը շնորհովը, ինծի կու գայ, թէ բացատրելու համար այս անբնականութիւնը, պէտք է ընդունիլ այդ հողերուն վրայ կնիքը անտեսանելի, բայց իրական այն աստուածութեան, որ ամբողջ Մերձաւոր Արեւելքը քաղցրութեան ու տրտմութեան, թռիչքի ու սողոսկումի արձակարան մը կ’ընէ։ Ո՞րն է, ցեղերու սա խառնակոյտին մէջ, ժողովուրդը, որ բանալին տայ սա առեղծուածին։ Ու, ընդարձակելով՝ կը հարցնեմ կրկին. ո՞րն է, առանձին, ցեղերու սա ճաղանճին մէջ, ժողովուրդը, որ երկու ծովերու հակամարտ ճնշումէն բարձրացուց, ազատագրեց իր մշակոյթը, պատմութեան յանձնելու համար անխառն քանի մը յիշատակ։ Չկայ անիկա այդ թերակղզիին մէջ։ Թուրք կայսրութիւնը այնքան անցեալ է՝ որքան բիւզանդականը։ Ու հիմակուան թուրքերը, որոնք այդ քառանկիւնը ազգայնացուցին, իրենց անցեալը հերքող ոչինչ են հանած հրապարակ։ Կանխահա՞ս՝ սա դատումը։ Գուցէ։ Կէս դարէ ի վեր թուրքերը արեւմտեան Ճափոն կ’որակեն զիրենք Ասիոյ մէջ։ Պուլկարները քառորդ դարու մէջ արդիական երկիր մը դրին թուրքերու ագարակաստան նկատուած խեղճ այդ հողերուն երեսին։ Կանխահա՞ս՝ այս շեղումն ալ, բանտի մը նախագաւիթին, երբ երգի մը սլաքին տակ, աղջնակ մը կ’արիւնի ներսէն, ցեղին ասեղովը։ …։ Ու հարկ է ընդունիլ, մռայլ ու փակ այդ քաղաքներուն վերեւ, պատգամը՝ որ կը հոլանայ անոնց կիներուն եւ երգիչներուն բերանէն, –թեւաւոր տրամ, զոր այնքան սրտառուչ կ’ընէ բանտի մը տանիք վանդակը։ Ու մարդոց որդիները, երգին օդասլաց «ժապաւէնն» ի վեր կը սորվին, թէ ինչպէ՜ս եարը կը սպասէ եարին, եօ՜թը տարի, մէկ կուշտի պա ռ կելով։ Թէ ինչպէ՜ս չոր հողին ու չոր քարին վրայ եարը կը ծլի, հերիք է, որ քովիկն ըլլայ միւս կտորը եարին։ Սարայլըին աղջի՞կը։ Անշո՛ւշտ որ կը հասկնար իր մօրը տարփաւորին ` ուստա Հաւատիսին, բոլոր եղանակները ` առանց հասկցած ըլլալու իր մայրը։

Մենք այս աղջիկը պիտի տեսնենք այս պատմութեան մէջ, աւելի մանրամասն։ Զայն կը ձգեմ, հոդ, երգի մը սլաքին ներքեւ ու կ’անցնիմ ուրիշին։