Gregory Lusavorich (the Illuminator)
Հայ եկեղեցական մատենագրութեան մէջ Գրիգոր Լուսաւորչի (238-325/26) անունով յայտնի են հետեւեալ երկերը՝ ա) Կանոնք սրբոյն Գրիգորի. բ) Վարդապետութիւն սրբոյն Գրիգորի. գ) Յաճախապատում ճառք. դ) Հարցմունք։
Ա բնագիրը, որ բաղկացած է 30 յօդուածից, շարադրուել է ի լրումն Նիկիական կանոնների՝ «ի նոյն լուսաւոր կանոնսն յաւելեալ, առաւել եւս զիւր վիճակն, զՀայաստան երկիր լուսաւորէր» (Ագաթանգեղոս, Պատմութիւն Հայոց, Տփխիս, 1909, էջ 465-466)։ Նիկիական կանոնները համալրելու վերաբերեալ ակնարկւում է նաեւ Խորենացու Պատմութեան մէջ. «Սուղ ինչ գլուխս յինքենէ ի կանոնս ժողովոյն յաւելուլ» (Մովսիսի Խորենացւոյ Պատմութիւն Հայոց, Տփխիս, 1913, էջ 241)։ Գրիգոր Լուսաւորչի կանոնախօսական ժառանգութեան մէջ յիշատակւում է եւս մի երկ, որ ներառնուել է Սահակ Պարթեւի կանոններում՝ «Սահմանադրութիւն կարգաց ընկալեալ ի նահատակէն տեառնէ Գրիգորէ թարգմանեցաւ ի ձեռն Եզնակայ, հրամանաւ երանելոյն Սահակայ եպիսկոպոսապետին Հայոց եւ նորին աթոռակցաց, թէ որպէս սահմանեցաւ կարգ ուխտի եւ որոշումն վանաց» (յօդուած ԼԶ-ԽԳ)։
Բ բնագիրը զետեղուած է Ագաթանգեղոսի Պատմութեան մէջ։
Գ Յաճախապատում ճառերի մասին յստակօրէն ակնարկուած է Ագաթանգեղոսի պատմութեան մէջ, ուր ասւում է, թէ Գրիգորը աւանդել է «ճառս յաճախագոյնս դժուարապատումս, առակս խորիմացս դիւրալուրս»։ Յաճախապատումը Գրիգոր Լուսաւորչի անունով է յիշատակւում նաեւ Է դարում՝ կազմուած Կնիք հաւատոյ ժողովածոյում (Ս. Էջմիածին, 1914, էջ 18) եւ հետագայի մի շարք երկերում։
Դ Հարցմունքը, որ մասնագիտական գրականութեան մէջ վերագրւում է Մեսրոպ Մաշտոցին, Գրիգոր Լուսաւորչի ժառանգութեան մէջ զետեղւում է վաղնջական մի աւանդոյթից եկող խորագրային տեղեկութեան հիման վրայ:
