684 թուականի պատմութիւն

[ԺԸ. Գործք եւ քաջութիւն մեծ իշխանին Ջեւանշերի՝ երկրորդ որդւոյն Վարազ Գրիգորի, զոր ի Պարսիկս եցոյց արութիւն քաջութեան ]
       1  Յետ ամաց չորից մահուան մեծին Խոսրովու, որ Պարսիցն էր արքայ, թագաւորէ որդի նորա Յազկերտ ։ 2  Զաւրանայ ազգն Հագարու՝ միաբանեալ ի ցեղս տասն եւ երկու, խրոխտ եւ ահեղ յոլովութեամբ յերկրէ հեռաստանէ դիմեալ գան իբրեւ մրրիկ ընդ Անապատ երկիր, անցանեն ընդ կողմանս Ասորեստանի եւ ելանեն տագնապաւ ի վերայ թագաւորին Պարսից։ 3  Յայնժամ, որ միանգամայն ի ձեռս թագաւորութեանն Պարսից էինն զաւրավարք եւ իշխանք, տեարք եւ բնաշխարհիկ ազատք, ի կողմանց կողմանց զաւրաժողով լինէին՝ կալ ընդդէմ աւտարազգոյ թշնամոյն ։
       4  Եւ ի լինել այսորիկ՝ Վարազ Գրիգոր՝ իշխանն Աղուանից, ըստ սեփհականն իւր լինելով յԱրտաշրական տոհմէ՝ տեսեալ զերկրորդ որդին իւր Ջեւանշէր խրոխտ եւ սիգողաճեմ, չքնաղագեղ ունելով տիպ, դեռեւս կամէր ծաղկել եւ ի ծնաւտսն տէգ մաւրուացն, սիրեցեալ յաչս հաւրն, պատրաստ ի սպառազինութիւն, քաջասնոյց իբրեւ զարծուի, վստահ եղեալ հաւրն յամենայաջողն Ջեւանշէր՝ հաստատէր ի միտս իւր՝ լինել նմա հնարաւոր ի կեանս աշխարհիս հաւասարել զինքն ի մեծամեծս եւ կալ առաջի թագաւորացն, վասն այսորիկ յորդւոց անտի փոխանակ իւր պատշաճ համարէր զնա առաքել ի դուռն արքունի։ 5  Որոյ առեալ զգունդսն ի հաւրէն՝ նախ քան զիշխանն Սիւնեաց եւ զսպարապետն Հայոց յառաջէր հասանել ի համաշխարհականն յայն բիւրաւոր ժողովս։ 6  Զոր տեսեալ զաւրավարին Ռոստոմայ՝ թուեցեալ լինէր յաչս նորա իբրեւ զեղբայր կամ զորդի, այլեւ ամենեցուն երեւէր ըղձալի։
       7  Անդ առնոյր զաւրավարն զյոգնահազարս հեծելոց, գայր հասանէր ի Տիսպոն քաղաք առ թագաւորն Յազկերտ եւ յանդիման առնէր զմանուկն Ջեւանշէր ։ 8  Նոյնժամայն եդեալ արքային զձեռս ի վերայ գլխոյ նորա՝ գովեաց եւ կոչեաց զնա ասպարապետ Աղուանից։ 9  Յետ այսորիկ առնոյր զզաւրսն ամենայն զաւրավարին Պարսից, իջանէր յերկիրն Ասորեստանեաց, եւ անցեալ ընդ գետն Դկղաթ՝ եհաս ի Վեհկաւատ գաւառ։ 10  Ի բազումսն պարծեցեալ զաւրս մեծամեծս՝ խրոխտանայր առաթուր հարկանել զհարաւայինսն ամենայն եւ յայնկոյս Մեռեալն ջրոյ բանակեցաւ ընդդէմ նոցա։ 11  Եւ յորժամ ելանէին Մակսատք ի նոցանէն, ելանէր եւ սպարապետն Աղուանից եւ զյաջողութիւնն ցուցանէր արիաբար ։ 12  Եւ յառաջնում նուագին զոմանս հարկանէր, եւս առաւել սրայորդոր լինէր, զի գիտէր, եթէ՝ «Տէր ընդ իս է» ։
       13  Եւ յետ սուղ ինչ աւուրց յամսեանն մեհեկանի, որ աւր ծննդեանն էր Քրիստոսի, երեսուն հազար հեծելոց եւ տասն հազար հետեւակաց զինեալ ընդդէմ նոցա ճակատեցան։ 14  Եւ որդիքն Հագարու, եկեալ ի Կատշանէ՝ բազմութիւն հեծելոց եւ քսան հազար հետեւակաց, ասպարախիտ շարժմամբք յառաջ խաղացեալ՝ նախաձեռն լինէին հարկանել զզաւրսն Պարսից։ 15  Իսկ ասպարապետն Աղուանից ընդ արս զաւրութեան միջամուխ լեալ՝ զերկուսն ի դիմամարտիցն հարեալ ընկենոյր եւ գայր ելանէր երիս վէրս դժնդակս յանձին բերելով եւ զերիվարն ի չորս վայրս խոցեալ։ 16  Ուստի մինչեւ ցգետն հինահալած արարեալ արշաւանաւք՝ զհետ ընթանայր թշնամին, եւ սա մարտուցեալ ընդ նոսա՝ գայր եւ զգետովն անցանէր՝ արենազանգ լեալ զգեստքն, եւ զէնքն շաղախիւր։ 17  Իսկ իբրեւ ետես զմեծամեծսն եւ զզաւրսն ամենայն իբրեւ զխոտ հնձեալ, աճապարէր անդէն ի դուռն արքունի։ 18  Եւ իբրեւ պատմեցաւ արքայի արութեան նորա գործք եւ կարեվէր խոցոտմունքն, նոյնժամայն հրամայէր տալ նմա ապարանս եւ արքունի բժշկաց՝ կալ առ նմա, նաեւ յաշխարհէն բազում ընդունելութիւն։
       19  Ապա գտեալ զառողջութիւն՝ մտանէ առ արքայ, եւ արքայ դնէ զձեռնն ի գլուխ նորա եւ բանս բարեաց ի լուր ամենեցուն զնմանէն խաւսէր ։ 20  Եւ ըստ զաւրավարաց կարգի տայր նմա նշանակս եւ փողս ազդեցութեան՝ երկու նիզակս ոսկիս եւ երկուս վահանս ոսկեքանդակս, զոր միշտ առաջի շրջեցուցանէին եւ նախամեծար քան զամենեսեան առնէին, ընդ մէջ ածեալ գաւտի ոսկի՝ ընդելուզեալ մարգարտով, եւ սուսեր ոսկեստրեայն, ապարանջանս բազկացն եւ պսակ ցանկալի ի գլուխ նորա։ 21  Ետուն նմա եւ զանգապանս մարգարտով եւ գումարտակ նոյնգունակ ։ 22  Շուրջ զպարանոցաւն ագուցին նմա արջմաթորս տորս չորիւք դրաւշակաւք եւ դրաստս սնդս՝ մետաքսառէջս եւ ոսկեթեզան փարուազով ։ 23  Եւ հրամայեցին նմա գեւղաստանեայս բնաբար ծառայութեան եւ գետս ձկնորսաց ։
       24  Անդ էր տեսանել ըստ գրեցելումն՝ ընդ վաստակոց բարեաց պտուղ փառաւոր։ 25  Որոյ առեալ զայսքան թագաւորական գահմունս՝ յառաջադէմ եւս լինէր։ 26  Քանզի ի Մայ եւ յԱհմատան երկու զաւրավարք սաստիկ վրդովմամբ զմիմեանս բախէին ի կռիւ, հարեալ սորա զայր մի յանդիման ամենեցուն՝ թաւալագլոր խաղաղացուցանէր եւ ինքն որպէս զիմաստուն ոք զնոսա ի խաղաղութիւն վարեաց։ 27  Ուստի եւ զաւրավարն Խոռազատ բազմամեծար յարգանաւք ընդ իւր առեալ ածէր։
       28  Իսկ յութերորդ ամին Յազկերտի ել միւս անգամ թշնամին եւ պաշարեաց զարքայ ի Տիսպոն քաղաքի ամիսս վեց։ 29  Յայնժամ զաւրավարն Խոռազատ եւ ասպարապետն Աղուանից դէմ եդեալ շարժէին զաւրաւքն հանդերձ։ 30  Անդ ակն ի վեր եդեալ արին Ջեւանշէր՝ երիւք հազարաւք նախընթաց լինէր ի վերայ եւ հինահալած արշաւանաւք տարեալ զնոսա անցուցանէր ընդ գետն եւ ոչ տայր նոցա թոյլ զամիսս վեց անցանել ընդ Դկղաթ գետն, մինչեւ առեալ զթագաւորն՝ ելանէին ի Դաստակերտն Մեծ։ 31  Եւ ահեղ յոլովութեամբ դիզանայր թշնամին ի վերայ նորա, եւ անտի շարժէին զթագաւորն ի Բեկղաղ ։ 32  Եւ որդիքն Հարաւոյ յոգնահազար բռնութեամբ նմանեալ ալեաց ծովու՝ զհետ շարժեալ խաղային։ 33  Եւ եղեալ անդ սակաւ ինչ աւուրս՝ ոչ դադարէր ասպարապետն Աղուանից յելանելոյ առ նոսա եւ զիւր անձինն հրապարակաւոր ցուցանել քաջութիւն, որոյ բազում անգամ եւ առաջի իսկ թագաւորին զաւտարազգի թշնամեացն բերեալ ընկենոյր զգլուխսն ։ 34  Յետ այսորիկ ճակատ առ ճակատ պատերազմ խմբեցաւ եւ եղեւ բեկումն չար ի Տեառնէ Պարսից զաւրուն ի լրման ժամանակի նոցա, եւ վերնառաք հրամանն երթայր կործանէր զթագաւորութիւն նոցա։
       35  Արդ՝ զամս եաւթն ի պատերազմունս յայսոսիկ տարժանեալ մրցէր քաջն Ջեւանշէր, տասն եւ մի դժնդակ վէրս յանձն առեալ՝ գայր հրաժարեալ ի նոցանէ յԱտրպատական գաւառ ։ 36  Եւ տեսեալ զայնքան հռչակել նորա անուն զաւրապետին Պարսից՝ ստիպէր զնա առնուլ զքոյր իւր ի կնութիւն։ 37  Իսկ նա վասն չկամելոյ զոք յանաւրինացն առնել կին՝ դիմեալ գայր յերկիր իւր։ 38  Վասն որոյ յոյժ խնդութիւն քաջախնամող հաւրն լինէր՝ նմանեալ նահապետին Յակոբայ ի տեսանել զանդրանիկն Հռաքելի, առ որ հոգին արծարծեալ՝ այսպէս փարէր զորդւովն իւրով՝ զգոյն երեսաց ալեծաղիկ զարդարեալ ։